11/06/2025
नेपालको औद्योगिक इतिहास र निर्यात परिदृश्य
१. 1990 दशकको औद्योगिक उभार
1990-1996 बीच नेपालमा औद्योगीकरणको गति तीव्र थियो।
वनस्पति घिउ, एक्रोलेकियान, जिङ्क अक्साइड, तामाका तारहरू, च्याउ, क्यासिम, हात्ती दाँतको सट्टा गाईको सिङबाट बनेका उत्पादनहरू जस्ता सामग्रीहरू निर्यात हुन्थे।
साना तथा मझौला उद्योगहरूले ग्रामीण अर्थतन्त्र र रोजगारीमा महत्वपूर्ण योगदान दिएका थिए।
२. सशस्त्र द्वन्द्वको प्रभाव (1996–2006)
द्वन्द्वकालमा ११००+ ठूला तथा मझौला उद्योगहरू बन्द भए।
१ लाखभन्दा बढी घरेलु तथा साना उद्योगहरू धरासायी भए।
करिब ६ लाख श्रमिकहरू बेरोजगार भए, जसले श्रम निर्यात (विशेषगरी खाडी देशहरूमा) लाई अनिवार्य विकल्प बनायो।
निजी क्षेत्रको लगानीमा गिरावट, राज्यको सुरक्षामूलक खर्चमा वृद्धि र नीति–अस्थिरता देखियो।
📉 हालको अवस्था: आयातमुखी अर्थतन्त्र र श्रमिक निर्यातमा निर्भरता
2024 को तथ्यांक अनुसार:
विदेशी रोजगारीबाट प्राप्त रेमिट्यान्स नेपालको कुल GDP को करिब २४–२५% बराबर छ।
नेपालले रोजगारी सिर्जना होइन, रोजगारीको निर्यात गर्ने अभ्यासलाई संस्थागतजस्तै बनाएको छ।
नेपालको कुल आयात–निर्यात घाटा: निर्यातको तुलनामा ८–१० गुणा बढी आयात।
🧭 नीति विश्लेषण र आगामी दिशा
🔹 वर्तमान नीतिगत कमजोरीहरू:
दीर्घकालीन औद्योगिक नीतिको अभाव।
नीति कार्यान्वयनमा राजनीतिक इच्छाशक्तिको कमी।
साना तथा मझौला उद्यमको संरक्षण र प्रवर्द्धनमा न्यून प्राथमिकता।
लगानीमैत्री वातावरण नबन्दासम्म निजी क्षेत्रको उदासिनता।
🔹 कसरी अगाडि बढ्ने?
1. औद्योगिक पुनरुत्थानको राष्ट्रिय खाका तयार गर्ने:
पूर्वाधारमा लगानी (ऊर्जा, यातायात, सञ्चार)
कृषि-आधारित उद्योगमा सहुलियत
2. SME (साना तथा मझौला उद्योग) सशक्तीकरण:
कर छुट, सस्तो ऋण, प्रविधि हस्तान्तरण
महिला र युवा उद्यमशीलतालाई प्राथमिकता
3. श्रमिक निर्यातबाट उत्पादन निर्याततर्फ मोडिने रणनीति:
श्रमिकहरूलाई उद्यमी बनाउन तालिम र पूँजी पहुँच
वैदेशिक रोजगारीमा गएकाहरूको सीपको पुनः प्रयोग
4. स्थायित्व र लगानी सुरक्षाको वातावरण:
राजनीतिक स्थायित्व
कानुनी संरचना मजबुत
5. व्यापार राजदूत कार्यक्रम:
विदेशस्थित दूतावासहरूलाई नेपाली उत्पादनको बजार खोजीमा परिचालन
