10/12/2025
Hộ chiếu Việt Nam tụt hạng: Điều gì thật sự đang diễn ra?
Thử tưởng tượng một ngày nào đó, người Việt có thể bước vào gần như mọi quốc gia phát triển trên thế giới — Nhật, Mỹ, Úc, châu Âu — mà không cần xin visa.
Không cần xếp hàng lấy lịch hẹn.
Không cần chuẩn bị hồ sơ dày cộp với thư mời, sao kê, chứng minh thu nhập.
Chỉ cần cầm hộ chiếu lên và đi, giống như cách nhiều công dân Nhật vẫn làm mỗi ngày.
Một hộ chiếu mạnh mang lại nhiều hơn chúng ta nghĩ: tự do di chuyển, chi phí du lịch thấp hơn, cơ hội học tập – việc làm rộng mở, và quan trọng nhất là cảm giác được thế giới tin tưởng.
Nhưng với hộ chiếu Việt Nam, hành trình bước ra thế giới lại hoàn toàn khác.
Tôi từng phải trải qua quy trình xin visa Nhật Bản với vô số giấy tờ và yêu cầu chứng minh thu nhập. Trong khi đó, vợ và con tôi khi sang Việt Nam lại được miễn thị thực hoàn toàn.
Sự đối lập ấy càng rõ hơn khi cả gia đình chuẩn bị cho một chuyến du lịch châu Âu. Hai người chỉ cần cầm hộ chiếu lên đường, còn tôi phải bước vào quy trình xét duyệt visa đầy bất định và tốn kém.
Nếu bạn sống ở tỉnh lẻ, chi phí di chuyển lên Hà Nội hoặc TP.HCM để nộp hồ sơ còn lớn hơn cả giá vé máy bay — chưa kể các khoản phát sinh như đi lại, ăn ở, lưu trú, và việc phải tạm gác công việc hằng ngày.
Lựa chọn còn lại là dùng dịch vụ visa hoặc mua tour trọn gói để người khác xử lý giấy tờ thay bạn. Và những ai từng trải qua chuyện này đều cảm nhận rất rõ sự bất tiện của một hộ chiếu yếu.
Từ những trải nghiệm rất đời thường ấy, tôi nhận ra rằng sức mạnh hộ chiếu không phải một khái niệm xa vời. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống, khả năng tiếp cận cơ hội quốc tế và cả cảm giác được tôn trọng khi bước ra khỏi biên giới.
Nhưng trước khi mơ về một hộ chiếu mạnh như Nhật Bản, có lẽ chúng ta nên đặt câu hỏi cơ bản hơn: hộ chiếu mạnh là gì, và tại sao hộ chiếu Việt Nam lại tụt hạng?
Henley Passport Index (HPI) — hệ thống xếp hạng phổ biến nhất hiện nay — không đo GDP, không đo sức mạnh quân sự, cũng không đo “uy tín quốc gia” như nhiều người vẫn nghĩ.
HPI chỉ đo đúng một điều: công dân của quốc gia đó có thể đi bao nhiêu nước mà không cần xin visa truyền thống.
Miễn visa được cộng điểm.
Visa-on-arrival được cộng điểm.
eVisa đơn giản được cộng điểm.
Xin visa truyền thống thì không được điểm nào.
Khi hiểu cách tính này, chúng ta nhận ra một điều thú vị: sức mạnh hộ chiếu gần như tách biệt hoàn toàn với quy mô kinh tế.
Mỹ là cường quốc số một thế giới nhưng hộ chiếu không nằm trong nhóm mạnh nhất.
Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ hai nhưng hộ chiếu chỉ ở mức trung bình.
Ngược lại, Singapore — một quốc gia nhỏ — lại liên tục đứng đầu nhiều năm liền.
HPI đo mức độ thế giới tin tưởng công dân, chứ không đo sức mạnh quốc gia.
Vậy Việt Nam đang ở đâu?
Năm 2023 và 2024, Việt Nam cùng đạt 55 điểm, đứng #88 và #87. Nhưng đến 2025, Việt Nam giảm còn 50 điểm và tụt xuống #89.
Năm điểm mất đi đều rơi vào Argentina, Brazil, Mauritius, Mozambique và Namibia — những nơi người Việt ít có nhu cầu đi lại. Tác động thực tế không lớn. Nhưng sự tụt hạng lại cho thấy một vấn đề nghiêm trọng hơn: Việt Nam không đạt được bất kỳ tiến bộ nào ở các điểm đến quan trọng nhất.
Hãy nhìn vào những nơi người Việt cần đến nhiều nhất: Nhật, Hàn, Mỹ, Úc, châu Âu.
Tất cả đều yêu cầu visa truyền thống.
Nghĩa là ở những điểm đến có nhu cầu đi lại cao nhất, Việt Nam không có thêm được điểm nào — mọi thứ vẫn phải xin xét duyệt visa theo cách cũ.
Trong khi đó, các nước trong khu vực như Malaysia hay Thái Lan liên tục mở rộng miễn thị thực và hưởng lợi lớn trong thương mại quốc tế. Doanh nhân của họ di chuyển nhanh hơn, ký kết hợp đồng thuận lợi hơn. Còn doanh nhân Việt Nam thì thường bị chậm tiến độ vì phải chờ xét duyệt visa.
Để hiểu vì sao Việt Nam khó cải thiện thứ hạng, cần nhìn vào những câu chuyện đã xuất hiện liên tục trên báo chí quốc tế.
Trong nhiều năm liền, người Việt đứng đầu danh sách lưu trú quá hạn tại Nhật Bản.
Tại Hàn Quốc, tỷ lệ lao động Việt Nam bỏ trốn dao động 30–34%.
Ở châu Âu, vụ 39 người Việt tử vong trong xe container ở Anh năm 2019 trở thành điểm đen trong lịch sử di cư trái phép.
Hàn Quốc, Đài Loan nhiều lần siết visa vì các đoàn khách Việt “trốn lại” sau khi nhập cảnh.
Song song đó là câu chuyện xuất khẩu lao động. Việt Nam đẩy mạnh XKLĐ để tăng kiều hối, nhưng người lao động lại phải trả các khoản phí quá lớn — đôi khi hàng trăm triệu đồng — để được sang Nhật làm việc.
Trong khi đó, phía Nhật không thu phí môi giới.
Câu hỏi cần đặt ra: nếu phía Nhật không thu phí, tại sao người lao động Việt Nam phải mang một khoản nợ lớn đến vậy và mất 2–3 năm mới trả xong?
Khi hợp đồng bị chấm dứt sớm hoặc thu nhập không như kỳ vọng, họ không thể quay về ngay lập tức. Lưu trú quá hạn trở thành lựa chọn sinh tồn.
Những vấn đề này cho thấy rủi ro công dân Việt Nam vẫn cao trong mắt các quốc gia phát triển. Và khi rủi ro cao, không quốc gia nào sẵn sàng mở cửa miễn visa — cho dù kinh tế Việt Nam tăng trưởng nhanh hay quan hệ ngoại giao rộng mở đến đâu.
Nếu hộ chiếu Việt Nam muốn mạnh hơn, cần bắt đầu từ gốc:
xây dựng dữ liệu công dân,
siết chất lượng XKLĐ,
minh bạch số liệu di trú,
tăng hợp tác hồi hương,
và quan trọng nhất là phải có hệ thống hỗ trợ người lao động khi họ gặp khó khăn ở nước ngoài.
Nếu hộ chiếu Việt Nam mạnh như Nhật, cuộc sống người Việt sẽ khác rất nhiều. Nhưng sức mạnh ấy không đến từ may mắn hay giàu có.
Hộ chiếu mạnh không phải đặc quyền của nước giàu — mà là thành quả của quốc gia có công dân đáng tin cậy và một hệ thống chính sách vận hành nhất quán.
Muốn thay đổi thứ hạng, chúng ta phải thay đổi cách quản lý, thay đổi cơ chế và thay đổi cách hỗ trợ chính người lao động Việt Nam ở nước ngoài — những người đang đại diện cho hình ảnh quốc gia từng ngày.
— Cà Phê Sáng cùng Bean JP —
Bàn chuyện thời sự và đời sống mỗi ngày.
👉 Nội dung gốc trên website: https://beanjp.com/ca-phe-sang
