09/07/2025
«Ο γεωργός απλά ρίχνει τον σπόρο· το γόνιμο έδαφος κάνει το φυτό να ανθίσει».
Αν αναλογισθούμε ότι εκπαίδευση είναι η καθημερινή τροποποίηση του εγκεφάλου, τότε οι Σκέψεις Παιδαγωγικής του Ραμόν υ Καχάλ, του κατ’ εξοχήν νευροεπιστήμονα που έβαλε τα μύχια της ψυχής στο μικροσκόπιο, αποκτούν ξεχωριστή αξία.
Την τελευταία δεκαετία αναπτύσσεται, σε αρκετά πανεπιστήμια του κόσμου, μια ενθουσιώδης προσπάθεια για τη διεπιστημονική γεφύρωση της Εκπαίδευσης με τις Νευροεπιστήμες. Ο Καχάλ δίνει μια φρέσκια νότα στις ανθρωπιστικές επιστήμες και συνθέτει μια δική του φιλοσοφία της παιδείας· γοητεύει με τη φαντασία, το πνεύμα και το αγνό κάλλος της ιβηρικής του γραφής.
Ο μικρός αυτός τόμος συγκεντρώνει ένα νέο, διεθνώς πρωτόγνωρο, απάνθισμα κειμένων του Δον Σαντιάγο για την εκπαίδευση και την παιδαγωγική και εισάγει τον «μέγα Ισπανό σοφό» —όπως τον βάφτισαν οι συμπατριώτες του— στην ελληνική βιβλιογραφία. Στα κριτικά δοκίμια, ανυπέρβλητα μνημεία, συναντούμε εμβριθείς, έως αντισυμβατικές, ιδέες· νοήματα αειθαλή κι επίκαιρα, σε βαθμό που, αν αφαιρούσαμε τις ημερομηνίες, θα ήταν δύσκολο να μαντέψουμε ότι γράφτηκαν πριν εκατό χρόνια.
Καθοριστική στη διαμόρφωση της συνολικής του σκέψης ήταν η συναναστροφή με εξέχουσες προσωπικότητες της διανόησης, της φιλοσοφίας, της πολιτικής, της τέχνης και των γραμμάτων της belle époque.
Στις περικοπές, απόσταγμα της πείρας, επικρατεί το αμέριμνο, κι άλλοτε διεξοδικό, ύφος με αδιάλειπτο, ωστόσο, το φιλοσοφικό και λογοτεχνικό αισθητήριο. Η ανάγνωση των σελίδων του αποτελεί από μόνη της έρευνα· ερευνητές του μέλλοντος θα συνεχίσουν να ανακαλύπτουν ξανά αυτά που ο Διδάσκαλος («el Maestro») βρήκε στην ανατολή του περασμένου αιώνα.
Το βιβλίο στοχεύει να μαγνητίσει αναγνώστες που δεν είναι εξοικειωμένοι με την πένα του Καχάλ. Στις παραινέσεις του, αποκαλύπτονται οι ομορφιές της φύσης και οι πολύχρωμες ακτίνες του ουράνιου τόξου της επιστήμης.
Ο Ισπανός ανατόμος Σαντιάγο Ραμόν υ Καχάλ [Santiago Ramón y Cajal](1852–1934), ο «Πατέρας των Νευροεπιστημών», γεννήθηκε στην Αραγονία και πέθανε στη Μαδρίτη. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή της Θαραγόθα (1873) και εργάστηκε ως Καθηγητής των Πανεπιστημίων της Βαλένθια, Βαρκελώνης και Μαδρίτης (1883–1922). Τιμήθηκε το 1906, από κοινού με τον Ιταλό ανατόμο Καμίλλο Γκόλτζι, με το Βραβείο Νομπέλ Ιατρικής για τις μελέτες πάνω στη δομή του νευρικού συστήματος. Την ίδια χρονιά ο Καχάλ αρνήθηκε τη θέση του Υπουργού Παιδείας στην Ισπανική Κυβέρνηση, προκειμένου να επικεντρωθεί στην επιστήμη του. Οι πνευματικοί γόνοι της σχολής του τον αναφέρουν ως τον μεγαλόπνευστο ιππότη που ιχνογράφησε την υφή του εγκεφαλικού ιστού και υποστήριξε ότι το νευρικό κύτταρο είναι η δομική και λειτουργική μονάδα του μυαλού μας.
Με το νευρωνικό δόγμα και τη δυναμική πόλωση των νευρώνων εδραίωσε τη θεμελιώδη οργανωτική αρχή του νευρικού συστήματος κι έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης Νευροβιολογίας· ανακάλυψε επιπλέον τους αυξητικούς κώνους και διατύπωσε τη θεωρία του νευροτροπισμού και την υπόθεση ότι μάθηση και μνήμη συνδέονται με την επιλεκτική ενδυνάμωση των συνάψεων
