27/10/2025
BAL DAYAAY DURUUFAHA SIMAN IYO WAAYAHA AY WADAAGAAN!
By Garyaqaan Guled G Qiyaas
BILAWGII MIDAWGA:
Ka dib Dagaalkii Labaad ee Adduunka, waxaa la aasaasay waddankii la isku oran jiray Yugoslavia, oo ahaa waddan federaal ah oo ka koobnaa lix jamhuuriyadood (Serbia, Croatia, Slovenia, Bosnia, Montenegro, Macedonia) iyo laba gobol oo ismaamul hoosaad leh.
Dabayaaqadii 1980-meeyadii, waxaa awoodda Serbia la wareegay Slobodan Miloลกeviฤ, oo ahaa nin wata waddaniyad Serbian ah oo xag-jir ah. Sannadkii 1989-kii, wuxuu si qasab ah uga noqday ismaamulkii uu dastuurku siiyay Kosovo. Tallaabadan waxay ahayd mid si weyn uga caraysiisay Albaaniyiinta Kosovo.
NATIIJADII MIDAWGA:
Miloลกeviฤ wuxuu Kosovo ka mamnuucay luqadda Albaaniga ee iskuullada iyo xafiisyada dawladda, wuxuuna shaqada ka eryay kumanaan Albaaniyiin ah.
Waxaa jirey khilaaf hoos u guuxaya oo ay saamaynayeen, Saamiqaybsiga, Diinta, iyo Isirka (Ethno-nationalism) oo ahaa mid ka mida qaybaha u waawayn ee khilaafka
Waddaniyadda Serbian-ka: Waxay ku dhisneyd fikradda ah in Kosovo ay tahay dhul muqadas ah oo taariikhi ah oo ay tahay inuu ahaado mid Serbian ah, xitaa haddii aysan aqlabiyad ku ahayn. Hoggaamiyeyaasha sida Miloลกeviฤ waxay adeegsadeen cabsida laga qabay "in la waayo Kosovo" si ay awoodda u qabsadaan uguna kiciyaan dadka.
Waddaniyadda Albaaniyiinta: Waxay ku dhisneyd dareen ah inay yihiin dad la takooro, la cadaadiyo, lagana hor istaago xuquuqdooda qaran. Hamigoodu wuxuu ahaa is-xukun iyo inay helaan dal u gaar ah, oo ka madax bannaan maamulkii ay u arkayeen mid cadaawad ku haya.
Doorka Diinta:
Inkastoo uusan ahayn dagaal diimeed, diintu waxay ahayd calaamad muhiim ah oo lagu kala saaro labada isir. Serbiyaanka intooda badan waa Kirishtan Ortodoks ah, halka Albaaniyiinta Kosovo ay u badan yihiin Muslimiin. Kaniisadaha qadiimiga ah ee Serbia iyo masaajidada Albaaniyiinta waxay ahaayeen astaamo qaran oo labada dhinacba ay difaacayeen, mararka qaarkoodna la burburinayay si loo tirtiro raadka dhinaca kale.
Albaaniyiinta Kosovo, oo uu hoggaaminayay Ibrahim Rugova, waxay sameeyeen "dawlad is barbar socota" (parallel state), iyagoo samaystay iskuullo, isbitaallo, iyo nidaam cashuureed u gaar ah, laakiin waxay ku wadeen iska-caabbin nabadeed.
Markii iska-caabbintii nabadeed ay fashilantay, waxaa soo baxay koox hubeysan oo la baxday Ciidanka Xoreynta Kosovo (KLA ama UรK).
โข Bilowgii Dagaalka: KLA waxay billowday inay weerarto ciidamada booliska iyo militariga Serbia.
โข Jawaabtii Serbia: Dawladda Miloลกeviฤ waxay kaga jawaabtay awood milatari oo xad-dhaaf ah. Ciidamada Serbia waxay qaadeen olole arxan-darro ah oo lagu barakicinayay dadka rayidka ah ee Albaaniyiinta, laguna gubayay tuulooyinkooda. Tani waxaa loo yaqaannaa "Isir-sifeyn" (Ethnic Cleansing). Boqollaal kun oo qof ayaa qaxooti ku noqday dalalka deriska ah.
โข Faragelintii NATO: Ka dib markii ay fashilmeen dadaalladii diblomaasiyadeed (sida shirkii Rambouillet ee Faransiiska), isbahaysiga NATO, oo uu hoggaaminayo Mareykanka, ayaa go'aansaday inay farageliyaan si loo joojiyo dhibaatada bini'aadantinimo.
โข Bishii Maarso 1999, NATO waxay billowday olole duqeyn cirka ah oo socday 78 maalmood, kaas oo lala beegsaday bartilmaameedyo milatari iyo kuwa istiraatiiji ah oo ku yaalla Serbia iyo Kosovo.
โข Ugu dambayn, bishii Juun 1999, Miloลกeviฤ wuu is dhiibay wuxuuna oggolaaday inuu ciidamadiisa kala baxo Kosovo.
DIB U LA-SOO NOQOSHADII XORNIMADA:
Dagaalka ka dib, Kosovo waxay gashay xaalad cusub:
โข Maamulkii Qaramada Midoobay: Kosovo waxaa la hoos geeyay maamul caalami ah oo ay hoggaaminaysay Qaramada Midoobay (UNMIK), halka ammaankeedana ay suggayeen ciidamada nabad-ilaalinta NATO ee loo yaqaan KFOR.
โข Serbia oo lumisay gacan-ku-hayntii: Inkastoo Kosovo weli sharci ahaan loo aqoonsanaa inay tahay qayb ka mid ah Serbia, haddana Serbia wax maamul ah kuma lahayn dhulka.
โข Ku dhawaaqistii Madaxbannaanida (2008): Ka dib sanado badan oo wadahadallo ah oo aan miro-dhalin, Baarlamaanka Kosovo wuxuu si keligiis ah ugu dhawaaqay madaxbannaani buuxda 17-kii Febraayo, 2008.
Aqoonsiga Caalamiga ah:
In ka badan 100 waddan oo xubno ka ah Qaramada Midoobay, oo ay ku jiraan Mareykanka, Ingiriiska, Faransiiska, iyo Jarmalka, ayaa aqoonsaday madaxbannaanida Kosovo.
Si kastaba ha ahaatee, Serbia ma aqoonsana Kosovo oo waxay weli u aragtaa gobol ka tirsan dhulkeeda oo si sharci-darro ah u go'ay. Waddamo waaweyn sida Ruushka, Shiinaha, iyo shan waddan oo Midowga Yurub ka tirsan (sida Spain iyo Greece) iyaguna ma aqoonsana.
Xiisadaha Waqooyiga Kosovo:
Qaybta waqooyi ee Kosovo waxaa ku badan dadka Serbian-ka ah oo diiddan inay hoos tagaan dawladda Kosovo (Pristina), waxayna daacad u yihiin Serbia (Belgrade).
Xiisado ayaa si joogto ah uga dhasha aaggan, sida murankii ka dhashay taarikada baabuurta iyo isku dhacyo dhexmara dadka deegaanka iyo ciidamada KFOR.
Wadahadallada Midowga Yurub:
Midowga Yurub wuxuu dhex-dhexaadiyaa wadahadallo u dhexeeya hoggaamiyeyaasha Serbia iyo Kosovo si loo "caadiyeeyo xiriirkooda."