GPSC HUB

18/09/2025

18/09/2025

🔥 નાગ કન્યા 🔥

ઘણાં વરસો પહેલાંની વાત છે. ભરતપુર નામનું એક સમૃદ્ધ રાજ્ય હતું. આ રાજ્ય પર વિજયસિંહ નામનો એક રાજા રાજ કરતો હતો. રાજા વિજયસિંહ દેખાવે તો ખૂબ શક્તિશાળી અને પ્રભાવશાળી હતો, પણ તેનું મન અતિશય લોભી અને કામી હતું. તેને પ્રજાના સુખ-દુઃખની કોઈ પરવા નહોતી. તે હંમેશા પોતાના મોજ-શોખમાં જ મસ્ત રહેતો. રાજા વિજયસિંહ પોતાની આ ખરાબ આદતોને કારણે ધીરે ધીરે પોતાના રાજ્ય પરથી પકડ ગુમાવી રહ્યો હતો. પ્રજા તેનાથી ત્રાસી ગઈ હતી અને રાજ્યમાં અંધાધૂંધી વધી રહી હતી. આ જ ભરતપુર રાજ્યમાં, સમુદ્ર કિનારે એક નાનકડી ઝૂંપડીમાં એક ગરીબ માછીમાર રહેતો હતો. તે ખૂબ જ સરળ અને સીધો માણસ હતો. તેનો દિવસ સૂરજ ઊગે તે પહેલાં શરૂ થઈ જતો. તે પોતાની હોડી લઈને સમુદ્રમાં જતો, માછલીઓ પકડતો અને પછી શહેરમાં જઈને તે વેચી આવતો. આ જ તેની આજીવિકા હતી. ઘરમાં તેના વૃદ્ધ માતા-પિતા પણ હતા, જેમનું ગુજરાન ચલાવવાની જવાબદારી તેના માથે હતી. આ માછીમારની મહેનત અને ઈમાનદારી જ તેની સૌથી મોટી સંપત્તિ હતી. ભલે તે ગરીબ હતો, પણ તેનું મન નિર્મળ હતું. તે રોજ મહેનત કરીને પોતાનું જીવન ચલાવતો અને ઈશ્વરનો આભાર માનતો. એક દિવસ, માછીમાર હંમેશની જેમ પોતાની જાળ લઈને સમુદ્ર કિનારે પહોંચ્યો. તેણે પોતાની હોડી તૈયાર કરી અને ઊંડા સમુદ્રમાં ગયો. એ જ સમયે, સમુદ્રની અંદર આવેલા નાગલોકના રાજા નાગરાજ પોતાની પુત્રી નાગકન્યા સાથે સમુદ્રની સફરનો આનંદ માણવા નીકળ્યા હતા. નાગકન્યા અત્યંત સુંદર અને દેવી જેવી હતી. નાગરાજ પોતાની પુત્રીને ખૂબ પ્રેમ કરતા હતા. નાગકન્યાએ તેના પિતાને કહ્યું, પિતાજી, આજે મારે પૃથ્વી પરના પ્રદેશોમાં ફરવું છે. મારે દરિયાકિનારાની દુનિયા જોવી છે. નાગકન્યાની વાત સાંભળીને નાગરાજે સમજાવ્યું, દીકરી, આપણે નાગકુળના છીએ. મનુષ્યલોક આપણા માટે જોખમી છે. ત્યાં પ્રાણીઓ અને માણસો રહે છે જે આપણા માટે સૌથી ખતરનાક સાબિત થઈ શકે છે. પણ નાગકન્યા જીદ્દી હતી. તેણે કહ્યું, પિતાજી, તમે તો આટલા બહાદુર છો, છતાં કેમ ડરો છો? તમે ચિંતા ન કરો, હું તમારી સાથે છું. કોઈ પણ મુસીબત આવશે તો હું તમારો સાથ આપીશ. દીકરીના આગ્રહને વશ થઈને નાગરાજ અને નાગકન્યા બંને નાગ અને નાગણીનું રૂપ લઈને સમુદ્રના પાણીમાંથી બહાર આવ્યા અને કિનારા તરફ ફરવા લાગ્યા. તેઓ સફરનો આનંદ માણી રહ્યા હતા અને અજાણ હતા કે તેમની સામે એક મોટી મુસીબત આવવાની છે માછીમાર પોતાની આજીવિકા માટે સમુદ્રમાં ગયો. તેને ખબર હતી કે જો આજે ખાલી હાથે પાછો ફરશે, તો તેના પરિવારને ભૂખ્યા સૂવું પડશે. આ વિચારથી તે ખૂબ જ ચિંતિત હતો. તેણે પહેલી વાર પોતાની જાળ સમુદ્રમાં નાખી, પણ જ્યારે ખેંચી તો તે ખાલી જ પાછી આવી. માછીમારનું મન દુઃખી થઈ ગયું, પણ તેણે હિંમત ન હારી. નસીબ મારો આજે સાથ નથી આપતું, પણ હું હિંમત છોડીશ નહીં, એમ વિચારીને તેણે ફરી એકવાર આશા સાથે જાળ નાખી. પણ આ વખતે પણ જાળમાં ફક્ત કાંકરા અને પથ્થરો જ આવ્યા. માછીમાર હવે સાવ હતાશ થઈ ગયો. તેને લાગ્યું કે આજે ઈશ્વર પણ તેનાથી નારાજ છે. હે ભગવાન, આજે જો માછલી નહીં મળે તો મારા વૃદ્ધ માતા-પિતા અને મારો પરિવાર ભૂખ્યો રહેશે, તેણે મનોમન પ્રાર્થના કરી. તેણે હિંમત ભેગી કરીને ત્રીજી અને છેલ્લી વાર જાળ સમુદ્રમાં ફેંકી. આ વખતે જાળ ભારે લાગી. માછીમારે પૂરા જોરથી જાળ ખેંચી. જ્યારે જાળ કિનારા પર પહોંચી, ત્યારે તે જોઈને ચોંકી ગયો. જાળમાં માછલી નહોતી, પણ એક વિશાળ કાળો નાગ ફસાયેલો હતો. એ નાગ બીજું કોઈ નહીં, પણ નાગલોકનો રાજા નાગરાજ હતો. નાગરાજ માછીમારની જાળમાં ફસાઈ ગયો હતો. તેની પુત્રી નાગકન્યા થોડી દૂર રહી ગઈ હતી, એટલે તે જાળમાં ફસાઈ શકી નહિ. માછીમારને જાળમાં સાપ જોઈને ડર લાગ્યો. તેણે વિચાર્યું, અરે, આ તો સાપ છે. કદાચ તે મને ડંખ મારી દેશે. પણ નાગરાજ પણ ભયભીત હતા. તેમને લાગ્યું કે આ માછીમાર આજે તેમને છોડશે નહીં. આ બધું જોઈને નાગકન્યા ગભરાઈ ગઈ. તેણે વિચાર્યું, મારા કારણે જ મારા પિતા આ જાળમાં ફસાયા છે. જો તેમને કંઈ થઈ ગયું, તો હું ક્યારેય મારી જાતને માફ નહીં કરી શકું. આ વિચાર સાથે, નાગકન્યાએ તરત જ પોતાનું નાગણીનું રૂપ છોડીને એક સુંદર કન્યાનું રૂપ ધારણ કર્યું. તે સમુદ્રમાંથી બહાર આવી અને માછીમાર પાસે ગઈ. માછીમાર આટલી સુંદર સ્ત્રીને જોઈને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો. નાગકન્યાએ તેની પાસે જઈને કહ્યું, હે માછીમાર, તમે જે સાપને પકડ્યો છે, તે મારા પિતા છે. જો તમે તેમને મુક્ત કરશો, તો હું તમારી સાથે લગ્ન કરવા તૈયાર છું. માછીમારની આંખોમાં ચમક આવી ગઈ. તેણે વિચાર્યું, શું આ સાપની દીકરી છે? તે કેટલી સુંદર છે, આવી પત્ની તો મને સાત જન્મમાં પણ નહીં મળે. જો આ કન્યા મારી પત્ની બની જાય તો મારું જીવન ધન્ય થઈ જશે. માછીમારે પૂછ્યું, હું તમારી વાત પર કેવી રીતે વિશ્વાસ કરું કે આ તમારા પિતા છે અને તમે મારી સાથે લગ્ન કરશો? આ સાંભળીને જાળમાં ફસાયેલા નાગરાજે કહ્યું, બેટા, હું તને વચન આપું છું કે જો તું મને છોડીશ, તો હું મારી પુત્રીના લગ્ન આ જ ક્ષણે તારી સાથે કરાવીશ. નાગરાજનું વચન સાંભળીને માછીમારે તેમના પર વિશ્વાસ મૂક્યો અને જાળ છોડી દીધી. નાગરાજ જાળમાંથી બહાર આવ્યા અને તરત જ પોતાના અસલી રૂપમાં પાછા ફર્યા. તેમણે માછીમારનો આભાર માન્યો અને વચન મુજબ નાગકન્યા સાથે તેનાં લગ્ન સમુદ્ર કિનારે વૈદિક વિધિથી કરાવ્યાં. આ પછી, નાગરાજે પોતાની પુત્રીને માછીમાર સાથે વિદાય આપી. માછીમાર આટલી સુંદર અને સદગુણી પત્ની મેળવીને ખૂબ જ ખુશ હતો. તે પોતાની પત્નીને લઈને પોતાની નાનકડી ઝૂંપડીમાં પાછો ફર્યો. નાગકન્યાએ જોયું કે તેનો પતિ ખૂબ ગરીબ છે અને એક નાની ઝૂંપડીમાં રહે છે, પણ તેના ચહેરા પર જરાય દુઃખ નહોતું. તેણે પોતાના નવા જીવનને સ્વીકારી લીધું અને પોતાના પતિ સાથે ખુશીથી રહેવા લાગી. એક દિવસ, રાજા વિજયસિંહનો એક સિપાહી ઘોડા પર સવાર થઈને શહેરની પરિસ્થિતિ જોવા નીકળ્યો હતો. ફરતાં ફરતાં તે માછીમારની ઝૂંપડી પાસે પહોંચ્યો. તેણે ઝૂંપડીની બહાર એક સુંદર સ્ત્રીને બેઠેલી જોઈ. તે આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો, કારણ કે તેણે તેના જીવનમાં ક્યારેય આટલી સુંદર સ્ત્રી જોઈ નહોતી. રાજાની રાણીઓ પણ તેની સુંદરતા સામે કંઈ નહોતી. સિપાહીને વિચાર આવ્યો કે આવી સુંદર સ્ત્રી આ ગરીબની ઝૂંપડીમાં શું કરી રહી છે? તેની જગ્યા તો રાજમહેલમાં રાણી તરીકે હોવી જોઈએ. આ વિચાર મનમાં રાખીને સિપાહી તરત જ રાજમહેલ પાછો ફર્યો. તેણે સીધૂ રાજા વિજયસિંહ પાસે જઈને કહ્યું, મહારાજ, માછીમારની પત્ની એટલી સુંદર છે કે આપણી બધી રાણીઓ તેની સામે ઝાંખી પડે. તેનો ચહેરો જાણે પૂર્ણિમાનો ચંદ્ર હોય અને તેની આંખો કમળની પાંખડી જેવી લાગે છે. તેની સુંદરતાનું વર્ણન કરવા માટે મારી પાસે શબ્દો નથી. મને તો આશ્ચર્ય થાય છે કે માછીમારને આવી અપ્સરા જેવી પત્ની ક્યાંથી મળી? સિપાહીની વાત સાંભળીને રાજાના મનમાં લોભ જાગ્યો. રાજાએ કહ્યું, સિપાહી, હું કેવી રીતે માની લઉં કે એક ગરીબ માછીમારની પત્ની આટલી સુંદર હોઈ શકે? મારે જાતે જઈને જોવું પડશે. રાજાએ તરત જ પોતાનો રથ તૈયાર કરાવ્યો અને સિપાહી સાથે માછીમારની ઝૂંપડી તરફ રવાના થયા. જ્યારે રાજા ઝૂંપડીએ પહોંચ્યા, ત્યારે માછીમાર તેમને જોઈને આશ્ચર્ય પામ્યો અને તરત જ તેમના પગમાં પડી ગયો.માછીમારે નમ્રતાથી કહ્યું. મહારાજ, આપ મારા ઘરે પધાર્યા, આ મારું સૌભાગ્ય છે. આપે ફક્ત એકવાર મને બોલાવ્યો હોત તો હું જાતે જ રાજમહેલમાં આવ્યો હોત,
રાજાએ માછીમારની વાત સાંભળીને કહ્યું, અરે માછીમાર, મને કહે કે તને આટલી સુંદર પત્ની ક્યાંથી મળી? આવી સ્ત્રી તો ફક્ત રાજમહેલની શોભા વધારવા માટે હોય છે. માછીમારે રાજાને આખી વાત કરી કે કેવી રીતે નાગકન્યા સાથે તેના લગ્ન થયા અને તે હવે તેની પત્ની છે. આ સાંભળીને રાજાનો લોભ વધી ગયો. તેણે માછીમારને કહ્યું, સાંભળ, આવી સુંદર સ્ત્રી એક ગરીબની પત્ની ન હોઈ શકે. સુંદર પત્નીઓ પર ફક્ત રાજાઓનો જ અધિકાર હોય છે. આથી, તારી આ પત્ની હવે મહેલમાં જશે અને મારી રાણી બનીને રહેશે. રાજાની આ વાત સાંભળીને માછીમાર ગુસ્સે થયો, પણ તે નિઃસહાય હતો. તેણે કહ્યું, મહારાજ, આ અન્યાય છે. તમે રાજા છો એટલે તમને કોઈની પત્ની છીનવી લેવાનો અધિકાર નથી. આ ધર્મના નિયમોની વિરુદ્ધ છે. માછીમારનો ગુસ્સો જોઈને રાજાએ કહ્યું, ઠીક છે, મારી ત્રણ શરતો છે. જો તું આ ત્રણેય શરતો જીતી જઈશ, તો તારી પત્ની તારી પાસે રહેશે. જો તું હારી જઈશ, તો તારી પત્ની મારા મહેલમાં આવશે અને તારે આ રાજ્ય છોડી દેવું પડશે. માછીમારે આશ્ચર્યથી પૂછ્યું, મહારાજ, હું એક ગરીબ માછીમાર છું, હું તમારી શરતો કેવી રીતે પૂરી કરી શકીશ? રાજાએ કહ્યું, જો તારે તારી પત્નીને રાખવી હોય તો મારી શરતો માનવી જ પડશે. આમ કહીને રાજા પોતાના સૈનિકો સાથે મહેલમાં પાછા ફર્યા. માછીમાર ખૂબ જ ચિંતિત થઈને ઝૂંપડીમાં પાછો ફર્યો. તેનો ચહેરો ઉદાસ હતો. નાગન્યાએ તેને જોઈને પૂછ્યું, કે સ્વામી, શું થયું? તમે આટલા ચિંતામાં કેમ છો? રાજાની ધમકીથી ડરી ગયા છો? માછીમારે ભારે હૈયે બધી વાત નાગકન્યાને કરી. પ્રિયે, રાજાએ આપણને એક એવી જાળમાં ફસાવ્યા છે, જ્યાંથી છૂટવું મુશ્કેલ છે. તે રાજા છે અને આપણે ગરીબ. રાજા, યોગી અને અગ્નિથી હંમેશા દૂર રહેવું જોઈએ. રાજા જે વસ્તુને ઈચ્છે, તેને ક્યારેય મનથી પણ ઈચ્છવી ન જોઈએ. માછીમારે આગળ કહ્યું, જો તું મારી સાથે રહીશ, તો રાજા આપણને જીવવા નહીં દે. તે આપણને મારી નાખશે. એટલે મારી વિનંતી છે કે તું રાજમહેલમાં ચાલી જા. તારું જીવન ત્યાં સ્વર્ગ બની જશે, અને આપણા બંનેના જીવ બચી જશે. માછીમારની વાત સાંભળીને નાગકન્યાની આંખોમાં પાણી આવી ગયું. તેણે કહ્યું, સ્વામી, તમે આવી વાત કેવી રીતે કરી શકો? મારા પિતાએ જાતે આપણા લગ્ન કરાવ્યા છે. મારા માટે, તમે જ રાજા છો અને આ ઝૂંપડી જ મારો મહેલ છે. હું છેલ્લા શ્વાસ સુધી તમારી સાથે રહીશ. હું તમને ક્યારેય છોડીશ નહીં. પત્નીની વફાદારી જોઈને માછીમારનું મન હળવું થયું, પણ ચિંતા દૂર ન થઈ. તેણે કહ્યું, પ્રિયે, તારી વાત સાચી છે, પણ હું રાજાની શરતો કેવી રીતે પૂરી કરીશ? તે ખૂબ ક્રૂર છે. જો હું શરતો ન માનું તો તે મને કારણ વગર મોતની સજા આપશે. મને કહે કે હું શું કરું? નાગકન્યાએ તેને હિંમત આપી અને કહ્યું, સ્વામી, તમે જરાય ચિંતા ન કરો. રાજાના દરબારમાં જાઓ અને તેની શરતો પૂછો. પણ સાથે સાથે તમે પણ એક શરત મૂકજો કે જો તમે તેની શરતો પૂરી કરશો, તો તેણે આ દેશ છોડીને જવું પડશે. હાર પછી તેને આ રાજ્ય ઉપર રાજ કરવાનો અધિકાર નહીં રહે. બીજા દિવસે સવારે, માછીમાર હિંમત સાથે રાજમહેલમાં પહોંચ્યો. રાજા વિજયસિંહ સામે ઊભા રહીને તેણે કહ્યું, મહારાજ, હું તમારી શરતો પૂરી કરવા તૈયાર છું. કૃપા કરીને તમારી શરત જણાવો. રાજાએ હસીને કહ્યું, ઠીક છે, મારી પહેલી શરત છે: મને કહો કે સમુદ્રમાં કેટલી માછલીઓ છે. રાજાનો પ્રશ્ન સાંભળીને માછીમાર સ્તબ્ધ થઈ ગયો. પણ તેને નાગકન્યાની વાત યાદ આવી. તેણે રાજાને કહ્યું, મહારાજ, હું તમારી શરત સ્વીકારું છું, પણ મારી પણ એક શરત છે. જો હું તમારા પ્રશ્નનો સાચો જવાબ આપીશ, તો તમારે આ રાજ્ય છોડી દેવું પડશે. રાજાને પોતાના ઉપર ગર્વ હતો એટલે તેણે તરત જ માછીમારની શરત સ્વીકારી લીધી. આખા રાજ્યમાં ઢોલ પીટીને જાહેરાત કરવામાં આવી કે માછીમાર આવતીકાલે દરબારમાં રાજાના પ્રશ્નનો જવાબ આપશે.
માછીમાર ચિંતામાં હતો. તે તરત જ ઝૂંપડીમાં પાછો ફર્યો અને બધી વાત નાગકન્યાને કરી. નાગન્યાએ તેને આશ્વાસન આપતા કહ્યું, સ્વામી, ચિંતા ન કરો.નાગલોકમાં મારા પિતાના દરબારમાં એક વિદ્વાન મંત્રી છે. તે આ પ્રશ્નનો જવાબ જરૂર જાણતા હશે. પતિની મંજૂરી લઈને નાગકન્યા પોતાના નાગણીના રૂપમાં પરિવર્તિત થઈ અને નાગલોકમાં તેના પિતા પાસે ગઈ અને તેણે આખી વાત કરી. નાગરાજે મંત્રીને બોલાવીને પ્રશ્ન પૂછ્યો. મંત્રીએ જવાબ આપતા કહ્યું, મહારાજ, આ રાજાને પોતાને પણ જવાબ ખબર નહીં હોય. પણ હું તમને એક રસ્તો બતાવીશ. રાજકુમારીને કહો કે તે તેના પતિને કહે કે સમુદ્રમાં એટલી માછલીઓ છે જેટલા મારા માથા પર વાળ છે. જો રાજાને ગણવા હોય તો પહેલા મારા માથાના વાળ ગણી લે. આ જવાબ સાંભળીને નાગકન્યા ખુશ થઈને પોતાની ઝૂંપડીમાં પાછી આવી અને માછીમારને બધું સમજાવ્યું. બીજા દિવસે, માછીમાર દરબારમાં પહોંચ્યો. આખો દરબાર લોકોથી ભરેલો હતો, બધા એ જોવા ઉત્સુક હતા કે માછીમાર કેવી રીતે આ શરત જીતશે. રાજાએ પૂછ્યું, માછીમાર, બોલ, સમુદ્રમાં કેટલી માછલીઓ છે? માછીમારે હિંમતથી જવાબ આપ્યો, મહારાજ, સમુદ્રમાં એટલી માછલીઓ છે જેટલા મારા માથા પર વાળ છે. જો તમારે જાણવું જ હોય તો પહેલા મારા માથાના વાળ ગણી લો. માછીમારનો જવાબ સાંભળીને આખો દરબાર હસી પડ્યો. રાજા પણ આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા. તેમને સમજાયું કે આ માછીમાર ખૂબ જ હોશિયાર છે. પણ રાજા હજી હાર માનવા તૈયાર નહોતા. તેમણે કહ્યું, અરે માછીમાર, હજી તારી બે શરતો બાકી છે. રાજા વિજયસિંહ માછીમારના બુદ્ધિપૂર્વકના જવાબથી થોડા હેરાન થયા, પણ તેમણે હાર ન માની. રાજાએ કહ્યું, માછીમાર, પહેલી શરતનો જવાબ તેં આપી દીધો, પણ હજુ બે શરતો બાકી છે. સાંભળ મારી બીજી શરત: મારે એક એવી ટોપલી જોઈએ છે જે રાજ્યની બહાર વહેતી નદીના પ્રવાહને ઉલટો કરી શકે. જો તું આમ ન કરી શકે તો તારી પત્ની મારી રાણી બની જશે. રાજાની આ બીજી શરત સાંભળીને માછીમાર ફરીથી ચિંતામાં પડી ગયો. તે ચૂપચાપ અને દુઃખી હૈયે પોતાની ઝૂંપડીમાં પાછો ફર્યો. નાગકન્યાએ તેને જોતા જ પૂછ્યું, સ્વામી, શું વાત છે? રાજાએ કઈ નવી મુસીબત ઊભી કરી છે? માછીમારે તેને બધી વાત કરી કે રાજાએ કેવી રીતે એક એવી ટોપલી માંગવાની શરત મૂકી છે જે નદીના પ્રવાહને ઉલટો કરી શકે. હવે બોલ, આવી ટોપલી ક્યાંથી મળશે? એવું લાગે છે કે આપણે આ શરત જીતી નહી શકીયે. હવે તારે રાજમહેલમાં જવું જ પડશે, માછીમારે હતાશા સાથે કહ્યું.
નાગન્યાએ હસીને કહ્યું, સ્વામી, ચિંતા ન કરો. હું આ મુસીબતનો પણ રસ્તો કાઢીશ. આટલું કહીને, નાગકન્યા તરત જ સમુદ્ર કિનારે ગઈ. તેણે પોતાના નાગણીના સ્વરૂપમાં પરિવર્તન કર્યું અને નાગલોકમાં તેના પિતા નાગરાજ પાસે પહોંચી. નાગરાજે તેને ફરીથી જોઈને પૂછ્યું, દીકરી, ફરી શું મુશ્કેલી આવી છે? નાગકન્યાએ રાજા વિજયસિંહની ક્રૂરતા અને તેની નવી શરત વિશે બધું વિસ્તારપૂર્વક સમજાવ્યું. તેણે પોતાના પિતાને કહ્યું, પિતાજી, તમે પોતે મારા લગ્ન તે માછીમાર સાથે કરાવ્યા છે, અને હવે તે મારો પતિ છે. હું તેને ક્યારેય છોડી શકીશ નહીં. પુત્રીની વાત સાંભળીને નાગરાજનું હૃદય પીગળી ગયું. તેમણે કહ્યું, દીકરી, તું જરાય ચિંતા ન કર. વર્ષો પહેલાં ભગવાન શિવે મને એક દિવ્ય ટોપલી ભેટમાં આપી હતી, જે કોઈ પણ વસ્તુનો પ્રવાહ ઉલટો કરી શકે છે. તું તે ટોપલી લઈ જા. તારે ફક્ત તેને નદીમાં નાખવાની છે અને તરત જ પ્રવાહ ઉલટો થઈ જશે. નાગકન્યા ખૂબ ખુશ થઈ. તે દિવ્ય ટોપલી લઈને પોતાની ઝૂંપડીમાં પાછી ફરી. તેણે પોતાના પતિને ટોપલી આપી અને કહ્યું, સ્વામી, આ ટોપલીને નદીમાં ફેંકતા જ નદીનો પ્રવાહ ઉલટો થઈ જશે, અને તમે રાજાની આ બીજી શરત પણ પૂરી કરી શકશો.
બીજા દિવસે, માછીમાર ટોપલી લઈને નદી કિનારે પહોંચ્યો. રાજા અને આખું રાજ્ય આ દ્રશ્ય જોવા માટે ત્યાં એકઠું થયું હતું. રાજાએ માછીમારને પડકાર ફેંકતા કહ્યું, માછીમાર, હવે તારી ટોપલી નદીમાં ફેંક અને મને બતાવ કે તે પ્રવાહને કેવી રીતે ઉલટો કરે છે. જો તું નિષ્ફળ જઈશ, તો તારી પત્ની મારી થઈ જશે. રાજાએ આટલું બોલતા જ માછીમારે પૂરી શ્રદ્ધા સાથે તે ટોપલીને નદીમાં ફેંકી. ટોપલી પાણીમાં પડતાં જ ચમત્કાર થયો. નદીનો પ્રવાહ જે દિશામાં વહી રહ્યો હતો, તે તરત જ ઉલટી દિશામાં વહેવા લાગ્યો. આ દ્રશ્ય જોઈને ત્યાં હાજર બધા લોકો આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા. પ્રજાજનોએ માછીમારની જીતની ખુશીમાં તાળીઓ પાડી અને રાજાને કહ્યું, મહારાજ, માછીમારે પોતાની શરત પૂરી કરી છે. તે જીતી ગયો છે અને તમે હારી ગયા છો. રાજાને પણ ખબર હતી કે આ તેની બીજી હાર છે, પણ તેની પાસે હજુ એક છેલ્લો મોકો બાકી હતો. રાજાએ માછીમાર સામે જોઈને કહ્યું, સારું, તેં બે શરતો પૂરી કરી છે. પણ મારી પાસે હજુ એક છેલ્લી શરત છે. જો તું તે જીતી જઈશ તો તું આ દેશનો રાજા બનીશ. પણ જો હું જીતીશ, તો તારે તારી પત્નીને મને સોંપી દેવી પડશે અને આ દેશ છોડીને જવું પડશે. રાજાએ માછીમારને કહ્યું, મારી ત્રીજી અને છેલ્લી શરત એ છે કે તારે મારી સાથે યુદ્ધ કરવું પડશે. જે જીતશે, તે આ રાજ્યનો રાજા બનશે, અને જે હારશે, તેને હંમેશ માટે આ દેશ છોડી દેવો પડશે. યુદ્ધની વાત સાંભળીને માછીમાર ગભરાઈ ગયો. તેણે વિચાર્યું, મારી પત્નીની મદદથી હું બે શરતો તો જીતી ગયો, પણ આ ત્રીજી શરત હું કેવી રીતે જીતીશ? રાજા યુદ્ધકળામાં નિપુણ છે, તેની પાસે વિશાળ સેના છે, અને હું તો એક સાદો માછીમાર છું. હું એક ક્ષણ માટે પણ તેની સામે ટકી શકીશ નહીં. ચિંતિત થઈને માછીમાર પોતાની ઝૂંપડીમાં પાછો ફર્યો. નાગકન્યાએ તેને ફરીથી ઉદાસ જોઈને પૂછ્યું, સ્વામી, રાજાએ હવે કઈ શરત મૂકી છે? માછીમારે કહ્યું, પ્રિયે, આ રાજા મારા જીવની પાછળ પડ્યો છે. તેણે મને બે દિવસનો સમય આપ્યો છે અને કહ્યું છે કે ત્રીજા દિવસે મારે તેની સાથે યુદ્ધના મેદાનમાં લડવું પડશે. જે જીતશે, તે રાજા બનશે.
નાગકન્યાએ તેના પતિને આશ્વાસન આપતા કહ્યું, ડરો નહિ. જ્યાં સુધી હું તમારી સાથે છું, તમારે કોઈથી ડરવાની જરૂર નથી. તરત જ નાગકન્યા ફરીથી તેના નાગણીના રૂપમાં પરિવર્તિત થઈ અને નાગલોકમાં તેના પિતા પાસે ગઈ. તેણે આખી વાત કરી, પિતાજી, મારા પતિને રાજા સામે યુદ્ધ લડવું પડશે. તેને યુદ્ધ કરતાં પણ નથી આવડતું. જો તે હારી જશે, તો આપણે બધા દુઃખી થઈશું. હું ખૂબ ચિંતામાં છું. પુત્રીની મુસીબત જોઈને નાગરાજે તેને આશ્વાસન આપ્યું અને કહ્યું, ચિંતા ન કર, દીકરી. હું તને એક ચમત્કારિક સાંકળ અને એક લાકડી આપું છું. તેની મદદથી, મોટામાં મોટું યુદ્ધ પણ જીતી શકાય છે. નાગરાજે તેની પુત્રીને તે દિવ્ય શસ્ત્રો આપ્યા. નાગકન્યા તે શસ્ત્રો લઈને પોતાના પતિ પાસે આવી અને સમજાવ્યું, સ્વામી, રાજા કે તેની સેના ભલે ગમે તેટલી શક્તિશાળી હોય, તમે આ સાંકળ અને લાકડીથી બધાને હરાવી શકો છો. જ્યારે યુદ્ધ થાય ત્યારે તમારે ફક્ત આ સાંકળને આદેશ આપવાનો છે કે તે દુશ્મનોને બાંધી દે. અને પછી આ લાકડીથી તેમના પર પ્રહાર કરવાનો છે. બીજા દિવસે, યુદ્ધના મેદાનમાં રાજા અને માછીમાર સામસામે ઊભા રહ્યા. માછીમારના હાથમાં ફક્ત તે ચમત્કારિક સાંકળ અને લાકડી હતી. તેને જોઈને રાજાએ મજાક ઉડાવતા કહ્યું, માછીમાર, શું તું મને આ લાકડીથી હરાવીશ? તું હજી પણ શાંતિથી તારી પત્ની મને આપી દે, હું તને માફ કરી દઈશ.
માછીમારે હિંમતથી જવાબ આપ્યો, મહારાજ, વાતો ન કરો અને લડો. જો યુદ્ધ જીતશો તો જ મારી પત્ની મળશે. જો તમે હારશો, તો તમારે આ દેશ છોડી દેવો પડશે.
માછીમારના શબ્દો સાંભળીને રાજા ક્રોધિત થયો અને તેણે માછીમાર પર હુમલો કર્યો. પણ માછીમારે તરત જ સાંકળ અને લાકડીનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કર્યું. માછીમારને યુદ્ધનો કોઈ અનુભવ નહોતો, પણ તે દિવ્ય શસ્ત્રોની મદદથી રાજા પર ભારે પડવા લાગ્યો. જ્યારે રાજાને સમજાયું કે તેની હાર નક્કી છે, ત્યારે તેણે પોતાના સૈનિકોને માછીમારને પકડવા માટે ઈશારો કર્યો. સૈનિકો માછીમાર તરફ આગળ વધ્યા. માછીમારે સાંકળને આદેશ આપ્યો, આ બધા સૈનિકોને પકડી લો. આદેશ મળતા જ સાંકળે બધા સૈનિકોને બાંધી લીધા અને લાકડીએ તેમના પર પ્રહાર કરવાનું શરૂ કર્યું. લાકડીના પ્રહારથી સૈનિકો અને રાજા ઘાયલ થઈ ગયા. અંતે, રાજાએ હાર સ્વીકારી લીધી. રાજાએ માછીમારની સામે હાથ જોડીને કહ્યું, હે માછીમાર, મને માફ કરો. હું હાર સ્વીકારું છું. આમ, રાજા યુદ્ધ હારી ગયો અને તેને પોતાનું રાજ્ય છોડી દેવું પડ્યું. માછીમાર અને તેની પત્ની નાગકન્યા નવા રાજા અને રાણી બન્યા. તેઓ ખૂબ જ સુખ અને શાંતિથી રાજ્ય ચલાવવા લાગ્યા.

18/09/2025

🔥 એક ગ્લાસ દૂધ 🔥

એક ગામમાં રમણ નામનો એક મહેનતુ યુવાન રહેતો હતો. રમણ ગામના જમીનદારના ખેતરમાં દિવસભર મજૂરી કરતો અને સાંજે જે કંઈ કમાતો, તેમાંથી તેનું અને તેની પત્ની કમળાનું ગુજરાન ચાલતું. તેઓ એક કાચી માટીના ઘરમાં રહેતા હતા, જેને વરસાદ અને સૂર્યથી તેમનું રક્ષણ કરવા માટે ખૂબ જ સંઘર્ષ કરવો પડતો. રમણની પત્ની કમળા પણ તેના જેવી જ દયાળુ અને સંતોષી હતી. તેઓ ભલે ગરીબ હતા, પણ તેમના જીવનમાં પ્રેમ અને સુખની કોઈ કમી નહોતી. દિવસભરની મહેનત પછી સાંજે રમણ જ્યારે ઘરે આવતો, ત્યારે કમળા પ્રેમથી જમવાનું પીરસતી અને બંને વાતો કરતાં કરતાં ભોજન લેતા. તેમનું જીવન ભલે સાદું હતું, પણ તેમાં એક અદભૂત શાંતિ હતી. સમય વીતતો ગયો. એક દિવસ કમળાએ રમણને એક સારા સમાચાર આપ્યા. તે ગર્ભવતી હતી. આ સાંભળીને રમણની ખુશીનો પાર ન રહ્યો. તેની આંખોમાં એક ચમક આવી ગઈ અને તેના મનમાં અનેક સપનાઓ ઉછાળા મારવા લાગ્યા. તેણે ખુશીથી કહ્યું. કમળા, સાચે જ? હવે આપણા ઘરમાં પણ એક નાનું ફૂલ ખીલશે, આપણે આપણા બાળકને ખૂબ પ્રેમ આપીશું અને તેને કોઈ તકલીફ નહીં પડવા દઈએ. રમણે મનોમન નક્કી કરી લીધું. હું સખત મહેનત કરીશ, જેથી આપણું બાળક ભણી ગણીને એક મોટો માણસ બને, તેઓ બંને આવનારા મહેમાનની રાહ જોવા લાગ્યા. રમણ પહેલા કરતાં પણ વધુ મહેનત કરવા લાગ્યો. તે દિવસે ખેતરમાં કામ કરતો અને સાંજે ગામના બીજા કામો પણ કરી લેતો. તેને લાગતું કે હવે જીવનમાં એક મોટું લક્ષ્ય આવી ગયું છે. તે પોતાના આવનારા બાળક માટે નવા કપડાં અને રમકડાં લેવાનું સપનું જોતો. પરંતુ ભાગ્યને કાંઈક બીજું જ મંજૂર હતું. એક રાત્રે કમળાને અચાનક પ્રસવપીડા શરૂ થઈ. રમણ ગભરાઈ ગયો. ગામમાં કોઈ દવાખાનું નહોતું. એક જ રસ્તો હતો. શહેરના દવાખાને જવું. રાતોરાત તેણે ગામના એક બળદગાડાવાળાને બોલાવ્યો અને કમળાને લઈને શહેર તરફ નીકળી પડ્યો. દવાખાને પહોંચતા જ ડોક્ટરે કહ્યું કે તાત્કાલિક દાખલ કરવી પડશે અને પૈસાની જરૂર પડશે. રમણ ચિંતામાં પડી ગયો. તેની પાસે એટલા પૈસા નહોતા. તેણે કમળાને દવાખાનામાં છોડી અને ગામમાં એક શેઠ પાસેથી ઉધાર લેવા માટે પાછો ફર્યો. તેના મનમાં બસ એક જ વિચાર હતો, મારું બાળક હવે આ દુનિયામાં આવશે. હું તેને જોઈ પણ નહિ શકું? તે ઝડપથી સાયકલ ચલાવી રહ્યો હતો, તેના મનમાં તેના બાળકના સુંદર ભવિષ્યના સપનાઓ ઘૂમરાતા હતા. રસ્તામાં એક પૂરપાટ ઝડપે આવતી ટ્રકે તેને કચડી નાખ્યો. રમણ ત્યાં જ બેભાન થઈને ઢળી પડ્યો. તેનો પ્રાણ તેના શરીરને છોડીને જતો રહ્યો. જે માણસ પોતાના બાળકને જોવા માટે આટલો આતુર હતો, તે પોતાના આવનારા બાળકને એક વાર પણ ન જોઈ શક્યો. બીજી તરફ, શહેરના દવાખાનામાં કમળાએ એક સુંદર પુત્રને જન્મ આપ્યો. તે ખૂબ ખુશ હતી અને રમણની રાહ જોઈ રહી હતી. પરંતુ તેને ખબર નહોતી કે તેનું ભાગ્ય તેનો સાથ છોડી ગયું છે. થોડી વાર પછી, કોઈએ તેને આ દુઃખદ સમાચાર આપ્યા. તારા પતિનું મૃત્યુ થઈ ગયું છે. આ સાંભળીને કમળાના પગ નીચેથી જમીન સરકી ગઈ. તેના આંસુ રોકાતા નહોતા. જે પતિ તેનો એકમાત્ર આધાર હતો, તે આજે તેને અને તેના નવજાત પુત્રને એકલા મૂકીને જતો રહ્યો હતો. તેનું હૈયું ફાટી પડ્યું. રમણના મૃત્યુ પછી કમળા સાવ એકલી પડી ગઈ. તેનો સંસાર તેનું નાનું બાળક હતું. ગામના લોકોએ થોડા દિવસ સુધી કમળાને મદદ કરી, પણ એ મદદ ક્યાં સુધી ચાલે? થોડા દિવસો પછી બધા પોતપોતાના કામમાં લાગી ગયા અને કમળા તેના પુત્ર અર્જુન સાથે સાવ એકલી રહી ગઈ. કમળા સમજી ગઈ હતી કે જો તેને જીવવું હોય અને પોતાના બાળકને ઉછેરવો હોય તો તેણે કોઈના સહારે નહીં, પણ પોતાના બળે જ ઊભું થવું પડશે. તેણે આજુબાજુના ઘરોમાં વાસણ માંજવા અને સાફસફાઈ કરવાનું કામ શોધ્યું. તે આખો દિવસ મહેનત કરતી અને સાંજે જે કંઈ કમાતી, તેમાંથી પોતાનું અને અર્જુનનું પેટ ભરતી. કમળાનો એક જ ધ્યેય હતો. પોતાના બાળકને ભણાવી-ગણાવીને મોટો બનાવવો, જેથી તેને ક્યારેય કોઈની સામે હાથ લંબાવવો ન પડે. ધીમે ધીમે અર્જુન મોટો થવા લાગ્યો. જ્યારે તે ચાર વર્ષનો થયો, ત્યારે કમળાએ તેને ગામની સરકારી શાળામાં દાખલ કરાવ્યો. અર્જુન ખૂબ જ હોશિયાર હતો. તે નાનપણથી જ સમજતો હતો કે તેના જીવનમાં ફક્ત તેની માતા જ છે અને તેણે જ આખા પરિવારનો ખર્ચ ઉપાડવાનો છે. આથી તે ખૂબ જ મન લગાવીને ભણતો. તેને ખબર હતી કે ભણતર જ તેને અને તેની માતાને ગરીબીમાંથી બહાર કાઢી શકશે. અર્જુન ભણતો ગયો અને સમય વીતતો ગયો. તે બાર વર્ષનો થયો. એક દિવસ કમળા અચાનક ખૂબ જ બીમાર પડી. શરૂઆતમાં તેને લાગ્યું કે નાની-મોટી બીમારી હશે, પણ દિવસો જતાં તેની તબિયત વધુ બગડવા લાગી. બીમારીને કારણે તે કામ પર પણ જઈ શકતી નહોતી. ઘરમાં એટલા પૈસા પણ નહોતા કે તે પોતાની સારવાર કરાવી શકે. માતાને આટલી બીમાર જોઈને અર્જુન ખૂબ ચિંતિત થયો. તેણે કહ્યું, મા, તું ચિંતા ન કર. હું હમણાં જ જઈને દવા લઈ આવું છું. તું દવા ખાઈશ એટલે જલદી સાજી થઈ જઈશ. અર્જુનની વાત સાંભળીને કમળાની આંખોમાં આંસુ આવી ગયા. તે બોલી, બેટા, હવે ક્યાંય જવાની જરૂર નથી. મારો સમય આવી ગયો છે. હું તારા પિતા પાસે જવા માંગુ છું. પણ તું મારી એક વાત હંમેશા યાદ રાખજે. કમળાએ ઊંડો શ્વાસ લીધો અને બોલી, બેટા, જ્યારે તારો જન્મ થયો નહોતો, ત્યારે મેં અને તારા પિતાએ એક સપનું જોયું હતું કે અમે તને ભણાવી ગણાવીને એટલો સક્ષમ બનાવીશું કે તારે ક્યારેય અમારી જેમ ગરીબીમાં જીવવું ન પડે. હું તે સપનું પૂરું ન કરી શકી. પણ બેટા, હું ભલે જતી રહું, તું તારા પિતાનું સપનું જરૂર પૂરું કરજે. એવું કોઈ કામ ન કરતો જેનાથી તારા પિતાનું નામ ખરાબ થાય. તે આગળ બોલી, બેટા, તારે હંમેશા સ્વાભિમાની બનીને જીવવું. ક્યારેય કોઈની સામે હાથ ન લંબાવતો. કોઈની પાસે યાચના ન કરતો. યાચના ન કરવી એ જ શ્રેષ્ઠતાનું મૂળ છે. પરાધીનતા નર્ક સમાન છે. મનુષ્યે હંમેશા વિદ્યા, ધન, કીર્તિ અને પુણ્ય કમાવું જોઈએ. અર્જુન તેની માતાને બચાવવા માટે આતુર હતો. તે બોલ્યો, મા, તું ગભરાઈશ નહીં. હું હમણાં જ દવા લઈને આવું છું.
આટલું કહીને અર્જુન માતા પાસેથી થોડા પૈસા લઈ દવા લેવા માટે નીકળ્યો. અર્જુનના ગયા પછી તે ગરીબ માતાનો જીવ નીકળી ગયો. જ્યારે ગામના લોકોને આ વાતની ખબર પડી, ત્યારે બધા ભેગા થઈને અર્જુનના હાથે તેની માતાના અંતિમ સંસ્કાર કરાવે છે. હવે અર્જુન સાવ એકલો પડી ગયો હતો. ન માતા ન પિતા. ન સગાંવહાલાં. દૂરના સગાંઓએ પણ તેની તરફ ધ્યાન આપ્યું નહીં. પણ આ બાર વર્ષના બાળકે હિંમત ન હારી. તેણે પોતાની માતાને આપેલું વચન હંમેશા યાદ રાખ્યું: ક્યારેય ભીખ ન માંગવી. માતાના ગયા પછી અર્જુન સાવ એકલો પડી ગયો. તેની પાસે જે થોડા પૈસા હતા, તેમાંથી તેણે થોડા દિવસ ગુજરાન ચલાવ્યું. પણ એ પૈસા ક્યારે પૂરા થઈ ગયા તેની ખબર પણ ન પડી. હવે તેની પાસે બે જ વિકલ્પ હતા: કાં તો કામ કરવું અને પેટ ભરવું અથવા ભીખ માંગવી. તેની માતાના અંતિમ શબ્દો તેના મગજમાં ગુંજતા હતા, બેટા, ક્યારેય કોઈની સામે હાથ ન લંબાવતો, હંમેશા મહેનત કરીને જ જીવજે. આથી અર્જુને ભીખ માંગવાનો વિચાર મનમાંથી કાઢી નાખ્યો. શાળાએથી પાછા આવ્યા બાદ તે કોઈના ખેતરમાં કામ કરવા જતો અથવા કોઈની ચાની દુકાન પર મદદ કરતો. ત્યાંથી જે કંઈ પૈસા મળતા, તેમાંથી તે શાળાની ફી ભરતો અને ખાવા-પીવાની ચીજવસ્તુઓ ખરીદતો. આટલી નાની ઉંમરે તે ભણતો હતો અને મજૂરી પણ કરતો હતો. પણ કિસ્મત હંમેશા તેની સાથે નહોતી. એક દિવસ તે શાળાએથી પાછા આવીને કામની શોધમાં નીકળ્યો, પણ તેને ક્યાંય કામ ન મળ્યું. આખો દિવસ રખડ્યા પછી તે ભૂખ્યો-તરસ્યો ઘરે પાછો આવ્યો અને સુઈ ગયો. બીજા દિવસે પણ તેને કોઈ કામ ન મળ્યું. સતત બે દિવસ ભૂખ્યા રહ્યા બાદ તેની હાલત ખરાબ થવા લાગી. ભૂખના કારણે તેને ચક્કર આવવા લાગ્યા. હવે અર્જુનથી સહન નહોતું થતું. તેના મનમાં વિચાર આવ્યો, જો પેટમાં અનાજનો દાણો જ નહિ હોય તો હું ભણીશ કેવી રીતે? કદાચ હવે મારે કોઈની પાસે કંઈક માંગી લેવું જોઈએ. પણ તરત જ તેની માતાનું વચન યાદ આવ્યું. બેટા, ભલે ગમે તેટલો ખરાબ સમય આવે, પણ ભીખ માંગીને ન ખાતો. અર્જુન મોટો સ્વાભિમાની હતો. તેણે વિચાર્યું કે જો તે ભીખ માંગવાનું શરૂ કરશે તો લોકો તેને ભિખારી કહેશે. તેને લાગ્યું કે ભગવાને પેટ આપ્યું છે તો ખાવાનું પણ ક્યાંકથી તો મળશે જ. ત્રીજા દિવસે સવારે પણ તે ભૂખ્યો જ ઉઠ્યો. ભૂખના કારણે તેનાથી ઊભું પણ નહોતું રહેવાતું. તેની આંખો સામે અંધારા છવાઈ રહ્યા હતા. તે રસ્તામાં એક ઝાડ નીચે બેસી ગયો. તેને થયું કે જો અત્યારે જમવાનું ન મળ્યું તો તેનો જીવ જતો રહેશે. ફરી તેના મનમાં ભીખ માંગવાનો વિચાર આવ્યો, પણ તેની અંતરાત્માએ તેને રોક્યો. તું ગરીબ છે, ભિખારી નહીં. જો તું ભીખ માંગીશ તો તને ભીખ માંગવાની આદત પડી જશે અને તું સાચે જ ભિખારી બની જઈશ. ઘણી વાર સુધી આ વિચારમાં ગૂંચવાયેલો રહ્યા બાદ તેને એક વાત સમજાઈ. ભીખ માંગવી એ અલગ વાત છે અને મદદ માંગવી એ અલગ વાત છે. ભીખમાં જે માંગવામાં આવે છે તે ક્યારેય પાછું આપવામાં નથી આવતું, જ્યારે મદદ માંગીને તેને પાછી પણ આપી શકાય છે. તેણે મનોમન નક્કી કર્યું કે તે ભીખ નહીં માંગે, પણ મદદ જરૂર માંગશે. હું આજે કોઈની પાસે મદદ માંગીશ અને જ્યારે હું કામ કરીશ ત્યારે તે પાછી આપી દઈશ. આ વિચાર સાથે તે ત્યાંથી ઊભો થયો. ગામની બહાર એક મોટું ઘર હતું, જે સુરેશચંદ્રના પિતાનું હતું. અર્જુન તે ઘરના દરવાજે પહોંચ્યો અને કમાડ ખખડાવ્યું. ઘરની અંદરથી સુરેશચંદ્રની માતા, સરોજબેન, બહાર આવ્યા. તેમણે જોયું કે એક અગિયાર-બાર વર્ષનો માસૂમ છોકરો ઉદાસ ચહેરે ઊભો છે. સરોજબેને તેને પૂછ્યું, બેટા, તેં દરવાજો કેમ ખખડાવ્યો? કંઈ કામ હતું? અર્જુને હાથ જોડીને કહ્યું, માજી, બપોરના સમયે તમને તકલીફ આપી તે બદલ માફ કરજો. સરોજબેને પૂછ્યું, બેટા, તને કંઈ જોઈએ છે? હું તારી શું મદદ કરી શકું? સરોજબેન એક મા હતા, એટલે તેમના શબ્દોમાં મમતા હતી. અર્જુનનું આત્મસન્માન તેને રોકતું હતું, પણ ભૂખ તેને મજબૂર કરી રહી હતી. તેના મનમાં આવ્યું કે કહી દે કે તે બે દિવસથી ભૂખ્યો છે, પણ તેણે પોતાને રોક્યો અને પાણી માંગ્યું. માજી, મને ખૂબ તરસ લાગી છે, શું મને એક ગ્લાસ પાણી મળી શકે?
સરોજબેન ખૂબ જ સમજદાર હતા. તેમણે અર્જુનનો ચહેરો જોતા જ સમજી લીધું કે તે માત્ર તરસ્યો નહીં, પણ ભૂખ્યો પણ છે. તેમણે કહ્યું, બેટા, તું અહીં ઊભો રહે, હું હમણાં જ તારા માટે પાણી લઈને આવું છું. સરોજબેન ઘરની અંદર ગયા અને એક ગ્લાસ દૂધ અને થોડા લાડુ લઈને પાછા ફર્યા. તેમણે તે દૂધનો ગ્લાસ અર્જુનને આપ્યો. ગ્લાસ હાથમાં લેતા જ અર્જુનને ખબર પડી કે તેમાં પાણી નહીં, પણ દૂધ છે. દૂધ જોઈને તે ખૂબ ખુશ થયો. તે મનોમન તે માજીને દુઆઓ આપવા લાગ્યો. સરોજબેને તેને પહેલા લાડુ ખાવા આપ્યા અને કહ્યું, બેટા, દૂધ ગરમ છે, તું પહેલા આ લાડુ ખાઈ લે, પછી દૂધ ઠંડું થાય એટલે પી લેજે. જ્યારે અર્જુને તે સ્ત્રીને જોઈ, ત્યારે તેને લાગ્યું કે જાણે તેની પોતાની મા જ તેને દૂધ પીવા આપી રહી છે. તેણે મનમાં વિચાર્યું, આ માજી કેટલા સારા છે. મેં માત્ર પાણી માંગ્યું અને તેઓ મારા માટે દૂધ લઈ આવ્યા. તેઓ સમજી ગયા કે હું ભૂખ્યો છું. અર્જુન આરામથી બેસીને લાડુ ખાવા લાગ્યો અને દૂધ પીવા લાગ્યો. ખાધા પછી તેને થોડી રાહત થઈ. સરોજબેને તેને પૂછ્યું, બેટા, તને બીજું કંઈ જોઈએ છે? અર્જુન વિચારવા લાગ્યો કે આ દૂધના બદલામાં તે આ માતાને શું આપી શકે? તેની પાસે તો કંઈ જ નહોતું. તેણે કહ્યું, માજી, મેં તમારી પાસે પાણી માંગ્યું અને તમે મને દૂધ પીવડાવ્યું. તેના બદલામાં હું તમને શું આપી શકું? સરોજબેને હસીને કહ્યું, બેટા, મેં તને દૂધ એટલા માટે નથી પીવડાવ્યું કે હું તેના બદલામાં કંઈક લઈ શકું. તારો ચહેરો જોઈને મને લાગ્યું કે તું ખૂબ ભૂખ્યો છે, એટલે પાણીની જગ્યાએ દૂધ લઈ આવી. અર્જુન ખૂબ સ્વાભિમાની હતો. તેણે ફરી કહ્યું, ના માજી, તમે તેના બદલામાં મારી પાસેથી કંઈક જરૂર માંગો. હું મારી હેસિયત પ્રમાણે તમને કંઈક જરૂર આપીશ. અર્જુનની વાત સાંભળીને સરોજબેન તેના સ્વાભિમાનથી પ્રભાવિત થયા. તેમણે અર્જુનનું માન રાખવા માટે કહ્યું, બેટા, ભલે મેં તારા પર કોઈ ઉપકાર નથી કર્યો, છતાં જો તું મને કંઈક આપવા જ માંગે છે, તો મને એક વચન આપ. જે રીતે આજે મેં તારી મદદ કરી છે, તેવી જ રીતે જ્યારે તું મદદ કરવા લાયક બની જાય, ત્યારે કોઈ જરૂરિયાતમંદની મદદ કરજે. જે દિવસે તું કોઈની મદદ કરીશ, તે દિવસે તું મારા આ ઉપકારથી મુક્ત થઈ જઈશ. અર્જુને તરત જ આ વાત પોતાના મગજમાં બેસાડી લીધી. તેણે તે સ્ત્રીના પગ સ્પર્શ કર્યા અને ત્યાંથી કામની શોધમાં આગળ ચાલ્યો ગયો.
થોડા દિવસો પછી સરોજબેન પોતાના દીકરા સુરેશચંદ્રને શાળાએ મૂકવા ગયા. ત્યાં તેમણે જોયું કે અર્જુન પણ તે જ શાળામાં ભણી રહ્યો હતો. તેઓ તરત જ તેને ઓળખી ગયા. સરોજબેને શાળાના આચાર્યને જઈને પૂછ્યું, તે છોકરો કોણ છે?આચાર્યએ તેમને જણાવ્યું, તેનું નામ અર્જુન છે અને તેના મા-બાપ નાનપણમાં જ ગુજરી ગયા છે. આ જાણીને સરોજબેનને ખૂબ દુઃખ થયું. તેમણે વિચાર્યું કે તેના મા-બાપ નથી, તો પછી તેનો ભણવાનો ખર્ચ કોણ ઉપાડતું હશે? આચાર્યએ કહ્યું, બહેન, અર્જુન ખૂબ જ સારો છોકરો છે. તે પોતાનો ભણવાનો ખર્ચ જાતે જ ઉપાડે છે અને ભણવામાં પણ ખૂબ હોશિયાર છે. તે મજૂરી કરીને શાળાની ફી ભરે છે. જો ક્યારેક તે સમયસર ફી ન ભરી શકે, તો અમે તેના ઉપર વધારે દબાણ નથી કરતા. જ્યારે સરોજબેનને અર્જુનની સ્થિતિ વિશે ખબર પડી, ત્યારે તેમનું હૃદય કરુણાથી ભરાઈ ગયું. તેમણે વિચાર્યું કે જેનું કોઈ નથી, તેવા લોકોની મદદ તો જરૂર કરવી જોઈએ. તેમણે આચાર્યને કહ્યું, જો હું આ બાળક અર્જુનની ફી ભરી દઉં તો તમને કોઈ વાંધો નથી ને.? આચાર્યએ કહ્યું, બહેન, મને તો કોઈ વાંધો નથી, પણ અર્જુન આ વાત માટે તૈયાર નહીં થાય કારણ કે તે ખૂબ જ સ્વાભિમાની છે. સરોજબેને કહ્યું, સાહેબ, તમે કોઈ રીતે અર્જુનને સમજાવી દો કે તેની પરિસ્થિતિ જોઈને સરકારે તેની ફી માફ કરી દીધી છે અને તેને ફી ભરવાની જરૂર નથી. આચાર્ય આ વાતથી સહમત થઈ ગયા. સરોજબેને અર્જુનની આખા વર્ષની ફી ભરી દીધી અને ઘરે પાછા ફર્યા. આ રીતે તે દર વર્ષે ગુપ્ત રીતે અર્જુનની ફી ભરતા રહ્યા, જેથી અર્જુન માત્ર ભણવામાં ધ્યાન આપી શકે. અર્જુન હવે પૂરા મનથી ભણવા લાગ્યો અને ખાવા-પીવાના ખર્ચ માટે નાની-મોટી મજૂરી કરતો. તેને ખબર નહોતી કે કોઈ અજાણ્યુ વ્યક્તિ તેની ફી ભરી રહ્યુ છે. ડૂબતાને તણખલાનો સહારો પણ બહુ હોય છે. સરોજબેનની નાનકડી મદદથી અર્જુનને ખૂબ સારો સહારો મળ્યો અને તે ખૂબ જ મહેનતથી ભણતો રહ્યો. સરોજબેનની મદદથી અર્જુનનું જીવન સરળ બન્યું. તે હવે આત્મવિશ્વાસ સાથે ભણવામાં ધ્યાન આપી શકતો. તે દિવસ-રાત મહેનત કરતો અને તેના સપનાને સાકાર કરવા માટે આગળ વધતો રહ્યો. આવી જ રીતે કેટલાક વર્ષો વીતી ગયા. હવે આગળના અભ્યાસ માટે અર્જુનને ગામ છોડીને મોટા શહેરમાં જવું પડ્યું. તેણે વિચાર્યું કે શહેરમાં રહીને તે કોઈ નાની-મોટી નોકરી કરી લેશે અને સાથે સાથે પોતાનું ભણતર પણ ચાલુ રાખશે. આ વાતની જાણ સરોજબેનને ત્યારે થઈ, જ્યારે તે અર્જુનની ફી ભરવા માટે તેની શાળાએ ગયાં. આચાર્યએ તેમને કહ્યું, બહેનજી, અર્જુન તો આગળ ભણવા માટે શહેરમાં જતો રહ્યો છે. હવે તમારે તેની ફી ભરવાની જરૂર નથી. આ સાંભળીને સરોજબેન થોડા ઉદાસ થયાં, પણ તેમણે વિચાર્યું, કંઈ વાંધો નહીં, ભગવાને મને તેની મદદ કરવાનો આટલો જ સમય આપ્યો હશે. હે ભગવાન, તે બાળક પર દયા રાખજો, તે જ્યાં પણ રહે, ખુશ રહે. આમ વિચારીને તે પોતાના ઘરે પાછાં ફર્યાં અને પોતાના ઘર-પરિવારની દુનિયામાં વ્યસ્ત થઈ ગયાં. બીજી તરફ, અર્જુન શહેરમાં જઈને ખૂબ મહેનત કરવા લાગ્યો. તેણે પોતાનો ખર્ચ કાઢવા માટે એક નોકરી પણ શોધી લીધી. આ રીતે ૨૫ વર્ષ વીતી ગયા. અર્જુન અને સરોજબેન ફરી ક્યારેય મળ્યા નહોતા. સરોજબેનનો દીકરો સુરેશચંદ્ર પણ હવે મોટો થઈ ગયો હતો. તે એક મોટો વેપારી બની ગયો હતો અને ખૂબ ધન કમાતો હતો. તે પોતાની માને ખૂબ પ્રેમ કરતો હતો અને તેમના માટે કંઈ પણ કરવા તૈયાર રહેતો. એક દિવસ સરોજબેન ખૂબ બીમાર પડ્યાં. સાંજે જ્યારે સુરેશચંદ્ર ઘરે આવ્યો, ત્યારે તેણે માની હાલત જોઈને તે ખૂબ જ ચિંતિત થયો. તેણે તરત જ માને શહેરની એક મોટી હોસ્પિટલમાં દાખલ કરાવી. તપાસ કરતા ડોક્ટરે કહ્યું કે તેમની માને કેન્સર છે.
આ સાંભળીને સુરેશચંદ્રના પગ નીચેથી જમીન સરકી ગઈ. તેણે ડોક્ટરને કહ્યું, ડોક્ટર સાહેબ, તમે મારી માની સારી રીતે સારવાર કરો. પૈસાની ચિંતા જરાય ન કરતા. ડોક્ટરે તેને સલાહ આપી, ભાઈ, તમારી માને કેન્સરની બીમારી છે. તેનો ઇલાજ બહુ મોંઘો હોય છે અને નાના-મોટા દવાખાનાઓમાં તેનો ઇલાજ નથી થતો. આ માટે તમારે કોઈ મોટા શહેરમાં જઈને કોઈ મોટી હોસ્પિટલમાં ઇલાજ કરાવવો પડશે. સુરેશચંદ્ર ખૂબ ચિંતિત થઈ ગયો, પરંતુ તેણે હિંમત ન હારી. તે ડોક્ટર પાસેથી મોટા શહેરની હોસ્પિટલનું સરનામું અને ફોન નંબર લઈને પોતાની માને લઈને મોટા શહેર જવા નીકળ્યો. સરોજબેન તેને રોકી રહ્યા હતા, બેટા, ક્યાં લઈ જઈશ મને? આપણી પાસે એટલા પૈસા નથી. અહીંથી જ દવા લઈ લઈએ, હું ધીમે ધીમે સાજી થઈ જઈશ. પણ સુરેશચંદ્રએ કહ્યું, મા, આ દુનિયામાં તું જ મારી એકમાત્ર શક્તિ છે. તું જ મને ક્યારેય એકલતાનો અહેસાસ થવા દેતી નથી. હું તને આ બીમારીથી મરવા નહીં દઉં. પૈસાનું શું છે? આજે છે, કાલે નહીં હોય, ફરી કમાઈ લઈશું. પણ મા તો ફરી નહીં મળે.
આ રીતે તે માને લઈને મોટા શહેરમાં પહોંચ્યો અને અર્જુનની હોસ્પિટલમાં દાખલ કરાવી. અર્જુન એ સમયે હોસ્પિટલમાં નહોતો, તે કોઈ દર્દીને જોવા માટે વિદેશ ગયો હતો. સુરેશચંદ્રએ ધીરજ રાખી અને અર્જુનની રાહ જોવા લાગ્યો. બીજા દિવસે જ્યારે અર્જુન હોસ્પિટલમાં આવ્યો, ત્યારે સુરેશચંદ્રએ પોતાની માની હાલત વિશે તેને બધું જણાવ્યું. અર્જુને તેમને ભરોસો આપ્યો કે તેઓ ચિંતા ન કરે, તેમની મા જરૂર સાજી થઈ જશે. સરોજબેનનો ઇલાજ શરૂ થયો. મોટા શહેરમાં ઇલાજ ખૂબ મોંઘો હતો, પરંતુ સુરેશચંદ્રએ હિંમત ન હારી. તેને ખબર હતી કે દુનિયામાં માથી વધુ કિંમતી કંઈ નથી. ડૉક્ટર અર્જુન જે પણ દવાઓ લખતા, તે સુરેશચંદ્ર લઈ આવતો. અર્જુન દરરોજ સરોજબેનને મળવા આવતો અને તેમની સાથે લાંબા સમય સુધી વાતો કરતો. સરોજબેનને પણ આ ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી ખૂબ ગમતી. તેમને આશ્ચર્ય થતું કે આટલો મોટો ડૉક્ટર હોવા છતાં તેમની પાસે વાત કરવાનો સમય કેવી રીતે હોય છે. તેમને ખબર નહોતી કે આ તો એ જ બાળક હતો જેને તેમણે વર્ષો પહેલા દૂધ પીવડાવ્યું હતું. આવી જ રીતે એક મહિનો વીતી ગયો. ધીમે ધીમે સરોજબેનની તબિયતમાં સુધારો થવા લાગ્યો. સુરેશચંદ્રના પૈસા પૂરા થવા લાગ્યા, પણ તેણે તેની ચિંતા ન કરી. તે પોતાની દુકાન અને મકાન વેચીને પણ માનો ઇલાજ કરાવવા તૈયાર હતો. એક દિવસ સુરેશચંદ્ર ડૉક્ટર અર્જુન પાસે ગયો અને પૂછ્યું, ડૉક્ટર સાહેબ, મારી માનો ઇલાજ હજુ કેટલો સમય ચાલશે? અર્જુને હસતાં હસતાં કહ્યું, ભાઈ, તમે ચિંતા ન કરો. તમારી મા હવે સંપૂર્ણ રીતે સ્વસ્થ છે. હું વધુ ખાતરી માટે એકવાર ફરીથી તપાસ કરાવી લઉં છું. તેનો રિપોર્ટ આવી જાય એટલે તમે તમારી માને ઘરે લઈ જઈ શકો છો. સુરેશચંદ્ર ખૂબ ખુશ થઈ ગયો. બે દિવસ પછી રિપોર્ટ આવ્યો અને તે સારો હતો. અર્જુને સુરેશચંદ્રને કહ્યું, તમારી મા હવે સંપૂર્ણ રીતે ઠીક છે. તમે તેમને ઘરે લઈ જઈ શકો છો. સુરેશચંદ્રએ અર્જુનનો ખૂબ આભાર માન્યો અને પોતાની માને આ ખુશખબર આપવા ગયો. મા પણ આ વાત સાંભળીને ખુશ થઈ ગઈ, પરંતુ પછી તેને હોસ્પિટલના બિલની ચિંતા થવા લાગી. તેને થયું કે આટલો મોટો ઇલાજ થયો છે, તો બિલ પણ લાખોમાં હશે. સુરેશચંદ્ર પાસે હવે પૈસા નહોતા. મા ચિંતા કરવા લાગી કે તેના દીકરાના ભવિષ્ય શું થશે. સુરેશચંદ્રએ માને સમજાવ્યું, મા, તું ચિંતા ન કર. હું બધું વેચીને બિલ ચૂકવી દઈશ. ઘર-મકાન તો પછી પણ બનાવી લઈશું. પણ તું ફરી નહિ મળે. બીજા દિવસે સરોજબેનને રજા મળવાની હતી. હોસ્પિટલનો એક કર્મચારી બિલનું એક પરબીડિયું લઈને આવ્યો અને સુરેશચંદ્રને આપ્યું. સુરેશચંદ્ર ચિંતામાં પડી ગયો કે બિલ કેટલું હશે. તેની માતાએ તેના હાથમાંથી પરબીડિયું લઈ લીધું અને ખોલીને જોયું. તેમાં બિલને બદલે એક નાની ચિઠ્ઠી હતી, જેના પર લખ્યું હતું, માજી, તમે તમારા બિલની ચૂકવણી તો ૨૫ વર્ષ પહેલાં જ કરી દીધી હતી. જ્યારે તમે બે દિવસથી ભૂખ્યા રહેલા બાળકને એક ગ્લાસ દૂધ અને લાડુ ખવડાવ્યા હતા અને પછીના પાંચ વર્ષ સુધી તેની શાળાની ફી ભરી હતી. આ વાંચીને સરોજબેનની આંખો ફાટી ગઈ. સુરેશચંદ્રએ જ્યારે ચિઠ્ઠી વાંચી, ત્યારે તે પણ આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો. તેણે માને પૂછ્યું, મા, તમે આ ડૉક્ટર સાહેબને પહેલેથી ઓળખો છો? આ બધું શું લખ્યું છે? માએ આશ્ચર્ય સાથે જવાબ આપ્યો, બેટા, હું તેમને ઓળખતી નથી. પણ હા, ૨૫ વર્ષ પહેલાં એક નાનકડો છોકરો આપણા ઘરના દરવાજે આવ્યો હતો. તે ભૂખ્યો હતો અને તેણે પાણી માંગ્યું હતું. મને તેની દયા આવી અને મેં તેને દૂધ અને લાડુ આપ્યા. તેણે કહ્યું હતું કે તે આ ઉપકાર કેવી રીતે ચૂકવશે, તો મેં તેને કહ્યું કે જ્યારે તે મોટો થાય ત્યારે કોઈ જરૂરિયાતમંદની મદદ કરે. મને ખબર નહોતી કે તે જ બાળક આટલો મોટો ડૉક્ટર બનીને મારી મદદ કરશે. મા અને દીકરો વાત કરી રહ્યા હતા ત્યારે ડૉક્ટર અર્જુન ત્યાં આવ્યો. તેની આંખોમાં આંસુ હતા. તેણે આગળ વધીને સરોજબેનના પગે પડીને કહ્યું, મા, તમારા કહેલા શબ્દો આજે પણ મારા કાનમાં ગુંજે છે. તમે જ મને આત્મસન્માન સાથે જીવતા શીખવ્યું. તમે જ મારી ફી ભરી અને મને ભણાવ્યો. આ બધું તમારું જ પુણ્ય છે. અર્જુને સરોજબેનના પગમાં પોતાનું માથું મૂકી દીધું. સરોજબેને તેને ઉઠાડીને છાતી સરસો ચાંપી લીધો. બંનેની આંખોમાં આનંદના આંસુ હતા. આ દ્રશ્ય જોઈને હોસ્પિટલના બધા લોકોની આંખો ભીની થઈ ગઈ.
આ વાર્તા આપણને શીખવે છે કે દયા અને કરુણા ક્યારેય વ્યર્થ જતી નથી. આત્મસન્માન અને મહેનતથી માણસ ગમે તેટલી મુશ્કેલીમાંથી બહાર આવી શકે છે અને બીજાની મદદ કરીને આપણે આપણા જીવનને પણ સુખી બનાવી શકીએ છીએ.