
19/09/2025
Μπορούμε να επεκτείνουμε τις παρατηρήσεις μας στις δικές μας κοινωνίες. Ένα μεγάλο μέρος της τρέχουσας ηθικής και της ίδιας της ζωής μας διάγεται στην ίδια αυτή ατμόσφαιρα σύμπλεξης του δώρου, της υποχρέωσης και της ελευθερίας. Ευτυχώς, τα πάντα δεν ορίζονται ακόμη με όρους αγοράς και πώλησης. Τα πράγματα έχουν ακόμη μια συναισθηματική αξία, πέρα από την ωνητή τους αξία, αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν μόνο αυτού του είδους οι αξίες. Η ηθική μας δεν είναι μόνο εμπορική. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι και τάξεις που διατηρούν τα παλαιά έθιμα και όλοι σχεδόν τα υιοθετούμε, σε ορισμένες τουλάχιστον περιστάσεις ή εποχές του χρόνου. Το μη ανταποδιδόμενο δώρο καθιστά ακόμη και σήμερα το άτομο που το δέχτηκε κατώτερο, ιδιαίτερα αν το δεχτούμε δίχως πρόθεση να το ανταποδώσει. Ανακαλώντας στη μνήμη μας το ενδιαφέρον δοκίμιο του Emerson, «Gifts» (1904), διαπιστώνουμε ότι παραμένουμε στο πλαίσιο της γερμανικής ηθικής. Η ελεημοσύνη πληγώνει αυτόν που τη δέχεται και όλη η ηθική μας προσπάθεια τείνει να αποσιωπήσει την ασύνειδη και προσβλητική πατρωνεία του πλούσιου «ελεημοσυνάριου» [aumônier].
Η πρόσκληση, όπως και η «αβροφροσύνη», πρέπει να ανταποδίδεται. Στο σημείο αυτό επισημαίνουμε ίχνη της παλαιάς παραδοσιακής βάσης, του παλαιού αριστοκρατικού πότλατς· και διαπιστώνουμε ότι διατηρούνται ακόμη τα θεμελιώδη αυτά πρότυπα της ανθρώπινης δραστηριότητας: η άμιλλα ανάμεσα στα άτομα του ίδιου φύλου, ο θεμελιώδης αυτός «ιμπεριαλισμός της ιδιοκτησίας» των ανθρώπων που έχει αφενός έκδηλα κοινωνική και αφετέρου έκδηλα ζωική και ψυχολογική βάση. Στην ξεχωριστή αυτή ζωή, που αποκαλούμε κοινωνική ζωή, δεν μπορούμε να «μένουμε πίσω», όπως συνηθίζουμε ακόμη να λέμε. Πάντα πρέπει να ανταποδίδουμε περισσότερα απ’ όσα δεχτήκαμε. Ο επόμενος «γύρος» [ανταπόδοση] είναι πάντα μεγαλύτερος και ακριβότερος. Έτσι, μια οικογένεια που γνώριζα στα παιδικά μου χρόνια στη Λορραίνη και προσπαθούσε να ζει όσο το δυνατόν πιο μετρημένα στην καθημερινότητά της, ξόδευε τα πάντα για τους φιλοξενούμενούς της στις γιορτές των αγίων, τους γάμους, την πρώτη κοινωνία ή τις κηδείες. Σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να φανεί κανείς «άρχοντας». Μπορούμε μάλιστα να πούμε ότι μια μερίδα του λαού μας συμπεριφέρεται πάντοτε με αυτόν τον τρόπο, ξοδεύοντας αλόγιστα όταν πρόκειται για καλεσμένους, γιορτές και πρωτοχρονιάτικα δώρα.
― Μ. Mauss, Το Δώρο. Μορφές και Λειτουργίες της Ανταλλαγής στις Αρχαϊκές Κοινωνίες, μτφρ. Θ. Παραδέλλης