Reality Cambodia: Big News Analysis

Reality Cambodia: Big News Analysis Balanced, accurate, independent, professional and timely reliable news source.

The realitycambodia.com is founded and envisioned to provide critical news analysis of Cambodia and regional affairs.

ចំណុចខ្លាំងនៃជនជាតិខ្មែរ ៖ ការវិភាគតាមទស្សនវិជ្ជា ចិត្តសាស្ត្រ និង សង្គមសាស្ត្រ ដោយ សូរ្យសែងអាទិត្យ ០៣.០៧.២០២៥ ក្នុងរដ្ឋ...
02/08/2025

ចំណុចខ្លាំងនៃជនជាតិខ្មែរ ៖ ការវិភាគតាមទស្សនវិជ្ជា ចិត្តសាស្ត្រ និង សង្គមសាស្ត្រ

ដោយ សូរ្យសែង
អាទិត្យ ០៣.០៧.២០២៥

ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញខ្មែរឆ្នាំ១៩៩៣ នាទំព័រដំបូង គេនឹងឃើញបុព្វកថាបែបនេះ «យើង ប្រជារាស្ត្រខ្មែរ ដែលធ្លាប់មានអារ្យធម៌ឧត្តុង្គឧត្តម ប្រទេសជាតិស្តុកស្តម្ភធំទូលាយ ថ្កុំថ្កើងរុងរឿង កិត្យានុភាពខ្ពង់ខ្ពស់ ភ្លឺចែងចាំងដូចពេជ្រពណ្ណរាយ, បានធ្លាក់ខ្លួនដ៏សែនរន្ធត់ ក្នុងអំឡុងពីរទសវត្សចុងក្រោយនេះ ឆ្លងកាត់ទុក្ខសោកវិនាសអន្តរាយទ្រុឌទ្រោមឱនថយមហាសោកស្តាយ, បានភ្ញាក់រលឹក ក្រោកឈរឡើង ចងបាច់ឆន្ទៈមោះមុត ប្តូរផ្តាច់ រួបរួមគ្នា ពង្រឹងឯកភាពជាតិ រក្សាការពារ ទឹកដីកម្ពុជា អធិបតេយ្យថ្លៃថ្លា និងអារ្យធម៌អង្គរដ៏បវរ កសាងប្រទេសជាតិឲ្យទៅជា « កោះសន្តិភាព » ឡើងវិញ ផ្អែកលើប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ធានាសិទ្ធិមនុស្ស គោរពច្បាប់, ទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ចំពោះវាសនាអនាគតជាតិ ឱយបាន ឈានឡើងរីកចំរើន លូតលាស់ សម្បូររុងរឿងជានិច្ចនិរន្តរ៍ ។»

គេកម្រឃើញរដ្ឋធម្មនុញប្រទេសណាប្រាថ្នាសុខសន្តិភាពបែបស្មារតីសន្តិភាពនិយមបែបនេះឡើយ។ តាមពិតទៅក្រោយពីសម័យអង្គរប្រមាណជាង៥០០ឆ្នាំ ប្រទេសនេះត្រូវគាបដោយឥទ្ធិពលនៃប្រទេសងខាងខ្លួនដែលមានអំណាចសេដ្ឋកិច្ច យោធា និង ប្រជាជន។ នៅរវាងពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី១៩ ដើម្បីឲ្យនគរខ្លួនងើបឈរឡើងវិញឡើងវិញក្នុងភាពស្មើមុខស្មើមាត់នឹងគេ ព្រះរាជាខ្មែរព្រះអង្គ ដួង បានទាក់ទងព្រះចៅអធិរាជបារាំង ណាប៉ូឡេអុងទី៣ ដើម្បីសុំព្រះរាជអន្តរាគមន៍សង្គ្រោះនគរក្នុងភាពអាសន្ន។ រាជទូតវៀតណាមនិងថៃនាពេលនោះបានទាក់ទងនគរបារាំងដោយផ្ទាល់ឬដោយប្រយោលដើម្បីរក្សាដែនដីខ្មែរដែលខ្លួនកាន់កាប់ផង ដើម្បីរក្សាឥទ្ធិពលលើនគរខ្មែរដែលខ្លួនចាត់ទុកបីដូចជាខេត្តមួយរបស់ខ្លួនផង។

ដោយយល់ពីទុក្ខវេទនាដ៏យូរអង្វែងរបស់ជនជាតិខ្មែរដែលឆ្អែតនឹងចម្បាំងរាំងជល់, អំពើព្រៃផ្សៃអមនុស្សធម៌, ការកាប់សម្លាប់, ការដណ្ដើមអំណាចគ្នា និង ការលោភលន់ហួសវិស័យ យើងលើកយកចំណុចខ្លាំងរបស់ខ្មែរចំនួន៣ ក្នុងបណ្ដាចំណុចខ្លាំងផ្សេងទៀត។ ចំណុចខ្លាំងនេះកើតចេញ​ពី​ការវិភាគបែបទស្សនវិជ្ជា ចិត្តសាស្ត្រ និង សង្គមសាស្ត្រ និង ការផ្ទៀងផ្ទាត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្ររាប់ពាន់ទំព័ររបស់អ្នកស្រាវជ្រាវនានា។

១. ការគោរពនិងស្ដាប់មេដឹកនាំ

ក្នុងការវិភាគទូទៅ គេត្រឹមដឹងថា «ការគោរពមេបា» គឺ ការឱនលំទោន ការស្ដាប់បង្គាប់ ដូចពាក្យថា «ប្រាជ្ញាបុណ្យផងកើតដោយប្រតិបត្តិ»។ យល់បែបនេះក៏ម្យ៉ាង។ អ្វីដែលសំខាន់នោះជា​ការគោរពមេបាសំដៅស្មារតីវាងវៃទទួលគំនិតមុនអនុវត្ត ដូចពាក្យបុរាណខ្មែរថា «គិតមុនគូរ»។ ក្នុងស្រុកភូមិ ប្រជាជនខ្មែរគោរពចាស់ទុំ, ក្នុងគ្រួសារ មនុស្សខ្មែរគោរពត្រកូលរាមច្បង, ក្នុងសហគមន៍ គេស្វែងរករៀនចំណេះចេះដឹងពីគ្រូបាធ្យាយ អ្នកមានជំនាញផ្សេងៗ។ ទាំងនេះគឺអ្វី? ទាំងនេះ គឺ មនុស្សខ្មែរចង់ស្វែងរកក្បួនខ្នាតក្នុងកិច្ចការការងារផ្សេង ទាំងរឿងដេកដើរឈរអង្គុយ និយាយស្ដី ការរៀបការ ការរៀបចំផ្ទះសម្បែងថ្មី ជាដើម។

ក្នុងកម្រិតជាតិ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរបានចូលរួមដោយស្មោះស្មគ្រតាមលំដាប់លំដោយ តាមស្រទាប់សង្គម បេះពីមាត់បូតពីកប្រលេះពីដៃ រួមចំណែកក្រោមការអំពាវនាវរបស់មេដឹកនាំខ្លួន។ សកម្មភាពទាំងនេះដែលកើតមាននៅសម័យមហានគរ។ វាជាការងាយយល់ណាស់ដែលវង់មហោរីមួយនឹងអាចបន្លឺសំឡេងរណ្ដំស្រងេះស្រងោចភ្ញោចអស់សតិបាននោះកើតចេញពីលក្ខណៈឯកភាពក្នុងពហុភាពនៃការចូលរួមរបស់ឧបករណ៍តន្ត្រីនីមួយៗក្នុងវង់។ និយាយមួយបែបទៀត ប្រសិនបើប្រជារាស្ត្រ មន្ត្រី និង មេដឹកនាំស្រឡាញ់ជាតិស្រឡាញ់នគរ មិនលោភលន់ មិនអាត្មានិយម រួមគ្នាជាធ្លុងមួយ រឿងអ្វីជាតិមិនរីកចម្រើននិងសម្រេចកិច្ចការដ៏ធំបាន។

២. ចិត្តខ្លាំងមានះតស៊ូ

នៅសតវត្សរ៍ទី១៩ អ្នកប្រាជ្ញបារាំងម្នាក់ឈ្មោះ អូហ្គុស ប៉ាវី (August Pavie) ដែលជាមន្ត្រីនិងជាអ្នកការបារាំង បានជ្រើសរើសខ្មែរចំនួន៣នាក់ជាជំនួយក្នុងការធ្វើដំណើររុករកនៅភាគខាងជើងប្រទេសកម្ពុជា។ លោក ប៉ាវី បានប្រាប់ពីការលំបាកដែលនឹងជួបប្រទះតាមផ្លូវ។ បុរសជាខ្មែរឆ្លើយតបវិញថាមកជាមួយលោកមានប្រយោជន៍អ្វីទៅ ប្រសិនបើយើងមិនទៅដល់ព្រំដែនចិនដែលជាព្រំដែននៃអតីតចក្រភពខ្មែរនោះ។

ទៅក្រោយបន្តិច នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១៦ មេទ័ពធំខ្មែរ ចៅពញាសួគ៌ាលោក មឿង ចៅហ្វាយខេត្ពោធិ៍សាត់ ព្រមទាំង ភរិយានិងកូន បានជួយព្រះ ចន្ទរាជា ដើម្បីគ្រប់គ្រងនិងការពារនគរអស់ពីចិត្តអស់ពីថ្លើម និង មិនខ្លាចបូជាជីវិត។ ចំណុចនេះមិនខុសនឹងចរិតទឹកចិត្តខ្មែរពីបុរាណដែរ។ នៅសម័យអង្គរ មេទ័ពនានាបានធ្វើសម្បថនឹងព្រះរាជាខ្មែរ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី១ «កាត់ដៃថ្វាយអាយុ» ស្មោះត្រង់នឹងនគរ ដូចដែលមានចែងក្នុងសិលាចារឹកខ្មែរ K. 292។ ហើយ វាមិនខុសពីទឹកចិត្តខ្មែរនាសតវត្សរ៍ទី​២១នេះដែរ គឺ «ជីវិតជូនជាតិ ធាតុជូនម្ដាយ»។

៣. ភព្វសំណាង

នៅមុនវៀតណាមបានឯករាជ្យក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រជាដំបូងនាសតវត្សរ៍ទី​១០ពីការគ្រប់គ្រងរបស់ចិន នៅមុនការកើតរដ្ឋនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដំបូងរបស់ថៃនាសតវត្សរ៍ទី១៣ពីការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្មែរ និង នៅមុនការកើតរដ្ឋដំបូងរបស់ឡាវនៅសតវត្សរ៍ទី១៤ដោយខ្មែរជួយគាំទ្រ ទឹកដីចាប់ពីភូមាមកទល់វៀតណាមខាងជើងនាពេលបច្ចុប្បន្ន ជាអតីតទឹកដីរបស់ជនជាតិអូស្ត្រូអាស៊ី ដែលមានខ្មែរនិងមនជាពិសេស។ បើទោះប្រទេសកម្ពុជារួញតូចសល់ពីការអង្កៀមរបស់អ្នកជិតខាងក្ដី បើទោះជាប្រទេសនេះទើបស្គាល់សុខសន្តិភាពផ្ទៃពិតប្រាកដពីចុងឆ្នាំ១៩៩៨មកក្ដី ក៏ប្រទេសនេះមានភព្វវាសនាខាងភូមិសាស្ត្រនិងបុណ្យកុសលដែលគេមើលមិនឃើញទស្សន៍ទាយមិនកើតប្រមាណមិនបាន។

ត្រឹម៣ចំណុចខ្លាំងនេះ ប្រទេសកម្ពុជានឹងរុងរឿងក្រៃលែងទៅថ្ងៃមុខ ប្រសិនគេមានមេដឹកនាំល្អមានទសពិធរាជធម៌ និង មន្ត្រីស្មោះត្រង់នឹងជាតិដូចបុព្វបុរសដ៏ថ្កើងថ្កានរបស់ខ្លួន៕

(រូប ៖ ប្រាសាទតាក្របី, ថតខែឧសភាឆ្នាំ២០២៥។)

ខេត្តក្រុងថ្មីនៃប្រទេសវៀតណាមទាំង៣៤ទឹកខ្មៅអង្គារ ០៨-០៧-២០២៥នៅឆ្នាំ២០២៥នេះ វៀតណាមបានរៀបចំរដ្ឋបាលខេត្តក្រុងនិងឃុំឡើងវិញ។ ខេ...
07/07/2025

ខេត្តក្រុងថ្មីនៃប្រទេសវៀតណាមទាំង៣៤

ទឹកខ្មៅ
អង្គារ ០៨-០៧-២០២៥

នៅឆ្នាំ២០២៥នេះ វៀតណាមបានរៀបចំរដ្ឋបាលខេត្តក្រុងនិងឃុំឡើងវិញ។ ខេត្តក្រុងចំនួន៦៣ត្រូវបង្រួមមកត្រឹម៣៤។

តាមសេចក្ដីសម្រេចលេខ២០២របស់រដ្ឋសភានៃសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយម​វៀតណាមក្នុងនីតិកាលទី១៥ នាសម័យប្រជុំលើកទី៩ ថ្ងៃទី១២ខែមិថុនាឆ្នាំ២០២៥ ចាប់ពីថ្ងៃទី១ខែកក្កដាឆ្នាំ២០២៥ វៀតណាមមានខេត្តនិងក្រុងរៀបចំថ្មីចំនួន៣៤ ដោយមានខេត្តចំនួន២៨និងក្រុងចំនួន៦។ ក្នុងនោះ ខេត្តចំនួន១៩និងក្រុងចំនួន៤ត្រូវរៀបចំនិងបង្កើតជាថ្មី។ ដោយឡែកខេត្តនិងក្រុងរក្សាទុកដដែលមាន១១ គឺ Cao Bằng, Điện Biên, Hà Tĩnh, Lai Châu, Lạng Sơn, Nghệ An, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Sơn La, រដ្ឋធានី Hà Nội និង ក្រុង Huế។

ខេត្តក្រុងថ្មីទាំង៣៤របស់វៀតណាម គឺ ៖ ១. រដ្ឋធានី Hà Nội, ២. ក្រុង Hồ Chí Minh (Bình Dương + TPHCM + Bà Rịa - Vũng Tàu), ៣. ក្រុង Hải Phòng (Hải Dương + TP. Hải Phòng), ៤. ក្រុង Đà Nẵng
(Quảng Nam + TP. Đà Nẵng), ៥. ក្រុង Huế, ៦. ក្រុង Cần Thơ (Sóc Trăng + Hậu Giang + TP. Cần Thơ), ៧. Tuyên Quang (Hà Giang + Tuyên Quang), ៨. Cao Bằng, ៩. Lai Châu, ១០. Lào Cai (Lào Cai + Yên Bái), ១១. Thái Nguyên (Bắc Kạn + Thái Nguyên), ១២. Điện Biên, ១៣. Lạng Sơn, ១៤. Sơn La, ១៥. Phú Thọ (Hòa Bình + Vĩnh Phúc + Phú Thọ), ១៦. Bắc Ninh (Bắc Giang + Bắc Ninh), ១៧. Quảng Ninh, ១៨. Hưng Yên (Thái Bình + Hưng Yên), ១៩. Ninh Bình (Hà Nam + Ninh Bình + Nam Định), ២០. Thanh Hóa, ២១. Nghệ An, ២២. Hà Tĩnh, ២៣. Quảng Trị (Quảng Bình + Quảng Trị), ២៤. Quảng Ngãi (Quảng Ngãi + Kon Tum), ២៥. Gia Lai (Gia Lai + Bình Định), ២៦. Đắk Lắk (Phú Yên + Đắk Lắk), ២៧. Khánh Hoà (Khánh Hòa + Ninh Thuận), ២៨. Lâm Đồng (Đắk Nông + Lâm Đồng + Bình Thuận), ២៩. Đồng Nai (Bình Phước + Đồng Nai), ៣០. Tây Ninh (Long An + Tây Ninh), ៣១. Đồng Tháp (Tiền Giang + Đồng Tháp), ៣២. An Giang (Kiên Giang + An Giang), ៣៣. Vĩnh Long (Bến Tre + Vĩnh Long + Trà Vinh)
និង ៣៤. Cà Mau (Bạc Liêu + Cà Mau)។

គួរបញ្ជាក់ថា តាមប្រវត្តិសាស្ត្របណ្ដាទឹកដីភាគខាងត្បូងប្រទេស​វៀតណាមធ្លាប់ជាទឹកដីនៃប្រទេសកម្ពុជា។ នៅពេលបារាំងចូលមកកាន់កាប់ឥណ្ឌូចិន ទឹកដីនៃបណ្ដានគរក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូចិនស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងផ្ទាល់ឬមិនផ្ទាល់ដោយបារាំង។

កតិកាសញ្ញាអេលីហ្សេ (Élysée Accords) ត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី​៨ខែមីនាឆ្នាំ១៩៤៩ រវាងបារាំងនិងអតីតព្រះចៅអធិរាជវៀតណាម បាវដាយ (Bảo Đại)។ កតិកាសញ្ញានេះជាផ្លូវសម្រាប់បង្កើតរដ្ឋវៀតណាម។ នៅថ្ងៃទី១៤ខែមីនាឆ្នាំ១៩៤៩ រដ្ឋសភាបារាំងបានបោះឆ្នោតអនុញ្ញាតឱ្យបង្កើតសភាទឹកដីកូសាំងស៊ីន។ សភានេះបានបោះឆ្នោតនៅថ្ងៃទី១០ខែមេសាឆ្នាំ១៩៤៩ ដោយមានតំណាងជនជាតិវៀតណាមច្រើនជាងគេក្នុងសភា។

ក្នុងចំណុចសំខាន់នៃកតិកាសញ្ញាអេលីហ្សេ សភាជាតិបារាំងបានសម្រេចបញ្ចូលកូសាំងស៊ីន (កម្ពុជាក្រោម) ជាមួយនឹងផ្នែកដទៃទៀតនៃប្រទេស​វៀតណាម។ ជាលទ្ធផល តំបន់ចំនួន គឺ កូសាំងស៊ីន (កម្ពុជាក្រោម), អណ្ណាម និង តុងកឹង ស្ថិតនៅក្រោមរដ្ឋវៀតណាម។

តាមពិតទៅ ផ្ទាំងប្រវត្តិសាស្ត្រសំខាន់ដំបូងដែលគេមិនសូវដឹងទាក់ទងដែនដីកូសាំងស៊ីន ឬ កម្ពុជាក្រោម មុន​ពេល​ដែន​ដី នេះ​របូតចេញពីអតីតបូរណភាពទឹកដីខ្មែរនោះ គឺ កិច្ចព្រមព្រៀងឆ្នេរហាឡុង (Accords de la baie d’Along) ដែលអនុញ្ញាតឱ្យមានរដ្ឋាភិបាលវៀតណាមមួយជំនួសរដ្ឋាភិបាលតុងកឹងនិងរដ្ឋាភិបាលអណ្ណាម ហើយ ភ្ជាប់មកបារាំងក្នុងសហភាពបារាំង។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះមិនត្រូវបានធ្វើជាចំហ ហើយ ព្រះរាជាខ្មែរមិនត្រូវបានឱ្យដឹងទេ៕

(រូបភាព ៖ ផ្ទះជនជាតិខ្មែរមួយនៅកម្ពុជាក្រោម ខេត្តព្រះត្រពាំង; wikipedia, thuvienphapluat.vn, vietanm-briefing, …។)

របៀបគ្រប់គ្រងនៅប្រទេសថៃ ៖ ការវិភាគលើសង្គមសាស្ត្រនិងចិត្តសាស្ត្រថ្ងៃ១៩.០៦.២៥សូរ្យសែងរបៀបដឹកនាំខាងការទូតថៃមានលក្ខណៈជា “នយោ...
19/06/2025

របៀបគ្រប់គ្រងនៅប្រទេសថៃ ៖ ការវិភាគលើសង្គមសាស្ត្រនិងចិត្តសាស្ត្រ

ថ្ងៃ១៩.០៦.២៥
សូរ្យសែង

របៀបដឹកនាំខាងការទូតថៃមានលក្ខណៈជា “នយោបាយខ្យល់បក់”។ យើងនឹងពិចារណារឿងនេះនៅពេលក្រោយ។

ឥឡូវ យើងពិនិត្យមើលបញ្ហាសង្គមនិងបញ្ហាផ្លូវចិត្តនៃអ្នកដឹកនាំថៃនិងប្រជាជនថៃ។ ការវិភាគបែបសង្គមសាស្ត្រនិងចិត្តសាស្ត្រមានលក្ខណៈស៊ីជម្រៅដែលប៉ះពាល់ដល់វាសនាអនាគតនៃប្រទេសមួយ។ យើងសូមលើកតែចំណុចពីរប៉ុណ្ណោះ។ គោលបំណងយើង គឺ ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលនិងប្រជាជនក្នុងសង្គមមួយយល់ថាអ្វីមិនល្អ ហើយ ចាប់ផ្ដើមកែប្រែ នោះប្រទសនោះនឹងចម្រើនរុងរឿង និង រស់នៅដោយសុខក្សេមក្សាន្តជាមួយបណ្ដាប្រទេសនានាក្នុងលោក។

១. ប្រទេសមួយ ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងពីរ

ចាប់ពីបដិវត្តន៍នៅប្រទេសថៃចាប់ពីឆ្នាំ១៩៣២មក អំណាចរាជាធិបតេយ្យត្រូវប្ដូរមកប្រព័ន្ធរាជានិយមបែបរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះរាជាថៃគ្រងរាជ្យពេលនោះ គឺ រាមាទី៧ ឬ សម្ដេចចៅហ្វា ព្រះរាជាធិបកសក្ដិតេជន៍ (១៨៩៣-១៩៤១)។ នៅពេលទ្រង់ប្រកាសផ្ទេរអំណាច ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា “ខ្ញុំយល់ព្រមផ្ទេរអំណាចដែលខ្ញុំមានចំពោះប្រជារាស្ត្រទាំងមូល, ប៉ុន្តែ ខ្ញុំមិនយល់ព្រមផ្ទេរអំណាចទៅបុគ្គលណាមួយ ឬ ក្រុមណាមួយប្រើក្នុងលក្ខណៈផ្ដាច់ការ ដោយមិនស្ដាច់សំឡេងប្រជារាស្ត្រនោះទេ”។

ជាបន្តបន្ទាប់ គេឃើញមានរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៣៣, ១៩៣៩, ១៩៤៧, ១៩៥១, ១៩៥៧, ១៩៥៨, ១៩៧១, ១៩៧៦, ១៩៧៧, ១៩៩១, ២០០៦, ២០១៤។
ជាសរុប តាំងពីឆ្នាំ១៩៣២ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវផ្ដួលរំលំដោយយោធាចំនួន១៣ដង ដោយជោគជ័យ និង ៩ដងទៀត មិនជោគជ័យ។ ដោយសាររដ្ឋាភិបាលងាយនឹងត្រូវផ្ដួលរំលំបែបនេះហើយប្រជារាស្ត្រចាត់ទុកជារឿងធម្មតា ទើបគេចាត់សង្គមថៃបច្ចុប្បន្នថាមាន “វប្បធម៌រដ្ឋប្រហារ”។

ទោះយ៉ាងណាក្ដី យោធាថៃត្រូវបានចាត់ទុកថាជាអ្នកការពាររាជានិយមនិងមានជាតិនិយមខ្ពស់។ ប្រជារាស្ត្រថៃតែងស្វែងរកជំនួយពីកងទ័ពដើម្បីកែសម្រួលរដ្ឋាភិបាលដែលពួកគេចាត់ទុកថាពុករលួយនិងមិនមានប្រសិទ្ធភាព។ នៅអតីតកាល ទាហានថៃជាកម្លាំងស្នូលក្នុងការពារជាតិនិងពង្រីកទឹកដី។ ខេមភូមិន្ទថៃបានចូលជ្រៅក្នុងសហគមន៍ក្នុងការអប់រំផ្នែកជំងឺឆ្លង, ការសាងសង់ផ្លូវ និង ការបណ្ដុះបណ្ដាលវិជ្ជាជីវៈ។

២. ការមិនបង្រៀនការពិតដល់ប្រជាជន

ព្រះរាជាថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកជាអ្នកផ្ដល់ការអប់រំដល់ប្រជាជនថៃតាមបែបទំនើប។ ប្រទេសថៃបានវិវត្តមកប្រើបច្ចេកវិជ្ជាដើម្បីអប់រំ។ នៅខែឧសភាឆ្នាំ២០២០ ប្រទេសនេះសម្រេចឲ្យប៉ុស្តទូរទស្សន៍ថ្មីចំនួន១៧ផ្សាយទាក់ទងនឹងការអប់រំ។ ប្រទេសថៃមានជាង៣ម៉ឺនសាលា និង បណ្ដុះបណ្ដាលសិស្សនិស្សិតជាង២០លាននាក់តាមរបៀបទំនើប។

ទោះបីសាលារៀនថៃបង្រៀនប្រវត្តិសាស្ត្រដល់កូនសិស្សនិងនិស្សិត ប៉ុន្តែ ប្រវត្តិសាស្ត្រនោះមានលក្ខណៈជ្រើសរើស។ មេរៀនផ្ដោតលើស្នាព្រះហស្តព្រះរាជា ឬ ឯកភាពជាតិ។ ដូច្នេះ គេមិនផ្ដោតសំខាន់លើរដ្ឋប្រហារ ការតស៊ូមតិ បាតុកម្មរបស់និស្សិត ជាដើមនោះទេ។ មានការស្រាវជ្រាវដោយអ្នកស្រាវជ្រាវថៃដែលប្រកាន់ស្មារតីវិទ្យាសាស្ត្រ ប៉ុន្តែ មតិយោបល់អ្នកទាំងនេះមិនសូវបានផ្សព្វផ្សាយទូទៅក្នុងការអប់រំនិងក្នុងចំណោមមហាជនថៃនោះទេ។

ជារួម ការគ្រប់គ្រងមិនច្បាស់លាស់ខាងរដ្ឋាភិបាលនាំឲ្យប្រទេសដែលទាក់ទងជាផ្លូវការនឹងប្រទេសថៃក៏មានលក្ខណៈមិនច្បាស់។ ការសម្រេចរបស់រដ្ឋាភិបាលហាក់មិនមានខ្លឹមសារអាចចាត់ទុកជាបានការ បើទោះការសម្រេចនោះមានលក្ខណៈជាសន្ធិសញ្ញាក៏ដោយ។ ចំណុចនេះមានន័យ​ថាទាហានថៃមានអំណាចដាច់ដោយឡែកមួយ ឬ បែបឯករាជ្យ ក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រទេសដូចរាជរដ្ឋាភិបាលថៃដែរ។ លើសពីនេះ សភាថៃក្ដី តុលាការថៃក្ដីគ្មានឥទ្ធិពលខ្លាំងលើការសម្រេចនិងការអនុវត្តរបស់ទាហានថៃនោះទេ។ ដោយរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិត្រូវគេជ្រើសរើសចេញពីផ្នែកស៊ីវិល។ ជាធម្មតា មេទ័ពភូមិភាគមានការសម្រេចចិត្តដោយឡែក។ អ្នកទាំងនេះបញ្ជាលើស្ថាប័នកងទ័ពថៃដោយផ្ទាល់។

ការមិនបង្រៀនការពិតដល់ប្រជាជនជាកំហុសធ្ងន់ធ្ងរសម្រាប់ប្រទេសជាតិមួយ។ ហេតុអ្វី? នៅពេលដែលប្រជាជននៃប្រទេសមួយមិនស្គាល់ខុសត្រូវ បន្តិចម្ដងៗ វានឹងធ្វើឲ្យប្រជាជននោះបដិសេធការពិត ហើយ នៅពេលប្រជាជននោះបដិសេធការពិត គេនឹងធ្វើអ្វីដោយអំពើចិត្តនិងអាត្មានិយម។

ដូច្នេះ វាមានអ្វីការឡើង? ការប្រកាន់ ការជឿខុស មិនអាចឲ្យបុគ្គលណាម្នាក់ឬប្រជាជននៃជាតិណាមួយរស់នៅក្នុងសុខសុភមង្គលជាមួយអ្នកជុំវិញខ្លួននោះទេ។ លើសពីនេះ វាធ្វើឲ្យជាតិនានាមានការប្រយ័តប្រយែងនិងមានភាពមិនទុកចិត្ត ទោះ​ក្នុងទំនាក់ទំនងការទូតក្ដី ក្នុងទំនាក់ទំនងធម្មតារវាងប្រជាជននិងប្រជាជនក្ដី៕

(រូបភាព ៖ បដិវត្តន៍ថៃឆ្នាំ១៩៣២, gettyimages.com; ឯកសារខ្លះ ៖ totalmilitaryinsight.com, cnbc.com, thaienquirer, …។)

ស៊ូណាមិសេដ្ឋកិច្ច និង នយោបាយពិភពលោកសម្រាប់សតវត្សរ៍ទី២១ក្រវាន់២៤.០៤.២០២៥ តាមការកត់សម្គាល់ អាម៉េរិកបានចាប់ផ្ដើមដាក់ពន្ធលើប...
24/04/2025

ស៊ូណាមិសេដ្ឋកិច្ច និង នយោបាយពិភពលោកសម្រាប់សតវត្សរ៍ទី២១

ក្រវាន់

២៤.០៤.២០២៥

តាមការកត់សម្គាល់ អាម៉េរិកបានចាប់ផ្ដើមដាក់ពន្ធលើប្រទេសនានាក្នុងលោកចំនួន៨លើកធំៗ គឺ ឆ្នាំ១៩៣០, ១៩៦០, ១៩៨២, ១៩៨៧, ១៩៩៣, ២០០២, ២០១៨, ២០២៥។ គួរកត់សម្គាល់ថា នៅឆ្នាំ១៩៨៧ ប្រធានាធិបតីអាម៉េរិក រីហ្គឹន បានដាក់ពន្ធ១០០%លើទំនិញនាំចូលពីជប៉ុន។ នៅឆ្នាំ១៩៩៣ លោក គ្លីនតុន បានដាក់ពន្ធ១០០%លើទំនិញពីអឺរ៉ុប ដូចរោមពពែកាស្មៀរ ឬ ហ្វ្រូម៉ាបារាំង ជាដើម។ នៅឆ្នាំ២០១៨ លោក ត្រាំ បានដាក់ពន្ធ២៥%លើទំនិញជាង៨០០ពីប្រទេសចិន។ នៅខែមករាឆ្នាំ២០១៨ អាម៉េរិកយកពន្ធលើបន្ទះពន្លឺព្រះអាទិត្យនិងម៉ាស៊ីនបោកគក់ ដែលពេលនោះ ចិនប្រទេសនាំចេញធំបំផុតខាងបន្ទះពន្លឺព្រះអាទិត្យ។ នៅខែមេសា ចិនបានតបវិញដោយពន្ធ១៧៨.៦% លើបន្លែសរហ្គុម (sorghum) ពីអាម៉េរិក។ ជារឿងគួរអស់សំណើច នៅឆ្នាំ២០២៥ កោះ Heard Island និង McDonald, ដែលជាដែនដីក្រៅចំណុះទឹកដីអូស្ត្រាលី, ក៏ត្រូវជាប់ពន្ធ១០%ដែរ។ តាមពិត កោះនោះជាកោះភ្នំភ្លើងមិនមានមនុស្សរស់នៅ និង ជិតតំបន់អាកទិក។ កោះនោះជាលំនៅសត្វផេនគ្វីន (penguin)។ ដើម្បីទៅកោះនោះ គេត្រូវធ្វើដំណើរដោយជិះកប៉ាល់ចំនួន២សប្ដាហ៍ចេញពីឆ្នេរខាងលិចអូស្ត្រាលីទៅ។

១. ការចរចាពហុភាគី
ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២មកដល់បច្ចុប្បន្ន សហរដ្ឋអាម៉េរិកបានក្លាយខ្លួនជាមហាអំណាចទីមួយ។ អាម៉េរិកឬដូចអឺរ៉ុបចូលចិត្តច្បាប់ទម្លាប់ ហើយ ក៏ច្រើនតែល្មើសនឹងច្បាប់ទម្លាប់ដែលខ្លួនព្រមព្រៀងដែរ។ នៅពេលមានបញ្ហាធំៗ ជាពិសេស នៅពេលប្រទេសធំធ្វើសង្គ្រាម (យោធាឬសេដ្ឋកិច្ច) ប្រទេសតូចៗនឹងរងគ្រោះខ្លាំង។ ដើម្បីដោះស្រាយនឹងប្រទេសធំ មធ្យោបាយល្អសម្រាប់ប្រទេសតូចៗ គឺ ការចរចា។ ការប្រើយន្តការបែបណាវាអាស្រ័យលើភាពឆ្លៀសវៃរបស់មេដឹកនាំប្រទេសទាំងនោះ។ ជាឧទាហរណ៍ ក្រៅពីជំនួសតទល់រវាងប្រទេស គេអាចពិគ្រោះក្នុងចំណោមប្រ៊ិកស៍ (BRICS), អាស៊ាន ឬ ត្រីភាគី, អាស៊ានបូកចិន បូកអាហ៊្វ្រ៊ិក ឬ បូកអឺរ៉ុប ជាដើម។
ប្រទេសតូចក្នុងតំបន់អាស៊ីមិនមែនផលិតផលចិនឬជ្រកក្រោមស្លាកប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍនោះ។ នៅវៀតណាម ក្រុមហ៊ុនមានផលិតផលល្បី ដូចជា Nike, Adidas, Lululemon, Columbia Sportsear, Salomon និង Arc’Teryx ជាដើមមានរោងចក្រនៅប្រទេសនេះ។

២. ការរក្សាអប្បបរមានិយម
នៅពេលមានបញ្ហាក្នុងសង្គម ប្រជាជនទូទៅ ជាធម្មជាតិ នឹងនាំគ្នាសន្សំសំចៃ ហើយ ផ្ដោតការចំណាយលើអ្វីដែលសំខាន់ប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ វាមិនចម្លែកគ្នាដែលអចលនវត្ថុនិងផ្នែកសេវាកម្មមួយចំនួន ជាពិសេស ផ្ទះសម្នាក់និងសណ្ឋារគារ ត្រូវនៅទ្រឹងឬបិទទ្វារ។លើសពីនេះ ខាងរដ្ឋ គេគួរពិចារណាលើវិធានសនិទានកម្ម (rationalization) ក្នុងការគ្រប់គ្រង។

៣. រៀនគិត រៀនធ្វើ រៀនរស់ដោយខ្លួនឯង
ប្រទេសចិន និង ប្រទេសរុស្ស៊ីឬអតីតសហភាពសូវៀតរងសង្គ្រាមច្រើននិងទណ្ឌកម្មជាច្រើនក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ប៉ុន្តែ ប្រទេសទាំងនេះនៅឈររឹងមាំរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ អ្វីដែលគេសង្កេតឃើញ គឺ ប្រទេសចិននិងរុស្ស៊ីមានផលិតផលនិងធនធានធម្មជាតិក្នុងស្រុក។ វាជាគំរូល្អសម្រាប់ប្រទេសក្រីក្រឬកំពុងអភិវឌ្ឍ។ រោងចក្រ, ដំណាំកសិកម្ម និង ធនធានមនុស្ស ជាដើមនេះសុទ្ធតែរួមចំណែកដល់ការទប់ទល់នឹងស្ថានភាពលំបាកក្នុងរយៈពេលមួយ។

៤. អន្តរាគមន៍ និង កំណែទម្រង់រដ្ឋ
រដ្ឋត្រូវធ្វើអន្តរាគមន៍ដើម្បីជួយសម្រាលបន្ទុកប្រជាជនដែលងាយរងគ្រោះ ឬ អ្នករក១ថ្ងៃ ហូប១ថ្ងៃ។ ប្រទេសកម្ពុជាមានកម្មករជាង១លាននៅក្រៅប្រទេស និង មានកម្មករប្រហែល១លានក្នុងប្រទេស, ដែលក្នុងនោះ ប្រហែល៧៥%ជាស្ត្រី។ នៅពេលរោងចក្ររងសម្ពាធពន្ធ ម្ចាស់សហគ្រាសអាចបង្ខំចិត្តបិទរោងចក្រ ហើយ កម្មករនឹងរងគ្រោះ។ អ្នករកចំណូលចិញ្ចឹមក្រពះជំពាក់ធនាគារ។ ជាចាំបាច់ គេត្រូវសិក្សារកចំនួនអ្នករងផលប៉ះពាល់ទាំងនោះ។ មួយទៀត អាជីវកម្មឬសហគ្រាសខ្នាតតូចនេះក៏មានលក្ខណៈប្រឈមខ្លាំងដែរ។ ប្រសិនបើដួលហើយ ជំនួញតូចទាំងនេះកម្រនឹងងើបវិញណាស់ បើរដ្ឋមិនផ្ដល់ទុនឧបត្ថម្ភ។
នៅពេលមនុស្សទាល់ច្រក ភាពច្របូកច្របល់និងអំពើអធម៌ជាច្រើននឹងកើតឡើងក្នុងសង្គម។ ប្រសិនបើយើងបានគិតមុន នោះយើងអាចឆ្លើយតបបានក្នុងកម្រិតណាមួយ។
ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍក្ដីឬប្រទេសអភិវឌ្ឍតែងរុះរើឬសម្រួលស្ថាប័នការងាររបស់ខ្លួនដើម្បីប្រសិទ្ធភាព។ តើរដ្ឋត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងណាចំពោះមនុស្សរាប់ម៉ឺននាក់មានតែឈ្មោះបើកប្រាក់ខែ តែ មិនធ្វើការបម្រើរដ្ឋ? ហើយ វារឹតតែធ្ងន់ធ្ងរទៅទៀតនៅពេលកម្លាំងសេដ្ឋកិច្ចនិងស្ថិរភាពជាតិមិនទាន់រឹងមាំ។ រដ្ឋមួយខ្លាំងជារដ្ឋមានប្រជាជនសកម្ម មន្ត្រីសកម្ម និង មេដឹកនាំគំរូ (ស្មោះត្រង់ ស្អាតស្អំ មានគុណធម៌ និង លះបង់គ្រប់យ៉ាងដើម្បីជាតិដើម្បីប្រជាជន)។ការពង្រីកបង្រួមស្ថាប័ន ទោះជាក្រសួងមន្ទីរក្ដី វាអាស្រ័យលើភាពចាំបាច់និងការវិវត្តជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសជាតិ។
ជាចុងបញ្ចប់ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាមួយមហាអំណាច គេគួរស្វែងរកការចរចានិងរក្សាអព្យាក្រឹត្យឱ្យបានមធ្យ័ត។ ការធ្វើកំណែទម្រង់ជាកត្តាស្លាប់រស់សម្រាប់ត្រួសត្រាយផ្លូវជាតិ។ ពិភពលោកបច្ចុប្បន្នវិវត្តលឿនបែបបច្ចេកវិជ្ជា។ ការណ៍នេះតម្រូវឱ្យមានឆ្លើយតបរហ័សនិងមានយុទ្ធសាស្ត្រច្បាស់លាស់។
ក្រៅពីសង្គ្រាមផ្នែកកងទ័ពនិងសេដ្ឋកិច្ច ប្រទេសនីមួយៗក៏ត្រូវប្រឈមដោះស្រាយបញ្ហាជំងឺសកល, ភាពអត់ឃ្លាននិងគ្រោះធម្មជាតិ ដែលអាចនឹងកើតមានជានិច្ចក្នុងលោកនេះ។ នៅពេលបញ្ហាទាំងនេះកើតឡើង រដ្ឋត្រូវពិចារណាលើថវិកា, មន្ត្រី, ទាហាន, របៀបការងារ, ពេលវេលា ជាដើមដើម្បីឆ្លើយតប៕

(ឯកសារយោងខ្លះ cnn, abc.net.au, taxfoundation.org, theguardian.com, Aljazeera, v.vnexpress.net, wikipedia.org, theguardian, …។)

របៀបដឹកនាំជាតិមួយ ៖ ការពិចារណាបែបគ្រប់គ្រងសូរ្យសែង០១.០៣.២៥ទាក់ទងនឹងសិង្ហបុរី គេអាចលើកយកឧទាហរណ៍គំរូច្រើន ក្នុងនោះ គឺ ភាពជ...
01/03/2025

របៀបដឹកនាំជាតិមួយ ៖ ការពិចារណាបែបគ្រប់គ្រង

សូរ្យសែង
០១.០៣.២៥

ទាក់ទងនឹងសិង្ហបុរី គេអាចលើកយកឧទាហរណ៍គំរូច្រើន ក្នុងនោះ គឺ ភាពជាគំរូ, ភាពស្មោះត្រង់ និង ការស្រឡាញ់ជាតិ។

នៅឆ្នាំ១៨១៩ មន្ត្រីអង់គ្លេសបានយកទឹកដីសិង្ហបុរីជាប៉ុស្តពាណិជកម្មសម្រាប់ចក្រភពអង់គ្លេស។ នៅឆ្នាំ១៨៦៧ សិង្ហបុរីស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អង់គ្លេស។ នៅឆ្នាំ១៩៤២ ជប៉ុនបានចូលកាន់កាប់សិង្ហបុរី។ នៅឆ្នាំ១៩៥៩ សិង្ហបុរីបានគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង ហើយ ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៣ វាជាផ្នែកមួយនៃសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី រួមគ្នានឹង ម៉ាឡាយ៉ា, បរណេអូខាងជើង និង សារ៉ាវ៉ាក់។ ភាពខុសគ្នាក្នុងគំនិតនយោបាយបានបណ្ដាលឱ្យសហព័ន្ធបណ្ដេញសិង្ហបុរីចេញ។

នៅឆ្នាំ១៩៦៥ សិង្ហបុរីបានក្លាយជាប្រទេសឯករាជ្យមួយ។ នៅពេលនោះ លោក លី ក្វាន់យូ (១៩២៣‒២០១៥) បានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ហើយ លោក យូសុហ្វ ប៊ី អ៊ីសាក់ ក្លាយជាប្រធានាធិបតី។ នៅឆ្នាំ១៩៦៧ សិង្ហបុរីជាសមាជិកស្ថាបនិកបង្កើតអាស៊ាន (ASEAN)។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក លី ក្វាន់យូ សិង្ហបុរីផ្ដោតលើកំណើនសេដ្ឋកិច្ចឆាប់រហ័ស, សហគ្រិនខាងអាជីវកម្ម និង ការកំហិតប្រជាធិបតេយ្យផ្ទៃក្នុង។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាតិបានកើនឡើងជាបន្តពេញអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ហើយ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចមធ្យមមានប្រហែល៨%រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៩។

នាពេលបច្ចុប្បន្ន ជាមួយប្រជាជនជាង៦លាននាក់, ភាសាផ្លូវការចំនួន៤ (អង់គ្លេស, ម៉ាឡេ, ចិន, តាមិល), លើផ្ទៃដីជាង៧០០គីឡូម៉ែត្រការ៉េ សិង្ហបុរីមានផលិតផលជាតិសរុបជិត៩០០ប៊ីលានដុល្លារអាម៉េរិក និង ប្រជាជនម្នាក់ៗមានចំណូលមធ្យមជិត៩ម៉ឺនដុល្លារ។

ភាពរឹងមាំនៃប្រទេសមួយឆ្លុះបញ្ចាំចក្ខុវិស័យនិងគុណសម្បត្តិរបស់អ្នកដឹកនាំប្រទេសនោះ។ ទាក់ទងនឹងសិង្ហបុរី គេអាចលើកយកឧទាហរណ៍គំរូច្រើន ក្នុងនោះ គឺ ភាពជាគំរូ, ភាពស្មោះត្រង់ និង ការស្រឡាញ់ជាតិ។
នៅឆ្នាំ១៩៦៥ លោក លី ក្វាន់យូ បានទម្លាយពត៌មានជាសាធារណៈដល់អ្នកសារពត៌មានអង់គ្លេស២រូបនិងអូស្ត្រាលី៣នាក់ពីឧបទ្ទវហេតុដែលភ្នាក់ងារសេអ៊ីអា (CIA) ទិញទឹកចិត្តភ្នាក់ងារចារកម្មសិង្ហបុរី។

តាមលោក លី ក្វាន់យូ រឿងនេះកើតឡើងនៅពេលភ្នាក់ងារចារកម្មអាម៉េរិកព្យាយាមទិញពត៌មានពីភ្នាក់ងារចារសិង្ហបុរី ប៉ុន្តែ ទិញមិនបាន។ ភ្នាក់ងារចារកម្មសិង្ហបុរីនោះមេ​របស់​ខ្លួន ហើយ មេ​នោះ​រាយការណ៍ទៅរដ្ឋាភិបាល។ ភ្នាក់ងារចារកម្មអាម៉េរិកនោះហោះចេញពីទីក្រុងបាងកក។ ភ្នាក់ងារនោះត្រូវខាងនគរបាលសិង្ហបុរីចាប់ខ្លួននិងមានភស្តុតាងដាក់បន្ទុកសព្វគ្រប់។

មន្ត្រីអាម៉េរិកបានមកជួបលោក លី ក្វាន់យូ និង ចង់ផ្ដល់ប្រាក់ចំនួន​៣លានដុល្លារអាម៉េរិកដើម្បីកុំឱ្យនិយាយរឿងនេះជាសាធារណៈ។ លោកបានប្រាប់ឱ្យមន្ត្រីនោះឱ្យយកលុយនោះទុកចុះ ហើយ លោកនឹងរក្សាភាពស្ងៀមស្ងាត់ប្រសិនបើអាម៉េរិកផ្ដល់ជំនួយចំនួន៣៣លានដុល្លារដល់សិង្ហបុរីដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ជាការឆ្លើយតប អាម៉េរិកបានបដិសេធ ហើយ ចង់ផ្ដល់លុយ១០លានដុល្លារសិង្ហបុរី (ប្រហែល៣លាន៣​សែនដុល្លារអាម៉េរិក) សម្រាប់លោក លី ក្វាន់យូ និង គណបក្សរបស់លោក។

លោក លី ក្វាន់យូ មិនអាចទទួលយកការចំអកនេះបានទេ។ លោករង់ចាំចម្លើយជា​ថ្មីពីរដ្ឋាភិបាលអាម៉េរិកថ្មីដឹកនាំដោយលោក ខេណ្ណឺឌី។ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាម៉េរិកថ្មី លោក David Dean Rusk បានចេញលិខិតសុំទោស ហើយ ភ្នាក់ងារចារកម្មអាម៉េរិកនោះត្រូវបានដោះលែងដោយស្ងៀមស្ងាត់៕

(រូបភាព : ការសម្ភាសរបស់លោក លី ក្វាន់យូ ជាមួយអ្នកសារពត៌មានអង់គ្លេសនិងអូស្ត្រាលីឆ្នាំ១៩៦៥; ប្រភពខ្លះ : Washington Post, The Evenging Star, Congressional Record, time, wikipedia, …)

ប្រលោមលោក រឿងរំដួលក្រចេះ និពន្ធដោយលោក ថូ ធន និង បោះពុម្ពផ្សាយដោយបណ្ណាល័យគ្រុឌមាស នៅឆ្នាំ១៩៧២។ រឿងនេះបានលើកពីបុរសពោះម៉ាយម...
12/01/2025

ប្រលោមលោក រឿងរំដួលក្រចេះ និពន្ធដោយលោក ថូ ធន និង បោះពុម្ពផ្សាយដោយបណ្ណាល័យគ្រុឌមាស នៅឆ្នាំ១៩៧២។

រឿងនេះបានលើកពីបុរសពោះម៉ាយម្នាក់ឈ្មោះ បុណ្យ អាយុ៤៥ឆ្នាំ ជាដង្ខៅព្រៃគប់នៅខេត្តក្រចេះ។ លោកមានចំណតក្បូនឈើនៅភូមិឫស្សីចារ ដែលស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយមាត់ទន្លេនៃខេត្តក្រចេះ។

លោក បុណ្យ មានបុត្រីបណ្ដូលចិត្តម្នាក់ឈ្មោះ ឆវី អាយុ១៨ឆ្នាំ។ ជាង១ឆ្នាំហើយ ក្រោយពីម្ដាយ ឆវី គឺ អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ បានធ្វើមរណភាពទៅ ឆវី ហើយ លោក បុណ្យ តាំងចិត្តមិនយកប្រពន្ធទៀតទេ។ ជាចៃដន្យ មិនបានប៉ុន្មានឆ្នាំ លោក បុណ្យ ធ្លាក់ក្នុងអន្លង់ស្នេហ៍កញ្ញាដ៏ស្រស់ខ្ចីម្នាក់ឈ្មោះ ចំប៉ា និង ទទួលយកធ្វើជាភរិយាថ្មី។ ចំប៉ា ធ្លាប់ជាមិត្តស្និទ្ធស្នាលរបស់ ឆវី ហើយ វ័យប្រហែលគ្នា។ ចំប៉ា ជាកូនអ្នកស្រីមេម៉ាយ សារ៉ាយ។
លោក បុណ្យ និង ចំប៉ា រៀបពិធីតូចមួយដោយស្ងៀមស្ងាត់។ ភ្ញៀវកិត្តិយសចូលរួមពេលនោះមានតែរូបថតអតីតភរិយាលោក បុណ្យ គឺ អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ និង ឆវី កូនស្រីលោក បុណ្យ ប៉ុណ្ណោះ។

លោក បុណ្យ ទទួលយក ចំប៉ា ដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ជីវភាពគ្រួសាររបស់ ចំប៉ា ប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ ការរួមសំបាច់នេះនៅក្រៅផ្លូវការនៅឡើយ។ ខាងគ្រួសារ ចំប៉ា វិញ ម្ដាយ ចំប៉ា, អ្នកស្រី សារ៉ាយ, ជំពាក់បំណុលគេរុំកោះ។ យូរៗម្ដង ចំប៉ា បានលុយកាក់តិចតួចទៅជូនម្ដាយខ្លួន។ ការនេះបណ្ដាលឱ្យ ចំប៉ា ពិបាកចិត្តជាខ្លាំងនិងមានបំណងចាកចេញពីផ្ទះលោក បុណ្យ។

ជាងមួយខែ ក្រោយការរស់នៅផ្ទះលោក បុណ្យ ចំប៉ា មិនដែលគេងជាមួយលោក បុណ្យ ទេ។ លោក បុណ្យ និង ឆវី ចូលបោសសម្អាតថែទាំរាល់សប្ដាហ៍។ លោក បុណ្យ គេងនៅបន្ទប់មួយដោយឡែក មិនឲ្យនរណាចូល។ ចំប៉ា បានសុំលោក បុណ្យ ចូលដើម្បីគក់ច្របាច់។ ទាល់តែយូរៗម្ដង ទើបលោក បុណ្យ ឲ្យចូល ហើយ មិនអ្វីលើសពីនោះទេ។ លោក បុណ្យ មិនដាច់ចិត្តពីខ្មោចប្រពន្ធ។ នៅជាន់លើនៃផ្ទះលោក បុណ្យ ជាអតីតបន្ទប់អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ។ ក្រោយពីអ្នកស្រីបានស្លាប់ទៅ ក្រៅពីឆវី និង លោក បុណ្យ អ្នកដទៃមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតទេ។ ក្នុងបន្ទប់នោះ ក្រៅពីទូសម្លៀកបំពាក់ ទូសម្អាង មួយថ្ងៃៗ លោកកាន់រូបថតប្រពន្ធមកបបោសអង្អែល។ អ្នកស្រី សារ៉ាយ បាននឹកឃើញឧបាយមួយដើម្បីជួយកូនស្រី។

ដោយសារការអង្វរពេកពី ចំប៉ា លោក បុណ្យ ក៏អនុញ្ញាតឲ្យចូលបោស​សម្អាត។ មានថ្ងៃមួយ ក្នុងបន្ទប់អតីតបន្ទប់អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ ចំប៉ា ហាក់លាក់អ្វីមួយដែលធ្វើឲ្យលោក បុណ្យ ចាប់សង្ស័យ។ ដោយការបង្ខំខ្លាំង ចំប៉ា បានហុចរូបថតមួយដែលនាងថាបានរកឃើញនៅទ្រនាប់ទូសម្អាង។ រូបថតនោះជារូបអ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ ថតជាមួយបុរសម្នាក់។ ខ្នងសំបុត្រចារអក្សររាប់រាប់ពីចំណងស្នេហ៍រវាងអ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ និង លោក សុខុម ដែលបានបង្កើតបានទារកមួយក្នុងផ្ទៃចំនួន៣ខែ ហើយ អ្នកទាំងពីរនេះទុករូបថតនេះដើម្បីឲ្យដែលប្រសូតមកបានស្គាល់អ្នកទាំងពីរ។ នៅខាងក្រោមសេចក្ដី មានហត្ថលេខារបស់អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ និង លោក សុខុម។
ក្រោយអានចប់ លោក បុណ្យ ស្លុតសា្មរតីរកកល់ដួល។ ចំប៉ា ស្ទុះមកអង។ លោក បុណ្យ បោករូបថតលើកម្រាលឥដ្ឋនិងជេរតិះដៀលអតីតប្រពន្ធលោក។ ទោះបីមានការអង្វរពី ចំប៉ា យ៉ាងណាក្ដី គាត់សម្រេចចិត្តឈប់រាប់អាន ឆវី ជាកូនតទៅទៀត និង ត្រឹមឲ្យរស់ត្រឹមចម្អែតបាយព្រឹកល្ងាចប៉ុណ្ណោះ។

អាការៈសោះអង្គើយចំពោះ ឆវី បានកើតឡើង។ នាងត្រូវទុក្ខផ្ទួនៗ ទុក្ខមួយ ម្ដាយទើបស្លាប់បាន១ឆ្នាំ ទុក្ខមួយ ឪពុកមិននិយាយស្ដីរក ឬ និយាយស្ដីដាក់ដោយគំរោះគំរើយ។ នាងយំបោកខ្លួនដូចអកញី ឬ កេងកងព្រាត់គូ។

មានពេលមួយ នៅចំណតក្បូនលោក បុណ្យ នៅឫស្សីចារ លោក បុណ្យ នាំ ចំប៉ា ចុះទៅពិនិត្យកម្មករបញ្ចុះក្បូនឈើ។ ឆវី នៅផ្ទះម្នាក់ឯង។ នាងចង់ទៅលេងឪពុកនៅកន្លែងការងារ។ ឆវី បាននាំយកអាហារជាកញ្ចិបកញ្ចប់ដែលទិញនៅផ្សារដើម្បីយកទៅជូនឪពុកនិងកម្មករ។ ពេលជិះរថយន្តដល់កន្លែងការងារឪពុក ឆវី បានស្រែកហៅលោក បុណ្យ ថា «ប៉ា!» តាមទម្លាប់នាង។ នៅចំពោះមុខកម្មករ លោក បុណ្យ បានចង្អុលមុខ ឆវី និងបង្គាប់មិនឲ្យហៅថា ប៉ា ទៀត។ នាងឈរភាំងស្មារតី ទន់ខ្លួនដួលបោកក្បាលនឹងដុំថ្ម បាត់ស្មារតី។ លោក បុណ្យ ដើរក្រោកចេញធ្វើព្រងើយ។ ចំប៉ា និង កម្មករម្នាក់ឈ្មោះ ក្ដក់ បាននាំគ្នាលើក ឆវី ដាក់ឡានហ្ស៊ីបរបស់លោក បុណ្យ។ ឡានបានខូចនៅតាមផ្លូវ។ ក្ដក់ បានជួបនឹងរ៉ឺម៉កមួយមានអ្នកជិះតែម្នាក់។ អ្នកជិះរ៉ឺម៉កនោះឈ្មោះ សុខា ទើបមកពីភ្នំពេញ។ ក្ដក់ បានរៀបរាប់ប្រាប់ដំណើរដើមទង។ សុខា បានចូលផ្ទះរកសម្ភារៈពេទ្យនិងឡើងរ៉ឺម៉កមករក ឆវី។
សុខា ជាកូនប្រុសតែមួយរបស់អ្នកស្រី ខឹម និង មេម៉ាយពីលោក សុខុម អតីតលេខាធិការរ៉េស៊ីដង់ត៍សម័យបារាំង។ នៅ២ឆ្នាំទៀត សុខា ប្រឡងចេញយកឋានៈជាវេជ្ជបណ្ឌិត។ តាមពិតទៅ ឆវី និង សុខា ស្គាល់គ្នាតាំងពីនៅរៀនអនុវិទ្យាល័យ។

សុខា បានចាក់ថ្នាំព្យាបាលរបួស ឆវី។ ទោះយ៉ាងណា លោកមិនមកមើលរបួស ឆវី និង ទន្ទេញថាជាឈាមអ្នកដទៃ។ លោក បុណ្យ បានជំរុញឲ្យ សុខា នាំ ឆវី ទៅព្យាបាលនៅផ្ទះខ្លួនទៀត តែ សុខា មិនចាប់អារម្មណ៍។ ដោយរបួស ឆវី ធ្ងន់ សុខា មានបំណងបញ្ជូន ឆវី ទៅភ្នំពេញ។ ក្រោយព្យាបាលនៅភ្នំពេញអស់កន្លះខែ របួស ឆវី ជាពីមុខរបួស។ ពេលមកដល់ផ្ទះវិញ លោក បុណ្យ នៅរក្សាភាពព្រងើយកន្តើយនឹង ឆវី។

ដោយទ្រាំមិនបាននឹងភាពសោះអង្គើយរបស់ឪពុក ឆវី បានគេចចេញពីផ្ទះនិងជិះកប៉ាល់នៅផែពាមទេរចុះទៅលេងពូ សួស ដែលជារបស់នាងនៅកញ្ជរ។ ពូ សួស ធ្លាប់ជាដង្ខៅឈើម្នាក់។ មីង បួន ភរិយាពូ សួស ជាប្អូនជីដូនមួយនឹងលោក បុណ្យ។ ឆវី បានឡើងពីផែទៅដល់ផ្ទះពូ សួស មីង បួន ទាំងយប់អធ្រាត្រ។ ឆវី បានជម្រាបពូ បុណ្យ មីង សួស និង សុំផ្ញើជីវិតរស់នៅជ្រកកោនជាមួយ។ ជាការឆ្លើយវិញ មីង បួន បានស្ដីបន្ទោស ឆវី ដែលខ្លួនជាស្រីក្រមុំហើយដើរយប់អធ្រាត្រនិងពោលថា ឆវី ជាឈាម​ថោក មិនចង់ជួបមុខ។ លើសពីនេះ មីង បួន ក៏ធ្លាប់ជាសត្រូវនឹងលោក សុខុម ដែរ។ ដោយឡែក ពូ សួស អះអាងថាម្ដាយ ឆវី ជាមនុស្សស្រីល្អដូចសំពត់ក្នុងផ្នត់ និង បានជួយរកស៊ីនឹងលោក បុណ្យ តាំងពីនៅជាគូលីគេរហូតក្លាយខ្លួនជាថៅកែ។

(នៅមានត)

ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងប្រទេសលើពិភពលោកបច្ចុប្បន្នបញ្ញា១៤.១២.២០២៤មិនមានប្រព័ន្ធណាល្អដាច់គេនោះទេ។ ធាតុសំខាន់នៃការគ្រប់គ្រងគឺអ្នក...
14/12/2024

ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងប្រទេសលើពិភពលោកបច្ចុប្បន្ន

បញ្ញា
១៤.១២.២០២៤

មិនមានប្រព័ន្ធណាល្អដាច់គេនោះទេ។ ធាតុសំខាន់នៃការគ្រប់គ្រងគឺអ្នកដឹកនាំនិងប្រជាជន។ ទោះយ៉ាងណក្ដី ប្រសិនបើមន្ត្រីនិងប្រជាជនមានចំណេះដឹងនិងស្រឡាញ់ប្រទេសជាតិ ប្រទេសនោះនឹងរុងរឿង។ ជាគោល មេដឹកនាំនិងមន្ត្រីនៅតែមានសារៈសំខាន់ក្នុងកត្តាកំណត់ជោគវាសនារបស់ប្រទេសជាតិ។

ចាប់ពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៩មក ពិភពលោកបានផ្លាស់សន្សឹមៗចូលសម័យសកលនីយកម្មថ្មីមួយ។ នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ របបគ្រប់គ្រងរដ្ឋនិងពិភពលោកបានចាប់ផ្ដើមប្រែប្រួលខ្លាំង។ ក្រោយការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀតជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ១៩៩១ អតីតប្រទេសប្រកាន់កុម្មុយនីស្តបានធ្វើកំណែទម្រង់នយោបាយរបស់ខ្លួន។ នេះមិនមែនមានន័យថាជាការប្ដូរប្រព័ន្ធនយោបាយដែលធ្លាប់មានមកទាំងស្រុងនោះទេ ប៉ុន្តែ វាជាការបើកចំហប្រទេសក្នុងទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មតាមរបបលោកសេរី។
ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន គេសង្កេតឃើ់ញប្រព័ន្ធនយោបាយថ្មីចាស់ចំនួន៥បែប គឺ ប្រជាធិបតេយ្យ ឬ ពហុធិបតេយ្យ (polyarchy), ក្រោយកុម្មុយនីស្ត, អាស៊ីខាងកើត, អ៊ិស្លាមនិយម, យោធានិយម។

ប្រជាធិបតេយ្យ ឬ ពហុធិបតេយ្យ (polyarchy)

ទម្រង់នយោបាយបែបប្រជាធិបតេយ្យបានចាក់ឫសគល់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី៦មុនគ្រិស្តសករាជនៅក្រិកនិងឥណ្ឌា។ ប៉ុន្តែ លោកខាងលិចទទួលឥទ្ធិពលពីទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋពីក្រិកច្រើនបំផុត។ ទម្រង់នយោបាយបែបនេះ គេឃើញមាននៅអឺរ៉ុបនិងអាម៉េរិកខាងជើង ហើយ វាក៏ជះឥទ្ធិពលមកតំបន់អាស៊ីខាងកើតនិងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែរ។ ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ីនិងប្រទេសហ្វ៊ីលីពីនគ្រប់គ្រងតាមទម្រង់សាធារណរដ្ឋដោយមានប្រធានាធិបតី ដែលអភិបាលខេត្តជាតំណាងក្នុងរដ្ឋអំណាចកណ្ដាល។ ប្រទេសកម្ពុជា, ជប៉ុន, ថៃ, ប្រ៊ុយណេ, ម៉ាឡេស៊ី ថ្វីត្បិតមានបញ្ហាដោយឡែក​ក្នុងសង្គមក្ដី គេអាចចាត់ទុកជាប្រទេសប្រកាន់របបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។

ប្រទេសក្រោយកុម្មុនីស្ត

ប្រទេស​ក្រោយ​កុម្មុនីស្តជាប្រទេសអតីតកុម្មុយនីស្ត ប៉ុន្តែ បានផ្លាស់ប្ដូរមកកាន់របៀបមូលធននិយមបែបលោកសេរី។ ក្នុងទម្រង់នេះ ក្រៅពីចិននិងរុស្ស៊ី នៅមានប្រទេសនៅអឺរ៉ុបកណ្ដាលនិងប្រទេសអឺរ៉ុបភាគខាងកើត។ ប្រទេស​អឺរ៉ុប​កណ្ដាលមាន អូទ្រីស (Austria), បែលហ្ស៊ិក (Belgium), ឆែក (the Czech Republic), ដាណឺម៉ាក (Denmark), បារាំង (France), អាល្លឺម៉ង់ (Germany), ហុងគ្រី (Hungary), អៀរឡង់ (Ireland), លិចតិនស្ដាញ (Liechtenstein), លុចសំបួ (Luxembourg), ហូឡង់ (the Netherlands), ប៉ូឡូញ (Poland), ស្លូវ៉ាគី (Slovakia), ស្វ៊ីស (Switzerland) និង អង់គ្លេស (the United Kingdom)។

ប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតដែលជាសមាជិកសហគមន៍អឺរ៉ុបមាន ប៊ុលហ្ការី (Bulgaria), ឆែក (Czech Republic), ក្រូអាត (Croatia), អេស្ដូនី (Estonia), ហុងគ្រី (Hungary), ឡាត់វី (Latvia), លីទុយអានី (Lithuania), ប៉ូឡូញ (Poland), រូម៉ានី (Romania), ស្លូវ៉ាគី (Slovakia) និង ស្លូវេនី (Slovenia)។ ដោយឡែក អឺរ៉ុបខាងកើតដែលមិនមែនជាសមាជិកសហគមន៍អឺរ៉ុបមាន អាមេនី (Armenia), អាស៊ែបៃហ្សង់ (Azerbaijan), បេឡារុស (Belarus), ហ្ស៊កហ្ស៊ី (Georgia), ម៉ុលដាវី (The Republic of Moldova) និង អ៊ុយក្រែន (Ukraine)។ ចាប់ពីឆ្នាំ២០២២មក ម៉ុលដាវី និង អ៊ុយក្រែន ជាបេក្ខជនផ្លូវការសម្រាប់សមាជិកសហគមន៍អឺរ៉ុប។

គួរកត់សម្គាល់ថាប្រទេសអឺរ៉ុបកណ្ដាលមានសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយខ្លាំងជាបណ្ដាប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើត។ លើសពីនេះ បណ្ដារដ្ឋនៅអឺរ៉ុបកណ្ដាល​ភាគច្រើនជាមហាអំណាចតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១៩មក។

អាស៊ីខាងកើត

ប្រទេសអាស៊ីខាងកើតមានប្រទេសកូរ៉េខាងជើង, កូរ៉េខាងត្បូង, ចិន, ជប៉ុន, ម៉ុងហ្គោលី។ ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងបានក្លាយជារបងថ្មីរវាងឥទ្ធិពលកុម្មុយនីស្តនិងលោកសេរី។ ប្រទេសទាំងនេះបានយល់ច្បាស់ឬឆ្លងកាត់របបរាជានិយមដើម ឬ សក្ដិភូមិ របបកុម្មុយនីស្ត និង របបសេរី។ សភាពដែលត្រូវប្រទេសខ្លាំងឬមហាអំណាចគាបសង្កត់និងមើលងាយបានធ្វើឱ្យប្រទេសទាំងនេះខិតខំពង្រឹងយោធានិងសេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនេះ ប្រទេសទាំងធ្លាប់មានអរិភាពប្រវត្តិសាស្ត្រដក់ជាប់ ជាពិសេស កូរ៉េខាងជើងនិងកូរ៉េខាងត្បូង, ចិននិងជប៉ុន និង កូរ៉េខាងត្បូងនិងជប៉ុន។ ក្នុងឆ្នាំ១៨៩៥ ចិនត្រូវបានគេហៅថាជា “អ្នកជំងឺអាស៊ី”។ នៅឆ្នាំ១៨៩៩ អាម៉េរិកបានបង្កើតនយោបាយទ្វារចំហបានស្នើយោបល់ដល់ពួកប្រទេសធំនៅអឺរ៉ុបឱ្យមានលទ្ធភាពកាន់កាប់ប្រទេសចិនស្មើៗនេះ។ ប្រទេសចិនបានចាត់ទុកព្រឹត្តិការណ៍នោះជាសតវត្សរ៍នៃភាពអាម៉ាស់។

អ៊ិស្លាមនិយម

ការគ្រប់គ្រងនៅអារ៉ាប់មានលក្ខណៈជាគ្រប់គ្រងបែបសាសនាឥស្លាម។ មជ្ឈិមបូព៌ា លើកលែងអ៊ីស្រាអែល, លីបង់ (អង់គ្លេសហៅ ឡេបឺណន់) និង ស៊ីប ភាគច្រើនបំផុតកាន់ឥស្លាម។ ជាទូទៅ ការអនុវត្តច្បាប់សាសនាឥស្លាមមកលើសង្គមបានធ្វើឱ្យពិភពអារ៉ាប់មានការគ្រប់គ្រងមួយផ្សេងខុសពីប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងដែលគេស្គាល់នៅអាស៊ីនិងអឺរ៉ុប។ គេពិតជាពិបាកយកសិទ្ធិមនុស្សដែលចែងក្នុងច្បាប់អង្គការសហប្រជាតិមកបង្ខំឱ្យប្រទេសទាំងនោះអនុវត្ត។

យោធានិយម

របបយោធាមាននៅអាម៉េរិកខាងត្បូង, មជ្ឈិមបូព៌ា, អាហ្វ្រ៊ិក និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ គេក៏ឃើញមាននៅប្រទេសអឺរ៉ុប ដូចជា អេស្ប៉ាញ, ព័រទុយហ្គេ និង ក្រិក ក្រោយសម័យសង្គ្រាមដែរ។ ក្នុងរបបយោធា អំណាចយោធាសម្រេចនិងដឹកនាំប្រទេសជាតិ។

នៅចន្លោះប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងទាំងនេះ គឺ អ្វីដែលគេហៅ “សម្ព័ន្ធមិត្ត”។ ប្រទេសធំឬមហាអំណាចនៅតែប្រកាន់ជំហរភាពខ្ពង់ខ្ពស់របស់ខ្លួនលើកិច្ចការពិភពលោក និង នៅតែធ្វើអន្តរាគមយោធាឬហិរញ្ញវត្ថុលើប្រកាន់តូចឬទន់ខ្សោយ។ ការធ្វើបែបនេះមិនអាចធ្វើឱ្យពិភពលោកសព្វថ្ងៃរស់នៅសុខសាន្តនោះទេ។ មហាអំណាចនៅតែជាអ្នកធ្វើឱ្យពិភពលោកសុខឬទុក្ខធ្វើតែគ្រប់សម័យកាល។ មានតែការស្រឡាញ់មនុស្សជាតិប៉ុណ្ណោះដែលធ្វើឱ្យប្រទេសនានាធ្វើអ្វីៗចេះចែករំលែកសេចក្ដីសុខចម្រើនក្នុងនាមជាមនុស្សជាតិដូចគ្នា។ ជាអនុលោម ប្រជាជនក្នុងប្រទេសតូចក្ដីធំក្ដីសុទ្ធតែប្រាថ្នាការរស់នៅក្នុងសេចក្ដីសុខចម្រើនដូចៗគ្នា។

សរុបមក មិនមានប្រព័ន្ធណាល្អដាច់គេនោះទេ។ ធាតុសំខាន់នៃការគ្រប់គ្រងគឺអ្នកដឹកនាំនិងប្រជាជន។ ប្រសិនបើមន្ត្រីនិងប្រជាជនមានចំណេះដឹងនិងស្រឡាញ់ប្រទេសជាតិ ប្រទេសជាតិនោះនឹងរុងរឿង។ មេដឹកនាំនិងមន្ត្រីនៅតែមានសារៈសំខាន់។

ទោះសង្គមនោះប្រកាន់របបបែបណាក៏ដោយ ឱ្យតែមេដឹកនាំនិងមន្ត្រីធ្វើជាគំរូដល់ប្រជាជនខ្លួនក្នុងការធ្វើអ្វីៗដើម្បីប្រយោជន៍ជាតិ ប្រជាជននឹងយកតម្រាប់តាម។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនមេដឹកនាំនិងមិនមន្ត្រីមិនស្គាល់តួនាទីខ្លួននិងមិនមានចក្ខុវិស័យដើម្បីជាតិមានស្ថិរភាពអស់រាប់រយពាន់ឆ្នាំនោះទេ បន្តិចម្ដងៗ ប្រជាជនក្នុងសង្គមនឹងក្លាយជាប្រជាពលរដ្ឋអកម្ម (passive population)។ ត្រង់ចំណុចនោះហើយដែលជាគ្រោះថ្នាក់សម្រាប់អនាគតប្រទេសជាតិ៕

(ឯកសារយោងខ្លះ ៖ REGIMES OF THE MODERN WORLD, И.В. Домбровская, О.А. Петрова;
/en.wikipedia.org/wiki/Scramble_for_China, …។)

សង្គម និង ការស្អប់ខ្ពើមរវាងប្រទេសជិតខាងគ្នាចៅចិត្រ២៨.០៩.២៤គេសង្កេតឃើញថាប្រទេសជិតខាងគ្នាច្រើនមានភាពជូរចត់និងផ្អែមល្ហែមជាម...
28/09/2024

សង្គម និង ការស្អប់ខ្ពើមរវាងប្រទេសជិតខាងគ្នា

ចៅចិត្រ

២៨.០៩.២៤

គេសង្កេតឃើញថាប្រទេសជិតខាងគ្នាច្រើនមានភាពជូរចត់និងផ្អែមល្ហែមជាមួយគ្នា។ ការស្អប់ខ្ពើមមិនគ្រាន់តែបង្ហាញតាមមធ្យោបាយពត៌មានទំនើបនោះទេ តែ ពេលខ្លះ បដិសេធអ្វីដែលជាការពិត និង រហូតឈានដល់អំពើហិង្សានិងឃាតកម្មក៏មាន។ អ្វីៗក្នុងលោកមានហេតុផល។ ទោះយ៉ាងណាក្ដី ពិភពលោកនេះនឹងពោរពេញដោយការគំនុំគុំកួន ការសងសឹក និង ភាពអយុត្តិធម៌ ដែលគ្មានទីបញ្ចប់ ប្រសិនបើប្រទេសនីមួយៗមិនងាកមករកការរួមរស់នៅជាមួយគ្នាជាមនុស្សជាតិប្រកបដោយមេត្តាធម៌នោះទេ។ រឿងដដែលៗបែបនេះនឹងកើតឡើងក្នុងប្រវត្តិប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ជាឧទាហរណ៍ យើងលើកប្រទេសមួយចំនួនមកពិចារណា ៖ ព័រទុយហ្គេ អេស្ប៉ាញ បារាំង, បារាំង អាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី, ចិន ជប៉ុន។

១. ព័រទុយហ្គេ អេស្ប៉ាញ បារាំង នៅសតវត្សរ៍ទី១៨

នៅសតវត្សរ៍ទី១៧ ព័រទុយហ្គេបានឈ្លានពានអេស្ប៉ាញដែលជាប់ប្រទេសខ្លួន។ នៅអំឡុងពេលនោះ មានសង្គ្រាម៧ឆ្នាំរវាងបារាំងនិងអង់គ្លេសដែលចាប់ផ្ដើមក្នុងឆ្នាំ១៧៥០។ ដំបូងឡើយ អេស្ប៉ាញនិងព័រទុយហ្គេជាអព្យាក្រឹត។ តែ នៅឆ្នាំ១៧៥៩ ព្រះរាជា សាលស៍ទី៣ របស់អេស្ប៉ាញបានពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន។ ដោយខ្លាចបារាំងចាញ់សង្គ្រាមនឹងអង់គ្លេស ព្រះរាជា សាលស៍ទី៣ បានចងសន្ធិសញ្ញានឹងបារាំង។ ការទាមទារឱ្យអង់គ្លេសសងសំណងចំពោះការវាយប្រហារផ្សេងៗក្នុងដែនដីអេស្ប៉ាញជាហេតុបណ្ដាលឱ្យមានសង្គ្រាមឡើងក្នុងឆ្នាំ១៧៦២។
នៅឆ្នាំ១៧៥៥ ព័រទុយហ្គេរងគ្រោះរញ្ជួយដី។ ប្រទេសជាតិផ្ដោតលើការកសាងឡើងវិញ ហើយ ភ្លេចការពង្រឹងកងទ័ព។ អេស្ប៉ាញបានព្រមព្រៀងជាមួយបារាំងដើម្បីព័រទុយហ្គេ តែ នៅរក្សាជាសម្ព័ន្ធមិត្តសេដ្ឋកិច្ចជាមួយអង់គ្លេស។ នៅឆ្នាំ១៧៦២ បារាំងអេស្ប៉ាញបានវាយព័រទុយហ្គេ និង បន្ទាប់មក អេស្ប៉ាញបានឈ្លានពានលើទឹកដីព័រទុយហ្គេនៅអាម៉េរិកខាងត្បូង។ នៅសង្គ្រាមលើកទីមួយ ខាងបារាំងអេស្ប៉ាញចាញ់ តែ លើកទីពីរនេះចេញជាលទ្ធផលមិនចាញ់មិនឈ្នះ។ នៅពេលនោះ ព័រទុយហ្គេគ្រប់គ្រងដីប្រេស៊ីលខាងជើងនិងខាងលិច, អេស្ប៉ាញគ្រប់គ្រងដីប្រេស៊ីលខាងត្បូង និង អុយរ៉ាហ្កាយ។ សន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៧៦៣បានបញ្ចប់សង្គ្រាមរវាងអង់គ្លេស, បារាំងនិងអេស្ប៉ាញ ជាមួយព័រទុយហ្គេ ក្រោយពីអង់គ្លេសនិងព្រុស (អាល្លឺម៉ង់) មានជ័យជម្នះលើបារាំងនិងអេស្ប៉ាញ។ អង់គ្លេសនិងបារាំងបានប្រគល់ទឹកដីទៅវិញទៅមកដែលគេបានកាន់កាប់អំឡុងពេលសង្គ្រាម។ លើកលែងទឹកដីល្វីស៊ីអាណា ខាងលិចទន្លេមីស្ស៊ីស៊ីបពី អង់គ្លេសទទួលបានកម្មសិទ្ធិបារាំងនៅអាម៉េរិកខាងជើង តែ អង់គ្លេសសន្យាការពារសាសនានិកាយរ៉ូម៉ាំងកាតូលិកនៅដែនដីថ្មី។

២. បារាំង អាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី នៅសតវត្សរ៍ទី១៨

ក្នុងសង្គ្រាម៧ឆ្នាំ ព្រះរាជាព្រុស (អាល្លឺម៉ង់កាលជាចក្រភព) ព្រះនាម ហ្វ្រេដឺរិក ទប់ទល់នឹងកងទ័ពអូទ្រីស បារាំង និង រុស្ស៊ី ដែលចង់ឡោមព័ទ្ធព្រុស។ មហារាជ ហ្វ្រេដឺរិក ខំទប់ទល់និងចៀសមិនឱ្យមានចម្បាំងអស់ជាច្រើនឆ្នាំ។ ជាចៃដន្យ ព្រះមហារាជិនី អេលីហ្សាបេត នៃចក្រភពរុស្ស៊ីសោយទិវង្គតក្នុងឆ្នាំ១៧៦២។ ព្រះមហារាជិនីស្អប់មហារាជ ហ្វ្រេដឺរិក ជាខ្លាំង។ ព្រះរាជា ភីទឺទី៣ ភាគិនេយ្យនៃមហារាជិនី អេលីហ្សាបេត បែរជាសព្វព្រះទ័យនិងសរសើរមហារាជ ហ្វ្រេដឺរិក ទៅវិញ។ ទ្រង់មិនគ្រាន់តែដកទ័ពថយវិញនោះទេ តែ ថែមទាំងចងសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងមហារាជ ហ្វ្រដឺរិក ទៀត។

៣. ចិន ជប៉ុន ឆ្នាំ១៩៣១

ចិនបានតស៊ូប្រឆាំងនឹងឥទ្ធិពលជប៉ុនលើទឹកដីរបស់ខ្លួនដែលជប៉ុនចាប់ឈ្លានពានចិននៅឆ្នាំ១៩៣១។ ដើម្បីឯករាជ្យ ចិនបានកងសាងផ្លូវដែកដើម្បីហ៊ុមព័ទ្ធជប៉ុន។ នៅឆ្នាំ១៩៣២ បានបង្កើតរដ្ឋអាយ៉ងមួយនិងលើកអធិរាជ ពុយអ៊ី ដែលគ្រប់គ្រងគ្រាន់តែងារ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៤ ជប៉ុនប្រកាសដាក់ប្រទេសចិនជាដែនដីបម្រុងរបស់ខ្លួន ដែលមិនឱ្យមហាអំណាចណាធ្វើសកម្មភាពដោយមិនមានការយល់ព្រមពីខ្លួនឡើយ។
នៅឆ្នាំ១៩៣៧ ក្រុមនយោបាយនិងទ័ពតំបន់គាំទ្ររដ្ឋាភិបាលជាតិរបស់លោក ជាង កាយ សិក ឬ សុន យ៉ាត់ សេង ដើម្បីប្រឆាំងនឹងជប៉ុន។ ក្រោយការប្រយុទ្ធខ្លាំងក្លា កងទ័ពចិនត្រូវវាយចេញពីសៀងហៃនៅខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ១៩៣៧។ ណានគីង (ណានជីង) ដែលជាទីក្រុងរបស់រដ្ឋាភិបាលជាតិត្រូវដួលរលំនាពាក់កណ្ដាលខែធ្នូឆ្នាំ១៩៣៧។ នៅទីនោះ ជនស៊ីវិលនិងទាហានដែលចុះចាញ់ប្រមាណ៣សែននាក់ត្រូវកងទ័ពជប៉ុនសម្លាប់។ លើសពីនេះ ស្ត្រីរាប់ម៉ឺននាក់ត្រូវរំលោភ។ កងទ័ពជប៉ុនវាយយកខេត្តចិនបានជាបន្តបន្ទាប់។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៣៩ ជប៉ុនចង់ខ្ទប់បិទប្រទេសចិន។ នៅឆ្នាំ១៩៤០ បារាំងចាញ់អាល្លឺម៉ង់។ ឆ្លៀតឱកាសនេះ ជប៉ុនឈានជើងចូលឥណ្ឌូចិនបារាំងដើម្បីខ្ទប់ផ្លូវរថភ្លើងដែលចេញពីឆ្នេរគុនមីងនិងផ្លូវធំៗពីឆ្នេរនៅឥណ្ឌូចិនឆ្ពោះទៅខាងក្នុងចិន។ ស្របពេលនោះ ជប៉ុនទាក់ទាញអង់គ្លេសឱ្យបិទផ្លូវចេញពីភូមាទៅគុនមីង។
នៅឆ្នាំ១៩៤១ មានការផ្ទុះសង្គ្រាមរវាងអាម៉េរិកនិងអង់គ្លេស។ ជប៉ុនឆ្លៀតគ្រប់គ្រងឆ្នេរនៅអាស៊ីខាងកើត។ នៅឆ្នាំ១៩៤២ ជប៉ុនចាប់យកហុងកុងនិងភូមា និង បិទទំនិញមិនឱ្យចេញចូលចិន។ ច្រកដង្ហើមសម្រាប់ចិនគឺផ្លូវលំបាកកាត់ស៊ីនជាំង និង ផ្លូវអាកាសពីតំបន់អាស្សាម។
កងទ័ពជាតិលោក សុន យ៉ាត សេង ជួបវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច។ ខាងកុម្មុយនីស្តចិនបានលេចឡើងជាកម្លាំងគូប្រជែង។ ទោះយ៉ាងណាក្ដី លោក សុន យ៉ាត សេង បដិសេធមិនចុះចាញ់ឬចរចានឹងជប៉ុន។ ខាងកុម្មុយនីស្ត ប្រទេសចិនភាគខាងកើតនិងខាងជើងក្លាយជាតំបន់រំដោះ។ ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចល្អនិងវិន័យកងទ័ពបានទាក់ទាញប្រជាជនមកខាងកុម្មុយនីស្តចិន។ ខាងរដ្ឋាភិបាលជាតិនិងខាងកុម្មុយនីស្តចិនបានជួបប្រទះប្រដាប់អាវុធនិងបន្ទោសគ្នាទៅវិញទៅមក។
នៅដើមឆ្នាំ១៩៤៤និងខែសីហាឆ្នាំ១៩៤៥ អាម៉េរិក ឥណ្ឌា បានជួយខាងសម្ភារៈដល់ចិន។ មូលដ្ឋានជប៉ុនលើដីចិនត្រូវរងការទម្លាក់យន្តហោះពីអាម៉េរិកនិងចិន។ អាម៉េរិកបានជួយបណ្ដុះបណ្ដាលកម្លាំងដែលជ្រកកោនក្រោយការដួលរលំនៅភូមា។ លោក ម៉ៅ សេង តុង បានលេចធ្លោនៅឆ្នាំ១៩៤៤។ អាម៉េរិកចង់បានចិនជាកម្លាំងស្ថិរភាពមួយនៅអាស៊ីខាងកើតក្រោយសង្គ្រាម និង ចង់បង្រួបបង្រួមរវាងបក្សកូមីតាំងដឹកនាំដោយ សុន យ៉ាត សេង និង កុម្មុយនីស្តចិន។ ប៉ុន្តែ គូបដិបក្ខទាំងពីរបានបែកបាក់គ្នាក្រោយជប៉ុនចុះចាញ់សង្គ្រាមនៅខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩៤៥។
រដ្ឋាភិបាលជាតិលោក សុន យ៉ាត សេង បន្តទទួលជំនួយពីអាម៉េរិក ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តចាស់និងជាជម្រើសតែមួយសម្រាប់ទប់ទល់ការគ្រប់គ្រងរបស់កុម្មុយនីស្តនៅចិន។ កម្លាំងអាម៉េរិកដឹកទ័ពជាតិចិនរាប់ម៉ឺននាក់ទៅក្នុងទឹកដីដែលជប៉ុនគ្រប់គ្រង។ សូវៀតនៅបន្តគ្រប់គ្រងតំបន់ម៉ាន់ជូរី ហើយ ដកថយតែនៅពេលកុម្មុយនីស្តចិនចូលមកជំនួសប៉ុណ្ណោះ។ នៅពេលមានជ័យជម្នះគ្រប់គ្រងដែនដីចិនបានទាំងស្រុង នៅខែតុលាឆ្នាំ១៩៤៩ លោក ម៉ៅ សេង តុង បានប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។ នៅឆ្នាំ១៩៧២ ក្នុងទស្សនកិច្ចរបស់លោក នីកសុន អាម៉េរិកនិងចិនបានចេញសេចក្ដីថ្លែងការរួម ដែលក្នុងនោះអាម៉េរិកទទួលស្គាល់ចិនតែមួយ។

នៅពេលមានសង្គ្រាមរវាងប្រទេសក្ដី រវាងជាតិសាសន៍ឯងក្ដី ការឈឺចាប់ ការស្អប់ខ្ពើម គំនុំគុំកួនតែងកើតមានឡើង ព្រោះអំពើអយុត្តិធម៌ ភាពឃោរឃៅ ការកាប់សម្លាប់ ការរំលោភបំពាបំពានផ្សេងៗជាដើម។ ដើម្បីបន្ថយការដក់ជាប់នូវស្លាកស្នាមទុយ៌សទាំងនេះ ប្រទេសនានាគួរបង្កើតការអប់រំឱ្យមនុស្សមានមេត្តាធម៌ចំពោះ ស្រឡាញ់មនុស្សជាតិដូចគ្នា។ ការឈ្នះចាញ់មិនមានភាពអមតៈទេ បើទោះជាមនុស្សនោះឬប្រទេសនោះខ្លាំងពូកែបរិបូរយ៉ាងក្ដី។ ក្នុងលោកនេះ គ្មានអ្វីប្រសើរជាងការរស់នៅក្នុងសុខសន្តិភាពនិងការគោរពតម្លៃជាមនុស្សជាតិដូចគ្នានោះទេ៕

(ឯកសារយោងខ្លះ ៖ wikipedia; britannica; history.state.gov, Robert Greene, 33 Strategies of War, 2007, …)

Address

Phnom Penh

Website

Alerts

Be the first to know and let us send you an email when Reality Cambodia: Big News Analysis posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.

Shortcuts

Share

Category