31/07/2025
HLÂNO MARAPA NATA ZYHNA (RELIGION)
HLÂNO MARAPAZY KHATA KHAZOHPA A Y TAHPA AMÂ NGIAPÂ MA?
Historian hluhpi ta Marapazy kha alô-tho achhypa (Animist) tahpa ta vaw reih tyh ei ta. Thokha ta, Lyurâhripa achhypa ama vaw tah heih hra. He he Historian hluh viapa angiapâna dâh chhao a châ thlyu aw. Anodeikuala, hlâno Marapa zydua khata alei nata avâ taotuhpa a y tahpa angiapâ ei ta, 'Khazohpa' tahpa ta ama vaw reih tyh.
'Khazohpa' tahpa he hetana heta Historian thokha ta cha ama chhopasia - 'Kha - Khih' tahna nata 'Zoh-thlahpa' tahna tawhta ama lapa a châ thei aw. He biesâ miano, Kha nata Zoh he pahlyhpa ta 'Khazoh' ama vaw tahpa chhao a châ thei hra. 'Kha' cha Khih nata râh zydua tahna châ ta, 'Zoh' cha thlahpa, mokhaohta hmô thei leipa tahna a châ.
KHAZIA LYURÂHHRIPA ACHHYPA AMA TAH?
Marapazy khata, ato zydua taotuhpa, mokhaoh ta hmô thei leipa, avâ liata a ypa, 'Khazohpa' a y tahpa kha amâ vaw ngiapâ tyh. Châhrasala, avâ liata Khazohpa heta cha ama chô liata hmophaleipa, Thina-leina, Chakâh-chahnao nata hmophaleipa hropazy a patlôsa beih leipa hawhta amâ vaw ngiapâ hapa vâta, a palôh patlâh n'awpa ta atheihna tlyma vaw tao beih veih ei.
Hlâno Marapazy ta ama chi chaipa deikua cha 'Thina-leina', Chakâh-chahnao nata ama chôta hmophaleipa patlôsatheituhpa, Lyurâhhripa kha a palôh patlâh achhuahpa ta ano lâta atheihna ama vaw hlâ tyh. Kha vâna tlai khata 'Lyurâhhripa' achhypa ama vaw tahpa chhao a châ thei hra aw.
Cha ama chôta hmophaleipa a patlôsatheipa lyurâhhripazy cha Thokôpazy nata ti nata tlâh liatazy a pahrâpa hawhta pachâna ama vaw hneipa vâta, thokô lai viapa, Tipo nata tlâh, lôkâh asâh viapazy kha ama vaw chi kaw tyhpa châ ta. Cha cha Historian thokha ta "Alô-tho achhypa" ama vaw tahna chhâpa chhao a châ thei aw.
Lyurâhhripa hry liata ama chi chaipa nata a laichaipa cha, 'Khasôh' châ ta, Tlâh Khasôh nata Ti Khasôh tahpa ta y ei ta. He Khasôhzy he Khih nata tlâh liata, Chakâh-chaphaona, Thina - leina, chiehlei-tlâhleina, hri-iah atlôkheituhpa ta pachâ ei ta, a khihpi ta a palôh ama patlâh thei n'awpa ta atheihna ama vaw hlâ tyhpa a châ.
Nochhi Marapazy ta Sawhmo Khasôh nata Beinô Khasôh achhy ei ta, Notla Marazy ta Palâ Tipo Khasôh amâ vaw chhy tyh.
Lyurâhhripa he Khasôh, Rahhlao, Vâhiah, Sakhia, Samaranô tahpa ta pachhaih ei ta; ama hmotaotheina alyu tlâ vei.
MARAPAZY TA THINA KHÔ LÂTA HRONA AMÂ VAW NGIAPÂ MA?
Marapazy khata thina khô lâta hrona (After life) he amâ vaw ngiapâ ma?
Hlâno Marapazy khata, pôhpa, Thlahpa, Thlahmipa (Body, Soul, Spirit) a ypa ta avaw ngiapâ ei ta. Pôhpa a thi tawhta chhaota athlahmipa (Spirit) cha a y thlâh chy awpa hawhta pachâ ei ta; Pôhpa a hroh thlâh hapa chhao ta a thlahpa (Soul) cha zâ ta a pua tyhpa, nohchhô ta deikua ano chyhsa chhôh liata a ypa hawhta ama pachâ hra. Thlapa he chi no (2) a ypa hawhta pachâ ei ta, 'Thlapha nata thlahchhie' tahpa ta. Chyhsa pôhpa a thi tawhta a thlahpa cha athihpa khih lâta a ngaipa hawhta pachâ ei ta. Cha athihpa khih liana chata nôvah chhao ama y tyh hrapa hawhta ama pachâ hra.
Athihpa khih cha alei ry lâta a ypa hawhta pahno ei ta; Athihpa khih ngaina lâpi cha Nochhi Mara râh, Lôcheipi khih kiah 'Chhirah Chakhâ' he a châpa ta pangiasa ei ta, cha tawhta 'Hawlypakah' he ama tlô tyhpa hawhta pachâ ei ta. He 'Hawlypakah' liana heta 'Chhôtlô lâhawkheipa' ama tahpa y ta, cha liana chata athihpa khih angaipa maihta 'Hnopoh' amâ chhu tyh ama ta.
Athipa khih he miano ypa ta avaw ngiapâ ei ta - 'Hneirôpa Beibeih theipa nata kyhchhina a tao theipa, chariah chakei athie theipa, ama thi nota rihâ hluhpi a hâ theipazy yna 'Peirâh' tah ei ta. Su kha heih cha Vâtlâhpazy yna a châ.
Ama hro nota sa hluhpi ka hra ei sala, Pahmôpi, Zuneihpa nata Rihsangia ama ka vei khiahta cha riethei hluhpi, athihpa khih ama ngaina lâpi liata amâ ty tyh ama ta. He sa sâthôh penawh a ka hapazy cha 'Hrâpaki' tlyma 'Chhoki' vaw tah ei ta, 'Hrâpaki' hapazy cha athihpa khih ama ngaina liata Zuneih chô kiahpa ta, Rihsangia ta zuneihpa ki cha chazeih ta, ama luh chô liata pahmôpi ta â zaw chahlô tyhpa hawhta pachâ ei ta; athihpa khih liata avaw dytuhpazy ta cha cha a rônah ama vaw tah kaw tyhpa hawhta ama pangiasa hra.
Chyhsapazy he ama thi tawhta khizaw lâ ama vaw kua thei heihpa hawhta ama pachâpa vâta, hawsaihpazy ama thi na ta, ama ku nata bâhkalieh liata meimyh ama hnia tyh.
CHHÔCHÔPIPA : ATHIHPA KHIH LÂTHLÔH PAHMÔTUHPA SATLIA KÔPA (VIRGIN)-ZY THLAHPA
Hlâno Marapazy khata chyhsapazy he ama thi khôlâ ta ama thlahpa cha 'Athih khih' (Chhokhih) nata 'Sawvawh khih' lâta a sie tyhpa hawhta amâ ngiapâ. Thiphapa ta a thipa, 'pihthih, chhâpalopa nata ahropazy ta athipa thlahpazy cha 'Athih khih' lâ ama ngai tyhpa hawhta angiapâ ei ta; thichhiepa ta a thipa, apiepasipa, sahrâh ku liata athipa nata ahropazy cha 'Sawvawh khih' lâta ama sie tyhpa hawhta amâ ngiapâ hra.
Athihpa thlahpazy ta 'Athihpa khih' ama ngaina lâthlôh cha sâno lâta â pachiahpa hawhta pachâ ei ta. Chachâh lâ lâthlôh ta 'Athihpa khih' pangai ta, chavei lâ lâthlôh ta 'Sawvawh khih' a pangai hra.
He lâthlôh pachiahpa mianopazy achhihtuh awpa, 'Athihpa khih' ngai awpa nata 'Sawvawh khih' ngai awpa athihpa thlahpazy, ama lâthlôh achhih awpa vaw pahmôtuhpa, 'Chhôchôpipa' ama tahpa he y ta, ano heta 'Athih khih' ngai awpa nata 'Sawvawh khih' ngai awpa maih cha ama sie n'awpa a vaw chho tyh ei, ama tah.
Chhôchôpipazy he Satlia/chapaw, ama hro nota chanô ylâhkhei beih leipa, chanô aziakhei beih leipa, satlia kôpa (virgin)-pazy thlahpa ama châ. Hlâno Marapazy pachâna liata cha he hawhpa chyhsazy he cha ama hro nota khizaw liata ama yna chhâpa hlao ama patloh leipa vâta ama vaw thi tawhta, ama thlahpa cha 'Athih khih' â ngia awpa pasaipa châ leipa ta, alei (khizaw) nata Athih khih likah liata ahlaihlâ ngâthlâh ha awpa ta chhiesapa ama châ, ama tah.
Chhôchôpipa heta athihpa thlahpazy lâthlôh a pahmôpa dei châ leipa ta, athihpa thlahpa, athih khih vaw ngaipazy cha ama hnopoh/chysia a vaw lapa tyh ei; thluahruapa ta athih khih lâ a pasiesa thlâh ha tyh ei, ama tah hra. Athihpa thlahpa chata hnopoh/chysia sâno a hnei khiahta cha, a ry chaipa liata amâ kypa vaw lapa tyh ta; he vâna heta hlâno Marapazy khata ama vaw thi na ta, athihpa ri ama pakypa/ama bupa chysia/hnopoh hleikhôta, poh chyhpa, athihpa bâhkalie liata zie ei ta, cha cha Chhôchôpipa ta a vaw paru awpa ama tah tyh.
Kô 1907, Thlarâh liata zyhna thiehpa, 'Krizyhna' cha Revd RA Lorrain ta avaw ngiakheipa ta, Marapazy ta Lyurâhhripa palôhpatlâh achhuahpa ta atheihna hlâ beih khao leipa pi ta. Krizyhna zawzi ta eima hro liata zohna cha avaw lei khai hapa a châ.
~ 'The Lakhers' - NE Parry