16/09/2025
सोशल मीडिया आणि राजकारण: मतपेढीची नवी लढाई
आजच्या काळात राजकारण आणि समाजकारण या दोन गोष्टींचा अविभाज्य भाग म्हणून सोशल मीडिया उदयास आला आहे. एकेकाळी केवळ वृत्तपत्रे, दूरदर्शन आणि जाहीर सभा या माध्यमांतून चालणारी राजकारणाची लढाई आता स्मार्टफोनच्या छोट्या पडद्यावर आली आहे. ही केवळ माध्यमांची जागा बदलली आहे असे नाही, तर राजकारणाची संपूर्ण पद्धतच बदलली आहे. सोशल मीडियाने मतपेढीची पारंपरिक समीकरणे पूर्णपणे बदलून टाकली असून, आज प्रत्येक राजकीय पक्ष आणि नेता या नव्या युद्धाच्या मैदानात उतरला आहे.
या बदलामुळे राजकीय संवाद अधिक थेट आणि जलद झाला आहे. नेत्यांना आता आपल्या विचारांसाठी, कामासाठी किंवा टीका करण्यासाठी कोणत्याही तिसऱ्या माध्यमाची गरज राहिलेली नाही. एक ट्विट, एक फेसबुक पोस्ट किंवा एक इन्स्टाग्राम रील लाखो लोकांपर्यंत काही सेकंदांत पोहोचते. यामुळे नेत्यांची लोकप्रियता वाढवण्यासोबतच त्यांच्या कामाची माहिती जनतेपर्यंत प्रभावीपणे पोहोचवता येते. तसेच, मतदारांनाही थेट त्यांच्या नेत्याशी संवाद साधण्याची, प्रश्न विचारण्याची आणि प्रतिक्रिया देण्याची संधी मिळाली आहे. हे दुहेरी संवादामुळे राजकारणात एक प्रकारची पारदर्शकता आली आहे.
मात्र, या नाण्याच्या दुसऱ्या बाजूला अनेक धोकेही दडलेले आहेत. सोशल मीडियावरील फेक न्यूज (खोट्या बातम्या), ट्रोलिंग आणि द्वेषपूर्ण भाषण (hate speech) हे समाजात विष पेरण्याचे काम करत आहेत. अनेकदा हेतुपुरस्सर चुकीची माहिती पसरवली जाते, ज्यामुळे समाजात गैरसमज आणि तणाव निर्माण होतो. राजकीय विरोधकांना बदनाम करण्यासाठी बनावट खाती (fake accounts) आणि बॉट (bots) वापरले जातात. या ट्रोलिंगमुळे अनेकदा व्यक्तीगत हल्ले होतात आणि सार्वजनिक चर्चेचा दर्जा खालावतो.
या नव्या माध्यमामुळे मतदारांना आकर्षित करण्यासाठी एक नवी स्पर्धा सुरू झाली आहे. आता निवडणुकीतील विजय केवळ नेत्याच्या भाषणावर किंवा पक्षाच्या जाहीरनाम्यावर अवलंबून नसतो, तर तो त्याच्या सोशल मीडियावरील उपस्थितीवरही अवलंबून असतो. कोणती पोस्ट अधिक व्हायरल होते, कोणत्या हॅशटॅगला जास्त प्रतिसाद मिळतो यावर निवडणुकीचा कल ठरत आहे. यामुळे, काही वेळा गंभीर मुद्द्यांपेक्षा भावनिक आणि सनसनाटी पोस्ट्सना जास्त महत्त्व दिले जाते.
सोशल मीडियाने राजकारणाला एक नवीन दिशा दिली आहे हे निश्चित. त्याने लोकशाही अधिक लोकाभिमुख केली आहे. पण त्याचबरोबर, या माध्यमाचा वापर कसा होतो, यावरच त्याचे चांगले किंवा वाईट परिणाम अवलंबून आहेत. मतदारांनीही केवळ व्हायरल होणाऱ्या पोस्टवर विश्वास न ठेवता, प्रत्येक माहितीची सत्यता पडताळून पाहणे गरजेचे आहे. तरच, सोशल मीडिया हे लोकशाहीला बळकट करणारे एक शक्तिशाली साधन ठरेल, अन्यथा ते केवळ मतपेढीच्या एका नव्या लढाईचे रणमैदान बनून राहील.
