Azad Master

Azad Master Contact information, map and directions, contact form, opening hours, services, ratings, photos, videos and announcements from Azad Master, Social Media Agency, .

ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਦੀਆਂ ਚੰਦ ਯਾਦਾਂ-ਜਦੋਂ ਮੈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੀ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਫਰੋਲਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀ ਅਜੀਤ ਦੇ (ਉਸ ਸਮੇ ਦੇ ) ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਰ ਭਾਜ...
08/07/2025

ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਦੀਆਂ ਚੰਦ ਯਾਦਾਂ
-ਜਦੋਂ ਮੈ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੀ

ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਫਰੋਲਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀ ਅਜੀਤ ਦੇ (ਉਸ ਸਮੇ ਦੇ ) ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਰ ਭਾਜੀ ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ ਵੱਲੋਂ ਭੇਜਿਆ (ਜੂਨ 1974) ਇਕ ਪੱਤਰ ਹੱਥ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਤਰ ਅਦਾਰਾ ਅਜੀਤ ਵੱਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਇਕ ਅਥਾਰਟੀ ਲੈਟਰ ਹੈ , ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਡਾਕ -ਤਾਰ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਜਰੂਰੀ ਖਬਰਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਫੀਸ ਦਿੱਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਜੇ ਕੋਈ ਅਤਿ ਜਰੂਰੀ ਖਬਰ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਟੈਲੀਫੋਨ ਦਫਤਰ ਚ ਬੈਠ ਕੇ ਬਿਨਾਂ ਫੀਸ ਦਿੱਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਅਥਾਰਟੀ ਕੁੱਝ ਅਜਮਾਏ ਹੋਏ ਨਾਮਾ ਨਿਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।
ਇਹ 51ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ 23 ਸਾਲ ਦਾ ਕਮਜੋਰ ਜਿਹਾ ਸ਼ਰੀਰ ਸੀ। ਖਬਰਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਚ ਸਾਇਕਲ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਹਰ ਰੋਜ ਦਫਤਰਾਂ ਦੀ ਗੇੜੀ ਲਾਉਣਾ ਫਰਜ ਜਿਹਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਮ ਖਬਰਾਂ ਤਾਂ ਡਾਕ ਰਾਹੀਂ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵੱਲੋਂ ਕੁਝ ਅੰਤਰ ਦੇਸੀ ਪੱਤਰ ਵੀ ਭੇਜ ਜਾਂਦੇ ਸੀ ਜਿਸ ਤੇ ਕੋਈ ਟਿਕਟ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਜਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ , ਜਦੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੋੜ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਈ ਅਤੇ ਅਦਾਰਾ ਅਜੀਤ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਅਥਾਰਟੀ ਲੈਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਇਹ ਪੱਤਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਅਥਾਰਟੀ ਲੈਟਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਿਆਦ ਲਈ ਜਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮਿਆਦ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੇ ਕੰਮ ਠੀਕ ਹੋਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਚ ਰੀਨੀੳ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
1974 ਦਾ ਸਾਲ ਬੜਾ ਹੰਗਾਮੀ ਸੀ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਤੇਜ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵੀ ਪ੍ਰਚੰਡ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਕਾਂਗਰਸ ਖਿਲਾਫ ਰੋਸ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜੇ ਪੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵੀ ਪੈਰ ਜਮਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
। ਪੰਜਾਬ ਕੇਸਰੀ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਥਾਰਟੀ ਲੈਟਰ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਲੰਧਰ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਚ ਖਬਰਾਂ ਭੇਜਣ ਵਾਲੀ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਨਿਉਜ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਸਵਤੰਤਰ ਸ਼ੀਲ ਨੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਖਬਰਾਂ ਭੇਜਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ (ਅਥਾਰਟੀ ਲੈਟਰ ਨਹੀਂ)। ਤੇਲ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵਾਹੀਕਾਰਾ ਯੁਨੀਅਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਚ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਜਲੂਸ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅਗੇ ਵਾਪਰੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸਾਥੀ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਗਾਲਿਬ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ।ਇਹ ਖਬਰਾਂ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਟੈਲੀਫੋਨ ਰਾਹੀਂ ਭੇਜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੀ ਖਬਰ ਭੇਜੀ ਫਿਰ ਇਕ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਫੋਨ ਕੀਤਾ। ਟੈਲੀਫੋਨ ਦਫਤਰ ਦੇ ਬਾਬੂ ਬਰਾੜ ਸਾਹਿਬ ਬੜੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਚ ਟਾਈਪ ਬਰਾੜ ਸਾਹਿਬ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸੀ ਪੀ ਆਈ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਨ ।
ਪਰ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝਦੇ।
ਏਜੰਸੀ ਨੂੰ ਭੇਜੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਜਲੰਧਰ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਮੇਰਾ ਉਤਸਾਹ ਵਧ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਗਰਾਉਂ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਨਾਮਵਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੈ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਗਰਾਉਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦਫਤਰ ਵੀ ਅਕਸਰ ਸਬੰਧਤ ਅਫਸਰ ਤੋਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅੰਕੜੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਲੀ ਪੋਸਟਾਂ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਭੇਜਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਲੱਗਦੀਆਂ ਵੀ ਸਨ। ਮੇਰੀ ਆਪ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਖੁਦ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਧਿਆਪਕ ਸੀ। ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣਾ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸੀ। ਪਰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਅਖਬਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਸਟਾਫ ਰਿਪੋਰਟਰ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਹਨਤਾਨਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਧਰ ਮੇਰੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਤੇ ਖੁਫੀਆ ਵਿਭਾਗ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਸੰਪਰਕ ਦਿਨ ਬ ਦਿਨ ਮਜਬੂਤ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆ ਭੇਜੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਭੇਜ ਕੇ ਤਸੱਲੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਖੁਦ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਨਾ ਕੇਵਲ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਬਣ ਰਿਹਾ ਸੀ ਸਗੋਂ ਅਗਵਾਈ ਵੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਪਾਸ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਵੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ ਕਿ ਮੁੰਡਾ ਗਰਮ ਖਿਆਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਤਾ ਆਪ (ਉਸ ਸਮੇਂ) ਅਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਖਰੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਉਠ ਰਹੀਆ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹਮਦਰਦ ਦੇ ਰੂਪ ਚ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਰੋਜਾਨਾ ਅਜੀਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੋਖੀ ਨਾਮ ਦੇ ਨਿਊਜ਼ ਐਡੀਟਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਚ ਨਾਨਕਸਰ ਵਿਖੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਕਲੇਸ਼ ਕਾਰਨ ਚੱਲੀ ਗੋਲੀ ਦੀ ਖਬਰ ਜੋ ਮੈਂ ਤਾਰ ਰਾਹੀ ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਸੀ, ਅਜੀਤ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਪੰਨੇ ਤੇ ਡੱਬੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਮਦਰਦ ਜੀ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਕੁਝ ਕਦਰ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਜਗਦੇਵ ਸਿੰਘ ਤਲਵੰਡੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਗਿਆਨੀ ਜੈਲ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਵੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ।
ਰੋਡ ਰੌਲਰ ਸਕੈਂਡਲ
ਇੱਕ ਖਬਰ ਨੇ ਜਗਰਾਉਂ ਦੀ ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। *ਖਬਰ ਸੀ- ਰੋਡ ਰੋਲਰ ਸਕੈਂਡਲ*। ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਮੈਂਬਰਾ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਦੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੀਟਿੰਗ ਅਟੈਂਡ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾ ਸਤਪਾਲ ਮਿੱਤਲ ਅਕਸਰ ਜਗਰਾਉਂ ਅਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗੇੜਾ ਮਾਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਸਤਪਾਲ ਕਤਿਆਲ ਜਨ ਸੰਘ (ਹੁਣ ਭਾਜਪਾ) ਨੇਤਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਨਗਰ ਪਾਲਕ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਰੋਡ ਰੋਲਰ ਸਕੈਂਡਲ ਦੀ ਖੂਬ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ। ਮੈ ਖਬਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ । ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਰਿਸਕ ਲੈਣ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਾਂਗਰਸੀ ਬਹੁਤ ਨਰਾਜ ਹੋਏ । ਜਨ ਸੰਘ ਖੁਸ਼। ਉਂਝ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਹੁਣ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਹਾਂ।
ਕੀ ਔਰਤ ਦੀ ਮਾੰਗ ਚੋ ਸੰਧੂਰ ਨਿਕਲਦਾ ਸੀ?
ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਜਗਰਾਉਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਇਕ ਪੰਡਿਤਾ ਦੇ ਘਰ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੀ ਮਾਂਗ ਚੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸੰਦੂਰ ਨਿਕਲਦਾ। ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਵੀ ਟੱਪਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਖਬਰ ਭੇਜਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਪਿਆਰਾ ਮਿੱਤਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਆਲਮ ਜੋ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਹਨ। ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਹਨ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਖਬਰ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਚੱਲ ਪਏ। ਆਲਮ ਜੀ ਸੂਖਮ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਸੀ , ਪਰ ਮੈਂ ਨਾਸਤਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਅਜੇ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਘਰ ਚ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਤ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਾਹਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਘਰ ਵਾਲੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ "ਕੱਪੜੇ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ"। ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ !ਕੱਪੜੇ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ ਤਾਂ ਅਰਥ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। ਤਾਰਾ ਆਲਮ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਘੁਟਦਾ ਹੈ।"ਠੀਕ ਹੈ ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਆ ਜਾਵਾਂਗੇ"। ਆਲਮ ਜੀ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਚਲ ਪੈੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਰਾਹ ਚ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ "ਔਰਤ ਨੂੰ ਮਹਾਵਾਰੀ ਆਈ ਹੋਈ ਹੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਮਿਲਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਔਰਤ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਤੋ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਔਰਤ ਨੂੰ ਇਹ ਰੋਗ ਜਗਰਾਓ ਆ ਕੇ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੇਕੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਥੇ ਕੋਈ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਦੀ। ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸਲ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ ਮੈਂ ਇਹ ਖਬਰ ਨਹੀਂ ਭੇਜੀ।
ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਔਰਤ ਠੀਕ ਹੈ। ਘਰ ਵਾਲਾ ਉਸ ਸਮੇਤ ਲੁਧਿਆਣੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇਕ ਹੋਜਰੀ ਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ
(ਚੱਲਦਾ )ਜੋਗਿੰਦਰ ਆਜਾਦ 7-7-25

01/07/2025

ਜਦੋਂ ਇਕ ਪੀ ਸੀ ਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੌਣ ਲੱਗਿਆ।

ਘਟਨਾ ਮਾਰਚ 2004 ਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਡੀ ਐਮ ਸੀ ਹਸਪਤਾਲ ਤੋ ਡਿਸਚਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।20 ਫਰਵਰੀ 04 ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕਾਤਲਾਨਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ (ਇਸ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਈ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ) ਸੱਟਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਲਗਭਗ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਚ ਮੈਨੂੰ ਖੰਨੇ ਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਡੀ ਐਮ ਸੀ ਰੈਫਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਿਥੇ ਮੈ ਦਸ ਦਿਨ ਜੇਰੇ ਇਲਾਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।
*ਇਸ ਕਾਤਲਾਨਾ ਹਮਲੇ ਖਿਲਾਫ ਖੰਨੇ ਦੀਆਂ ਅਵਾਮੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਮਾਰਚ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੈਲੀ ਅਤੇ ਮੁਜਾਹਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੋਰਦਾਰ ਤਿਆਰੀਆਂ ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਹਮਲਾਵਰ ਮੁੱਖਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਸਕੱਤਰ ਹਰਚੰਦਸਿੰਘ ਬਰਸਟ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਚ ਮਨਮਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਵਾਮੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਰੋਹ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕਿ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਖਿਲਾਫ ਪਰਚਾ ਤਾਂ ਦਰਜ ਕਰਕੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਧਾਰਾਵਾਂ ਕਮਜੋਰ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਨਾਮ ਨਿਹਾਦ ਪੰਜਾਬ ਪਰਦੇਸ ਟੀਚਰਜ਼ ਯੁਨੀਅਨ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਰਸਟ ਇਸ ਦਾ ਬਕਾਇਦਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਰੈਲੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਕੇ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਰੋਹ ਨੂੰ ਜਰਬਾਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨ ਲਾਅ ਐਂਡ ਆਰਡਰ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਰੈਲੀ ਤੇਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦੇਵੇ।
* ਰੈਲੀ ਤੋ ਦੋ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਘਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਇਕਮੁੱਠਤਾ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਚੰਗੀ ਗਿਣਤੀ ਚ ਸਾਥੀ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਕੁੱਝ ਸਾਥੀਆਂ ਚ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਖਿਲਾਫ ਰੋਹ ਇਸ ਕਦਰ ਭਾਰੂ ਸੀ ਕਿ "ਬਦਲਾ ਲੈਣ" ਦੀ ਸਲਾਹਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਕ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਨੇ (ਦਾਊਦਪੁਰ ਪਿੰਡ ਦੇ) ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ।
(ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਸਨ) ਪਰ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਕਮੇਟੀ ਇਸ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਕਿ ਗੁੰਡਾ ਗਰਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰੈਲੀ ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਅਪਣੇ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਫਸਾਉਣਾ ਠੀਕ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ। ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਕੇਸ ਦਰਜ ਹੋਣਗੇ ਇਸ ਨਾਲ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।ਉਂਝ ਰਾਖੀ ਦਸਤਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਦਲੀਲ ਬਾਜੀ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।ਇਸ ਗਲ ਤੇ ਤਾਂ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਸੀ ਕਿ ਲੜਾਈ ਜਨਤਕ ਮੰਚ ਤੋ ਕਰਨੀ ਠੀਕ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਹਮਲਾਵਰ ਡੰਡੇ ਬਿਨਾਂ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਅਸਰ ਦਿੱਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।(ਇਸ ਮਸਲੇ ਬਾਰੇ ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਐਨਾ ਹੀ)
*ਜਦੋਂ ਇਹ ਚਰਚਾ ਚਲ ਰਹੀ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਕ ਪੀ ਸੀ ਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਬੈਠਾ ਸੀ।ਇਹ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੇਰਾ ਮਿੱਤਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਉਠ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਜਾਣ ਨੁੰ ਮਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਅਚਾਨਕ ਉਹ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੌਣ ਲਗਿਆ।ਰੀਟਾ ਵੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਹੈਰਾਨ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ?।ਉਹ ਗਲੇ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ "ਥੋਡੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਠੀਕ ਹਨ ।ਜਨਤਕ ਲੜਾਈ ਹੀ ਵਾਜਬ ਹੈ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕਰੋ ,ਮੈਂ ਹੀ ਅਪਣੇ ਸਾਧਨਾਂ ਰਾਹੀ ਇਹਨਾਂ ਗੁੰਡਿਆਂ ਦੀ "ਸੇਵਾ" ਕਰਵਾਂ ਦਿੰਦਾਂ ਹਾਂ।ਮੇਰੀਆਂ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈ ਰੀਟਾ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ "ਤੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕੀ ਖੱਟ ਲਿਆ ਲੜਾਈਆਂ ਭਿੜਾਈਆਂ ਚ ;ਆਹ ਹੈ ਮੇਰੀ /ਸਾਡੀ ਖੱਟੀ।
ਇਹ ਹੈ ਸਾਡਾ ਹਾਸਲ।
*ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੜੀ ਕਾਲਜ ਪੜਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਯੂਨੀਅਨ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਚ ਉਸਨੇ ਏਐਸ ਕਾਲਜ ਖੰਨਾ ਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰਗਰਮ ਭੁਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਸੂਬਾ ਕਮੇਟੀ ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਮਿਲੀ ਚੇਟਕ ਦਾ ਹੀ ਅਸਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹ 1978 ਦੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਧਿਆਪਕ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਚ ਕੁੱਦ ਪਿਆ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਮਿਲੀਭੁਗਤ ਨਾਲ ਨੰਬਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਅੰਦੋਲਨਕਾਰੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੇ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਖਲਪਾੜਾਂ ਨਾਲ ਲਹੁ ਲੁਹਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਹੋਲਨਾਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦਲਜੀਤ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅਗੇ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਧਿਆਪਕ ਯੂਨੀਅਨ ਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੀ ਜੁਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਬਾਖੂਬੀ ਨਿਭਾਇਆ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਸ ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਅਤੇ ਤਰਕ ਭਰਪੂਰ ਵਾਰਤਾ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਕਬੂਲ ਕਰਦੇ ਸਨ।(ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਦਲਜੀਤ ਅਪਣੀ ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਪੁਸਤਕ ਚ ਕਰੇਗਾ)
ਫਿਰ ਉਹ ਡੀ ਟੀ ਐਫ ਬਲਾਕ ਖਮਾਣੋਂ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਰਿਹਾ ਯਸ਼ਪਾਲ ਸੈਕਟਰੀ ਸਨ।।ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਚ ਵੀ ਉਹ ਅਡੋਲ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਂ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਰਿਹਾ।
ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੂੰ ਪੀ ਸੀ ਐਸ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰ ਲਿਆ।
ਹੁਣ ਅਸਲ ਪਰਖ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਹੁਣ ਦੇਖਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸੱਤਾ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਕਿੰਵੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬਦਲਦਾ ਹੈ।
1994 ਚ ਪਿੰਡ ਦਾਉਦਪੁਰ ਦਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮਾਸਟਰ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਕਿਸੇ ਗੰਭੀਰ ਰੋਗ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ।ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਅਧਿਆਪਕ ਯੂਨੀਅਨ ਚ ਦਲਜੀਤ ਨਾਲ ਖਮਾਣੋਂ ਬਲਾਕ ਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਚ ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ ਹਲਵਾਰੇ ਨਿਯੁਕਤੀ ਮਿੱਲ ਗਈ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਜਹੀਨ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਚ ਦਾਉਦਪੁਰ ਨਮਿੱਤ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਸਮਾਗਮ ਚ ਦਲਜੀਤ ਵੀ ਪੁੱਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਰੋਪੜ ਜੀ ਏ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੇ ਤੈਨਾਤ ਸਨ।
ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਪਣੀ ਹੈਸੀਅਤ ਦੇਖ ਕੇ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠੇ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦੇ ਦਰਿਆ ਨੂੰ
ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਨਾਕਾਮ ਰਹੇ । ਦਲਜੀਤ ਮਾਈਕ ਤੇ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੌਣ ਲੱਗਿਆ।ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਲਜੀਤ। ਉਂਝ ਤਾਂ ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਉਣਾ ਹੀ ਨਪੀੜੀ ਜਮਾਤ ਲਈ ਰਾਹਤ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਾਲੀ ਚਾਲ ਢਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਖ ਰਹੀ। ।ਇਹ ਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਲੈਕਚਰਾਰ ਹਰਜੀਤਸਿੰਘ ਨਸਰਾਲੀ (ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਨਿਉਆ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਸਮਾਗਮ ਚ ਵਾਪਰਿਆ ਜਿੱਥੇ ਦਲਜੀਤ ਅਤੇ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਵੀ ਮੇਰੇ ਸਮੇਤ ਹੰਝੂਆਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਸੀ।
ਸੰਖੇਪ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਫਖਰ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਬੰਦੇ ਨੇ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਯੂਨੀਅਨ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਡੀਟੀਐਫ ਵਾਲੇ ਮਾਸਟਰ ਨੂੰ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉੱਚ ਅਹੁਦੇ ਉਸ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਰੰਤਰ ਨਿਖਾਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
ਮੈਨੂੰ ਫਖਰ ਹੈ ਉਸ ਤੇ। ਉਹ ਵੀ ਕਿਹੜਾ ਘੱਟ ਮੁਹੱਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਹੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਚ,
" ਤੁਹਾਡੇ ਅਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸੁਭਾਅ, ਸੰਘਰਸਸ਼ੀਲ ਜੀਵਨ, ਸਲੀਕਾ, ਮਨੁੱਖੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਝੰਡਾਬਰਦਾਰ ਆਦਿਕ ਗੁਣਾਂ ਸਦਕਾ ਅਨੇਕ ਦੋਸਤਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਵਾਂਗ ਮੈ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀ ਦੋਸਤੀ ਵਿਚ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
" ਜੇਲ ਦੀਆ ਸਲਾਖਾ ਞਿਚ ਬੈਠਾ ਠੱਗ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਰਗਣਾ ਲੰਬੀ ਸਜਾ ਭੋਗਣਗੇ। ਸਾਡੇ ਅਜਾਦ ਜੀ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲੋ ਵਧੇਰੇ ਵੇਗ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਹੋਣਗੇ।"
ਅਜ ਕਲ੍ਹ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਅਪਣੇ ਛੋਟੇ ਬੇਟੇ ਪਾਸ ਹਰਜੀਤ ( ਪਤਨੀ) ਸਮੇਤ ਯਾਤਰਾਂ ਤੇ ਹਨ। ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਪਿਆਰੇ ।
6 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਇਕੱਤਰਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਯਾਦਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।
ਪੇਸ਼ ਹੈ ਇਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਫੋਟੋ।
ਜੋਗਿੰਦਰ ਆਜਾਦ 1-7 -2022 । ਸਵੇਰ

29/06/2025

ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਯਾਦ
ਪ੍ਰੋਗਰੈਸਿਵ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਗਰਾਉਂ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਬਜ਼ਾ।

ਜੋਗਿੰਦਰਆਜਾਦ
26 ਜੂਨ 1975 ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲੱਗ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ।1974 ' ਚ ਅਸੀਂ ਜਗਰਾਉਂ ਦੇ ਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਨੇ ਜਗਰਾਉਂ ਸਹਿਰ ਚ ਇੱਕ ਕਮਰਾ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰੋਗਰੈਸਿਵ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰੈਸਿਵ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇਸ ਵੇਲੇ ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਚ' ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਗਰਾਉਂ ਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਰੂਪ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਿਲੇਬਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਤੋ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਕੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਗ਼ਰੀਬ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਇਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਣ ਤੇ ਉਹ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਨਾ ਹੋਣ ।
ਸਾਡੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਚ' ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ, ਡਾਨ ਵਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ,ਅਸਲੀ ਇੰਨਸਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਮੈਕਸਿਮ ਗੋਰਕੀ ਦਾ ਨਾਵਲ ਮਾਂ, ਰਸੂਲ ਹਮਜ਼ਾਤੋਵ, ਮੇਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲੇ, ਗੋਗੋਲ ਤੁਰਗਨੇਵ ,ਟਾਲਸਟਾਏ ਦੇਨਾਵਲ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ,ਪਾਸ਼, ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਖੱਬੇ ਪੱਖ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦਾ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ,ਕੀ ਕਰਨਾ ਲੋੜੀਏ, ਟਰੇਡ ਯੂਨੀਅਨ ਬਾਰੇ, ਰਾਜਸੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ, ਸਾਮਰਾਜ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਵਸਥਾ, ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਬਚਪਨਾ ਦਾ ਰੋਗ ਆਦਿ ਅਤੇ ਮਾਸਿਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਹੇਮ ਜਯੋਤੀ, ਰੋਹਲੇ ਬਾਣ, ਸਿਆੜ ਬਗੈਰਾ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ । ਸਕੂਲਾਂ ਚ ਛੁੱਟੀਆਂ ਸਨ।
ਅਸੀਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇਥੋ ਹੱਥ ਲਿਖਤਾਂ , ਬੈਨਰ ਤਿਆਰ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ , ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ, ਉਥੇ ਹੀ ਫਰਸ਼ ਤੇ ਦਰੀ ਵਿਛਾ ਕੇ ਲੇਟ ਜਾਂਦੇ।
ਇਹ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਓਪਰ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਰਹੀ ਸੀ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਹੋਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਰਾਤ ਉਥੇ ਨਹੀਂ ਗਏ। 26 ਜੂਨ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ।ਮਕਾਨ ਦੀ ਮਾਲਕਿਨ ਨੇ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸਭਾ ਵਾਲੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਨੇ।ਉਹ ਸਾਡੀ ਬਹੁਤ ਕਦਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭੇਜਦੀ ਰਹੀ
ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਿਪਾਹੀ ਉਥੋਂ ਪੱਕੇ ਤੈਨਾਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ।
ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਫਿਕਰਮੰਦ ਸੀ ।ਸਾਡੇ ਲਈ ਓਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਇੱਕ ਅਨਮੋਲ ਖਜ਼ਾਨਾ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਆਤਮਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਗ੍ਹਾ ਪਹੁੰਚਾਈਏ ਅਸੀਂ ਸਕੀਮਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ।
*ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ ਕਿ ਅੱਜ ਪਹਿਰਾ ਨਹੀਂ । ਸਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਸ਼ਰਮਾ( ਜੋ ਕਿ ਕਮਾਲਪੁਰਾ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ) ਨੇ ਇਕ ਰਿਕਸ਼ਾ ਲਿਆ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਾਈਕਲਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮਾਸਟਰ ਸਤੀਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹੜੇ ਵੇਲ਼ੇ ਰਿਕਸ਼ਾ ਚਲਾਉਣਾ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਾ ਖੋਲਿਆ । ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਬੋਰੀਆਂ ਚ ਭਰਿਆ, ਰਿਕਸ਼ੇ ਤੇ ਲੱਦਿਆ ।ਸਤੀਸ਼ ਨੇ ਰਿਕਸ਼ਾ ਅੈਨਾ ਤੇਜ ਉੜਾਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਦੰਗ ਰਹਿ ਗਿਆ।ਅਸਲ ਚ ਉਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁਦਾਈ ਸੀ। ਤੱਪਦੀ ਦੁਪਹਿਰ ਅਸੀਂ ਗ਼ਾਲਿਬ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚੇ ,ਦਰਸ਼ਨ ਚਾਹਿਲ ਦੇ ਘਰ । ਜੋ ਵਾਹੀ ਕਾਰਾ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਨਿੱਡਰ ਆਗੂ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਰਮਾਇਆ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਦਿੱਤਾ ।ਉਹਨਾਂ ਅਗੇ ਅਣਦਸੀ ਥਾਂ ਤੇ(।ਸਾਥੀ ਚਾਹਿਲ ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਹੋਏ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਏ ਹਨ) ਇਹ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸਾਡਾ ਘਰ ਹੀ ਸੀ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲੱਗਦਿਆਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅੰਡਰ ਗਰਾਊਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਰਗਰਮੀ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ? ਇਹਦੀ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤੀ ਸਮਝ ਨਹੀ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਗੂ ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਰੰਧਾਵਾ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਆਗੂ ਯਸ਼ਪਾਲ ਆਦਿ ਦੇ ਘਰ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। CPI ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਹਿਮਾਇਤ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਤਾ ਅਜੇ ਦੂਜੀ ਤੀਜੀ ਕਤਾਰ ਦੇ ਲੀਡਰ ਸੀ। ਜੇ ਪੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀ ਸਮਝਦੇ ਸੀ।ਮੋਗਾ ਵਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਸੰਗਰਾਮ ਰੈਲੀ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਅੱਜ ਉਹ ਦਿਨ ਬਹੁਤ ਯਾਦ ਆਉਂਦੇ ਨੇ । ਸਾਡੀ ਉਹ ਪ੍ਰੋਗਰੈਸਿਵ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤਕ ਖੇਤਰ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇਤਾ,ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਕਸਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਵਾਉਣ ਚ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸਨ।
* ਹੁਣ ਲਗਭਗ ਪੰਜ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੋਗਰੈਸਿਵ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਗਰਾਉਂ ਮੁੜ ਗਠਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤਰਸ ਰਹੀਆਂ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਗੰਭੀਰ ਮੰਥਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ।

25/06/2025

"ਸਰ ਜੀ ਇਹ ਛੋਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਗ ਹੈ,ਕੋਈ ਸਪਰੇਅ ਨਹੀ ਕੀਤੀ। ਮੈ ਆਪ ਇਕ ਖੇਤ ਚ ਪਾਲਿਆ ਹੈ"। ਅਪਣੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਤੇ ਕੱਪੜੇ ਚ ਬੰਨ ਕੇ ਲਿਆਇਆ ਸੀ ਉਹ। ਸੱਚੀਓਂ ਬਹੁਤ ਸਵਾਦ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਫੇਰ ਆਇਆ। ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਪੜੇ ਚ ਚਿੱਬੜ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ । "ਪਹਿਲੇ ਤੋੜ ਦੇ ਹਨ ਜੀ। ਖਾਓਂਗੇ ਪਤਾ ਲੱਗੂ ,ਅਸਲੀ ਚਿੱਬੜਾਂ ਦਾ ਸੁਆਦ। ਚਟਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਵੀ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰੀਟਾ ਨੇ ਇਸ ਘਰ ਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਆਦਲੀ ਚਟਨੀ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਪਿਆਰੇ ਸ਼ਗਿਰਦ ਦੇ ਅਪਣੱਤ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਨਾਮਵਰ ਲੇਖਿਕਾ ਮਹਾਦੇਵੀ ਵਰਮਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ- ਲੱਛਮਾ। ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਲੱਛਮਾ ਦਾ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ। ਇਕ ਭੋਲੀ ਭਾਲੀ ਪਹਾੜਣ ਯੁਵਤੀ ਜੋ ਵਰਮਾ ਜੀ ਲਈ ਕਦੇ ਸ਼ਹਿਦ ,ਕਦੇ ਕੋਈ ਪਹਾੜੀ ਫਲ ਭਾਲ ਭਾਲ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਅਤੇ ਲੇਖਿਕਾ ਨੂੰ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਖਾਣ ਨੂੰ ਅਨੁਰੋਧ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਪਿਆਰਾ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਹੈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰਸੂਲਪੁਰ, ਤਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਉਸਨੂੰ। ਪੇਂਡੂ ਮਜਦੂਰ ਯੁਨੀਅਨ ਦਾ ਇਲਾਕੇ ਚ ਨਿਰਵਿਵਾਦ ਸਥਾਪਤ ਆਗੂ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਰਕਤਸ਼ੀਲ। ਕਿਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਚ ਤਾਂ ਖਾਸ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਮਹੂਰੀ ਲਹਿਰ ਚ 40 ਸਾਲ ਤੋ ਨਿਰੰਤਰ ਸਰਗਰਮ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ।
*1983 ਚ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਰਸੂਲਪੁਰ ਵਿਖੇ ਦੱਸਵੀਂ ਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਮੈ ਸੀ ਉਸ ਸਕੂਲ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਮਾਸਟਰ। ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈ ਬਾਲ ਸਭਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਤਿੰਨ ਨੂੰ ਛਡ ਕੇ ਸਭ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਸੀ। ਸੱਤਵੀਂ ਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸਵਰਨ ਰਸੂਲਪੁਰ (ਹੁਣ ਨਾਮਵਰ ਕਵੀਸ਼ਰ) ਇਸ ਸਭਾ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਅਵਤਾਰ ਅਤੇ ਜਗਜੀਤ ਉਰਫ ਸਾਧੂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਲਗਾਇਆ।*
*ਇਕ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਾਂ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਸਾਰੀ ਦਸਵੀਂ ਕਲਾਸ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ, ਜਾਂ ਕੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਕੇ ਆਏ,?
ਸਾਰੀ ਕਲਾਸ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ। ਹੁਸਿਆਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਰਾਏ ਬਣਾ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਦਵਾਉਣ ਲਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਡੰਡੇ ਖਾਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰੀ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ। ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਇਕ ਜੁੱਟ ਕਰ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਮੈ ਕਲਾਸ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। "ਜਦੋਂ ਯਾਦ ਹੋ ਗਿਆ ਬੁਲਾ ਲੈਣਾ"।
ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਈਕਾਟ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈ ਕਮਰੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬੈਠਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਗੁਸਤਾਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਅਡੋਲ ਡਟੇ ਰਹੇ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਮੋੜਾ ਕੱਟਿਆ। ਸੱਤ ਅੱਠ ਦੁਸਾਹਸੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕੁਰਸੀ ਸਮੇਤ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਕਲਾਸ ਰੂਮ ਲੈ ਗਏ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ (ਇਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਦਾ ਲੜਕਾ) ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਕ ਦਿਨ ਅਵਤਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਲਾਸ ਨੇ ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਮ ਬੌਧਾ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। "ਯੁੱਧ ਕੇ ਬਾਅਦ" ਨਾਟਕ ਦਾ ਪਾਤਰ ਸੀ ਬੌਧਾ। ਜਿਸ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਚ ਬੋਲੇ ਸੰਵਾਦ ਨਾਟਕੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੁਣਾ ਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਚ ਸੰਵੇਦਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪਿੰਡ ਚ ਹਰਕਤਸ਼ੀਲ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਨਾਲ ਜੁੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਜਾਗ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਲਾਸ ਚ ਇਕ ਹੋਰ ਮਾਸਟਰ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਕਾਰਨ ਅਪਣਾ ਤਬਾਦਲਾ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਸੀ ਅਵਤਾਰ ਅਤੇ ਜਗਜੀਤ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰੂਸੀ ਇਨਕਲਾਬ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੋਰਕੀ, ਲੈਨਿਨ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਸੈਟ ਭੇਟ ਕਰਕੇ ਵਿਦਾਇਗੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 4 ਮਈ 1984 ਨੂੰ ਮੈ ਵੀ ਖੰਨੇ ਇਲਾਕੇ ਚ ਤਬਾਦਲਾ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਵਰਨ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦਾ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਜੱਥਾ ਜਦੋਂ ਵੀ ਸਟੇਟ ਤੇ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਮੈ ਅਪਣੇ ਨੇੜੇ ਬੈਠੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਦੱਸੇ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ "ਇਹ ਮੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।" ਇਨਕਲਾਬੀ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਬੱਚਿਓ!
ਜੋਗਿੰਦਰ ਆਜਾਦ 25-6-25

19/06/2025

FATHER Day 'ਤੇ
ਅਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ
ਕਿਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਾਂ?ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ "ਕਿ ਤੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਓਵਰਸੀਅਰ ਸਨ ਪਰ ਭਗਤਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਖਿਲਾਫ ਉਹਨਾ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਨੂੰ ਲੱਤ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ"
ਸਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਫਖਰ ਹੁੰਦਾ। ਕਾਮਰੇਡ ਰਾਮ ਕਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਜਾਦੀ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ।ਰਾਮ ਕਿਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਮ ਮਨਿਸਟਰ ਬਣਨ ਤੇ ਅਤੇ
ਬਾਅਦ ਚ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਵਤੰਤਰਤਾ ਸੇਨਾਨੀ ਹੋਣ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਤਰ ਭੇਜੇ ਸਨ।
ਪਿਤਾ ਜੀ ਬੜੇ ਖੁੱਦਦਾਰ ਅਤੇ ਕੱਬੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਪੱਤਰ ਤਾਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਏ ਪਰ ਕੋਈ ਵਜ਼ੀਫਾ ਆਦਿ ਲੈਣ ਲਈ ਕਦੇ ਉਪਰਾਲਾ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰਨਾ ਸੀ ਸਗੋਂ ਜਦੋਂ ਗਰੀਬੀ ਤੋ ਸਤਾਏ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਵਾਦ ਦੀ ਅਲੋਚਨਾ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ 'ਹਰਾਮਜਾਦੇ' ਵਰਗੇ ਕੜਵੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਮਿਲਣਾ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉੱਜੜ ਕੇ ਜਗਰਾਉਂ ਪੁੱਜੇ ਉਸ ਸਮੇਂ
ਮੇਰੀ ਮਾਂ, ਜਵਾਨੀ ਚ ਵਿਧਵਾ ਹੋਈ ਨਾਨੀ ਸਮੇਤ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਅਤੇ
ਤਿੰਨ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਫਲਾ ਨਾਲ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ/
ਹੱਡ ਬੀਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸਾਡੀ ਨਾਨੀ ਬਾਤਾਂ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਅਜ ਵੀ ਰੌਂਗਟੇ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਖੈਰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਜਗਰਾਉਂ ਅਖਬਾਰ ਵੇਚਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। 1947 ਤੋ ਬਾਅਦ ਮੇਰੇ ਸਮੇਤ
ਚਾਰ ਹੋਰ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਅਖਬਾਰਾਂ ਵੇਚ ਕੇ ਦਸ ਬੰਦਿਆਂ ਦਾ ਪੇਟ ਭਰਨਾ ਖਾਲਾ ਜੀ ਦਾ ਵਾੜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਤੋ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਯਸ਼ਪਾਲ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਕੰਮ ਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਮਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ਼ ਸਵੇਰੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਸਪਲਾਈ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦੇ ਸੀ।ਅਕਸਰ
ਦੇਰ ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਪਹੁੰਚਦੇ।ਮਾਸਟਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਹੀ ਸੀ।ਕੁੱਝ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਵੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੋ ਜਾਣਕਾਰ ਮਾਸਟਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ।
ਖੈਰ ,ਰੋਟੀ ਤਾ ਸਭ ਨੂੰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਪਰ ਬਾਕੀ ਲੋੜਾਂ??
ਸਰਦੀਆਂ ਚ ਤਿੰਨ ਤਿੰਨ ਕਮੀਜਾਂ(ਸਵੈਟਰ ਤਾਂ ਰੰਗੀਨ ਸੁਪਨਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।) ਕਪੜੇ ਦੇ ਬੂਟ (ਸ਼ਾਇਦ ਦੋ ਰੁਪਏ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ) ਚ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਅਤੇ ਮੋਚੀ ਦੇ ਟਾਂਕੇ ਆਮ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਚ ਬਾਪੂ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਤੇ ਕਿੰਤੂ ਪ੍ਰੰਤੂ ਹੋਣ ਲਗਦਾ।ਕੀ ਮਿਲਿਆ ਥੋਡੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਨਾਲ?ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਮੁੰਹ ਫੱਟ ਨੇ ਵਿਅੰਗ ਵੀ ਕਸਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣੇ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ
ਅਪਣੇ ਗਂਵਾਡੀਆਂ ਵੱਲ ਨਜਰ ਮਾਰਦੇ ਤਾ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ
ਅਮੀਰ ਤੋ ਘਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝਦੇ। ਕਲੇਮ ਚ ਮਿਲੇ ਮਕਾਨ ਚ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਪਰਬੰਧ ਸੀ।ਨਾਲ ਦੇ ਘਰਾਂ ਚ ਦੀਵੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਚ ਕੜਵਾਹਟ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ।ਉਧਰ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਾਗੀਆਂ ਵਾਲੇ ਅੰਸ ਉਭਰਣ ਲੱਗੇ। ਨੰਬਰ ਦੋ ਭਰਾ ਕੁੱਝ ਜਿਆਦਾ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸੀ। ਉਹ ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੋ ਲਾਡ ਪਿਆਰ ਦੀ ਜਿਆਦਾ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਸੁਖਦੇਵ(ਸਵੀਡਨ ਵਾਲਾ) ਜਲਦੀ ਹੀ ਬਾਗੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੋਗੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ(ਇਸ ਭਰਾ ਬਾਰੇ ਪੂਰਾ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ)ਹੁਣ ਤੀਜਾ ਭਰਾ ਵੀ ਸਕੂਲ ਤੋ ਹਟਾ ਕੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵੇਚਣ ਲਗ ਗਿਆ ਸੀ।ਖੈਰ, ਮੈ ਅਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ।
ਮੇਰਾ ਵੀ ਅਕਸਰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਕਲੇਸ਼ ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ।
ਪਿਆਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਾਪੂਆਂ ਦੇ ਜੁਬਾਨ
ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ ਭੈ ਖਾਂਦੇ ਸਨ।(ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਕਸਾਅ)
ਮੇਰੇ ਚ ਵੀ ਰਿਐਕਟ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਉਸਲਵੱਟੇ ਲੈਣ ਲੱਗੀ।
ਮਹੀਨੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰਨਾ ਸਧਾਰਨ ਵਰਤਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।" ਕਠੋਰ" ਹਿਰਦੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਬਾਪ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੁੜਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਅਧਿਕਾਰ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਸਾਡੀ ਨਾਨੀ ਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣੀ ਗੋਦੀ ਚ ਲਿਟਾ ਲੈਣਾ।
'ਤੱਤੀ ਵਾਹ ਨਾ ਲੱਗਣ ਨਹੀਂ ਦੇਵੀ'
ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਮੰਤਰ ਜਿਹਾ ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸ਼ਰੀਰ ਤੇ ਫੂਕ ਜਿਹੀ ਮਾਰਨੀ, ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ" ਕੱਬਾ "ਜਿਹਾ ਕਹਿਕੇ ਮੈਨੂੰ ਭੁਖ ਹੜਤਾਲ ਤੋੜ ਲਈ ਮਣਾਉਣਾ ਅਤੇ
ਫਿਰ ਆਪ ਰੋਟੀ ਖਾਣਾ ,ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਮੋਬਾਇਲ ਤੇ ਜਿਵੇਂਘੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਪਰ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਮਿਹਨਤੀ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਚ ਚੰਗਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਿਆਰ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਤਨਾਅ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰੀਤ ਲੜੀ ਅਤੇ ਸਰਿਤਾ(ਹਿੰਦੀ) ਮੈਗਜੀਨ ਚੋ ਫਲਾਣਾ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਉਣ ਕਹਿੰਦੇ ।ਮਾਤਾ ਜੀ ਵੀ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣਦੇ ।ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਜਾਗ ਲਾਉਣਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਮੈਂ ਵੀ ਅਖਬਾਰ ਵੰਡਦਾ ਵੰਡਦਾ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਕਈ
ਵਾਰ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਲੈ ਕੇ ਬਸ ਅੱਡੇ ਤੇ ਬਸਾਂ ਚ ਵੜ ਕੇ ਬਚੇ ਅਖਬਾਰ ਅਤੇ ਮੈਗਜੀਨ ਵੇਚਣੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨ।
ਅੱਠਵੀਂ ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ (ਸਭ ਤੋ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋਣ ਤੇ ਮੋਗੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ)।ਘਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਪਤਲੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ)
ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਦਸਵੀਂ ਕਰਨ ਲਈ ਦਲੀਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਪ੍ਰੀਤ ਕੋਚਿੰਗ ਸਕੂਲ /ਕਾਲਜ ਜਗਰਾਉਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।
ਪਰ ਮੇਰੀ ਖੁਸ਼ ਕਿਸਮਤੀ ਕਿ ਇਕ ਮਾਸਟਰ ਬਲਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਗਲਤੀ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ "ਲੇਟ ਭੇਜ ਦਿਆ ਕਰੋ ਪਰ ਹਟਾਓ ਨਾ"।
ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਚ ਪਿਤਾ ਜੀ ਮਹਾ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਚੂਰਨ ਖਾਣ ਲਈ
ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਬੜਾ ਕੜਵਾ ।ਨਾ ਖਾਣ ਤੇ ਖਿੱਚਾਈ।
ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਵੀ ਅੜ ਗਿਆ" ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ, ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ"।
ਨਤੀਜਾ ਚੰਗੀ ਮੁਰੰਮਤ ਹੋਈ। ਅਤੇ ਮੌਕਾ ਦੇਖ ਮੈ ਘਰ ਨੂੰ ਬੇਦਾਵਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੀਰ ਜੀ ਸੁਖਦੇਵ ਰਾਜ ਦੇ ਘਰ ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ।ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਨਗਰ ਚੌਕ ਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਖੋਲ ਲਈ ਸੀ। ਨਾਨੀ ਜੀ ਵੀ ਹੁਣ ਸੁਖਦੇਵ ਰਾਜ ਕੌਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਇਥੇ ਮੈਨੂੰ ਜੈਨ ਸਕੂਲ ਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।
ਹੁਣ ਮੈਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਗੀ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਮਿਲਣ ਆਏ ਪਰ ਮੈਂ ਲੁੱਕ ਗਿਆ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜਿਕਰ ਰਹਿ ਹੀ ਗਿਆ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਿਧਵਾ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਵਜ਼ੀਫਾ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾ ਦੇ ਐਮ ਸੀ ਨੇ ਫਾਰਮ ਤਸਦੀਕ ਕਰਨੇ ਸਨ।
ਮੈਂ ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਪਰਦੀਪ ਨੇ ਲੋੜੀਂਦਾ ਫਾਰਮ ਭਰ ਕੇ ਡਾਕਟਰ ਹਰਪਾਲਸਿੰਘ ਐਮਸੀ ਨੂੰ ਜਮਾਂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।ਜਦੋਂ ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਪਤਾ ਪਿਤਾਜੀ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਮਿਲਿਆ । ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਫਾਰਮ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮਾੜੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਚ ਵੀ ਸਵੈਮਾਣ ਅਤੇ ਖੁੱਦਦਾਰੀ ਦੀ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਲਾਮ। ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਰ ਘਟ ਵਧ ਰੂਪ ਚ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਰਹੇਗਾ।

ਜੋਗਿੰਦਰਆਜਾਦ19-6-2022ਦੁਪਹਿਰ (ਚਲਦਾ।)

14/06/2025

ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਖੰਨਾ ਦੀ ਯਾਦ ਚ ਕੁੱਝ ਜਜਬਾਤ

"ਮੈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹਾਂ, ਬਸ ਹੁਣ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ, ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਨੁੰਹ ਰਾਣੀ ਮੇਰੀ ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੇਰੀਆਂ ਮਾਂਵਾਂ ਹਨ।ਮੈਂ ਹੁਣ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਸਿਲੰਡਰ ਦੇ ਆਸਰੇ ਦਿਨ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।ਅਰਦਾਸ ਕਰੋ- ਮੈਂ ਹੁਣ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ" ।
2 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਰਜਿੰਦਰ ਬੀਤੇ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਕੁਝ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਦਿਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਾਬਕਾ ਅਫਸਰ (ਪੀਸੀਐਸ) ਵੱਲੋਂ ਭੇਜਿਆ ਇਕ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆ ਮੈਸੇਜ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਮੈ ਵੀ ਕੁੱਝ ਜਜ਼ਬਾਤ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

ਮਨ ਅਤੇ ਤਨ ਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦਕ ਸਬੰਧ ਸਨ।ਰਜਿੰਦਰ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਮਈ 84 ਵਿੱਚ ਖੰਨੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲੀ ਕਰਾ ਕੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਹੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਸਾਥੀ ਸੀ ਜੋ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਜਿੰਦਰ ਦੇ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟ ਕੀਤੇ ਨਾਟਕ ਮੈ ਮੁੱਲਾਂਪੁਰ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਚ ਕਰਵਾਏ ਸੀ(1977-78 ਚ) ਇਸ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਵਾਇਆ। ਬਾਅਦ ਚ ਮਜਬੂਤ ਹੁੰਦੇ ਗਏ ਕਾਫਲੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੀ ਜਿਸ ਦੇ ਆਸਰੇ ਖੰਨੇ ਦੀ ਟਰੇਡ ਯੁਨੀਅਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਨਾਲ ਜਨਤਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਰਚ 2012 ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਟੀਚਰਜ਼ ਫਰੰਟ ਖੰਨਾ ਬਲਾਕ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਿਹਾ ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਡੀ ਟੀ ਐਫ ਦੇ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਜਿਲਾ, ਸੂਬਾ ਅਜਲਾਸ ਹੋਏ, ਅਫਸਰ ਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਹਾਕਮਾਂ ਖਿਲਾਫ ਘੋਲ ਲੜੇ ਗਏ, ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਤੇ ਡੀ ਟੀ ਐਫ ਨੇ ਖੰਨੇ ਵਿਖੇ ਇਕ ਸੈਮੀਨਾਰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਘੇ ਚਿੰਤਕ ਡਾਕਟਰ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘਂ, ਯਸ਼ਪਾਲ ਅਤੇ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ਼ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਇਨਸਾਨ ਸਨ, ਜੋ ਹਰ ਸਮੇਂ ਲੋੜਵੰਦ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਬਰ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਦੋਸਤ ਸਨ।
*2018 ਵਿੱਚ ਖੰਨੇ ਚ ਲਾਈਨੋ ਪਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਉਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਖੰਨੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਹੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਦੁਰਕਾਰ ਕੇ ਰਜਿੰਦਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਖੰਨੇ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਤੇ" ਵੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਬਾਪੂ ਕਹਿੰਦੇ ਮੁੜ ਕੇ ਸਾਡੀ ਸਾਰ ਨਾ ਲੈਂਦੇ" ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੇ ਸਨ (ਦੇਖੋ ਵੀਡੀਓ)* ਉਹ ਟੈਲੀਫੋਨ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ (ਕਿਉਂਕਿ ਮੈ ਜਗਰਾਉਂ ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਬੜਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਫੋਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਥੇਬੰਦੀ ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਜੋ ਤਜਰਬਾ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਹੁਣ ਕੰਮ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।
*ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਤੇ ਅਲੌਕਿਕ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਮਿੱਤਰ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਮੇਰੀ ਉਸ ਨਾਲ ਲੰਬੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ (ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਰਿਕਾਰਡਡ ਵੀ ਹੈ) ਇਸ ਪਖੋਂ ਸਾਡੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੰਤਰ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਮਿੱਤਰ ਸੀ। ਕੋਈ ਤਰਕਸੀਲ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਰਜਿੰਦਰ ਲੋਕ ਪੱਖੀ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ, ਲੁੱਟ ਵਿਰੋਧੀ, ਜਬਰ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਫਿਰ ਕਦੇ।
ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੈਸਜ
[14/06, 2:48 am] Dal jeet Pcs: ਗਿਆਨੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਜੀ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਸਾਂਝ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਧਿਆਪਕ ਯੂਨੀਅਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 1978 ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਪਈ। ਸਾਡੇ ਜਥੇ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਵਰਦੇ ਮੀਂਹ ਵਿੱਚ ਸੈਕਟਰ 17 ਤੋਂ 2 ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨਿਵਾਸ ਤੱਕ ਨਾਅਰੇ ਮਾਰਦੇ ਗਏ। ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਚ ਫੱਟੜ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੈਣ ਪਹੁੰਚੇ। ਘੋਲ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਫਲਤਾ ਰੰਗ ਲਿਆਈ ਮੇਰੀ ਨਿਯੁੱਕਤੀ ਲੁਹਾਰ ਮਾਜਰਾ ਖੁਰਦ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੁਲਵਾਂ ਬਲਾਕ ਖਮਾਣੋ, ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਧਿਆਪਕ ਯੂਨੀਅਨ ਤੇ ਗੋਰਮਿੰਟ ਟੀਚਰਜ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਗਿਆਨੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਮਰਪਿਤ ਅਧਿਆਪਕ, ਸੁਹਿਰਦ ਇਨਸਾਨ, ਸੱਚੇ ਦੋਸਤ, ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਸੰਕਲਪ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਨੇਕ ਦਿਲ ਇਨਸਾਨ ਸਨ। ਸਰਵਿਸ ਦੌਰਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਚ ਸਰਗਰਮੀ, ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਬਾਅਦ ਸਮਰਪਿਤ ਜੀਵਨ ਤੇ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
[14/06, 2:48 am] Daljeet Pcs: ਮਹਾਨ ਸਿੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਗੁੜਤੀ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਬਤੌਰ ਅਧਿਆਪਕ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਸਲਾਘਾਯੋਗ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਧਿਆਪਕ ਸਫਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪਣੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੇ, ਖੰਨਾ ਵਿਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਆਗੂ ਜੂੰਗਿਦਰ ਅਜਾਦ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਚ ਅਧਿਆਪਕ ਸਫਾਂ ਚ ਸਿਆਸੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਗੁੰਡੇ ਅਨਸਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਚਟਾਨ ਵਾਂਗ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ।
ਮੇਰੇ ਬਤੌਰ ਪੀਸੀਐਸ ਥਣਨ ਉਪੰਰਤ ਕਈ ਵਾਰ ਸਹਿਤਕ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੇਧ ਦੇ ਜਾਂਦੇ।
ਗਿਆਨੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਉਨਾ ਦੇ ਅਨੇਕ ਸਾਥੀਆ ਨੂੰ ਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਘਾਟਾ ਪਿਆ ਹੈ।
[14/06, 2:48 am] Daljeet Pcs: ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ, ਹਰਜੀਤ ਕੌਰ ਭੰਗੂ ।

02/06/2025

ਜਦੋਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਚੇਟਕ ਲੱਗ ਜਾਵੇ

ਹੋਰ ਸੁਣਾਓ ਤੁਹਾਡੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ? ਜਦੋਂ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਚ ਬੈਠੇ ਕਿਸੇ ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਫੋਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਇਹ ਸੁਆਲ ਜਰੂਰ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ! "ਕੋਈ ਜਿਆਦਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਪਾਠਕ ਆ ਨਹੀਂ ਰਹੇ"। "ਟਾਈਮ ਲੱਗੂ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ" ਅਕਸਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਚੰਗਾ ਦਿਨ ਸੀ। 11-35 ਤੇ ਇਕ ਫੋਨ ਖੜਕਦਾ ਹੈ। ਸਰ! ਮੈ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅੱਗੇ ਖੜੀ ਹਾਂ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਤਾਲਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ"। ਮੈ ਜਗਰਾਉਂ ਵਿਖੇ ਹੋ ਰਹੀ ਜਬਰ ਵਿਰੁੱਧ ਰੈਲੀ ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਰੁਕੋ ਮੈ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਚਾਬੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 10-15 ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਕੰਮ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਐ ਲੋ "ਪਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕ" ਤੁਸੀਂ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ। ਦੋ ਬਾਰ ਪੜ੍ਹੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਂਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਘਰੋਂ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਪੜ੍ਹਦੀ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਸਾਇਦ ਇੱਕ ਰੁਪਈਆ ਡੇਲੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਯਾਦਾਂ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਠਕ ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।1960 ਚ 25 ਪੈਸੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਤੋ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਚਿਹਰੇ ਯਾਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਚੇਟਕ ਲਗਾਈ ਸੀ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ। ਜਿਸ ਦੀ ਲਾਗ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਖੈਰ ਮੈਡਮ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਰਸਮੀ ਸੁਆਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ । ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੀ ਮਿਸਟਰੇਸ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਪ੍ਰਮੋਸ਼ਨ ਐੱਚ ਟੀ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਕੀ ਦੇਵਾਂ? ਚਲੋ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਰੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਦੀਆਂ, ਇੱਕ ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਇਕ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਰ। ਤਰਕਸ਼ੀਲਾਂ ਦੀਆਂ ਦੇਵਾਂ? ਮਾੜੀ ਆਦਤ ਹੈ ਨਾ? ਉਤਾਵਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ।
"ਨਹੀਂ ਜੀ ਮੇਰਾ ਝੁਕਾਅ ਅਜੇ ਇਧਰ ਨਹੀਂ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਠੀਕ ਹੈ ਅੱਜ ਇੰਨਾ ਹੀ ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਹੋਰ ਟੀਚਰਜ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਾ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀਆ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਖੁਸ ਆਮਦੀਦ !!
ਦੋ ਹਫਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਸੰਡੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਖੁੱਲਵਾਈ। ਚੇਟਕ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲੈ ਗਿਆ। ਰਜਿਸਟਰ ਦੇਖਿਆ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਪਸ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੈ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਧਿਆਪਕ ਮੋਗੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਘਰੋਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਚ ਲੈ ਕੈ ਗਿਆ। ਚੰਗੀਆਂ ਮਿਆਰੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲੈ ਗਿਆ, ਹੁਣ ਆਪੇ ਚਾਬੀ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਗੱਲ ਜਰੂਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਚ ਜਸੂਸੀ ਜਾਂ ਗੁਲਸ਼ਨ ਨੰਦਾ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸ਼ੋਕ ਸੀ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸੋਚ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਉੱਚ ਪਾਏ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਮੰਗੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਅਤੇ 1100 ਰੁਪਏ ਭੇਂਟ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਚੰਦ ਉਤਸ਼ਾਹ ਜਨਕ ਝਲਕਾਰੇ, ਕੀ ਥੋਨੂੰ ਵੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਬਲ ਦੇਣਗੇ? ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਓ ਅਧਿਆਪਕ ਸਾਥੀਓ !
ਜੋਗਿੰਦਰ ਆਜਾਦ 2-6-2025

11/05/2025

ਫਿਲਮ ਜਿਆਦਾ ਚੱਲੀ ਨਹੀਂ। ਜਲਦੀ ਉਤਾਰ ਲਈ ਗਈ ਹੈ। ਅੰਤ ਇੰਝ ਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਬਾਰ ਚੰਗੀ ਗਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਖਿਲਾਫ ਜਨੂੰਨ ਅਤੇ ਅੰਧ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਚ ਮੋਦੀ ਨਾਕਾਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਕਮ ਪਾਰਟੀਆਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਆਪ ਨੇ ਵੀ ਅਪਣੀ ਜਮਾਤੀ ਖਸਲਤ ਦਿਖਾਈ ਹੈ।
ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘੋਲਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦਾ ਹੱਥ ਆਇਆ ਮੌਕਾ ਆਪ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੱਥੋ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਹੈ।
ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਅਮਨ ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਜਿੰਦਾਬਾਦ
ਜੋਗਿੰਦਰ ਆਜਾਦ 10 -5-2025

11/05/2025

ਇਹ ਪੋਸਟ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਭੇਜੀ ਹੈ
ਜਿਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਤੈਨਾਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬੀਤੇ ਦਿਨੀਂ
ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਵਨਜਾਰੇ ਖਤਰਨਾਕ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।

ਜੰਗ ਕੌਣ ਲੜਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ? ਕਿਰਤੀ ਕਾਮੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਕਲਾਕਾਰ ਜਾਂ ਉਹ ਵਿਦਵਾਨ ਜੋ ਲੋਕ ਜੋ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਨੇ | ਅਸਲ ਵਿਚ ਆਮ ਆਬਾਮ ਜੰਗ ਨ੍ਹੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਚਾਹੇ ਉਹ ਚੜਦੇ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਲਹਿੰਦੇ ਵਾਲੇ ਹੋਣ | ਜੰਗ ਦੀ ਖੇਡ ਉਹ ਕੁਰਸੀਆਂ ਰਚਦੀਆਂ ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਹਕੂਮਤ ਕਰਨੀ ਏ | ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਐਨੀ ਤਰੱਕੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਕੁਝ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ | ਰੂਸੀ ਕਹਾਵਤ ਹੈ" ਕਿਸੇ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਫਇਦਾ ਜਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਏਸ ਜੰਗ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੇ ਫਇਦੇ ਨੂੰ ਦੋਨਾਂ ਪੰਜਾਬਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸਮਝਦੇ ਨੇ | ਦੋਨਾਂ ਪੰਜਾਬਾਂ ਦੇ ਘਰ ਮਲਵੇ ਬਣ ਗਏ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲੰਗੜੀ ਲੂਲੀ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਟੇਬਲ ਤੇ ਪਾਏ ਕੌਫੀ ਦੇ ਕੱਪ ਤੱਕ ਵੀ ਨ੍ਹੀ ਕੰਬੇ | ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਲੋਕ ਨੈੱਟ ਤੇ ਪੂਰੀ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਦਿਖਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਜੋ ਬਾਰਡਰ ਤੇ ਜਾਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉੱਡ ਰਹੇ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਜੰਗ ਕਿਵੇਂ ਲੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ | ਜਿਸ ਮਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤ, ਜਿਸ ਮੁਟਿਆਰ ਦਾ ਘਰਵਾਲ਼ਾ, ਜਿਸ ਧੀ ਦਾ ਬਾਪ ਜੰਗ ਲੜ ਰਿਹਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ ਕੇ ਦੇਖੋ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਹਲਕ ਵਿੱਚੋਂ ਬੁਰਕੀ ਨ੍ਹੀ ਲੰਘੀ ਜਾਂ ਉਸ ਭਰਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ ਜਿਸ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਭਰਾ ਵਲੋਂ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ "" ਕਿ ਪਿੱਛੋਂ ਦੇਖ ਲਈ ਜੇ ਕੁਝ ਹੋ ਗਿਆ"" ਜਦੋਂ ਛਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਧਾ ਅੱਧਾ ਕਿਲੋ ਪਿੱਤਲ ਭਰ ਕੇ ਤਿਰੰਗੇ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਲਾਸ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਘਣ ਐਨਾ ਕੁ ਪਾਟ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਰੋਣਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ |
ਬਾਬਾ ਨਜ਼ਮੀ ਨੇ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜੰਗ ਨ੍ਹੀ ਅਮਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਬਾਕੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ
ਨਾਨਕ ਘਰ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ "ਸਭੇ ਸਾਂਝੀਵਾਲ ਸਦਾਇਨਿ ਤੂੰ ਕਿਸੈ ਨ ਦਿਸਹਿ ਬਾਹਰਾ ਜੀਉ '' ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ |
ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਰ ਜਗਰਾਉਂ

26/04/2025
ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜਿਓਤੀ  ਨੂੰ ਯਾਦ  ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਉਹ ਦਿਨ, ਸਤੰਬਰ 1977 ਜਦੋਂ ਜਿਓਤੀ ਸ਼ਾਇਦ 17  ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸ...
26/04/2025

ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜਿਓਤੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ
ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਉਹ ਦਿਨ, ਸਤੰਬਰ 1977 ਜਦੋਂ ਜਿਓਤੀ ਸ਼ਾਇਦ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਚ ਬਹੂ ਬਣ ਕੇ ਆਈ ਸੀ। ਘਰ ਦੇ ਲਾਗੇ ਹੀ ਧਰਮ ਸ਼ਾਲਾ ਚ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। 20 ਦੇ ਕਰੀਬ ਬਰਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਨਿੱਘ ਨਾਲ ਥਾਲੀਆਂ ਚ ਰਵਾਇਤੀ ਪਕਵਾਨ ਨਾਲ ਰਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਰਿਕਸ਼ਾ ਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਜਦੋਂ ਜੋੜੀ ਨੇ ਘਰ ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ ਹਰਸ਼ ਉਲਾਸ ਨਾਲ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਮੇਰਾ ਪੱਤਾ ਕਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 27 ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਮੈਂ। ਵਿਆਹ ਦੀ ਲਕੀਰ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦੀ। ਇਨਕਲਾਬ ਕਰਨ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਘਰ ਬੈਠਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦਾ। ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਜੁਆਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਦੋ ਸਾਲ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਤਾ ਸਗੋਂ ਫਾਇਦਾ ਸੀ। ਸਵੇਰੇ ਮਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਪਰੌਂਠਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ਿਮਲੇ ਤੋ ਆਈ ਕੁੜੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਪਰੌਂਠੇ ਮਿਲਣ ਲੱਗੇ। (ਜਦੋਂ ਘਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।)ਮੈਨੂੰ ਅਪਣੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਲੱਗਦੀ ਸੀ।) ਜਦੋਂ ਦਸੰਬਰ 1983 ਚ ਮੇਰੇ ਲਈ ਵੀ ਰੀਟਾ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਰੀਟਾ ਦੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਚ ਹੀ ਸਹੇਲੀ ਬਣ ਗਈ। ਜਿਓਤੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਣਾਉਣ ਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੁਸ਼ਲ ਸੀ। ਮਹਿਮਾਨ ਨਵਾਜੀ ਕਰਨ, ਜਬਰਦਸਤੀ ਘਰ ਦੇ ਬਣਾਏ ਮਿਸਠਾਨ ਖਾਣ ਲਈ ਆਗਰਿਹ ਕਰਨਾ ਉਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਸੀ। (ਹੁਣ ਇਹ ਲਾਗ ਰਿੰਕੂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਹੈ)। ਜਿਓਤੀ ਨੇ ਅਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇਵੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਟਰੱਸਟ ਦੀ ਵਾਇਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ। ਜੇ ਰਿੰਕੂ (ਸੁਮੀਤ) ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇਵੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਟਰੱਸਟ ਚ ਪੂਰੀ ਨਿਸ਼ਠਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਜਿਓਤੀ ਵੱਲੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਦਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਟਰੱਸਟ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਬੈਂਕ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹੁੰਦੇ। ਉਹ ਇਕ ਸਫਲ ਨਾਰੀ ਸੀ। ਨਾਰੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪ ਅਤੇ ਫਰਜ ਉਸਨੇ ਬਾਖੂਬੀ ਨਿਭਾਏ ਹਨ। ਪੋਸਟ ਗਰੈਜੂਏਟ ਬੇਟੀਆਂ ਮੋਨਾ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੁਮੀਤ ਪਾਟਣੀ ਨੇ ਦਸ ਦਿਨ ਹਸਪਤਾਲ ਚ ਮਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਕ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਪਰ ---
ਜੋਗਿੰਦਰ ਆਜਾਦ 25-4 -2025।
ਦੋ ਯਾਦ ਗਾਰੀ ਤਸਵੀਰਾਂ

Address


Telephone

+919646335309

Website

Alerts

Be the first to know and let us send you an email when Azad Master posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.

Contact The Business

Send a message to Azad Master:

Shortcuts

  • Address
  • Telephone
  • Alerts
  • Contact The Business
  • Claim ownership or report listing
  • Want your business to be the top-listed Media Company?

Share