
11/09/2025
Πόσο «αληθινή» είναι η τηλεοπτική εικόνα;
«Επιμένω στο δομικό στοιχείο, γιατί καμία κριτική της τηλεόρασης (εισερχόμαστε όλο και περισσότερο σε μια κριτική κουλτούρα της τηλεόρασης και αυτό είναι ασφαλώς καλό πράγμα: πρέπει πράγματι να είμαστε δύσπιστοι απέναντι στην ψεύτικη «απ᾽ ευθείας μετάδοση», στη χρήση ειδικών εφέ, στο φιλτράρισμα, στο μοντάζ, στις παραποιήσεις κάθε είδους κ.λπ.), καμία λοιπόν κριτική της τηλεόρασης δεν θα εξαλείψει ποτέ αυτό που θα το ονομάσω υπερβατολογική ψευδαίσθηση των μίντια.
Αυτή η πρωταρχική ψευδαίσθηση συντελεί –όσο προειδοποιημένοι και αν είμαστε– στο να παρακολουθούμε την τηλεόραση σαν κάτι που μας δείχνει παροντικά το ίδιο το πράγμα. Ακόμη και αν γνωρίζω ότι πρόκειται για ένα τέχνεργο, μια τεχνητή κατασκευή, ακόμη και αν γνωρίζω ότι ο Πατρίκ Πουάβρ ντ’ Αρβόρ (Patrick Poivre d’Arvor) παρουσίασε ως συνέντευξη με τον Φιντέλ Κάστρο (Fidel Castro) κάτι που το είχε κατασκευάσει, ενοφθαλμίσει, συνθέσει, συνδυάσει με τεχνητά μέσα, ακόμη και αν όλα αυτά τα γνωρίζω, ε λοιπόν, παρά ταύτα, μέσω της αποβλεπτικής δομής της εμπειρίας μου εγώ-βλέπω-τον-Πουάβρ-ντ’-Αρβόρ-να-παίρνει-συνέντευξη-από-τον-Φιντέλ-Κάστρο.
Αυτό το τέχνασμα παρουσίας καμία κριτική δεν θα μπορέσει να το εξαλείψει. Ακόμη και αν γνωρίζω τι συμβαίνει, ακόμη και αν επαγρυπνώ εξαιρετικά, το ομοίωμα είναι –ούτως ειπείν– μέρος του ίδιου του πράγματος. Καμία κριτική δεν μπορεί να κλονίσει ή να διαλύσει αυτήν τη δομική «ψευδαίσθηση».
Προφανώς γνωρίζω ότι αυτό δεν είναι αληθές, δεν πιστεύω σε αυτό, αλλά μια άλλη πεποίθηση, γοητευμένη πεποίθηση, συνεχίζει να δρα, το καθεστώς της οποίας απαιτεί μιαν άλλη φαινομενολογική ανάλυση. Εδώ η λέξη πεποίθηση [croyance] ίσως παραμένει εξαιρετικά αμφίλογη. Αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν στον κινηματογράφο ή στο θέατρο –μολονότι γνωρίζω ότι όλο αυτό είναι «πλασματικό» ή «φανταστικό»– έχω εμπλακεί, είμαι συγκινημένος, ταυτίζομαι, «πιστεύω σε αυτό» κ.λπ. Χωρίς να πιστεύω σε αυτό, πιστεύω σε αυτό.
Εν προκειμένω υπάρχει μια πρωτότυπη εμπειρία που απαιτεί πιο ενδεδειγμένες έννοιες. Αλλά κάτι από την «πεποίθηση» είναι μέρος αυτής της εμπειρίας. Εδώ θα έπρεπε να επανα-σκεφθούμε, να υποβάλουμε σε μια λεπτότερη αποβλεπτική ανάλυση όλη την ιστορία των όρων «πεποίθηση» [«croyance»], «πίστη» [«foi»], από την πίστη-εμπιστοσύνη [crédit] στην ευπιστία [crédulité].
Ακόμη και αν παρακολουθούσε κανείς όλα όσα εμφανίζονται στην τηλεόραση ως μυθοπλασία, αυτή η εγρήγορση δεν θα απέκλειε μια ορισμένη άγρυπνη ύπνωση ή μια γοητευμένη οιονεί-παραίσθηση: διακρίνει κανείς, χωρίς να το διακρίνει, το φασματικό νόημα [noème spectral] του ίδιου του πράγματος – ως εάν ήταν το ίδιο το πράγμα, μετά τη φαινομενολογική αναγωγή.
Για να αλλάξουμε επίπεδο και φιλοσοφικό μοντέλο, όλο αυτό είναι όπως η κριτική των υπερβατολογικών ψευδαισθήσεων στον Καντ: αυτή η κριτική ουδέποτε εμποδίζει, μας λέγει ο Καντ, την υπερβατολογική ψευδαίσθηση να δρα. Η κριτική των τηλεοπτικών παραπλανήσεων δεν τις εμποδίζει να δρουν και μάλιστα να το κάνουν με τη μορφή του φασματικού νοήματος [noème spectrale] της «παρουσιοθέτησης».
Η φαινομενολογική τροποποίηση δεν αλλάζει τίποτε ως προς το περιεχόμενο, το οποίο συνεχίζει να δρα… Εξ ου –θα το πω παρεμπιπτόντως πάρα πολύ γρήγορα– ο ρόλος που ο Χούσσερλ (Husserl) ανέθεσε στη μυθοπλασία κατά την άσκηση της ειδητικής και φαινομενολογικής αναγωγής.»
-Προπάντων όχι δημοσιογράφοι! του Jacques Derrida
Μετάφραση – Επιμέλεια: Βαγγέλης Μπιτσώρης
Ο Ντεριντά επιμένει στο «δομικό στοιχείο» της εμπειρίας μας με τα μίντια, δείχνοντας πώς ακόμη και η πιο κριτική ματιά δεν μπορεί να διαλύσει την υπερβατολογική ψευδαίσθηση της παρουσίας: βλέπουμε, λέει, αυτό που ξέρουμε ότι δεν είναι πραγματικό.
Στις σελίδες του βιβλίου, ο φιλόσοφος αναμετράται με τη γοητευμένη «πεποίθηση» που συνοδεύει την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και τη μυθοπλασία. Μια ριζοσπαστική ανάλυση για την εικόνα, την εμπειρία και τη σύγχρονη κουλτούρα των μέσων.
👉 Περισσότερες πληροφορίες εδώ: ropipublications.com/propantwn-oxi-dimosiografoi
#Ντεριντά #φιλοσοφία #ΜΜΕ #κριτική #τηλεόραση #μέσα #βιβλία
Τι σημαίνει η "επιστροφή του θρησκευτικού" στην εποχή της παγκοσμιοποιημένης τηλε-τεχνολογίας;Σε αυτό το τολμηρό και στοχαστικό δοκίμιο, ο Ζακ Ντερριντά διερευνά τ...