15/07/2025
عێراق یان هەرێمی کوردستان
لەبەردەم هەڕەشەدایە ..!
وتاری حەفتانە
عێراق دەولەتێکی دروست کراو لەسەر جۆر و پێکهاتەی نەتەوە و دین و مەزهەب و کلتور و کاڵچەرە جیاوازەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین دوای جەنگی جیهانی یەکەم و لە جارنامەی ئاشتی جیهانیدا بێ پرس و ئیرادەی ئەم پێکهاتانە دروست بووە وە عێراق لە مێژووی دروست بوونیەوە وەک دەوڵەتێکی شکستخواردوو لە مێژویی پێکەوە ژیانی نەتەوە و پێکهاتە جیاوەزەکاندا دەبینرێت بۆ پشتراست کردنەوەی وتەکان تەنها روداوەکانی ۱٠٠ ساڵی رابوردوو بەسە تا ئەم راستیەکان بۆ دەرکەوێت.
گەر بەخێرای بگەرێنەوە بۆ مێژووی دروست بوونی عێراق وەک دەوڵەت بەهەموو پێوەر و خوێندنەوەکانی دوای جەنگی جیهانی یەکەم عێراق دەولەتێکی بەزۆر پێکەوە نراوە، بەریتانیا لە دوای کۆتاییهاتنی جەنگی جیهانی یەکەم لە پێناو بەرژەوەندیەکانی خۆیدا و دوور لە ئیرادە و خواستی پێکهاتەکانی سێ ولایەت لە ولایەتەکانی خەلافەتی پیاوەنەخۆشەکە ( دەولەتی عوسمانی) واتە ولایەتی ، موسل ، بەغدا و بەسرە . لە چوارچێوەی ڕێکەوتننامەی سیڤەردا لە ساڵی ١٩٢٠ جوگرافیا و سنورەکانی کێشران . لەبەر ئەوەی هیچ یەك لە پێکهاتە سەرەکیەکانی ( شیعە، سونە و کورد) لەم قەوارەیە ڕازی نەبوون ،ئینگلیزەکان لە بنەماڵەیەکی هاشمیەکانەوە ( کە ئەو بنەماڵەیە عێراقی نین!) مەلیکێکیان بۆ دیاری کردوو ، بەسەر پێکهاتەکانیدا دایان سەپاند!
بەدرێژایی سەد ساڵی ڕابردوو پەیوەندی نێوان پێكهاتەکانی ئەم وڵاتە هاوسەنگی هێز دیاریکردووە، نەك یاسا و دەستور و پەیمانێکی کۆمەڵایەتی . لە دروست بونیەوە شیعەکان لە شۆڕشی بیست و کوردەکانیش بەڕابەری شێخ مەحمودی حەفید لە دژی ڕاپەڕین ، ئەمە زەمینەی بۆ سونەکان خۆشکرد ، بەهاوکاری ئینگلیزەکان دەسەڵاتی خۆیان لە بەسەر عێراقدا بسەپێنن. هەر بۆیە بەدرێژای ئەو ساڵانە پەیوەند کورد و شیعە ، هاوپەیمانیەتێکی ڕانەگەیەنرا بوو دەژی دەسەڵاتی سونەکان . بەڵام کە ئەمەریکا عێراقی داگیرکرد هاوکێشەکان پێچەوانە بونەوە ، کورد و شیعە لە ( زەوجێکی کاسۆلیکیدا) دەسەڵاتیان گرتە دەست و سونەکان بونە نەیاری عێراقی نوێ! ئەمڕۆ زەواجی نێوان کورد و شیعەش بە جیابونەوە کۆتایی هات!
دوو نەتەوە سەرەکیەکەی عێراق کورد و عەرەب ( کە دەستوری ساڵی ١٩٥٨ دانی پێداناون!) بەدرێژایی سەد ساڵی ڕابردوو هەمیشە لە شەڕ و ئاگربڕی کاتیدا بوون، سەڕایی سەدان ئەزمونی خوێناوی و تاڵ هێشتا لە هەرکات زیاتر بە یەکتری نامۆن و یەکتری ناناسن! لە یەکەم ڕۆژەوە دەسەڵاتە یەك لە دوای یەکەکانی بەغدا دژی هەموو شتێکی ئێمە بوون ، خوازیاری سڕینەوەی کەسایەتی و کولتور و مێژوو ، شارستانیەت و هەست و نەستی ئێمە بوون ، عێراقێك کە لەوەتەی دروستکراوە ئێمە بە دوژمنی خۆیی دەزانێت ! دەسەلاتدارەکانی هەمیشە بەشێکی گەورەی تاکتیکی سیاسیان لە سەر بناغەی فریودانی ئێمە ، دەستەمۆکردنی ئێمە ، گەمارۆدانی ئێمە ، زەلیلکردن و ملپێکەچکردنی ئێمە بنیات دەنێن! ئیترئێمە بۆ دەبێت ئینتمامان بۆ ئەم ولاتە هەبێت؟!
لە سەد ساڵی ڕابردوودا ئێمە هیچ ڕێگەیەك نەما تاقی نەکەینەوە بۆ ئەوەی سەربەرزانە پێکەوە هەڵکەین و بژین، ئەوانیش هیچ ڕێگەیەك نەما تاقی نەکەنەوە بۆ لەناوبردن و توانەوەمان ، کارگەشتە ئەنفال و جینۆساید و بەکارهێنانی جۆرەها چەکی کۆمەڵکوژ و قەدەغە کراو لە دنیادا. لە پێناو ئایندەیەکی باشتر بۆ منداڵەکانمان دەبێت ڕاسگۆیانە دانی پێدا بنێین ، هەم ئێمەش و هەم ئەوانیش شکستمان هێنا لەوەی بە شەڕ یان بە ئاشتی پێکەوە بژین ، ئەوەی ئەمڕۆ ڕودەدات ، تەنیا دەکرێت ناوبنێن قۆناخی ( پشووی جەنگاوەرێك) و خۆ ئامادەکردن بۆ قۆناغێکی تری شەڕ!
ئێمە ناکرێت بەشێکبین لە عێراق و دژی بە هێزبونی سوپایی عێراقیش بین ، ناتوانین دەولەتێك بین لە نێو دەولەتێکی تردا ، لە دنیایی ئەمرۆدا میللەتان و ولاتان خەریکی نزیک بونەوە و یەکگرتن و دروستکردنی قەوارەی سیاسی و جوگرافی و ئابوری گەورەترن . دیارە گەر بکرێت ئێمە لە چوارچێوەی ئەم عێراقەدا بمێنینەوە کارێکی باشەو لە بەرژەوەندیمانە ، بەلام لەسەر حسابی ماف و ئازادیەکانمان نا! پرسیارەکە ئەوەیە ئەوانی تر کە بریارە هاوبەشی ژیانی سیاسی و ئابوری و کۆمەلایەتیمان بن ، ئامادەن رێز لە مافەکانی ئێمە بگرن؟ دەیانەوێت بەیەکەوە بمێنینەوە؟
زۆر ئاسانە مەڕ بروا بە قەدەغەکردنی گۆشت خواردن بهێنێت، گرنگ ئەوەیە گورگ بروابهێنێت! هیچ کات یەکێتی خاک لە یەکێتی خەلک گرنترنیە ، هەم ئێمە دەبێت تەکلیفی خۆمان رۆشن کەینەوە و هەم ئەوانیش . بەم شێوەیەی کە لە سەد سالی رابردوەوە هێناومانە ، جگە لە مالوێرانی و رشتنی خوێنی زیاتر بەهیچ سەرەنجامێك ناگەین . تەنیا دورێگە لەبەردەمماندایە یان مانەوەمان لە چوارچێوەی عێراقدا بە هەموو ئەو خواستانەی کە هەمانە" ئەوان سەلماندیان ئەم رێگاچارەیە قبول ناکەن " یان جیابونەوەمان ، ئەم راستیە دەبێت هەم بۆ ئەوان و هەم بۆ خۆشمان رۆشنبێت بۆ داهاتو کەواتە یار و نەیار دەبێت خوێندنەوەیان بۆ ڕەوشی ئێستا و سەقامگیری داهاتوی عێراق هەبێت و بپرسین ئاخۆ عێراق وەک دەوڵەتێکی بەزۆرلکێنراو بەیەکەوە لەبەردەم هەڕەشەی هەڵوەشانەوەیە یان هەرێمی کوردستان لەداهاتودا .
ڕێکخەری گشتی پ.د.د
یاسین شێخ ساڵح بەرزنجی
-----------------------------------------
