21/08/2025
حكومەت و بێحكومەتی لە هەرێم
سایتی (D4):
یەكێك لەو چەمكانەی زۆرترین بەكارهێنانی هەیە لە ئێستای هەرێمی كوردستان و هیچ كەسێك نیە كە دۆخی هەرێم ببینێت و ئەو ووشەیەی بەرگوێ نەكەوێت، ئیدی لە تەلەفزیۆن یان رۆژنامە یان لە سۆشیال مێدیادا، ئەویش چەمكی بێحكومەتییە.
ئەگەرچی لەسەر ئاستی میللی و نارەسمی، چەمكی بێحكومەتی بەمانای بەرەڵایی و بێسەروبەری و پشێوی دێت لە شێوازی حوكمڕانی هەرێم، بەڵام لە ڕوی زانستی و واقعییەوە چەندین شیكاری تری هەیە، وەك بێبەرنامەیی و نەبونی ستراتیژو دوركەوتنەوە لە نیشتمانپەروەری و بەكارهێنانی چەوساندنەوەو ستەم بەرامبەر بە هاوڵاتیان لەلایەن ئەو حزبانەی لە هەرێمدا دەسەڵات بەڕێوە دەبەن، بە تایبەت پارتی و یەكێتی.
مامۆستایەکی زانکۆی سلێمانی بە سایتی (دەسەڵاتی چوارەم)ی راگەیاند، ئەگەرچی دەوڵەتی قوڵ لە كوردستاندا، راستیەكی حاشا هەڵنەگرە. بەڵام بێحكومەتی هەمان ئەو چەمكە ناگەیەنێت لە دۆخی ئێستادا، بۆ وڵاتی خاوەن قەوارەش، چەمكی هاوتا هەیە. كە ئەویش نادەوڵەتی یە، (اللا دولە)كە بیرمەندی گەورەی عێراقی فالح عەبدولجەبار دایهێناوە.
وتیشی، چەند مانگێکی تر هەرێمی كوردستان لەوە نزیك دەبێتەوە یادی 35 ساڵەی ڕاپەڕین و 34 ساڵەی دامەزراندنی حكومەت بكاتەوە، بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە، لە یەكەم هەنگاوی حوكمڕانی تا ئێستا، ئەم دەسەڵاتە سیاسییە نەك گەشەی نەكردوە، بگرە تا دێت هەڵەی زیاتر دەكات و هیچ وانەیەكی لە هەڵەكانی ڕابردوی وەرنەگرتوە.
ئەمەش وایكردوە هاوڵاتیانی هەرێم كەمترین متمانەیان بەو حزبانە هەبێت كە دەسەڵات بەڕێوە دەبەن.
ئەو مامۆستایەی زانکۆی سلێمانی وتی، خودی ناحكومەتی لە هەرێم وایكردوە كە مامەڵەی حزبیانەی دەسەڵات، جۆرێك لە هێدمە بۆ خەڵك دروست بكات، لە ئاستی گۆڕانكاریدا. بەوەی كە ئۆپۆزسیۆنیش وەك سێبەرێكی لارو ناڕێكی دەسەڵات ببینن، پاش ئەوەی ئەزمونی ئۆپۆزسیۆن لەسەر دەستی بزوتنەوەی گۆڕان شكستی هێناو هەموو ئەزمونەكانی دیكەش لە كاردانەوەوە دروست بون، وەك بەرەی گەل و لیستی خزمەت و هاوپەیمانی و هتد.
لە سایەی گشت ئەو كێشانەو هەروەها تۆخكردنەوەی ئینتیمای گروپگەرایی، وەك هۆزو تیرەو عەشیرەت و حزب و ڕەوت، بە تایبەت لەناو حزبە سیاسیەكاندا، ئەستەمە لە ئێستاو داهاتووشدا هەرێمی كوردستان ببێتە خاوەنی دامەزراوەیەكی دیموكراسی و دادپەروەر، چونكە تەواوی پێكهاتە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانی هەرێم، بە جۆرێك بەسەر ئاراساتەی سیاسی و هۆزگەرایی و جیاكاریەكانی تردا دابەش بون، كە ئەستەمە خاڵی هاوبەشی نیشتمانی و نەتەوایەتی لە نێوانیاندا بدۆزیتەوە.
درێژەی بە باسەکەداو وتیشی، لەلایەكی دیكەشەوە بەرەگیری هەرێمایەتی كە كەوتنی دەوڵەتی عێراق لە 2003 زیاتر پەرۆشی كردن بۆ فراوان بون، وەك توركیاو ئێران، بەجۆرێك سایەو باڵی بەسەر پرۆسەی سیاسی هەرێمی كوردستاندا كێشاوە، كە تەنانەت لە ڕوی گەشەی ئابوری و بازرگانی و گشت سێكتەرەكانی دیكەوە، دابەشی كردوەو لە ئاسۆدا نابینیت دوو حزبی دەسەڵات بتوانن لە سێبەری هێزە هەرێمایەتییەكان دەربچن. بەتایبەت كە هێزەكانی ناحكومەتی وەك یەكێتی و پارتی و تەنانەت حزبەكانی دیكەش بە چەپ و ڕاستەوە، رایەڵەی سیاسی و ئەمنی و ئایدۆلۆژی بە توركیاو ئێرانەوە دەیانبەستێتەوەو هەرێم زەحمەتە بتوانێت لە ئایندەیەكی نزیكدا ڕێچكەی حوكمڕانی لە رێچكەی ناحكومەتیەوە، بگێڕێتەوە بۆ حوكمڕانی حكومەتی راستەقینە.
گشت ئەو هۆكارانەش وایكردوە كە ناحكومەتی یان بێحكومەتی لە چەمكێكی وەسفكاریەوە ببێتە راستیەكی پیادەكراو، كاتێك هەڵبژاردن دەكرێت و دوای ساڵ یان دوو ساڵ هێشتا لایەنەكان لەسەر حوكمڕانی نایاسایی و ناشەرعی بەردەوامن و نایانەوێ حكومەت پێكبێت. ئەگەرچی ئەو حكومەتەش هەر سێبەرێكی حزبە لەناو دامەزراوەیەكی بەیاساییكراو.
