22/09/2025
घटस्थापना, नवरात्र म्हणजे आदिमाया, आदिशक्तीच्या उपासनेचे दिवस. या काळात भक्तीभावाने देवीची पूजा केली जाते, घरात घट बसवला जातो. पण या घटस्थापनेचा संबंध हा थेट कृषी संस्कृती आणि शेतकऱ्यांशी येतो. घटस्थापना म्हणजे बीजपरीक्षण होय. आपल्या शेतात जी पीकं पिकवली जातात, ज्यातून आपलं पोट भरतं त्याप्रति श्रद्धा आणि कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा आजचा दिवस. या काळात शेतातील पिकांची कापणी झालेली असते, घरी नवीन धान्य आलेलं असतं. घटस्थापनेला घटासमोर आपल्या शेतातील माती आणली जाते. त्यामध्ये हे नवीन धान्य पेरलं जातं. दसऱ्यापर्यंत ते पीक त्या घटासमोर उगवतं. या नऊ दिवसात आदिमाया, आदिशक्तीची उपासना करताना आपल्या शेतातील धान्यांचीही पूजा केली जाते.
नवरात्रीतील नवदुर्गेच्या पूजेचा भाग म्हणून घटस्थापना केली जाते. घटस्थापनेसाठी शुभ मुहूर्त निवडणे महत्त्वाचे आहे. कलश हे गणेशाचे रूप आहे, देवतांची गणेशाच्या रूपात पूजा केली जाते. म्हणूनच नवरात्रीमध्ये घटस्थापनेला म्हणजेच कलशाच्या स्थापनेला खूप महत्त्व आहे.घटस्थापनेचा कलश उत्तर किंवा ईशान्य दिशेला ठेवा. स्थापनेच्या ठिकाणी प्रथम गंगाजल शिंपडून ती जागा पवित्र करा. या ठिकाणी दोन इंच मातीत वाळू आणि सप्तामृत कलशात सर्वोषधी आणि पंचरत्न ठेवावे. कलशाखाली असलेल्या मातीत सप्तधान्य (जव, तीळ, तांदूळ, मूग, चणे, गहू, बाजरी) आणि सप्तमृतिका मिसळून पसरवून घ्या. कलशावर स्वस्तिक चिन्ह काढा आणि कुंकू लावा. कलशाला धागा बांधा घटस्थापनेचा शुभ मुहूर्त : सकाळी 6 वाजेपासून ते सकाळी 8 वाजेपर्यंत आहे.
अभिजित मुहूर्त : सकाळी 11:49 वाजेपासून ते दुपारी दुपारी 12:38 वाजेपर्यंत आहे. चौरंगावर नवीन आणि लाल रंगाचे स्वच्छ वस्त्र अंथरावे. चौरंगाच्या डाव्या बाजूस अखंड दीप प्रज्वलित करून त्याची पूजा करावी. चौरंगावर विड्याची पाने ठेवून आपले देवांची मूर्ती स्थापित करावी. बाजूला परातीमध्ये तांदळावर कलश ठेवावा. कलशाला लाल रंगाचा धागाही बांधावा. कलशामध्ये पाणी, नाणी, तांदूळ टाकून त्यावर विड्याच्या पानांवर श्रीफळ ठेवावे. कलशाला हळदकुंकू अर्पण करावे. त्यावर स्वस्तिक काढावे. यानंतर घटस्थापनेसाठी परडीमध्ये माती घ्यावी. मातीमध्ये सात प्रकारची धान्य पेरावीत, त्यावर कलश ठेवावा. लाल धाग्याला विड्याची नऊ पाने लावून माळ तयार करावी आणि ही माळ घटाला पहिल्या दिवशी बांधावी. देवीच्या मूर्ती किंवा प्रतिमेसमोर घट मांडावा. देवीच्या मूर्तीला हार-फुले अर्पण करुन अगरबत्ती, धूपदीप प्रज्वलित करुन पूजा करावी. देवीची आरती करावी, नैवेद्य अर्पण करावा
