07/10/2025
ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਦਾੜ੍ਹੀ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਰੋਸ
Sandeep Dhand Journalist
ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਡਿਫੈਂਸ ਸੈਕਰੇਟਰੀ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਫੌਜੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਗਰੂਮਿੰਗ ਮਿਆਰਾਂ (Grooming Standards) ਬਾਰੇ ਕੀਤੀ ਟਿੱਪਣੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਗਰੁੱਪਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਟਿੱਪਣੀ ਵਿੱਚ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖਣ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੇ ਇਹ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਡਿਫੈਂਸ ਸੈਕਰੇਟਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਹੁਣ ਹੋਰ ਦਾੜ੍ਹੀਆਂ ਨਹੀਂ, ਲੰਬੇ ਵਾਲ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਦਾੜ੍ਹੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਓ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੰਨ ਦਿਓ।” ਇਹ ਬਿਆਨ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ, ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।
ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਨੂੰ “ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦਾੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਦਸਤਾਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਹਨ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਚਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।
ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ, ਸਗੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਜਿਊਈਸ਼ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਤਹਿਤ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਫਰਜ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰੇ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਗਰੂਮਿੰਗ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ।
ਅਧਿਕਾਰਕ ਸਰੋਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਨਿਯਮ ਜਾਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾਈ। ਡਿਫੈਂਸ ਸੈਕਰੇਟਰੀ ਦਾ ਬਿਆਨ ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਟਿੱਪਣੀ ਸੀ।
ਪਰ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਟਿੱਪਣੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨਵੀਂ ਗਰੂਮਿੰਗ ਪਾਲਿਸੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਈ ਅਮਰੀਕੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਚਿੰਤਾ ਜਤਾਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਲੜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਅਤੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਬਿਆਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਿੱਤਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੁਹਰਾਈ ਜਾਵੇ।
ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖਣਾ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਮੂਲ ਅੰਗ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਮੁੰਨਣ ਲਈ ਕਹਿਣਾ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਤੋਂ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਫੌਜੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਮਿਟਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਧਾਰਮਿਕ ਛੋਟਾਂ ਨਾਲ ਨਾ ਤਾਂ ਏਕਤਾ ਘਟਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਕੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਾ ਕਰੇ।
ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਹਨ।
ਇੱਕ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਭਰਤੀ ਦੌਰਾਨ ਦਾੜ੍ਹੀ ਮੁੰਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਰੁਖ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੇਸ ਜਿੱਤਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਦਾੜ੍ਹੀ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਹੱਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਕ ਹੋਰ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮਰੀਨ ਕੋਰਪਸ ਦੇ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਡਿਊਟੀ ਦੌਰਾਨ ਪੱਗ ਬੰਨਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਛੂਟ ਕੁਝ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਿਕਰੂਟਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਪੱਗ ਰੱਖਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ।
ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਜਿਊਈਸ਼ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੀ ਇਸ ਨਾਲ ਚਿੰਤਤ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਅਹਿਮੀਅਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਹੱਥ ਪਾਉਣਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਾਖ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਫੌਜ ਦੀ ਤਾਕਤ ਉਸ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰੁਖ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਿਚਾਣ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਫੌਜੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਫੌਜੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਖ਼ਤ ਗਰੂਮਿੰਗ ਨਿਯਮ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਮੋਰਾਲ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਵਧਦਾ ਹੈ।
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਕਈ ਆਧੁਨਿਕ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਸਮਾਧਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਈ ਨਾਟੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਛੂਟ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣ।
ਇਹ ਵਿਵਾਦ ਸਿਰਫ਼ ਦਾੜ੍ਹੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇਹ ਮਸਲਾ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੁੜਿਆ ਹੈ।
ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਆਸਥਾ ਇਕੱਠੇ ਚੱਲ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਇਕਸਾਰ ਸਨਮਾਨ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਬਣਾਏ।
ਨਤੀਜਾ
ਅਮਰੀਕੀ ਡਿਫੈਂਸ ਸੈਕਰੇਟਰੀ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਨੇ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਫੌਜੀ ਗਰੂਮਿੰਗ ਨਿਯਮਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ — ਇਹ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ।
ਭਾਵੇਂ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਪਰ ਸਿੱਖ, ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਜਿਊਈਸ਼ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਠਾਈ ਗਈ ਚਿੰਤਾ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਮਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਆਦਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਸਭ ਦਾ ਇਹੀ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗਾ ਅਤੇ ਹਰ ਸੈਨਿਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
