27/11/2023
Guru Nanak Jayanti : Some things to know about Guru Nanak, the founder of Sikhism
ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਪੰਖਡਾ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ, ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਵਾਲਾਂ – ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ । ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਏ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਦਾ ਸਿੱਖਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਇੱਕ ਲੇਖਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਮਰਦਾਨਾ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ।
ਉਹ ਦੋ ਆਦਮੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਹਰ ਰਾਤ ਉਹ ਭਜਨ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ। . . .
ਉਹ ਹਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦਿੰਦੇ ਸਨ… ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਡੇਢ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਨਦੀ ‘ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ।”
30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੁਭਵ ਹੋਇਆ।
ਓਹ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਵੇਰ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਨੁਭਵ ਹੋਇਆ ਸੀ। “ਜਨਮਸਾਖੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਪਿਆਲਾ ਪੀਣ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਚਾਰਜ ਦਿੱਤਾ:
“ਨਾਨਕ, ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਹਾਂ। ਤੇਰੇ ਰਾਹੀਂ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਵਡਿਆਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੋ ਕੋਈ ਤੇਰਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਵਾਂਗਾ। ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਓ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਨੀ ਸਿਖਾਓ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਨਾ ਹੋਵੋ। ਤੁਹਾਡਾ ਜੀਵਨ ਸ਼ਬਦ ਦਾਨ , ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਉਸਤਤ ਵਾਲਾ ਬਣਾਓ। ਨਾਨਕ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੌਂਹ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਓ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤਾਂ ਤੋਂ ਲਾਪਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਡੁੱਬ ਗਏ ਹਨ। ਉਹ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਮੁੜ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ। ਜਨਮਸਾਖੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਨਾਨਕ ਜਾ ਕੇ ਫਕੀਰਾਂ ਨਾਲ ਰਲ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਵੀ ਗਏ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਬੀਤ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਉੱਠ ਕੇ ਬੋਲੇ। ‘‘ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਹੀਂ।’’ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।
ਉਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ, ਬਗਦਾਦ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਤੱਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹਨਾ ਦੀ ਆਖਰੀ ਯਾਤਰਾ ਮੱਕਾ ਅਤੇ ਮਦੀਨਾ ਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ‘ਉਦਾਸੀ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸੰਗਤ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਨੂੰ ‘ਵਿਸ਼ਵ ਪੈਦਲ ਦਿਵਸ‘ ਐਲਾਨਿਆ ਜਾਵੇ।
ਉਹਨਾ ਹਿੰਦੂ ਸਾਧੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਫਕੀਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਪਹਿਨਿਆ। ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਪੰਡਤਾਂ, ਸੂਫੀ ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਹਸਤੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।
ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਮੱਕਾ ਫੇਰੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਸੀ ਅਤੇ ਕਾਬਾ
(ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਣ–ਆਕਾਰ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਜੋ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਸੌਂ ਗਏ। ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਘੋਰ ਨਿਰਾਦਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
“ਜਦੋਂ ਮੁੱਲਾ ਆਪਣੀ ਨਵਾਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਆਇਆ, ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ: “ਹੇ ਰੱਬ ਦੇ ਸੇਵਕ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਕਾਬਾ ਵੱਲ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਤੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਹੈ?” ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: “ਫੇਰ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਕਿਸੇ ਉਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਮੋੜੋ ਜਿੱਥੇ ਨਾ ਕੋਈ ਰੱਬ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਾਬਾ। ਜਿੱਧਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰ ਕਾਜ਼ੀ ਮੋੜਦਾ ਸੀ ਉਸਨੂੰ ਮੱਕਾ ਵੀ ਓਧਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਮਲ ਪੀਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਕਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਦੂਜਾ ਗੁਰੂ ਚੁਣਿਆ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਖਾਸ ਰੁਟੀਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਠਦੇ ਸਨ, ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਜਨ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਸੇਵਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣਾ (ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਲੰਗਰ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। ਲੋਕ ਫਿਰ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਫਿਰ ਭਜਨ-ਗਾਇਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਭੋਜਨ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਭਜਨ ਕਰਨਗੇ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ।
ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਾ ਨਾਂ ਲਹਿਣਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਗਦ (ਭਾਵ ‘ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗ ਦਾ’) ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ 22 ਸਤੰਬਰ, 1539 ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਘਟਨਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ: “ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: ‘ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਵਾਂਗੇ’; ਹਿੰਦੂ: ‘ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਾਂਗੇ’; ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: ‘ਤੁਸੀਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ, ਮੇਰੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹਿੰਦੂ, ਮੇਰੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਕੱਲ੍ਹ ਤਾਜ਼ੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।’ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਜਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਅਰਦਾਸ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਨੇ ਚਾਦਰ ਆਪਣੇ ਉੱਪਰ ਪਾ ਲਈ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚਾਦਰ ਚੁੱਕੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਦੋਹਾਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤਾਜ਼ੇ ਸਨ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੈ ਲਏ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਲਿਆ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੱਖੇ ਸੀ।
