تەندروستی دەم و ددان

07/02/2023

13/04/2022

هوليود سمايل.

hollywood smile

25/03/2022

ئەو خۆراکانە کامانەن کە ددان وێران دەکەن؟

1- گەنمەشامی:
گەنمەشامی خواردنێکی تەندروستانەیە بەگشتی، بەڵام بەهۆی ئەوەی لەنێوان ددانەکاندا دەمێنێتەوە و ئاسان لێی نابێتەوە، رێگەخۆش دەکات بۆ هەوکردنی پووک و کلۆربوونی ددان، هەندێکجار دەنکە رەقەکانی دەبنە هۆی شکاندنی ددان.

2- میوە وشککراوەکان:
هەرچەندە میوەی وشککراو سەرچاوەیەکی باشی ریشاڵە خۆراکییەکانە، بەڵام بۆ ددان مەترسیدارن! نەک تەنیا لەبەرئەوەی بەهۆی بەهەڵمبوونی ئاوەکەیانەوە شەکرێکی خەستتریان تێدایە، بەڵکو دەلکێن بە ددانەوە و ئەگەر زۆر بەباشی ددان نەشۆی، ئەستەمە لێی ببنەوە.

3- قاوەی بەستوو:
رۆژانە خواردنەوەی چەند قاوەیەکی بەستوو، رێگە خۆش دەکات بۆ کلۆربوونی ددان. ئەو شەکرەی دەکرێتە قاوەکە، رێگا لە کاریگەرییە ئەرێنییەکانی لیکی نێو دەم دەگرێ لە پاراستنی ددان و ژینگەیەکی دڵخوازیش دەڕەخسێ بۆ گەشەی بەکتریاکان.

4- چەرەس:
ئەمەش لەو خۆراکانەیە کە لە نێوان پووک و دداندا دەمێنێتەوە و دەبێتە هۆی هەوکردنی پووک و کلۆربوونی ددان. بۆیە پاش خواردنی چەرەس، دەبێ دوو خولەک بە فڵچە ددانت بشۆی.

5- ئاوی لیمۆی گەرم:
هەندێک کەس بەیانیان یەکەم کاریان خواردنەوەی پەرداخێک ئاوی لیمۆی شلەتێنە، ئەمە مینای داپۆشەری ددان تێکدەدات، چونکە راددەی ترشییەکەی ئێجگار بەرزە کە دواتر هەستەوەری و کلۆربوونی ددانی بەدوادا دێ.

6- کڵۆی سەهۆڵ:
کرماندنی سەهۆڵ ئارەزووی بەشێک لە خەڵکییە کە هۆکارێکی دیاری تێکچوونی مینای داپۆشەری ددانە، تەنانەت هەندێکجار ددان دەشکێنێ.

7- خواردنەوە وزەبەخشەکان:
رێژەیەکی بەرز لە شەکر و ترشەڵۆکیان تێدایە کە زیانێکی زۆر لە پووک و ددانەکان دەدەن لەگەڵ تێپەڕینی کات و چەندبارە خواردنەوەی.

8-کشمیش:
کشمیش دەکرێتە جۆرەها خواردەمەنییەوە، لەوانە کێک و شوکولاتە و چێشتە جیاوازەکان، بەڵام دەبێ بزانن هۆکارێکی کلۆربوونی ددانیشە. کشمیش بڕێکی زۆر شەکری تێدایە و بە ئاسانیش بە ددانەوە دەنووسێ، ئەوانەش دوو هۆکاری سەرەکی تێکچوونی ددانەکان و گەشەکردنی بەکتریاکانن لەسەریان.

9- چپسی پەتاتە:
بڕێکی زۆر نیشاستەی تێدایە کە لە دەمدا بەشێکی هەرس دەبێ و دەگۆڕێ بۆ شەکر و لەنێوان ددانەکان و پووکدا دەمێنێتەوە و دەبێتە ژەمێکی ئامادە و دڵخواز بۆ بەکتریاکان. ئەوانیش بە دروستکردنی ترشییەکی زۆر، دەبنە هۆی کلۆربوونی ددان.

10 - چوکلێت و هاوشێوەکانی:
کاندی و چوکلێت و هاوشێوەکانیان پڕن لە شەکر، زۆریش دەلکێن بە ددانەکانەوە و لە کۆتاییدا رێگا خۆش دەکەن بۆکلۆربوونی ددان.

دکتۆر کارۆخ عصمت چۆمانی

25/03/2022

هیودارم سودی هەبێ بۆتان
دکتۆر کارۆخ عصمت چۆمانی

ددان بەشێکی سەرەکیە لە ناودەمی مرۆڤدا و لەڕێگایەوە دەتوانیت خواردنی پێ بجویت پاشان بینێریت بۆ گەدە، تا ئاسانتر خۆراکەکان هەرس بکرێت

* پێکهاتەی ددان چییە ؟
-لەڕووی پێکهاتەی شانەییەوە ددانەکان لە سێ بەش پێک هاتووە کە بریتییە لە مینا ئەو ماددەیەیە کە دەکەوێتە چینی سەروەی ددانەکان، بەڕەقترین بەش دادەنرێت لەلەشی مرۆڤدا.

لەژێر میناشەوە چینێکی تر هەیە کەپێی دەوترێت دینتین، کە ماددەیەکی زەردە و هەستەکانی تێدایە، لەبەشی خوارەوەشدا ماددەیەکی تر هەیە کەبە چیمەنتۆیەکی تایبەت دەورەدراوە، یارمەتی پێکەوە بەستنی ددانەکان دەدات بە شانەکانی ترەوە، ددانیش وەک هەموو بەشەکانی تری جەستە دەمارو موولوولەی خوێنی تێدایە کەلەڕێگەیەوە خۆراکی بۆ دەچێت.

* ددانەکان چەند جۆرن؟
-ددانەکان دوو جۆرن ددانی شیری: کە لەتەمەنی شەش مانگیەوە دەردەکەون تاتەمەنی 13 ساڵی دەمێننەوە.

ددانە هەمیشەییەکان: کە ئەوانیش لە تەمەنی ٦شەش ساڵییەوە دەست بەدەرکەوتن دەکەن و جێگەی ددانە شییرییەکان دەگرنەوە.

هۆکاری بۆماوەی و جۆری خواردن، کاریگەریان بەسەر زوو دەرکەوتنی یان درەنگ هاتنی ددانەکان هەیە.

*هەڵکێشانی پێشوەختەی ددانی شیری بەهۆی ئازارەوە لە منداڵاندا تاچەند کاریگەری خراپی هەیە ؟

- هەڵکێشانی پێشوەختەی ددانی شیری لەڕووی سایکۆلۆژییەوە بۆ منداڵەکە ناخۆشە، کە ڕەنگە منداڵانی هاوتەمەنی خۆی گاڵتەی پێبکەن، لەڕووى تەندروستیشەوە ددانی شیری ڕێنیشاندەرە بۆ ئەوەی ددانە هەمیشەییەکان جێگەی خۆیان بەباشی بگرن و نەبنە هۆی خواربوونى ددانەکان، هەر بۆیە زوو هەڵکێشانى ددانەکان زیان بە ددانەکە دەگەیەنێت.

* زۆرترین ئەو نەخۆشیانە چین کەتوشی دەم و ددان دەبن لە ئێستادا؟
- نەخۆشییەکانی پووک و کلۆربوونی ددان باوترین نەخۆشین لە ئێستادا، هاوکات نەخۆشییەکانی ددان بە شەشەم نەخۆشی لە جیهاندا دادەنرێت لەرووی نەخۆشیەکانەوە، بەچوارەم نەخۆشی دادەنرێت لەروی مادییەوە چ لەلایەن حکومەت یان لەلایەن هاوڵاتیانەوە بێت.

* هۆکارەکانی کلۆربوونی ددان چییە؟
- خواردن و بۆماوە و شتن و چۆنیەتی شتنی ددانەکان هۆکارێکن بۆ کلۆربونی ددانەکان.

* خواردنەوە گازییەکان دەبنە هۆکاری کلۆربونی ددانەکان؟
- خواردنەوە گازییەکان دەبنە هۆی کلۆربونی ددانەکان، چونکە رووپۆشی ددان لادەبات دەبێتە هۆی کلۆربوونی، بەڵام بەپێی رێژەی خواردنەوەی کەسەکان دەگۆڕێت.

* ئەو جوانکارییانە چین کە بۆ ددان دەکرێت؟
- چاندنی ددان، ڕاست کردنەوەی ددان، پڕکردنەوەی ددان، لابردنی ڕەنگی سەر ڕووی ددانەکان بە سیرامیک و زڕگۆن بۆ جوانکاری ددانەکان.

* دەتوانرێت ددانی کەسێک لەشوێنێکەوە بگوازرێتەوە بۆ شوێنێکیتر؟
-بەڵێ دەتوانرێت، بەتایبەت ددانە خرێکان کە ئەمە پێی دەوترێت گواستنەوەی ددان لەشوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر.

* لەکاتی روودانی شکانی دداندا دەتوانین هەمان ددان بچێنینەوە بۆ نەخۆش؟
-دەتوانین ددانەکە بچێنینەوە بۆ کەسەکە ئەویش بەپێی چۆنیەتی و شێوازی شکانی ددانەکە، بەڵام دەبێت ددانەکە لەناو شلەیەک یان شیری دایک یان لەژێر لیکی کەسەکە دابنرێت تا دەگاتە لای پزیشک.

* هاوڵاتیان پێویستە لە چ کاتێکدا سەردانى پزیشک بکەن ؟
-هەموو نەخۆشێک پێویستە ساڵی جارێک یاخود شەش مانگ جارێک سەردانی پزیشک بکات، چونکە زۆربەی نەخۆشیەکانی ددان بێ ئازارن تادەگاتە ئەو کاتەی چارە سەریان زەحمەت دەبێت.

*زۆر پاککردنەوەی ددان دەبێتە هۆی تەنک کردنی ددان؟
-نەخێر ئەوە قسەیەکی هەڵەیە و باوی ناو خەڵکییە، بەهیچ شێوەیەک پاککردنەوەی ددان نابێتە هۆی تەنک بونی ددان.

* ژنانی دووگیان لەکاتی ئازاری دداندا دەتوانن ددانیان هەڵبکێشن؟
-بەڵێ دەتوانن، بەڵام باشترین کات ئەوکاتەیە کەتەمەنی دووگیانەکەی چوار بۆ شەش مانگ بێت، دەتوانرێت چارەسەری پێویستى بۆ بکرێت.

* کام جۆر لەنەخۆشییەکان دەبنە هۆی ئەوەی کە ددانەکان کلۆرببن؟
-کەمی ڤیتامینەکان و کالیسیۆم و فۆسفات و شەکرە و بەکارهێنانی هەندێ جۆری دەرمانیش دەبنە هۆی کلۆربوون و نەخۆشییەکانی ددان.

* پێویستە رۆژانە چەند جار ددان بشۆرێت؟
-رۆژانە دووجار پێویستە دەم و ددان بشۆرێت، بەیانیان دوای نان خواردن و شەوانیش پێش نوستن، بەڵام نابێت ماوەی ددان شتنەکە لەدووخولەک کەمتربێت.

* منداڵ لەتەمەنی چەند ساڵییەوە دەبێت ددانی بشوات؟
- پێویستە لەتەمەمەنی دوو ساڵییەوە فڵچە بدرێتە دەستی منداڵ بۆ ئەوەی ڕابێت لەگەڵ ددان شتن.

* دەزووی پاککردنەوەی ددان پێویستەچۆن بەکاربهێنرێت؟
- پێویستە بەلانی کەمەوە شەوانە دوای شوشتنی ددان بەکاربهێنرێت، ئەگەر زیاتر بەکارنەهێنرێت، چونکە بەکارهێنانی فڵچە نابێتە هۆی پاک کردنەوەی ددان لەوخۆراکانەی لەنێوان ددانەکان دەمێنێتەوە.

*بەکارهێنانی سیواک بۆ پاککردنەوەی ددان جێگەی هەویری ددان دەگرێتەوە؟
-نەخێر جێگەی ناگرێتەوە، لەئێستاشدا سیواک بەشێوەیەکی زۆر ناتەندروست هەڵدەگیرێت لەلایەن کەسەکانەوە، کەزۆرکەس دەیکاتە گیرفانیەوە ئەوەش زیان بە تەندروستی ددان دەگەیەنێت.

* بەکارهێنانی توێکڵی پرتەقاڵ و سۆدەی نان و چەند پێکهاتەیەکی تر بۆ سپی کردنەوەی ددان تاچەند تەندروستە؟
-ڕاستە ئەو ماددانە دەبنە هۆی سپیکردنەوەی ددان بەشێوەیەکی کاتی، بەڵام کاریگەری خراپ دەکاتە سەر ددانەکە و دەبێتە هۆی تەنک بونی ددانەکە.

* وەک پزیشکێک رێنمای تۆ چییە؟ بۆ هاوڵاتیان تا هەمیشە ددانەکانیان تاندروست بن؟
-داوا لە هاوڵاتیان دەکەم رۆژانە دوو جار ددانەکانیان بشۆن و دەزووی ددان پاککردنەوە بەکاربهێنن بۆ نێوانی ددانەکانیان، ئەگەر هیچ کێشەیەکی تەندروستیشیان نەبوو لەددانەکانیان لایەنی کەم ساڵانە جارێک سەردانی پزیشکی پسپۆڕی ددان بکەن بۆ پشکنینى ددانەکانیان.

11/03/2021