11/07/2025
‘प्रक्षाळ पूजा’ (Prakshal Puja) म्हणजे स्वच्छता करणे किंवा प्रक्षालन करणे. ही एक विशेष पूजा आहे, जी प्रामुख्याने पंढरपूर येथील विठ्ठल-रुक्मिणी मंदिरात मोठ्या यात्रांनंतर, विशेषतः आषाढी आणि कार्तिकी यात्रेनंतर केली जाते.
या पूजेचा मुख्य उद्देश देवाचा (विठ्ठलाचा) थकवा दूर करणे आणि मंदिराची तसेच मूर्तींची स्वच्छता करणे हा असतो. यात्राकाळात लाखो भाविकांना दर्शन देण्यासाठी विठ्ठल अहोरात्र उभे असतात आणि त्यांचे सर्व नित्योपचार (रोजचे उपचार) काही काळासाठी बंद असतात. त्यामुळे देवाला आलेला शिणवटा (थकवा) घालवण्यासाठी आणि त्याला आराम देण्यासाठी ही पूजा केली जाते.
प्रक्षाळ पूजेमध्ये साधारणपणे खालील गोष्टी केल्या जातात:
* देवाचा शिणवटा दूर करणे: यासाठी देवाला गरम पाणी, दही आणि दुधाने स्नान घालण्यात येते. काही ठिकाणी पायाला लिंबू आणि साखर चोळून थकलेल्या शिरा मोकळ्या केल्या जातात, असे मानले जाते. या पूजेदरम्यान देवाला आयुर्वेदिक काढा देखील दिला जातो.
* मंदिराची आणि मूर्तींची स्वच्छता: यात्राकाळात भाविकांच्या प्रचंड गर्दीमुळे मंदिर आणि मूर्तींवर धूळ, लिंबू-साखर इ. जमा होते. त्यामुळे या पूजेदरम्यान मंदिराची आणि मूर्तींची व्यवस्थित साफसफाई केली जाते.
* राजोपचार पुन्हा सुरू करणे: प्रक्षाळ पूजेनंतर देवाचे सर्व नित्योपचार, जसे की झोपणे, विविध अभिषेक, नैवेद्य इत्यादी पुन्हा पूर्ववत सुरू केले जातात. देवाचा पलंग पुन्हा शेजघरात ठेवला जातो, जेणेकरून देवाला निद्रा घेता येईल.
थोडक्यात, प्रक्षाळ पूजा ही देवाच्या आरोग्यासाठी, त्याला आराम देण्यासाठी आणि मंदिराची स्वच्छता राखण्यासाठी केली जाणारी एक महत्त्वाची परंपरा आहे.
source: chatgpt 🙏