Keper

12/09/2025

هەولێر، پێنجەمین خەڵاتی دانا رەئووف

ماڵپه‌ڕ: https://www.kurdistan24.net/فه‌يسبووكى به‌شى سۆرانى: https://www.facebook.com/kurdistan24.official/تويته‌رى سۆرانى: https://twitter.com/kurdistan24t...

01/09/2025

ناوی کتێب: خانەقای میرزا.
ژانر: ڕۆمان
نووسەر : میران ئەبڕاهام
ژمارەی لاپەڕە:(٣٩١)
بڵاوکەرەوە :ناوەندی کەپر
ساڵی چاپ :٢٠٢٣

خانەقای میرزای (میران ئەبڕاهام)م خوێندەوە،پێشتر هەریەک لەڕۆمانەکانی تری نوسەر(نیشتیمانی سارا) و (شەوگەڕەکان)یشم خوێندبووەوەو ئاشنای کارەکانی بووم.

میران ئێستا یەکێکە لە ئەستێرەکانی ئەدەبیاتی کوردی و ڕۆمان بەتایبەتی،مەحاڵە ڕۆمانێکی ئەو بخوێنییەوەو بۆ ماوەیەک ڕووداوەکانی خەیاڵت داگیرنەکەن.

خانەقای میرزا لەیەک کاتدا ڕۆمانێکی (بایۆگرافی-مێژوویی-سیاسی)یە.
بایۆگرافییە چونکە لەسەر ژیانی شاعیر (جەلالی میرزا کەریم)ە.
مێژووییە چونکە بەخوێندنەوەی ئەو ڕۆمانە تەواو شارەزای لایەنە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی ئەو کات دەبی،دەگەڕێیەوە بۆ سەردەمانی هەریەک لەکەڵە نوسەرانی وەکو(مارف بەرزنجی ،دڵدار،کامەران موکری،دیلان،مەلا عەبدالکریمی مودەریس،موکەڕەم تاڵەبانی،کاکەی فەلاح،فایق بێکەس،عەلائەدین سەجادی و شێرکۆ بێکەس جەمیل ڕەنجبەر و پەشێو و دەیانی تر) کە کەم تازۆر شوێنپێیان لەڕۆمانەکەدا هەیە،

سیاسیشە چونکە کۆی ئەو ڕووداوە تراژیدییانەی بەسەر جەلالی میرزاکەریم و خانەوادەکەی بەتایبەتی و خەڵکی سلێمانی بەگشتی دێت،بەرەنجامی ئەو هەڵوێستە سیاسیانەی خەڵکی ئەو سەردەمەیە،بەتایبەت جەلالی میرزا کەریم کە دووجار قوربانی داوە،جارێک لەبەر ئەوەی کوردبووە،جارێکیش لەبەر ئەوەی بیری چەپ بووەو لەڕیزەکانی حیزبی شوعی بووە،کەچی ناو و ناتۆرەی خراپ لەوسەردەمە بەمەبەستی سیاسی خراوەتە پاڵیان.

قوربانیدانی بنەماڵەی میرزا کەریم.
چ کارەساتێکە ژیاننامەی جەلالی میرزا کەریم کە لەخێزانێکی هەبوون و خانەدانەوە چاو هەڵدێنی کەکەم کەس هەبووە لەماڵەکەیان نمەکی نەکردبێ ،دواتر بەهۆی هەڵوێستە سیاسییەکانیان حەلاوەخانی دایکی لەبەغدا کە بۆ دیدەنی کوڕە دەستگیرکراوەکانی چووبوو،بەغەریبی و بێکەسی سەردەنێتەو و میرزا کەریمی باوکیشیان لەقەهر و خەمی زۆر کۆچی دوایی دەکاو دواجار ماڵەکەشیان دەڕوخێنرێ و هەریەکەیان ئاوارەی شوێنێکی تر دەبێ و ئەوەتا جەلالی میرزا کەریم بۆ ماوەی حەڤدە ساڵ لەئەمریکا دەبێ و هەر لەوێش ئۆتۆمبێلێک خۆی پیادا دەکێشی و تا مرد کاریگەری ئەو ڕووداوە بەسەرجەستەی شەکەتییەوە هەبوو.

*سلێمانی ئەو شارەی دەستەمۆ ناکرێ.
خۆپیشاندان و ناڕازیبوونی خەڵکی سلێمانی بەرانبەر دەستەڵاتە خۆسەپێن و خراپەکان ڕیشەیەکی مێژوویی کۆنی هەیە و ئەوەتا هەر لەدروستبوونی شارەکەوە تاکو ئێستاش هەمیشە دەسەڵات سڵی لێکردووە و خەڵکەکەش باجی زۆری داوە لەسەر هەڵوێستەکانیان،لەڕۆمانەکەش نوسەر ئەو شانازییەی بەو شارەداوە کەبەردەوام نەخێریان بەرەوڕووی دەستەڵاتی ئەوکات گوتووەو ئەمەش وای لەبنەماڵەی میرزا کەریم و تەواوی خەڵکی ئەو شارە کردووە کەباجی هەڵوێستە جوانەکانیان بدەن.

*زمان لەڕۆمانی خانەقای میرزا.
میران ئەبرەهام بە زمانێکی بێ گرێ وگۆڵ دەنووسێ و خوێنەر لەهیچ شوێنێک هەست بەنەشازی ڕستەیەک یان درێژدادڕی پەرەگافێک ناکا،لەو نوسەرانە نییە کە هەر وشەو ڕستە ڕیزدەکەن و هەڵپەی ئەوەیانە ساڵانە دووسێ ڕۆمان چاپبکەن.

*پلۆت لەڕۆمانەکە.
نوسەر پاشخانێکی گەورەی زانیاری لەسەر سلێمانی و ڕووداوەکانی پێشووتر هەیە چونکە لەوێدا ژیاوە،ئەمە وای کردووە سوود لەو فەرهەنگە گەورەی زمان و پاشخانە زۆرەی زانیاری وەربگرێ و لەگەڵ ئەوەی کاراکتەرسازی زیاد لەقەبارەی ڕۆمانێک بوونی هەیەبەڵام بەهۆی ئەو چنینە وردەی ڕووداوەکان بەیەکەوەو ئەو گێرانەوە جوانەی بابەتەکان وادەکا خوێنەر دەستبەرداری ڕۆمانەکە نەبێ تا کۆتایی،کەئەمە کەلایەنێکی گەشاوەی نوسەرە.

*ڕەنگدانەوەی مەرگ لەڕۆمانەکەدا.
ڕۆمانەکە بێ بەری نییە لەمەرگ و کوشت وبڕی جەستەیی و دەروونی بەڵام نوسەر توانیویەتی مەرگ بکاتە کەرستەیەکی جوانی ئەدەبی بەتایبەت لەسێ شوێندا:

یەکەمیان/مردنی گۆرانی شاعیرە لەدوا ساتەکانی ژیانئاوایی نوسەر دیمەنێکی زۆر تراژیدیای خولقاندووە.

دووەم/مردنی جەلالی میرزا کەریمە بەڕاستی کە دەگەیە ئەو پاژە خوێنەر مووچرکە بەلەشی دادێ نوسەر ئەوەندە بەئاستێکی بەرزی ئەدەبی وێنای کردووە.

سێیەم/مەرگی حەلاوەخانی دایکی جەلالی میرزاکەریم،کەبۆ دیدەنی کوڕە دەستگیرکراوەکانی دەچێتە بەغدا و لەوێ بەغەریبی لەباوەشی عەزیزی کوڕی گیان دەسپێرێ و لەگۆڕستانێکی ئەوێ بەخاک دەسپێردرێ تابڵێی خەمناکە،چونکە ئەوە هەر مەرگی حەلاوەخان نییە،بەڵک مەرگی غەریبی سەدان و هەزاران کوردی بەش مەینەتی ترە.

*کاریگەری شاعیرانی عەرەب بەسەر جەلالی میرزاکەریمەوە.
جەلالی میرزا کەریم بەیەکێک لەشاعیرە نوێخوازەکانی کورد و سەردەستەی بزووتنەوەی ڕوانگە دادەنرێ لەپاڵ کۆمەڵە نوسەرێکی تر.لەو ڕۆمانە ئەوە زەق کراوەتەوە کە جەلالی میرزا کەریم کاریگەی هەریەک لەشاعیرانی عەرەب(بەدر شاکر سەیاب و نازک مەلائکە و عەبدالوەهاب بەیاتی )بەسەرەوە هەبووە،کەئەمەش تاچەند ڕاستە ئەوە نوسەر دەتوانێ وەڵامی ئەو پرسیارە بداتەوە.

ڕووداوەکان زۆرن،ڕاستە بەژانر ڕۆمانە بەڵام بیرەوەریشە پڕە لەزانیاری و چێژی ئەدەبی،هیوادارم بیخوێننەوە،بەچەند وتەیەک لەڕۆمانەکەوە کۆتایی پێدەهێنم:

*کاتێک شاعیر تەوقی ئایدیۆلۆژییەکی دەکرێتە مل،دەبێ بەچاوی حزب ببینێ و بەعەقڵی حزب بیربکاتەوە.

*ئیشی نهێنی بەپیاوی ترسنۆک ناکرێ.

*ژنەکان ئەبەد خویان ناسوتێنن،ئەوە درۆی پیاوەکانە،چونکە ژن لەسروشتیدا مەرگ دۆست نەبووە.

*لەو میللەتە نەگبەت تر نیە،کەشاعیرەکانی وەک کەسانی سیاسی و بازرگان بیردەکەنەوە.

*تەنیا مردن کۆتایی بەیادەوەرییەکان دەهێنێت.

*قوڕبەسەر ئەم میللەتەی پاڵەوانی تێدا هەڵناکەوێت.
ــــــــــــــــــــــــــــــ
✍️بەختیار فاڕوق Nawandi Rahand

01/09/2025

"وێنەی کورد لە ڕۆمانی کوردیدا"
هەرێم عوسمان

ئەم کتێبە تێزی دکتۆرایە و نووسەر بەر لەوەی زانکۆ پێی بنووسێت، خۆی نووسەر بووە، لەبەر ئەوە نیاز و شێواز و ئامانجی نووسینی تێزەکە جۆرە خۆپابەندکردنێک بووە بە پرۆژەی نووسینی کتێبەکەوە.
لام وایە خوێنەر لەم کتێبەدا، وەک نووسەر، لە نێوانی چوارچێوەی ئەکادیمی و نووسینی ئازاددایە، نووسین بە بێ ئازادی نالوێت، لەبەر ئەوە ئەکادیمیا نابێت ببێتە چوارچێوە، ئەگەر ئەوەیش بکات، ئەوە من لێی یاخی دەبم و لەم تێزەشدا بە ئەندازەی ئازادبوون ئەوەم کردووە، بەڵام دواجاریش فۆرمێکی ئەکادیمیی هەر پێوەیە، بە بێ ئەوەی سرکی ڕوانین و جیهانبینینم سنووربەند کردبێت.
لەم لێکۆڵینەوەیەدا، ناونیشانەکەمان، بەپێی نووسینی ئەکادیمی دەیخواست باسی دوو لایەن بکەین و ئێمە خۆمان لێ دوور گرتووە: یەکەم، باسکردنی مێژووی کورد؛ دووەم، پرسی مێژوو و سەرهەڵدانی ڕۆمانی کوردی. Harem Osman

01/09/2025

"لەم تەمەنەیشمدا بە نهێنی جگەرە دەکێشم"
ڕەیحانە
وەرگێڕانی: فرمێسک مستەفا

سروشتی ژینگەی نێو حەمامێکی ژنان، دەبێ ڕۆژانە چەندین چیرۆکی سەیروسەمەرە و ڕووداوی جۆراوجۆری تێدا ڕوو بدات؟ زۆربەی ئەو چیرۆکانەش ڕۆژانە لە بەرگی ژنێکی تردا ڕوو دەدەنەوە. هەندێکیان نوێن، هەندێکیشیان نهێنین و لە ناکاو ئاشکرا دەبن...
پەیوەندییە سایکۆلۆجییە سروشتییەکەی لە نێوان خودی ژنان خۆیاندا هەیە، لە پانتاییەکی وەک حەمامدا زۆر بە ئاشکرا واڵا دەبێت، وەک پەیوەندییان لەگەڵ خێزانەکانیاندا، چیرۆکی سۆزداری، دژواریی ژیان، باری سیاسیی وڵات، خزمەتگوزاریی کۆمەڵایەتی، پەیوەندیی بارگاویی نێوان خۆیان و مێردەکانیان، بووک و خەسوو، خوازبێنیی کچان، گێڕانەوەی بیرەوەریی ڕابوردوو، ڕووداوەکانی ئێستا، ئازایەتی، بیروڕای جیاواز، کپکردنی هەست و داخوازییە سێکسییەکانیان، کێشەی نێوان بەشوودانی پێشوەختە، ئیرەیی و... هەر هەموو ئەم چیرۆکانە و زۆری تریش، ئەتمۆسفیرێکی هەندێ کات بارگاوی و هەندێ کات تراژیدی و زۆر کاتیش تەنزئامێز و کۆمیدیی لە خۆیدا کۆ کردووەتەوە. Fermesk Mustafa

"لەم تەمەنەیشمدا بە نهێنی جگەرە دەکێشم"
ڕەیحانە
وەرگێڕانی: فرمێسک مستەفا

سروشتی ژینگەی نێو حەمامێکی ژنان، دەبێ ڕۆژانە چەندین چیرۆکی سەیروسەمەرە و ڕووداوی جۆراوجۆری تێدا ڕوو بدات؟ زۆربەی ئەو چیرۆکانەش ڕۆژانە لە بەرگی ژنێکی تردا ڕوو دەدەنەوە. هەندێکیان نوێن، هەندێکیشیان نهێنین و لە ناکاو ئاشکرا دەبن...
پەیوەندییە سایکۆلۆجییە سروشتییەکەی لە نێوان خودی ژنان خۆیاندا هەیە، لە پانتاییەکی وەک حەمامدا زۆر بە ئاشکرا واڵا دەبێت، وەک پەیوەندییان لەگەڵ خێزانەکانیاندا، چیرۆکی سۆزداری، دژواریی ژیان، باری سیاسیی وڵات، خزمەتگوزاریی کۆمەڵایەتی، پەیوەندیی بارگاویی نێوان خۆیان و مێردەکانیان، بووک و خەسوو، خوازبێنیی کچان، گێڕانەوەی بیرەوەریی ڕابوردوو، ڕووداوەکانی ئێستا، ئازایەتی، بیروڕای جیاواز، کپکردنی هەست و داخوازییە سێکسییەکانیان، کێشەی نێوان بەشوودانی پێشوەختە، ئیرەیی و... هەر هەموو ئەم چیرۆکانە و زۆری تریش، ئەتمۆسفیرێکی هەندێ کات بارگاوی و هەندێ کات تراژیدی و زۆر کاتیش تەنزئامێز و کۆمیدیی لە خۆیدا کۆ کردووەتەوە.

31/08/2025

کتێبە نوێکانی ڕەهەند..................................(24)
بێ ئەوەی هەستی بێ بکەین تاریک داهات!
بابەت: شانۆنامە
دانا ڕەئووف
چاپکراوی ناوەندی ڕەهەند و ناوەندی کەپر
بەمزوانە

31/08/2025

سەرنجی هەمووان ڕادەکێشین بۆ، فلیمی (زەوی سەخت و ئاسمان دوور)

31/08/2025

کتێبە نوێکانی ڕەهەند..................................(26)
من و تۆ لەگەڵ با
بابەت: شانۆنامە
دانا ڕەئووف
چاپکراوی ناوەندی ڕەهەند و ناوەندی کەپر
بەمزوانە

31/08/2025

شانۆی کوردی و شانۆی هاوردە

دانا رەئووف

بوون و نەبوونی شانۆی کوردی زۆر گفتوگۆی لەسەر کراوە و لەسەر دەکرێ. هەر لەم رووەوە، لێرە و لەوێ هەندێ کەس باسی شانۆی «هاوردە» و شانۆی «کوردی» ده‌که‌ن، زاراوەکان تێکەڵاو دەکەن، بێ هیچ بنەمایەکی زانستی هەندێک نمایش بە شانۆی «هاوردە» لە قەڵەم دەدەن و هەندێک بە داهێنەری شانۆی «کوردی»! بێ ئەوەی لەم دوو زاراوەیە وردبووبنەوە و تێگەیشتنیان بۆی هەبێت.

«شانۆی هاوردە چییە؟»
مەسەلەکە زۆر ئاسانە، بە بۆچوونی من شانۆ هەر شانۆیە، ئەوەی ئێمە لە هەر فۆرم و شێوازێکدا نمایشی دەکەین، بەو بۆچوونە بێت کە ئاماژەی بۆ دەکەن، هەر هاوردەیە؛ چونکە زۆر بە ساکاری ئێمە داهێنەری هونەری شانۆ وەک هونەرێکی سەربەخۆ نەبووین و نین، بە پێچەوانەوە ئەم هونەرە لای ئێمە زۆر تازەیە و سەرەتاکانی دەگەڕێتەوە بۆ بیستەکانی سەدەی رابردوو. شانۆی کوردی، لەم کۆنتێکستەدا چۆن پێناسە بکەین و بزانین چییە و دەبێ چۆن بێت؟
شانۆی کوردی بۆ ئەوەی شانۆیەکی کوردی بێت، دەبێت پێش هەموو شتێک بە«زمانی کوردی» نمایش بکرێت، هەرچۆن شانۆی سویدی بە سویدی و شانۆی ئینگلیزی بە ئینگلیزی و شانۆی فارسی بە فارسی و شانۆی عەرەبی بە عەرەبی... هتد نمایش دەکرێن. زمانیش، وەک مەرجێکی سەرەکی هەر بەتەنیا بۆ رەوتە شانۆییەکە گرنگ نییە، بەڵکو ئامڕازێکی گەلێک گرنگی گەیاندن و پەیوەندییکردنە بە بینەرانەوە؛ شانۆ بێ بینەر ناژی و بۆ ئەوەی بژی دەبێت بە شێوەیەکی سەرەکی بە زمانی بینەرەکانی بێت، بێگومان فۆرمێکی تریش لە شانۆدا هەیە، کە زمانی جەستە و تەکنیکێکی فیزیکی فۆرم و شێوازی کارەکەیە. ئەمەیان شتێکی ترە و لێرەدا نامانەوێ بچینە سەری، بۆ ئەوەی لە باسە سەرەکییەکە لانەدەین.
زۆر بیروڕای جیاواز هەن، کە هەر یەک بە ئاوازێک دەخوێنێ، بەڵام بۆ من بەم شێوەیەیە: کە دەڵێین شانۆی کوردی، مەبەست ئەوە نییە ئەم شانۆیە تەنیا دەقی خۆماڵی پێشکەش بکات، بێگومان دەقی خۆماڵی بنەمایەکی گەلێگ گرنگ و پێویستە بۆ شانۆی کوردی و من بە هەموو شێوەیەک پشتگیریی دەکەم. زۆر لە شانۆ گرنگەکانی دنیاش، شانۆنامەنووسی تایبەت بە خۆیان هەبووە و ئەم شانۆنامەنووسانە نەک هەر رەوتی شانۆکەیانی پێکهێناوە، بەڵکو بۆتە هۆی دروست بوونی شانۆکەیان؛ شانۆی «هونەری مۆسکۆ» نموونەیەکی زیندووە، گەر شانۆنامەنووسێکی بەسەلیقە و بەتوانای وەک چێخەف نەبووایە، هەرگیز «ستانیسلاڤسکی» نەدەگەیشتە ئەو ئاستە و شانۆکەیش تەمەنی هێندە درێژ نەدەبوو.
مەسەلەکە روویەکی تریشی هەیە، کە بۆ من و لەم رووەوە زۆر گرنگە، بۆ نموونە شانۆی ئەمەریکی تەنیا شانۆنامەنووسە ئەمەریکییەکان، یۆژین ئۆنێل و تینسی ولیامز و ئارسەر میللەر نییە، بەڵکو شانۆی ئەمەریکی(چێخەف و ئیبسن و ستریندبێرگ و شەکسپیر و هتد….) نمایش دەکەن، کە ئەمەریکی نین. شانۆی رووسی، تەنیا چێخەف و مەکسیم گۆرکی و شانۆنامەنووسە رووسە کۆن و نوێیەکانی خۆیان نییە، بەڵکو شانۆنامەی هەموو نووسەرانی تری دنیا، لەژێر چەتری شانۆی رووسیدا کۆدەکەنەوە و بە ناوی شانۆی رووسییەوە پێشکەشی دەکەن، بەهەمان شێوە شانۆی سویدی تەنیا ستریندبێرگ نییە، هەر باسی پادشاکانی سوید و مێژووی سوید و کۆمەڵگەی سویدیی ناکات، بۆ نموونە: چەندە ستریندبێرگ و لاش نۆرێن نمایش دەکەن و بۆ شانۆکەیان گرنگە، هێندەیش (شکسپیر، برێشت، ئیبسن، هارۆڵد پینتەر، چێخەف، میللەر، گۆرکی... هتد)، نمایش دەکەن و بە هەمووی دەوترێت شانۆی سویدی، لەبەر ئەوەی بە زمانی سویدی نمایش دەکرێن.
شانۆ چەندە هونەرێکە بەر لە دووهەزار ساڵ لە رۆژئاوا، بەتایبەت لە یۆنان دروست بووە، چەندە ئەو فۆرمە دێرینەی خۆی تا ئێستا پاراستووە و وەک خۆی ماوەتەوە، هاوکات زۆربەی شانۆنامەنووسەکانیش هەر لە ئەوروپاوە هاتوون، هێندەیش هونەرێکی جیهانییە و دیاردەیەکی شارستانییە و هونەرێکە وابەستەی خەون و ئازارەکانی هەموو مرۆڤێکە لە هەر سووچێکی دنیادا بێت. هەموو کەسێک و میللەتێکیش ئەو فۆرمە شانۆییە، بۆ مەبەستەکانی خۆی، جا ئەو مەبەستانە هونەری، سیاسیی، کۆمەڵایەتی یان تەنیا مەسەلەیەکی چیژ و کات بەسەربردن بێت، بەکاردەهێنێت و سوودی لێ وەردەگرێت. ئەو تەکنیکەی ئەمڕۆ، ئێمەیش لە شانۆکانماندا بەکاری دەهێنین، لەڕێی «دەرهێنان و نواندن و پێکهێنەرەکانی تریشەوە»، جا بۆ دەقێکی کوردی و خۆماڵی بێت، یان دەقێکی شانۆیی جیهانی، جیاوازیی نییە؛ هاوردەیە و ئێمەیش وەک هەموو شانۆکارانی دنیا ئەو هونەرە هاوردەیە بەکاری دەهێنین و سوودی لێ وەردەگرین. هەر لەم رووەوە دەتوانین باس لە ئەڵتەرناتیڤەکانی خوێندنەوە بکەین، کە هەموو سنوورەکان دەسڕێتەوە و شتێک نامێنێ بەناوی شانۆی کوردی و شــانۆی هــاوردەوە، بـــۆ نموونە: شـــانۆنامەنووسێــک، شانۆنامەکەی دەنووسێت، بەڵام لە کاتی نمایشدا دەرهێنەر و ئەکتەرەکان، هەر وەک ئەوە وایە، کە شانۆنامەیەکی تریان پێشەکەش کردبێت، رەخنەگرەکانیش لەسەر شتێکی تر دەنووسن. ئه‌م قسەیە ئەوەمان بۆ دووپات دەکاتەوە، کە دەقی هەموو شانۆنامەیەک چەندین ئاستی جیاواز لەخۆ دەگرێت و دەکرێ لە چەندین دیدی جیاوازەوە ڕاڤە بکرێت و بخوێندرێتەوە. دیالۆگەکان لەسەر رووپەڕی کتێبەکان نووسراون، جا ئەو شانۆنامەنووسە بە هەر زمانێک نووسیبێتی، بەڵام وشەکان لەسەر شانۆ و لە کاتی بەرجەستەکردندا، لە بارودۆخێکی تر و ژینگەیەکی تردا دەگوترێن و لە زۆر رووەوە کەسایەتییەکان، کارەکتەر و رووداوەکانیش بە شێوەیەکی کردەیی لە پرۆسەی کارەکەدا روون دەکرێنەوە.
خودی لایەنە کردەییەکە، مەبەست هونەرەکەیە، وەک ئاماژەم بۆ کردووە، داهێنانی ئێمە نییە، بەڵام بۆتە ئامڕازێک، نەک هەر بۆ ئێمە، بەڵکو بۆ هەموو دنیا، تا بۆ خەم و خولیاکانی خۆمان بەکاری بهێنین، هەر ئەوەش گەوهەری مەسەلەکەیە!