24/06/2025
An nou fè yon ti koze sou literati ayisyen .
Literati ayisyèn se youn nan pi rich e pi valab nan Karayib la, e li jwe yon gwo wòl nan idantite ak kiltir pèp Ayisyen an. Li se yon fwi listwa, rezistans, ak kreyativite pèp la. Ann gade diferan aspè nan literati sa a:
---
1. Orijin ak Istwa Literati Ayisyèn
Literati ayisyèn soti depi epòk kolonyal la, men li pran plis fòs apre Endepandans Ayiti an 1804. Premye ekriven yo te souvan ekri an franse, men ti kras pa ti kras, kreyòl la vin pran plas li kòm lang literè tou.
19yèm syèk la: Se te epòk pwezi patriotik, istwa, ak woman klasik yo. Ekzanp:
Anténor Firmin: entèlektyèl ki defann ras nwa yo.
Oswald Durand: ekriven nasyonal ki ekri "Choucoune".
20yèm syèk la: Literati a vin pi angaje, sosyal, e li sèvi kòm zouti kont enjistis.
Jacques Roumain – Gouverneurs de la rosée, youn nan pi gwo woman Ayiti.
Frankétienne – youn nan fondatè mouvman spiralisme, li ekri an kreyòl ak franse.
René Depestre, Jean Price-Mars, elatriye.
---
2. Lang nan Literati Ayisyèn
Franse: Anpil zèv klasik ekri an franse paske li te lang edikasyon ak otorite.
Kreyòl ayisyen: Depi 20yèm syèk la, anpil ekriven kòmanse ekri an kreyòl pou pi byen reprezante lavi pèp la. Kreyòl la bay literati a plis vivans, emosyon, ak otantisite.
---
3. Tèm prensipal yo
Literati ayisyèn souvan pale de:
Pawòl pèp (mizè, espwa, revòlt)
Revolisyon Ayiti ak eritaj li
Voudou kòm eleman sakre ak mistik
Eksil, diaspora, ak koral lespwa
Koripsyon, pouvwa, ak injustis sosyal
---
4. Ekzanp ekriven modèn ak vivan
Yanick Lahens – roman Bain de lune, gayan Pri Femina.
Gary Victor – woman politik ak mistik.
Évelyne Trouillot, Kettly Mars, Dany Laferrière – li resevwa plas nan Académie Française.
---
5. Literati oral
Ayiti gen yon bèl tradisyon oral:
Kont ayisyen
Seyans rale istwa
Proverb ak chante ki sèvi kòm mwayen transmisyon lasajès ak konesans.
---
Konklizyon
Literati ayisyèn se pa sèlman liv ekri; se vwa pèp la, se memwa yon nasyon. Li pèmèt Ayiti pale ak lemonn, fè moun sonje sak pase, reve sou sa ki ka vini, epi bay fòs nan moman difisil.
Si ou vle, mwen ka ba ou lis kèk liv ou ka li oubyen ekriven pou w swiv.
Ou vle sa? Map tan ou nan kòmantè a . Pa bliye ale renmen paj nou yo tout rezo yo . Konsa pou pa pèdi anyen nan sa projection gen pou bay
