https://www.facebook.com/171340839716331/

Reality Cambodia: Big News Analysis

Home
Cambodia
Phnom Penh
Reality Cambodia: Big News Analysis

Balanced, accurate, independent, professional and timely reliable news source.

The realitycambodia.com is founded and envisioned to provide critical news analysis of Cambodia and regional affairs.

24/04/2025

ស៊ូណាមិសេដ្ឋកិច្ច និង នយោបាយពិភពលោកសម្រាប់សតវត្សរ៍ទី២១

ក្រវាន់

២៤.០៤.២០២៥

តាមការកត់សម្គាល់ អាម៉េរិកបានចាប់ផ្ដើមដាក់ពន្ធលើប្រទេសនានាក្នុងលោកចំនួន៨លើកធំៗ គឺ ឆ្នាំ១៩៣០, ១៩៦០, ១៩៨២, ១៩៨៧, ១៩៩៣, ២០០២, ២០១៨, ២០២៥។ គួរកត់សម្គាល់ថា នៅឆ្នាំ១៩៨៧ ប្រធានាធិបតីអាម៉េរិក រីហ្គឹន បានដាក់ពន្ធ១០០%លើទំនិញនាំចូលពីជប៉ុន។ នៅឆ្នាំ១៩៩៣ លោក គ្លីនតុន បានដាក់ពន្ធ១០០%លើទំនិញពីអឺរ៉ុប ដូចរោមពពែកាស្មៀរ ឬ ហ្វ្រូម៉ាបារាំង ជាដើម។ នៅឆ្នាំ២០១៨ លោក ត្រាំ បានដាក់ពន្ធ២៥%លើទំនិញជាង៨០០ពីប្រទេសចិន។ នៅខែមករាឆ្នាំ២០១៨ អាម៉េរិកយកពន្ធលើបន្ទះពន្លឺព្រះអាទិត្យនិងម៉ាស៊ីនបោកគក់ ដែលពេលនោះ ចិនប្រទេសនាំចេញធំបំផុតខាងបន្ទះពន្លឺព្រះអាទិត្យ។ នៅខែមេសា ចិនបានតបវិញដោយពន្ធ១៧៨.៦% លើបន្លែសរហ្គុម (sorghum) ពីអាម៉េរិក។ ជារឿងគួរអស់សំណើច នៅឆ្នាំ២០២៥ កោះ Heard Island និង McDonald, ដែលជាដែនដីក្រៅចំណុះទឹកដីអូស្ត្រាលី, ក៏ត្រូវជាប់ពន្ធ១០%ដែរ។ តាមពិត កោះនោះជាកោះភ្នំភ្លើងមិនមានមនុស្សរស់នៅ និង ជិតតំបន់អាកទិក។ កោះនោះជាលំនៅសត្វផេនគ្វីន (penguin)។ ដើម្បីទៅកោះនោះ គេត្រូវធ្វើដំណើរដោយជិះកប៉ាល់ចំនួន២សប្ដាហ៍ចេញពីឆ្នេរខាងលិចអូស្ត្រាលីទៅ។

១. ការចរចាពហុភាគី
ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២មកដល់បច្ចុប្បន្ន សហរដ្ឋអាម៉េរិកបានក្លាយខ្លួនជាមហាអំណាចទីមួយ។ អាម៉េរិកឬដូចអឺរ៉ុបចូលចិត្តច្បាប់ទម្លាប់ ហើយ ក៏ច្រើនតែល្មើសនឹងច្បាប់ទម្លាប់ដែលខ្លួនព្រមព្រៀងដែរ។ នៅពេលមានបញ្ហាធំៗ ជាពិសេស នៅពេលប្រទេសធំធ្វើសង្គ្រាម (យោធាឬសេដ្ឋកិច្ច) ប្រទេសតូចៗនឹងរងគ្រោះខ្លាំង។ ដើម្បីដោះស្រាយនឹងប្រទេសធំ មធ្យោបាយល្អសម្រាប់ប្រទេសតូចៗ គឺ ការចរចា។ ការប្រើយន្តការបែបណាវាអាស្រ័យលើភាពឆ្លៀសវៃរបស់មេដឹកនាំប្រទេសទាំងនោះ។ ជាឧទាហរណ៍ ក្រៅពីជំនួសតទល់រវាងប្រទេស គេអាចពិគ្រោះក្នុងចំណោមប្រ៊ិកស៍ (BRICS), អាស៊ាន ឬ ត្រីភាគី, អាស៊ានបូកចិន បូកអាហ៊្វ្រ៊ិក ឬ បូកអឺរ៉ុប ជាដើម។
ប្រទេសតូចក្នុងតំបន់អាស៊ីមិនមែនផលិតផលចិនឬជ្រកក្រោមស្លាកប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍនោះ។ នៅវៀតណាម ក្រុមហ៊ុនមានផលិតផលល្បី ដូចជា Nike, Adidas, Lululemon, Columbia Sportsear, Salomon និង Arc’Teryx ជាដើមមានរោងចក្រនៅប្រទេសនេះ។

២. ការរក្សាអប្បបរមានិយម
នៅពេលមានបញ្ហាក្នុងសង្គម ប្រជាជនទូទៅ ជាធម្មជាតិ នឹងនាំគ្នាសន្សំសំចៃ ហើយ ផ្ដោតការចំណាយលើអ្វីដែលសំខាន់ប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ វាមិនចម្លែកគ្នាដែលអចលនវត្ថុនិងផ្នែកសេវាកម្មមួយចំនួន ជាពិសេស ផ្ទះសម្នាក់និងសណ្ឋារគារ ត្រូវនៅទ្រឹងឬបិទទ្វារ។លើសពីនេះ ខាងរដ្ឋ គេគួរពិចារណាលើវិធានសនិទានកម្ម (rationalization) ក្នុងការគ្រប់គ្រង។

៣. រៀនគិត រៀនធ្វើ រៀនរស់ដោយខ្លួនឯង
ប្រទេសចិន និង ប្រទេសរុស្ស៊ីឬអតីតសហភាពសូវៀតរងសង្គ្រាមច្រើននិងទណ្ឌកម្មជាច្រើនក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ប៉ុន្តែ ប្រទេសទាំងនេះនៅឈររឹងមាំរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ អ្វីដែលគេសង្កេតឃើញ គឺ ប្រទេសចិននិងរុស្ស៊ីមានផលិតផលនិងធនធានធម្មជាតិក្នុងស្រុក។ វាជាគំរូល្អសម្រាប់ប្រទេសក្រីក្រឬកំពុងអភិវឌ្ឍ។ រោងចក្រ, ដំណាំកសិកម្ម និង ធនធានមនុស្ស ជាដើមនេះសុទ្ធតែរួមចំណែកដល់ការទប់ទល់នឹងស្ថានភាពលំបាកក្នុងរយៈពេលមួយ។

៤. អន្តរាគមន៍ និង កំណែទម្រង់រដ្ឋ
រដ្ឋត្រូវធ្វើអន្តរាគមន៍ដើម្បីជួយសម្រាលបន្ទុកប្រជាជនដែលងាយរងគ្រោះ ឬ អ្នករក១ថ្ងៃ ហូប១ថ្ងៃ។ ប្រទេសកម្ពុជាមានកម្មករជាង១លាននៅក្រៅប្រទេស និង មានកម្មករប្រហែល១លានក្នុងប្រទេស, ដែលក្នុងនោះ ប្រហែល៧៥%ជាស្ត្រី។ នៅពេលរោងចក្ររងសម្ពាធពន្ធ ម្ចាស់សហគ្រាសអាចបង្ខំចិត្តបិទរោងចក្រ ហើយ កម្មករនឹងរងគ្រោះ។ អ្នករកចំណូលចិញ្ចឹមក្រពះជំពាក់ធនាគារ។ ជាចាំបាច់ គេត្រូវសិក្សារកចំនួនអ្នករងផលប៉ះពាល់ទាំងនោះ។ មួយទៀត អាជីវកម្មឬសហគ្រាសខ្នាតតូចនេះក៏មានលក្ខណៈប្រឈមខ្លាំងដែរ។ ប្រសិនបើដួលហើយ ជំនួញតូចទាំងនេះកម្រនឹងងើបវិញណាស់ បើរដ្ឋមិនផ្ដល់ទុនឧបត្ថម្ភ។
នៅពេលមនុស្សទាល់ច្រក ភាពច្របូកច្របល់និងអំពើអធម៌ជាច្រើននឹងកើតឡើងក្នុងសង្គម។ ប្រសិនបើយើងបានគិតមុន នោះយើងអាចឆ្លើយតបបានក្នុងកម្រិតណាមួយ។
ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍក្ដីឬប្រទេសអភិវឌ្ឍតែងរុះរើឬសម្រួលស្ថាប័នការងាររបស់ខ្លួនដើម្បីប្រសិទ្ធភាព។ តើរដ្ឋត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងណាចំពោះមនុស្សរាប់ម៉ឺននាក់មានតែឈ្មោះបើកប្រាក់ខែ តែ មិនធ្វើការបម្រើរដ្ឋ? ហើយ វារឹតតែធ្ងន់ធ្ងរទៅទៀតនៅពេលកម្លាំងសេដ្ឋកិច្ចនិងស្ថិរភាពជាតិមិនទាន់រឹងមាំ។ រដ្ឋមួយខ្លាំងជារដ្ឋមានប្រជាជនសកម្ម មន្ត្រីសកម្ម និង មេដឹកនាំគំរូ (ស្មោះត្រង់ ស្អាតស្អំ មានគុណធម៌ និង លះបង់គ្រប់យ៉ាងដើម្បីជាតិដើម្បីប្រជាជន)។ការពង្រីកបង្រួមស្ថាប័ន ទោះជាក្រសួងមន្ទីរក្ដី វាអាស្រ័យលើភាពចាំបាច់និងការវិវត្តជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសជាតិ។
ជាចុងបញ្ចប់ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាមួយមហាអំណាច គេគួរស្វែងរកការចរចានិងរក្សាអព្យាក្រឹត្យឱ្យបានមធ្យ័ត។ ការធ្វើកំណែទម្រង់ជាកត្តាស្លាប់រស់សម្រាប់ត្រួសត្រាយផ្លូវជាតិ។ ពិភពលោកបច្ចុប្បន្នវិវត្តលឿនបែបបច្ចេកវិជ្ជា។ ការណ៍នេះតម្រូវឱ្យមានឆ្លើយតបរហ័សនិងមានយុទ្ធសាស្ត្រច្បាស់លាស់។
ក្រៅពីសង្គ្រាមផ្នែកកងទ័ពនិងសេដ្ឋកិច្ច ប្រទេសនីមួយៗក៏ត្រូវប្រឈមដោះស្រាយបញ្ហាជំងឺសកល, ភាពអត់ឃ្លាននិងគ្រោះធម្មជាតិ ដែលអាចនឹងកើតមានជានិច្ចក្នុងលោកនេះ។ នៅពេលបញ្ហាទាំងនេះកើតឡើង រដ្ឋត្រូវពិចារណាលើថវិកា, មន្ត្រី, ទាហាន, របៀបការងារ, ពេលវេលា ជាដើមដើម្បីឆ្លើយតប៕

(ឯកសារយោងខ្លះ cnn, abc.net.au, taxfoundation.org, theguardian.com, Aljazeera, v.vnexpress.net, wikipedia.org, theguardian, …។)

01/03/2025

របៀបដឹកនាំជាតិមួយ ៖ ការពិចារណាបែបគ្រប់គ្រង

សូរ្យសែង
០១.០៣.២៥

ទាក់ទងនឹងសិង្ហបុរី គេអាចលើកយកឧទាហរណ៍គំរូច្រើន ក្នុងនោះ គឺ ភាពជាគំរូ, ភាពស្មោះត្រង់ និង ការស្រឡាញ់ជាតិ។

នៅឆ្នាំ១៨១៩ មន្ត្រីអង់គ្លេសបានយកទឹកដីសិង្ហបុរីជាប៉ុស្តពាណិជកម្មសម្រាប់ចក្រភពអង់គ្លេស។ នៅឆ្នាំ១៨៦៧ សិង្ហបុរីស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អង់គ្លេស។ នៅឆ្នាំ១៩៤២ ជប៉ុនបានចូលកាន់កាប់សិង្ហបុរី។ នៅឆ្នាំ១៩៥៩ សិង្ហបុរីបានគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង ហើយ ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៣ វាជាផ្នែកមួយនៃសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី រួមគ្នានឹង ម៉ាឡាយ៉ា, បរណេអូខាងជើង និង សារ៉ាវ៉ាក់។ ភាពខុសគ្នាក្នុងគំនិតនយោបាយបានបណ្ដាលឱ្យសហព័ន្ធបណ្ដេញសិង្ហបុរីចេញ។

នៅឆ្នាំ១៩៦៥ សិង្ហបុរីបានក្លាយជាប្រទេសឯករាជ្យមួយ។ នៅពេលនោះ លោក លី ក្វាន់យូ (១៩២៣‒២០១៥) បានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ហើយ លោក យូសុហ្វ ប៊ី អ៊ីសាក់ ក្លាយជាប្រធានាធិបតី។ នៅឆ្នាំ១៩៦៧ សិង្ហបុរីជាសមាជិកស្ថាបនិកបង្កើតអាស៊ាន (ASEAN)។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក លី ក្វាន់យូ សិង្ហបុរីផ្ដោតលើកំណើនសេដ្ឋកិច្ចឆាប់រហ័ស, សហគ្រិនខាងអាជីវកម្ម និង ការកំហិតប្រជាធិបតេយ្យផ្ទៃក្នុង។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាតិបានកើនឡើងជាបន្តពេញអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ហើយ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចមធ្យមមានប្រហែល៨%រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៩។

នាពេលបច្ចុប្បន្ន ជាមួយប្រជាជនជាង៦លាននាក់, ភាសាផ្លូវការចំនួន៤ (អង់គ្លេស, ម៉ាឡេ, ចិន, តាមិល), លើផ្ទៃដីជាង៧០០គីឡូម៉ែត្រការ៉េ សិង្ហបុរីមានផលិតផលជាតិសរុបជិត៩០០ប៊ីលានដុល្លារអាម៉េរិក និង ប្រជាជនម្នាក់ៗមានចំណូលមធ្យមជិត៩ម៉ឺនដុល្លារ។

ភាពរឹងមាំនៃប្រទេសមួយឆ្លុះបញ្ចាំចក្ខុវិស័យនិងគុណសម្បត្តិរបស់អ្នកដឹកនាំប្រទេសនោះ។ ទាក់ទងនឹងសិង្ហបុរី គេអាចលើកយកឧទាហរណ៍គំរូច្រើន ក្នុងនោះ គឺ ភាពជាគំរូ, ភាពស្មោះត្រង់ និង ការស្រឡាញ់ជាតិ។
នៅឆ្នាំ១៩៦៥ លោក លី ក្វាន់យូ បានទម្លាយពត៌មានជាសាធារណៈដល់អ្នកសារពត៌មានអង់គ្លេស២រូបនិងអូស្ត្រាលី៣នាក់ពីឧបទ្ទវហេតុដែលភ្នាក់ងារសេអ៊ីអា (CIA) ទិញទឹកចិត្តភ្នាក់ងារចារកម្មសិង្ហបុរី។

តាមលោក លី ក្វាន់យូ រឿងនេះកើតឡើងនៅពេលភ្នាក់ងារចារកម្មអាម៉េរិកព្យាយាមទិញពត៌មានពីភ្នាក់ងារចារសិង្ហបុរី ប៉ុន្តែ ទិញមិនបាន។ ភ្នាក់ងារចារកម្មសិង្ហបុរីនោះមេរបស់ខ្លួន ហើយ មេនោះរាយការណ៍ទៅរដ្ឋាភិបាល។ ភ្នាក់ងារចារកម្មអាម៉េរិកនោះហោះចេញពីទីក្រុងបាងកក។ ភ្នាក់ងារនោះត្រូវខាងនគរបាលសិង្ហបុរីចាប់ខ្លួននិងមានភស្តុតាងដាក់បន្ទុកសព្វគ្រប់។

មន្ត្រីអាម៉េរិកបានមកជួបលោក លី ក្វាន់យូ និង ចង់ផ្ដល់ប្រាក់ចំនួន៣លានដុល្លារអាម៉េរិកដើម្បីកុំឱ្យនិយាយរឿងនេះជាសាធារណៈ។ លោកបានប្រាប់ឱ្យមន្ត្រីនោះឱ្យយកលុយនោះទុកចុះ ហើយ លោកនឹងរក្សាភាពស្ងៀមស្ងាត់ប្រសិនបើអាម៉េរិកផ្ដល់ជំនួយចំនួន៣៣លានដុល្លារដល់សិង្ហបុរីដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចជាតិ។ ជាការឆ្លើយតប អាម៉េរិកបានបដិសេធ ហើយ ចង់ផ្ដល់លុយ១០លានដុល្លារសិង្ហបុរី (ប្រហែល៣លាន៣សែនដុល្លារអាម៉េរិក) សម្រាប់លោក លី ក្វាន់យូ និង គណបក្សរបស់លោក។

លោក លី ក្វាន់យូ មិនអាចទទួលយកការចំអកនេះបានទេ។ លោករង់ចាំចម្លើយជាថ្មីពីរដ្ឋាភិបាលអាម៉េរិកថ្មីដឹកនាំដោយលោក ខេណ្ណឺឌី។ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាម៉េរិកថ្មី លោក David Dean Rusk បានចេញលិខិតសុំទោស ហើយ ភ្នាក់ងារចារកម្មអាម៉េរិកនោះត្រូវបានដោះលែងដោយស្ងៀមស្ងាត់៕

(រូបភាព : ការសម្ភាសរបស់លោក លី ក្វាន់យូ ជាមួយអ្នកសារពត៌មានអង់គ្លេសនិងអូស្ត្រាលីឆ្នាំ១៩៦៥; ប្រភពខ្លះ : Washington Post, The Evenging Star, Congressional Record, time, wikipedia, …)

12/01/2025

ប្រលោមលោក រឿងរំដួលក្រចេះ និពន្ធដោយលោក ថូ ធន និង បោះពុម្ពផ្សាយដោយបណ្ណាល័យគ្រុឌមាស នៅឆ្នាំ១៩៧២។

រឿងនេះបានលើកពីបុរសពោះម៉ាយម្នាក់ឈ្មោះ បុណ្យ អាយុ៤៥ឆ្នាំ ជាដង្ខៅព្រៃគប់នៅខេត្តក្រចេះ។ លោកមានចំណតក្បូនឈើនៅភូមិឫស្សីចារ ដែលស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយមាត់ទន្លេនៃខេត្តក្រចេះ។

លោក បុណ្យ មានបុត្រីបណ្ដូលចិត្តម្នាក់ឈ្មោះ ឆវី អាយុ១៨ឆ្នាំ។ ជាង១ឆ្នាំហើយ ក្រោយពីម្ដាយ ឆវី គឺ អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ បានធ្វើមរណភាពទៅ ឆវី ហើយ លោក បុណ្យ តាំងចិត្តមិនយកប្រពន្ធទៀតទេ។ ជាចៃដន្យ មិនបានប៉ុន្មានឆ្នាំ លោក បុណ្យ ធ្លាក់ក្នុងអន្លង់ស្នេហ៍កញ្ញាដ៏ស្រស់ខ្ចីម្នាក់ឈ្មោះ ចំប៉ា និង ទទួលយកធ្វើជាភរិយាថ្មី។ ចំប៉ា ធ្លាប់ជាមិត្តស្និទ្ធស្នាលរបស់ ឆវី ហើយ វ័យប្រហែលគ្នា។ ចំប៉ា ជាកូនអ្នកស្រីមេម៉ាយ សារ៉ាយ។
លោក បុណ្យ និង ចំប៉ា រៀបពិធីតូចមួយដោយស្ងៀមស្ងាត់។ ភ្ញៀវកិត្តិយសចូលរួមពេលនោះមានតែរូបថតអតីតភរិយាលោក បុណ្យ គឺ អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ និង ឆវី កូនស្រីលោក បុណ្យ ប៉ុណ្ណោះ។

លោក បុណ្យ ទទួលយក ចំប៉ា ដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ជីវភាពគ្រួសាររបស់ ចំប៉ា ប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ ការរួមសំបាច់នេះនៅក្រៅផ្លូវការនៅឡើយ។ ខាងគ្រួសារ ចំប៉ា វិញ ម្ដាយ ចំប៉ា, អ្នកស្រី សារ៉ាយ, ជំពាក់បំណុលគេរុំកោះ។ យូរៗម្ដង ចំប៉ា បានលុយកាក់តិចតួចទៅជូនម្ដាយខ្លួន។ ការនេះបណ្ដាលឱ្យ ចំប៉ា ពិបាកចិត្តជាខ្លាំងនិងមានបំណងចាកចេញពីផ្ទះលោក បុណ្យ។

ជាងមួយខែ ក្រោយការរស់នៅផ្ទះលោក បុណ្យ ចំប៉ា មិនដែលគេងជាមួយលោក បុណ្យ ទេ។ លោក បុណ្យ និង ឆវី ចូលបោសសម្អាតថែទាំរាល់សប្ដាហ៍។ លោក បុណ្យ គេងនៅបន្ទប់មួយដោយឡែក មិនឲ្យនរណាចូល។ ចំប៉ា បានសុំលោក បុណ្យ ចូលដើម្បីគក់ច្របាច់។ ទាល់តែយូរៗម្ដង ទើបលោក បុណ្យ ឲ្យចូល ហើយ មិនអ្វីលើសពីនោះទេ។ លោក បុណ្យ មិនដាច់ចិត្តពីខ្មោចប្រពន្ធ។ នៅជាន់លើនៃផ្ទះលោក បុណ្យ ជាអតីតបន្ទប់អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ។ ក្រោយពីអ្នកស្រីបានស្លាប់ទៅ ក្រៅពីឆវី និង លោក បុណ្យ អ្នកដទៃមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតទេ។ ក្នុងបន្ទប់នោះ ក្រៅពីទូសម្លៀកបំពាក់ ទូសម្អាង មួយថ្ងៃៗ លោកកាន់រូបថតប្រពន្ធមកបបោសអង្អែល។ អ្នកស្រី សារ៉ាយ បាននឹកឃើញឧបាយមួយដើម្បីជួយកូនស្រី។

ដោយសារការអង្វរពេកពី ចំប៉ា លោក បុណ្យ ក៏អនុញ្ញាតឲ្យចូលបោសសម្អាត។ មានថ្ងៃមួយ ក្នុងបន្ទប់អតីតបន្ទប់អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ ចំប៉ា ហាក់លាក់អ្វីមួយដែលធ្វើឲ្យលោក បុណ្យ ចាប់សង្ស័យ។ ដោយការបង្ខំខ្លាំង ចំប៉ា បានហុចរូបថតមួយដែលនាងថាបានរកឃើញនៅទ្រនាប់ទូសម្អាង។ រូបថតនោះជារូបអ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ ថតជាមួយបុរសម្នាក់។ ខ្នងសំបុត្រចារអក្សររាប់រាប់ពីចំណងស្នេហ៍រវាងអ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ និង លោក សុខុម ដែលបានបង្កើតបានទារកមួយក្នុងផ្ទៃចំនួន៣ខែ ហើយ អ្នកទាំងពីរនេះទុករូបថតនេះដើម្បីឲ្យដែលប្រសូតមកបានស្គាល់អ្នកទាំងពីរ។ នៅខាងក្រោមសេចក្ដី មានហត្ថលេខារបស់អ្នកស្រី ឆវ័ណ្ណ និង លោក សុខុម។
ក្រោយអានចប់ លោក បុណ្យ ស្លុតសា្មរតីរកកល់ដួល។ ចំប៉ា ស្ទុះមកអង។ លោក បុណ្យ បោករូបថតលើកម្រាលឥដ្ឋនិងជេរតិះដៀលអតីតប្រពន្ធលោក។ ទោះបីមានការអង្វរពី ចំប៉ា យ៉ាងណាក្ដី គាត់សម្រេចចិត្តឈប់រាប់អាន ឆវី ជាកូនតទៅទៀត និង ត្រឹមឲ្យរស់ត្រឹមចម្អែតបាយព្រឹកល្ងាចប៉ុណ្ណោះ។

អាការៈសោះអង្គើយចំពោះ ឆវី បានកើតឡើង។ នាងត្រូវទុក្ខផ្ទួនៗ ទុក្ខមួយ ម្ដាយទើបស្លាប់បាន១ឆ្នាំ ទុក្ខមួយ ឪពុកមិននិយាយស្ដីរក ឬ និយាយស្ដីដាក់ដោយគំរោះគំរើយ។ នាងយំបោកខ្លួនដូចអកញី ឬ កេងកងព្រាត់គូ។

មានពេលមួយ នៅចំណតក្បូនលោក បុណ្យ នៅឫស្សីចារ លោក បុណ្យ នាំ ចំប៉ា ចុះទៅពិនិត្យកម្មករបញ្ចុះក្បូនឈើ។ ឆវី នៅផ្ទះម្នាក់ឯង។ នាងចង់ទៅលេងឪពុកនៅកន្លែងការងារ។ ឆវី បាននាំយកអាហារជាកញ្ចិបកញ្ចប់ដែលទិញនៅផ្សារដើម្បីយកទៅជូនឪពុកនិងកម្មករ។ ពេលជិះរថយន្តដល់កន្លែងការងារឪពុក ឆវី បានស្រែកហៅលោក បុណ្យ ថា «ប៉ា!» តាមទម្លាប់នាង។ នៅចំពោះមុខកម្មករ លោក បុណ្យ បានចង្អុលមុខ ឆវី និងបង្គាប់មិនឲ្យហៅថា ប៉ា ទៀត។ នាងឈរភាំងស្មារតី ទន់ខ្លួនដួលបោកក្បាលនឹងដុំថ្ម បាត់ស្មារតី។ លោក បុណ្យ ដើរក្រោកចេញធ្វើព្រងើយ។ ចំប៉ា និង កម្មករម្នាក់ឈ្មោះ ក្ដក់ បាននាំគ្នាលើក ឆវី ដាក់ឡានហ្ស៊ីបរបស់លោក បុណ្យ។ ឡានបានខូចនៅតាមផ្លូវ។ ក្ដក់ បានជួបនឹងរ៉ឺម៉កមួយមានអ្នកជិះតែម្នាក់។ អ្នកជិះរ៉ឺម៉កនោះឈ្មោះ សុខា ទើបមកពីភ្នំពេញ។ ក្ដក់ បានរៀបរាប់ប្រាប់ដំណើរដើមទង។ សុខា បានចូលផ្ទះរកសម្ភារៈពេទ្យនិងឡើងរ៉ឺម៉កមករក ឆវី។
សុខា ជាកូនប្រុសតែមួយរបស់អ្នកស្រី ខឹម និង មេម៉ាយពីលោក សុខុម អតីតលេខាធិការរ៉េស៊ីដង់ត៍សម័យបារាំង។ នៅ២ឆ្នាំទៀត សុខា ប្រឡងចេញយកឋានៈជាវេជ្ជបណ្ឌិត។ តាមពិតទៅ ឆវី និង សុខា ស្គាល់គ្នាតាំងពីនៅរៀនអនុវិទ្យាល័យ។

សុខា បានចាក់ថ្នាំព្យាបាលរបួស ឆវី។ ទោះយ៉ាងណា លោកមិនមកមើលរបួស ឆវី និង ទន្ទេញថាជាឈាមអ្នកដទៃ។ លោក បុណ្យ បានជំរុញឲ្យ សុខា នាំ ឆវី ទៅព្យាបាលនៅផ្ទះខ្លួនទៀត តែ សុខា មិនចាប់អារម្មណ៍។ ដោយរបួស ឆវី ធ្ងន់ សុខា មានបំណងបញ្ជូន ឆវី ទៅភ្នំពេញ។ ក្រោយព្យាបាលនៅភ្នំពេញអស់កន្លះខែ របួស ឆវី ជាពីមុខរបួស។ ពេលមកដល់ផ្ទះវិញ លោក បុណ្យ នៅរក្សាភាពព្រងើយកន្តើយនឹង ឆវី។

ដោយទ្រាំមិនបាននឹងភាពសោះអង្គើយរបស់ឪពុក ឆវី បានគេចចេញពីផ្ទះនិងជិះកប៉ាល់នៅផែពាមទេរចុះទៅលេងពូ សួស ដែលជារបស់នាងនៅកញ្ជរ។ ពូ សួស ធ្លាប់ជាដង្ខៅឈើម្នាក់។ មីង បួន ភរិយាពូ សួស ជាប្អូនជីដូនមួយនឹងលោក បុណ្យ។ ឆវី បានឡើងពីផែទៅដល់ផ្ទះពូ សួស មីង បួន ទាំងយប់អធ្រាត្រ។ ឆវី បានជម្រាបពូ បុណ្យ មីង សួស និង សុំផ្ញើជីវិតរស់នៅជ្រកកោនជាមួយ។ ជាការឆ្លើយវិញ មីង បួន បានស្ដីបន្ទោស ឆវី ដែលខ្លួនជាស្រីក្រមុំហើយដើរយប់អធ្រាត្រនិងពោលថា ឆវី ជាឈាមថោក មិនចង់ជួបមុខ។ លើសពីនេះ មីង បួន ក៏ធ្លាប់ជាសត្រូវនឹងលោក សុខុម ដែរ។ ដោយឡែក ពូ សួស អះអាងថាម្ដាយ ឆវី ជាមនុស្សស្រីល្អដូចសំពត់ក្នុងផ្នត់ និង បានជួយរកស៊ីនឹងលោក បុណ្យ តាំងពីនៅជាគូលីគេរហូតក្លាយខ្លួនជាថៅកែ។

(នៅមានត)

14/12/2024

ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងប្រទេសលើពិភពលោកបច្ចុប្បន្ន

បញ្ញា
១៤.១២.២០២៤

មិនមានប្រព័ន្ធណាល្អដាច់គេនោះទេ។ ធាតុសំខាន់នៃការគ្រប់គ្រងគឺអ្នកដឹកនាំនិងប្រជាជន។ ទោះយ៉ាងណក្ដី ប្រសិនបើមន្ត្រីនិងប្រជាជនមានចំណេះដឹងនិងស្រឡាញ់ប្រទេសជាតិ ប្រទេសនោះនឹងរុងរឿង។ ជាគោល មេដឹកនាំនិងមន្ត្រីនៅតែមានសារៈសំខាន់ក្នុងកត្តាកំណត់ជោគវាសនារបស់ប្រទេសជាតិ។

ចាប់ពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៩មក ពិភពលោកបានផ្លាស់សន្សឹមៗចូលសម័យសកលនីយកម្មថ្មីមួយ។ នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ របបគ្រប់គ្រងរដ្ឋនិងពិភពលោកបានចាប់ផ្ដើមប្រែប្រួលខ្លាំង។ ក្រោយការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀតជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ១៩៩១ អតីតប្រទេសប្រកាន់កុម្មុយនីស្តបានធ្វើកំណែទម្រង់នយោបាយរបស់ខ្លួន។ នេះមិនមែនមានន័យថាជាការប្ដូរប្រព័ន្ធនយោបាយដែលធ្លាប់មានមកទាំងស្រុងនោះទេ ប៉ុន្តែ វាជាការបើកចំហប្រទេសក្នុងទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មតាមរបបលោកសេរី។
ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន គេសង្កេតឃើ់ញប្រព័ន្ធនយោបាយថ្មីចាស់ចំនួន៥បែប គឺ ប្រជាធិបតេយ្យ ឬ ពហុធិបតេយ្យ (polyarchy), ក្រោយកុម្មុយនីស្ត, អាស៊ីខាងកើត, អ៊ិស្លាមនិយម, យោធានិយម។

ប្រជាធិបតេយ្យ ឬ ពហុធិបតេយ្យ (polyarchy)

ទម្រង់នយោបាយបែបប្រជាធិបតេយ្យបានចាក់ឫសគល់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី៦មុនគ្រិស្តសករាជនៅក្រិកនិងឥណ្ឌា។ ប៉ុន្តែ លោកខាងលិចទទួលឥទ្ធិពលពីទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋពីក្រិកច្រើនបំផុត។ ទម្រង់នយោបាយបែបនេះ គេឃើញមាននៅអឺរ៉ុបនិងអាម៉េរិកខាងជើង ហើយ វាក៏ជះឥទ្ធិពលមកតំបន់អាស៊ីខាងកើតនិងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែរ។ ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ីនិងប្រទេសហ្វ៊ីលីពីនគ្រប់គ្រងតាមទម្រង់សាធារណរដ្ឋដោយមានប្រធានាធិបតី ដែលអភិបាលខេត្តជាតំណាងក្នុងរដ្ឋអំណាចកណ្ដាល។ ប្រទេសកម្ពុជា, ជប៉ុន, ថៃ, ប្រ៊ុយណេ, ម៉ាឡេស៊ី ថ្វីត្បិតមានបញ្ហាដោយឡែកក្នុងសង្គមក្ដី គេអាចចាត់ទុកជាប្រទេសប្រកាន់របបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។

ប្រទេសក្រោយកុម្មុនីស្ត

ប្រទេសក្រោយកុម្មុនីស្តជាប្រទេសអតីតកុម្មុយនីស្ត ប៉ុន្តែ បានផ្លាស់ប្ដូរមកកាន់របៀបមូលធននិយមបែបលោកសេរី។ ក្នុងទម្រង់នេះ ក្រៅពីចិននិងរុស្ស៊ី នៅមានប្រទេសនៅអឺរ៉ុបកណ្ដាលនិងប្រទេសអឺរ៉ុបភាគខាងកើត។ ប្រទេសអឺរ៉ុបកណ្ដាលមាន អូទ្រីស (Austria), បែលហ្ស៊ិក (Belgium), ឆែក (the Czech Republic), ដាណឺម៉ាក (Denmark), បារាំង (France), អាល្លឺម៉ង់ (Germany), ហុងគ្រី (Hungary), អៀរឡង់ (Ireland), លិចតិនស្ដាញ (Liechtenstein), លុចសំបួ (Luxembourg), ហូឡង់ (the Netherlands), ប៉ូឡូញ (Poland), ស្លូវ៉ាគី (Slovakia), ស្វ៊ីស (Switzerland) និង អង់គ្លេស (the United Kingdom)។

ប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើតដែលជាសមាជិកសហគមន៍អឺរ៉ុបមាន ប៊ុលហ្ការី (Bulgaria), ឆែក (Czech Republic), ក្រូអាត (Croatia), អេស្ដូនី (Estonia), ហុងគ្រី (Hungary), ឡាត់វី (Latvia), លីទុយអានី (Lithuania), ប៉ូឡូញ (Poland), រូម៉ានី (Romania), ស្លូវ៉ាគី (Slovakia) និង ស្លូវេនី (Slovenia)។ ដោយឡែក អឺរ៉ុបខាងកើតដែលមិនមែនជាសមាជិកសហគមន៍អឺរ៉ុបមាន អាមេនី (Armenia), អាស៊ែបៃហ្សង់ (Azerbaijan), បេឡារុស (Belarus), ហ្ស៊កហ្ស៊ី (Georgia), ម៉ុលដាវី (The Republic of Moldova) និង អ៊ុយក្រែន (Ukraine)។ ចាប់ពីឆ្នាំ២០២២មក ម៉ុលដាវី និង អ៊ុយក្រែន ជាបេក្ខជនផ្លូវការសម្រាប់សមាជិកសហគមន៍អឺរ៉ុប។

គួរកត់សម្គាល់ថាប្រទេសអឺរ៉ុបកណ្ដាលមានសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយខ្លាំងជាបណ្ដាប្រទេសអឺរ៉ុបខាងកើត។ លើសពីនេះ បណ្ដារដ្ឋនៅអឺរ៉ុបកណ្ដាលភាគច្រើនជាមហាអំណាចតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១៩មក។

អាស៊ីខាងកើត

ប្រទេសអាស៊ីខាងកើតមានប្រទេសកូរ៉េខាងជើង, កូរ៉េខាងត្បូង, ចិន, ជប៉ុន, ម៉ុងហ្គោលី។ ប្រទេសកូរ៉េខាងជើងបានក្លាយជារបងថ្មីរវាងឥទ្ធិពលកុម្មុយនីស្តនិងលោកសេរី។ ប្រទេសទាំងនេះបានយល់ច្បាស់ឬឆ្លងកាត់របបរាជានិយមដើម ឬ សក្ដិភូមិ របបកុម្មុយនីស្ត និង របបសេរី។ សភាពដែលត្រូវប្រទេសខ្លាំងឬមហាអំណាចគាបសង្កត់និងមើលងាយបានធ្វើឱ្យប្រទេសទាំងនេះខិតខំពង្រឹងយោធានិងសេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនេះ ប្រទេសទាំងធ្លាប់មានអរិភាពប្រវត្តិសាស្ត្រដក់ជាប់ ជាពិសេស កូរ៉េខាងជើងនិងកូរ៉េខាងត្បូង, ចិននិងជប៉ុន និង កូរ៉េខាងត្បូងនិងជប៉ុន។ ក្នុងឆ្នាំ១៨៩៥ ចិនត្រូវបានគេហៅថាជា “អ្នកជំងឺអាស៊ី”។ នៅឆ្នាំ១៨៩៩ អាម៉េរិកបានបង្កើតនយោបាយទ្វារចំហបានស្នើយោបល់ដល់ពួកប្រទេសធំនៅអឺរ៉ុបឱ្យមានលទ្ធភាពកាន់កាប់ប្រទេសចិនស្មើៗនេះ។ ប្រទេសចិនបានចាត់ទុកព្រឹត្តិការណ៍នោះជាសតវត្សរ៍នៃភាពអាម៉ាស់។

អ៊ិស្លាមនិយម

ការគ្រប់គ្រងនៅអារ៉ាប់មានលក្ខណៈជាគ្រប់គ្រងបែបសាសនាឥស្លាម។ មជ្ឈិមបូព៌ា លើកលែងអ៊ីស្រាអែល, លីបង់ (អង់គ្លេសហៅ ឡេបឺណន់) និង ស៊ីប ភាគច្រើនបំផុតកាន់ឥស្លាម។ ជាទូទៅ ការអនុវត្តច្បាប់សាសនាឥស្លាមមកលើសង្គមបានធ្វើឱ្យពិភពអារ៉ាប់មានការគ្រប់គ្រងមួយផ្សេងខុសពីប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងដែលគេស្គាល់នៅអាស៊ីនិងអឺរ៉ុប។ គេពិតជាពិបាកយកសិទ្ធិមនុស្សដែលចែងក្នុងច្បាប់អង្គការសហប្រជាតិមកបង្ខំឱ្យប្រទេសទាំងនោះអនុវត្ត។

យោធានិយម

របបយោធាមាននៅអាម៉េរិកខាងត្បូង, មជ្ឈិមបូព៌ា, អាហ្វ្រ៊ិក និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ គេក៏ឃើញមាននៅប្រទេសអឺរ៉ុប ដូចជា អេស្ប៉ាញ, ព័រទុយហ្គេ និង ក្រិក ក្រោយសម័យសង្គ្រាមដែរ។ ក្នុងរបបយោធា អំណាចយោធាសម្រេចនិងដឹកនាំប្រទេសជាតិ។

នៅចន្លោះប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងទាំងនេះ គឺ អ្វីដែលគេហៅ “សម្ព័ន្ធមិត្ត”។ ប្រទេសធំឬមហាអំណាចនៅតែប្រកាន់ជំហរភាពខ្ពង់ខ្ពស់របស់ខ្លួនលើកិច្ចការពិភពលោក និង នៅតែធ្វើអន្តរាគមយោធាឬហិរញ្ញវត្ថុលើប្រកាន់តូចឬទន់ខ្សោយ។ ការធ្វើបែបនេះមិនអាចធ្វើឱ្យពិភពលោកសព្វថ្ងៃរស់នៅសុខសាន្តនោះទេ។ មហាអំណាចនៅតែជាអ្នកធ្វើឱ្យពិភពលោកសុខឬទុក្ខធ្វើតែគ្រប់សម័យកាល។ មានតែការស្រឡាញ់មនុស្សជាតិប៉ុណ្ណោះដែលធ្វើឱ្យប្រទេសនានាធ្វើអ្វីៗចេះចែករំលែកសេចក្ដីសុខចម្រើនក្នុងនាមជាមនុស្សជាតិដូចគ្នា។ ជាអនុលោម ប្រជាជនក្នុងប្រទេសតូចក្ដីធំក្ដីសុទ្ធតែប្រាថ្នាការរស់នៅក្នុងសេចក្ដីសុខចម្រើនដូចៗគ្នា។

សរុបមក មិនមានប្រព័ន្ធណាល្អដាច់គេនោះទេ។ ធាតុសំខាន់នៃការគ្រប់គ្រងគឺអ្នកដឹកនាំនិងប្រជាជន។ ប្រសិនបើមន្ត្រីនិងប្រជាជនមានចំណេះដឹងនិងស្រឡាញ់ប្រទេសជាតិ ប្រទេសជាតិនោះនឹងរុងរឿង។ មេដឹកនាំនិងមន្ត្រីនៅតែមានសារៈសំខាន់។

ទោះសង្គមនោះប្រកាន់របបបែបណាក៏ដោយ ឱ្យតែមេដឹកនាំនិងមន្ត្រីធ្វើជាគំរូដល់ប្រជាជនខ្លួនក្នុងការធ្វើអ្វីៗដើម្បីប្រយោជន៍ជាតិ ប្រជាជននឹងយកតម្រាប់តាម។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនមេដឹកនាំនិងមិនមន្ត្រីមិនស្គាល់តួនាទីខ្លួននិងមិនមានចក្ខុវិស័យដើម្បីជាតិមានស្ថិរភាពអស់រាប់រយពាន់ឆ្នាំនោះទេ បន្តិចម្ដងៗ ប្រជាជនក្នុងសង្គមនឹងក្លាយជាប្រជាពលរដ្ឋអកម្ម (passive population)។ ត្រង់ចំណុចនោះហើយដែលជាគ្រោះថ្នាក់សម្រាប់អនាគតប្រទេសជាតិ៕

(ឯកសារយោងខ្លះ ៖ REGIMES OF THE MODERN WORLD, И.В. Домбровская, О.А. Петрова;
/en.wikipedia.org/wiki/Scramble_for_China, …។)

28/09/2024

សង្គម និង ការស្អប់ខ្ពើមរវាងប្រទេសជិតខាងគ្នា

ចៅចិត្រ

២៨.០៩.២៤

គេសង្កេតឃើញថាប្រទេសជិតខាងគ្នាច្រើនមានភាពជូរចត់និងផ្អែមល្ហែមជាមួយគ្នា។ ការស្អប់ខ្ពើមមិនគ្រាន់តែបង្ហាញតាមមធ្យោបាយពត៌មានទំនើបនោះទេ តែ ពេលខ្លះ បដិសេធអ្វីដែលជាការពិត និង រហូតឈានដល់អំពើហិង្សានិងឃាតកម្មក៏មាន។ អ្វីៗក្នុងលោកមានហេតុផល។ ទោះយ៉ាងណាក្ដី ពិភពលោកនេះនឹងពោរពេញដោយការគំនុំគុំកួន ការសងសឹក និង ភាពអយុត្តិធម៌ ដែលគ្មានទីបញ្ចប់ ប្រសិនបើប្រទេសនីមួយៗមិនងាកមករកការរួមរស់នៅជាមួយគ្នាជាមនុស្សជាតិប្រកបដោយមេត្តាធម៌នោះទេ។ រឿងដដែលៗបែបនេះនឹងកើតឡើងក្នុងប្រវត្តិប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ជាឧទាហរណ៍ យើងលើកប្រទេសមួយចំនួនមកពិចារណា ៖ ព័រទុយហ្គេ អេស្ប៉ាញ បារាំង, បារាំង អាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី, ចិន ជប៉ុន។

១. ព័រទុយហ្គេ អេស្ប៉ាញ បារាំង នៅសតវត្សរ៍ទី១៨

នៅសតវត្សរ៍ទី១៧ ព័រទុយហ្គេបានឈ្លានពានអេស្ប៉ាញដែលជាប់ប្រទេសខ្លួន។ នៅអំឡុងពេលនោះ មានសង្គ្រាម៧ឆ្នាំរវាងបារាំងនិងអង់គ្លេសដែលចាប់ផ្ដើមក្នុងឆ្នាំ១៧៥០។ ដំបូងឡើយ អេស្ប៉ាញនិងព័រទុយហ្គេជាអព្យាក្រឹត។ តែ នៅឆ្នាំ១៧៥៩ ព្រះរាជា សាលស៍ទី៣ របស់អេស្ប៉ាញបានពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន។ ដោយខ្លាចបារាំងចាញ់សង្គ្រាមនឹងអង់គ្លេស ព្រះរាជា សាលស៍ទី៣ បានចងសន្ធិសញ្ញានឹងបារាំង។ ការទាមទារឱ្យអង់គ្លេសសងសំណងចំពោះការវាយប្រហារផ្សេងៗក្នុងដែនដីអេស្ប៉ាញជាហេតុបណ្ដាលឱ្យមានសង្គ្រាមឡើងក្នុងឆ្នាំ១៧៦២។
នៅឆ្នាំ១៧៥៥ ព័រទុយហ្គេរងគ្រោះរញ្ជួយដី។ ប្រទេសជាតិផ្ដោតលើការកសាងឡើងវិញ ហើយ ភ្លេចការពង្រឹងកងទ័ព។ អេស្ប៉ាញបានព្រមព្រៀងជាមួយបារាំងដើម្បីព័រទុយហ្គេ តែ នៅរក្សាជាសម្ព័ន្ធមិត្តសេដ្ឋកិច្ចជាមួយអង់គ្លេស។ នៅឆ្នាំ១៧៦២ បារាំងអេស្ប៉ាញបានវាយព័រទុយហ្គេ និង បន្ទាប់មក អេស្ប៉ាញបានឈ្លានពានលើទឹកដីព័រទុយហ្គេនៅអាម៉េរិកខាងត្បូង។ នៅសង្គ្រាមលើកទីមួយ ខាងបារាំងអេស្ប៉ាញចាញ់ តែ លើកទីពីរនេះចេញជាលទ្ធផលមិនចាញ់មិនឈ្នះ។ នៅពេលនោះ ព័រទុយហ្គេគ្រប់គ្រងដីប្រេស៊ីលខាងជើងនិងខាងលិច, អេស្ប៉ាញគ្រប់គ្រងដីប្រេស៊ីលខាងត្បូង និង អុយរ៉ាហ្កាយ។ សន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៧៦៣បានបញ្ចប់សង្គ្រាមរវាងអង់គ្លេស, បារាំងនិងអេស្ប៉ាញ ជាមួយព័រទុយហ្គេ ក្រោយពីអង់គ្លេសនិងព្រុស (អាល្លឺម៉ង់) មានជ័យជម្នះលើបារាំងនិងអេស្ប៉ាញ។ អង់គ្លេសនិងបារាំងបានប្រគល់ទឹកដីទៅវិញទៅមកដែលគេបានកាន់កាប់អំឡុងពេលសង្គ្រាម។ លើកលែងទឹកដីល្វីស៊ីអាណា ខាងលិចទន្លេមីស្ស៊ីស៊ីបពី អង់គ្លេសទទួលបានកម្មសិទ្ធិបារាំងនៅអាម៉េរិកខាងជើង តែ អង់គ្លេសសន្យាការពារសាសនានិកាយរ៉ូម៉ាំងកាតូលិកនៅដែនដីថ្មី។

២. បារាំង អាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី នៅសតវត្សរ៍ទី១៨

ក្នុងសង្គ្រាម៧ឆ្នាំ ព្រះរាជាព្រុស (អាល្លឺម៉ង់កាលជាចក្រភព) ព្រះនាម ហ្វ្រេដឺរិក ទប់ទល់នឹងកងទ័ពអូទ្រីស បារាំង និង រុស្ស៊ី ដែលចង់ឡោមព័ទ្ធព្រុស។ មហារាជ ហ្វ្រេដឺរិក ខំទប់ទល់និងចៀសមិនឱ្យមានចម្បាំងអស់ជាច្រើនឆ្នាំ។ ជាចៃដន្យ ព្រះមហារាជិនី អេលីហ្សាបេត នៃចក្រភពរុស្ស៊ីសោយទិវង្គតក្នុងឆ្នាំ១៧៦២។ ព្រះមហារាជិនីស្អប់មហារាជ ហ្វ្រេដឺរិក ជាខ្លាំង។ ព្រះរាជា ភីទឺទី៣ ភាគិនេយ្យនៃមហារាជិនី អេលីហ្សាបេត បែរជាសព្វព្រះទ័យនិងសរសើរមហារាជ ហ្វ្រេដឺរិក ទៅវិញ។ ទ្រង់មិនគ្រាន់តែដកទ័ពថយវិញនោះទេ តែ ថែមទាំងចងសម្ព័ន្ធមិត្តនឹងមហារាជ ហ្វ្រដឺរិក ទៀត។

៣. ចិន ជប៉ុន ឆ្នាំ១៩៣១

ចិនបានតស៊ូប្រឆាំងនឹងឥទ្ធិពលជប៉ុនលើទឹកដីរបស់ខ្លួនដែលជប៉ុនចាប់ឈ្លានពានចិននៅឆ្នាំ១៩៣១។ ដើម្បីឯករាជ្យ ចិនបានកងសាងផ្លូវដែកដើម្បីហ៊ុមព័ទ្ធជប៉ុន។ នៅឆ្នាំ១៩៣២ បានបង្កើតរដ្ឋអាយ៉ងមួយនិងលើកអធិរាជ ពុយអ៊ី ដែលគ្រប់គ្រងគ្រាន់តែងារ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៤ ជប៉ុនប្រកាសដាក់ប្រទេសចិនជាដែនដីបម្រុងរបស់ខ្លួន ដែលមិនឱ្យមហាអំណាចណាធ្វើសកម្មភាពដោយមិនមានការយល់ព្រមពីខ្លួនឡើយ។
នៅឆ្នាំ១៩៣៧ ក្រុមនយោបាយនិងទ័ពតំបន់គាំទ្ររដ្ឋាភិបាលជាតិរបស់លោក ជាង កាយ សិក ឬ សុន យ៉ាត់ សេង ដើម្បីប្រឆាំងនឹងជប៉ុន។ ក្រោយការប្រយុទ្ធខ្លាំងក្លា កងទ័ពចិនត្រូវវាយចេញពីសៀងហៃនៅខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ១៩៣៧។ ណានគីង (ណានជីង) ដែលជាទីក្រុងរបស់រដ្ឋាភិបាលជាតិត្រូវដួលរលំនាពាក់កណ្ដាលខែធ្នូឆ្នាំ១៩៣៧។ នៅទីនោះ ជនស៊ីវិលនិងទាហានដែលចុះចាញ់ប្រមាណ៣សែននាក់ត្រូវកងទ័ពជប៉ុនសម្លាប់។ លើសពីនេះ ស្ត្រីរាប់ម៉ឺននាក់ត្រូវរំលោភ។ កងទ័ពជប៉ុនវាយយកខេត្តចិនបានជាបន្តបន្ទាប់។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៣៩ ជប៉ុនចង់ខ្ទប់បិទប្រទេសចិន។ នៅឆ្នាំ១៩៤០ បារាំងចាញ់អាល្លឺម៉ង់។ ឆ្លៀតឱកាសនេះ ជប៉ុនឈានជើងចូលឥណ្ឌូចិនបារាំងដើម្បីខ្ទប់ផ្លូវរថភ្លើងដែលចេញពីឆ្នេរគុនមីងនិងផ្លូវធំៗពីឆ្នេរនៅឥណ្ឌូចិនឆ្ពោះទៅខាងក្នុងចិន។ ស្របពេលនោះ ជប៉ុនទាក់ទាញអង់គ្លេសឱ្យបិទផ្លូវចេញពីភូមាទៅគុនមីង។
នៅឆ្នាំ១៩៤១ មានការផ្ទុះសង្គ្រាមរវាងអាម៉េរិកនិងអង់គ្លេស។ ជប៉ុនឆ្លៀតគ្រប់គ្រងឆ្នេរនៅអាស៊ីខាងកើត។ នៅឆ្នាំ១៩៤២ ជប៉ុនចាប់យកហុងកុងនិងភូមា និង បិទទំនិញមិនឱ្យចេញចូលចិន។ ច្រកដង្ហើមសម្រាប់ចិនគឺផ្លូវលំបាកកាត់ស៊ីនជាំង និង ផ្លូវអាកាសពីតំបន់អាស្សាម។
កងទ័ពជាតិលោក សុន យ៉ាត សេង ជួបវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច។ ខាងកុម្មុយនីស្តចិនបានលេចឡើងជាកម្លាំងគូប្រជែង។ ទោះយ៉ាងណាក្ដី លោក សុន យ៉ាត សេង បដិសេធមិនចុះចាញ់ឬចរចានឹងជប៉ុន។ ខាងកុម្មុយនីស្ត ប្រទេសចិនភាគខាងកើតនិងខាងជើងក្លាយជាតំបន់រំដោះ។ ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចល្អនិងវិន័យកងទ័ពបានទាក់ទាញប្រជាជនមកខាងកុម្មុយនីស្តចិន។ ខាងរដ្ឋាភិបាលជាតិនិងខាងកុម្មុយនីស្តចិនបានជួបប្រទះប្រដាប់អាវុធនិងបន្ទោសគ្នាទៅវិញទៅមក។
នៅដើមឆ្នាំ១៩៤៤និងខែសីហាឆ្នាំ១៩៤៥ អាម៉េរិក ឥណ្ឌា បានជួយខាងសម្ភារៈដល់ចិន។ មូលដ្ឋានជប៉ុនលើដីចិនត្រូវរងការទម្លាក់យន្តហោះពីអាម៉េរិកនិងចិន។ អាម៉េរិកបានជួយបណ្ដុះបណ្ដាលកម្លាំងដែលជ្រកកោនក្រោយការដួលរលំនៅភូមា។ លោក ម៉ៅ សេង តុង បានលេចធ្លោនៅឆ្នាំ១៩៤៤។ អាម៉េរិកចង់បានចិនជាកម្លាំងស្ថិរភាពមួយនៅអាស៊ីខាងកើតក្រោយសង្គ្រាម និង ចង់បង្រួបបង្រួមរវាងបក្សកូមីតាំងដឹកនាំដោយ សុន យ៉ាត សេង និង កុម្មុយនីស្តចិន។ ប៉ុន្តែ គូបដិបក្ខទាំងពីរបានបែកបាក់គ្នាក្រោយជប៉ុនចុះចាញ់សង្គ្រាមនៅខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩៤៥។
រដ្ឋាភិបាលជាតិលោក សុន យ៉ាត សេង បន្តទទួលជំនួយពីអាម៉េរិក ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តចាស់និងជាជម្រើសតែមួយសម្រាប់ទប់ទល់ការគ្រប់គ្រងរបស់កុម្មុយនីស្តនៅចិន។ កម្លាំងអាម៉េរិកដឹកទ័ពជាតិចិនរាប់ម៉ឺននាក់ទៅក្នុងទឹកដីដែលជប៉ុនគ្រប់គ្រង។ សូវៀតនៅបន្តគ្រប់គ្រងតំបន់ម៉ាន់ជូរី ហើយ ដកថយតែនៅពេលកុម្មុយនីស្តចិនចូលមកជំនួសប៉ុណ្ណោះ។ នៅពេលមានជ័យជម្នះគ្រប់គ្រងដែនដីចិនបានទាំងស្រុង នៅខែតុលាឆ្នាំ១៩៤៩ លោក ម៉ៅ សេង តុង បានប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។ នៅឆ្នាំ១៩៧២ ក្នុងទស្សនកិច្ចរបស់លោក នីកសុន អាម៉េរិកនិងចិនបានចេញសេចក្ដីថ្លែងការរួម ដែលក្នុងនោះអាម៉េរិកទទួលស្គាល់ចិនតែមួយ។

នៅពេលមានសង្គ្រាមរវាងប្រទេសក្ដី រវាងជាតិសាសន៍ឯងក្ដី ការឈឺចាប់ ការស្អប់ខ្ពើម គំនុំគុំកួនតែងកើតមានឡើង ព្រោះអំពើអយុត្តិធម៌ ភាពឃោរឃៅ ការកាប់សម្លាប់ ការរំលោភបំពាបំពានផ្សេងៗជាដើម។ ដើម្បីបន្ថយការដក់ជាប់នូវស្លាកស្នាមទុយ៌សទាំងនេះ ប្រទេសនានាគួរបង្កើតការអប់រំឱ្យមនុស្សមានមេត្តាធម៌ចំពោះ ស្រឡាញ់មនុស្សជាតិដូចគ្នា។ ការឈ្នះចាញ់មិនមានភាពអមតៈទេ បើទោះជាមនុស្សនោះឬប្រទេសនោះខ្លាំងពូកែបរិបូរយ៉ាងក្ដី។ ក្នុងលោកនេះ គ្មានអ្វីប្រសើរជាងការរស់នៅក្នុងសុខសន្តិភាពនិងការគោរពតម្លៃជាមនុស្សជាតិដូចគ្នានោះទេ៕

(ឯកសារយោងខ្លះ ៖ wikipedia; britannica; history.state.gov, Robert Greene, 33 Strategies of War, 2007, …)

28/07/2024

ស្លាកស្លាមនៃការបែងចែកកុម្មុយនីស្ត និង សេរីនៅតំបន់ឥណ្ឌូចិន (កម្ពុជា វៀតណាម ឡាវ)

សូរ្យសែង
២៨.០៧.២៤

១. អតីតកាល

មុនដំបូង វត្តមានបារាំងនៅឥណ្ឌូចិនមានលក្ខណៈជាអាណានិគម។ នៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ លោក ហ៊ូ ជីមិញ (Hồ Chí Minh) បានទទួលបទបញ្ជាពីកុម្មុយនីស្តអន្តរជាតិដើម្បីបង្កើតបក្សកុម្មុយនីស្តនៅឥណ្ឌូចិន។ ដូច្នេះ បារាំងបានប្រែក្លាយជាប្រទេសក្នុងប្លុកសេរីទប់ទល់នឹងការរីកសាយនៃលទ្ធិកុម្មុយនីស្តនៅឥណ្ឌូចិន។ ជាបន្តបន្ទាប់ ក្រោយពីបារាំងធ្លាក់ដៃ អាម៉េរិក ដែលតំណាងឱ្យប្លុកសេរី បានបន្តទទួលរងទម្ងន់ព្រឹត្តិការណ៍នៅអាស៊ី និង ទប់ទល់ដោយផ្ទាល់ឬមិនផ្ទាល់រៀងមក។ការប្រទាញប្រទាញគ្នារហូតដល់សង្គ្រាមធំ និង ការរលត់ទៅវិញសុទ្ធតែទទួលឥទ្ធិពលពីមហាអំណាចសូវៀត ចិន បារាំង អាម៉េរិក។ទោះបីសង្គ្រាមរលត់ក្ដី តែ ការឈឺចាប់ផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្តនៅតែបន្តមានក្នុងចំណោមប្រជាជនជាច្រើននៅអាស៊ី។

ឧត្តមសេនីយ៍ Henri Navarre (១៨៩៨-១៩៨៣) ជាមេបញ្ជាការកងទ័ពបារាំងនៅឥណ្ឌូចិន។ លោកបានចាត់ឱ្យមានមូលដ្ឋានទ័ពមួយនៅជិតព្រំដែនឡាវ។នៅខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ១៩៥៣ កងឆត្រយោងបារាំងបានទម្លាក់ខ្លួនចុះក្នុងតំបន់ Điện Biên Phủ, ខេត្តវៀតណាម Điện Biên, និង ខាងកើតខេត្តឡាវ ផុងសាលី សព្វថ្ងៃ, ដេញក្រុមទ័ពវៀតមិញ និង សាងមូលដ្ឋានទ័ពនៅទីនោះជាមួយកងទ័ព១៥,០០០នាក់។ មូលដ្ឋាននេះមានបរិមាត្រជាង៦០គីឡូម៉ែត្រ។បារាំងមានទំនុកចិត្តលើកាំភ្លើងធំ ហើយ វាលសម្រាប់យន្តហោះអាចឱ្យជយន្តហោះ C-47 និង C-119 ផលិតនៅអាម៉េរិក ផ្គត់ផ្គង់ភស្តុភារបាន។

នៅខែមីនាឆ្នាំ១៩៥៤ កាំភ្លើងធំវៀតមិញបានវាយប្រហារលើទីតាំងរបស់បារាំង។ វរសេនីយ៍បារាំង Piroth បានធ្វើអត្តឃាតនឹងគ្រាប់បែក។អស់រយៈពេល២ខែ បារាំងបានបរាជ័យនឹងទប់ទល់។ ខាងបារាំង មនុស្សសរុប២,២៩៣នាក់បានបាត់បង់ជីវិត ខាងវៀតមិញ មនុស្សជាង២,៣០០នាក់បានបាត់ដង់ជីវិត។ នៅដើមខែឧសភា រដ្ឋាភិបាលបារាំងបានយល់ព្រមនៅសន្និសីទទីក្រុងហ្សឺណែវដើម្បីបង្កើតវៀតណាមឯករាជ្យមួយ ដោយចែកវៀតណាមជាពីរ។នៅថ្ងៃទី៣០ខែមេសាឆ្នាំ១៩៧៥ ក្រោមបញ្ជាការរបស់ឧត្តមសេនីយ៍ Võ Nguyên Giáp (១៩១១-២០១៣) បានវាយដណ្ដើមបានវៀតណាមខាងត្បូង។

ជាយុទ្ធសាស្ត្រ នៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងហ្សឺណែវឆ្នាំ១៩៥៤ បារាំងបានសម្រេចយកខ្សែស្របទី១៧ដែលបែងចែកបណ្ដោះអាសន្ននោះជាខ្សែស្របយោធាបណ្ដោះអាសន្ន។មហាអំណាចពេលនោះបែកគំនិតជា២ទាក់ទងបញ្ហាឥណ្ឌូចិន (ខ្មែរ ឡាវ វៀតណាម)។ អាម៉េរិក,អង់គ្លេស និង បារាំង មានទំនោរសម្រេចឱ្យផ្អាកសង្គ្រាម (យុទ្ធវិស្រម) របៀបនៅកូរ៉េ។ សហភាពសូវៀតចង់ឱ្យមានការរស់នៅដោយសន្តិភាពជាមួយគ្នា (សន្តិសហវិជ្ជមាន)។ ចិនចង់រុញភ្លើងសង្គ្រាមឱ្យទៅឆ្ងាយនិងចង់ដើរតួនាទីជាអ្នកដោះស្រាយបញ្ហាអន្តរជាតិ។

ខាងវៀតណាមខាងជើង ដំបូងឡើយ ស្នើយកខ្សែស្របទី១៣ (ម្តុំខេត្តវៀតណាម Phú Yên) ជាចំណុចអប្បរមា និង យកខ្សែស្របទី១៦ (ម្តុំក្រុង Đà Nẵng)។ក្នុងករណីសម្នើទី១ទទួលបានជោគជ័យ វៀតណាមខាងជើងនឹងយក Đà Nẵng ជាទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រ ហើយ ពង្រីកចលនាចូលឡាវភាគទំនាប និង កម្ពុជាភាគឦសាន។នៅពេលនោះ បារាំងទាមទារខ្សែស្របទី១៨ (ម្តុំ Quảng Bình)។ ក្រោយមក វៀតណាមបានថយមកទទួលយកខ្សែស្របទី១៦។

នៅថ្ងៃទី២៣ខែមិថុនាឆ្នាំ១៩៥៤ នាយករដ្ឋមន្ត្រីចិន លោក ជូ អេនឡាយ បានជួបឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីវៀតណាមខាងជើង លោក Phạm Văn Đồng ដោយណែនាំកុំឱ្យប្រតិភូវៀតណាមខាងជើងតឹងរឹងពេកលើកាយកំណត់យកខ្សែស្របចែកប្រទេសវៀតណាមជាពីរ។ លោក ជូ អេនឡាយ ស្នើឱ្យយកខ្សែស្របទី១៦ តែ ឱ្យទន់ភ្លន់។ស្របពេលនោះដែរ នយោបាយសូវៀតនិងចិន គឺ ចង់បញ្ចប់សង្គ្រាមនិងពង្រីកទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសខាងលិច។

នៅឆ្នាំ១៩៨៨ សមាជិកមជ្ឈិមបក្សវៀតណាម លោក Lê Đức Thọ (១៩១១-១៩៩០) បានបញ្ជាក់ព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ១៩៥៤ថា ប្រសិនបើវៀតណាមខាងជើងបន្តប្រយុទ្ធ សង្គ្រាមនឹងរីកធំឡើង។ដោយឡែក លោក Phạm Văn Đồng (១៩០៦-២០០) បញ្ជាក់ថាសន្និសីទទីក្រុងហ្សឺណែវនោះជាការផ្អាកសង្គ្រាម (យុទ្ធវិស្រម)។

គួរបញ្ជាក់ថា ពីឆ្នាំ១៩៧៨ដល់ឆ្នាំ១៩៨២ លោក Lê Đức Thọ ជាទីប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់របស់រណៈសិរ្យសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា ដែលក្រោយមកជាសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា។

គួររំឭកផងដែរថា នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៧០-៧៨ ពេលការផ្សះផ្សារបស់ចិនលើទំនាស់រវាងកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (ខ្មែរក្រហម) និង វៀតណាម មិនបានជោគជ័យ វៀតណាមបានប្រើវិធីដោះស្រាយផ្ទាល់ខ្លួន។

អ្នកយុទ្ធសាស្ត្រទ័ព លោក Võ Nguyên Giáp (១៩១១-២០១៣) នៅឆ្នាំ១៩៧៨ បានចំណាយពេលរៀបរណសិរ្សរំដោះជាតិមួយសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា។ ក្នុងនោះ គេត្រូវបង្កើតកងទ័ពរំដោះ, តំបន់រំដោះ, វិទ្យុរំដោះ និង រដ្ឋាភិបាលបដិវត្តន៍រំដោះបណ្ដោះអាសន្នមួយ។ វិធីសាស្ត្រនេះយឺត។ ដូច្នេះ ខាងមជ្ឈិមបក្សសម្រេចដំណោះស្រាយបែបសូវៀត។ ក្នុងនោះ គេត្រូវបញ្ជូនរថក្រោះឆ្លងព្រំដែន, ឈ្លានពាន និង កាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជា។ លោក Võ Nguyên Giáp ជំទាស់។ លោកយល់ថាវៀតណាមនឹងជាប់ផុងក្នុងសង្គ្រាមនៅកម្ពុជា។លោកត្រូវបានបន្ថយចេញពីអ្នកធ្វើសេចក្ដីសម្រេចចិត្តក្នុងចំណោមមេដឹកនាំវៀតណាមពីពេលនោះមក។

ដោយរួមនឹងកម្លាំងតស៊ូពីប្រទេសកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី២៥ខែធ្នូឆ្នាំ១៩៧៨ កងទ័ពវៀតណាម១៥ម៉ឺននាក់បានវាយចូលកម្ពុជារុញច្រានកងទ័ពបដិវត្តន៍កម្ពុជា (ខ្មែរក្រហម) ក្នុងរយៈពេលត្រឹម២សប្តាហ៍។

២. អនាតគតអាស៊ីអាគ្នេយ៍

សម្រាប់វិស័យការទូតរបស់ឥណ្ឌូចិនឬអាស៊ីអាគ្នេយ៍ គេគួររកវិធីសន្ដិសេដ្ឋកិច្ច (Peace Plus Economy Model) ជាជាងការពង្រីកអនុត្តរភាព (ចង់គ្រប់គ្រងប្រទេសជុំវិញ), ការរើសរើងពូជសាសន៍ (ចិន ចាម យួន ជ្វា ខ្មែរ អាម៉េរិក ...), …។ ពេលពេលបច្ចុប្បន្ន គ្មានប្រទេសតូចឬធំចង់រណបប្រទេសណាមួយនោះទេ ហើយ ប្រជាជនចង់រស់នៅក្នុងសុខសន្តិភាព ក្នុងភាពរុងរឿង និង ក្នុងភាពថ្លៃថ្នូរជាមនុស្សជាតិដូចគ្នា៕

(ប្រភពមួយចំនួន ៖ vnexpress.net, www.historynet.com, digitalarchive.wilsoncenter.org, wikipedia.org, …; ទីតាំងអតីតជំរំមួយនៅខេត្តស្រះកែវ ប្រទេសថៃ កាលខ្មែរភៀសខ្លួនពីសង្គ្រាមរស់នៅ។)

16/04/2024

ប្រវត្តិវត្តក្រឡាញ់ ស្រុកព្រែកប្រសព្វ

១៦.០៤.២០២៤
ដោយ សូរ្យសែង

វត្តក្រឡាញ់ ឬ វត្តពន្លឺពេជ្រគិរីរាមភ្នំក្រឡាញ់ ស្ថិតនៅភូមិសោបលើ ឃុំសោបលើ ស្រុកព្រែកប្រសព្វ ខេត្តក្រចេះ។ វត្តនេះស្ថិតលើកូនភ្នំទាបមួយដែលគេអាចធ្វើដំណើរមិនដល់២គីឡូម៉ែត្រតាមច្រកចូលមានក្លោងទ្វារ។ វត្តនេះមិនទាន់មានព្រះវិហារទេ។ នៅឯជើងភ្នំ គេនឹងឃើញរូបបដិមាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធចំនួន១០៨អង្គអមសងខាងផ្លូវរហូតដល់កំពូលភ្នំ។ នៅពេលគេទៅដល់កំពូល គេនឹងឃើញដើមធ្លកមួយកំពុងចេញផ្កាពណ៌ស។

ក្នុងចំណោមឈើដើមឈើខ្លះៗបន្សល់ទុកលើសក្ការដ្ឋាននោះ ដើមឈើធំជាងគេលើកំពូលភ្នំនោះ គឺ ដើមសត្បា ដែលអ្នកស្រុកនៅទីនោះហៅដើម ហត្បា។ ខាងមុខដើមសត្បានោះ មានរូបសំណាកផ្សេងៗដែលគេអាចយល់បានថាកសាងដោយអ្នកមានជំនឿផ្លូវក្នុង។

តាមព្រះតេជគុណ វ៉ែន ឃន អតីតនាយកបឋមសិក្សាសោប ដែលគង់ចាំអារាមនោះបានបញ្ជាក់ថាទីតាំងវត្តនេះកកើតឡើងជាដំបូងដោយក្រុមអ្នកផ្លូវក្នុងដែលនាំគ្នាមកកសាង។ ក្នុងចំណោមនោះ គឺ លោកយាយ ស្រៀន។

តាមពត៌មានផ្សេងៗដែលបានចុះផ្សាយ នៅឆ្នាំ២០១៧ មានព្រះសង្ឃទៅគង់នៅ ប៉ុន្តែ នៅមិនបានជាប់លាប់ទេ។ នៅចុងឆ្នាំ២០២០ មានព្រះសង្ឃ មកគង់នៅចំនួន៣អង្គ ក្នុងនោះ មានព្រះភិក្ខុ១អង្គ ព្រះនាមសច្ចកល្យាណ សេន នរ៉ា ដែលជាអតីតជាព្រះគ្រូសូត្រ នៅវត្តភ្នំស្រួច ក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ បានមកគង់នៅធ្វើជាគ្រូចៅអធិការវត្តភ្នំក្រឡាញ់នេះ និង មានគណៈកម្មការអាចារ្យចំនួន៣នាក់។

តាមសារពត៌មានដែលបានសម្ភាសលោកយាយ ស្រៀន លោកយាយរូបនេះ ដែលជាអ្នកស្នងរូបលោកតាភ្នែកទិព្វ បានមកកសាងអារាមនេះដោយផ្ទាល់នៅអំឡុងឆ្នាំ២០០៣។ មូលហេតុដែលលោកយាយមកកសាងព្រោះនៅលើភ្នំក្រឡាញ់នេះមានបារមីខ្លាំងពូកែ ហើយ កន្លងមកតែងបានយាយីអ្នកស្រុក និង មានបាត់បង់ជីវិតជាក៏មាន។ លោកយាយ កសាងទីអារាមនេះដើម្បីចម្លងគ្រោះដល់អ្នកស្រុក។ លោកយាយបានកសាងដងទង់និងកុដិឈើ។ កុដិទាំងនេះមិនមានព្រះសង្ឃគង់នៅឡើយ លុះត្រាតែមានពិធីបុណ្យទានផ្សេងៗ ទើបគេនិមន្តព្រះមកធ្វើកិច្ចនាអារាមនោះ។

តាមព្រះតេជគុណ វ៉ែន ឃន ដែលមានព្រះជន្ម៧៤ឆ្នាំ អារាមនេះមានរឿងព្រេងជាដំណាលថា នៅសម័យនគរគោកធ្លោក មានសំពៅមួយធ្វើដំណើរទៅទិសឦសាន។ ប៉ុន្តែ ជាចៃដន្យ មកដល់កន្លែងសព្វថ្ងៃ សំពៅនោះត្រូវលិចក្រឡាប់។ ក្រោយមក មិនដឹងមានហេតុកាណ៍អ្វី អ្នកស្រុកមានគ្នាហៅទីនេះថាក្រឡាញ់វិញ។

ជានិមិត្តរូបារម្មណ៍ ប្រសិនបើគេមើលពីចម្ងាយ រាងខ្នងភ្នំទ្រវែងរាបដែលទីអារាមនេះស្ថិតនៅមានលក្ខណៈដូចសំពៅផ្កាប់តូចមួយ។

ការចងក្រងប្រវត្តិរឿងរ៉ាវស្រុកភូមិរបស់ខ្លួនមានសារៈសំខាន់ដែលប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបគួរចូលរួមចំណែក។ ដោយការវិវត្តបច្ចេកវិជ្ជា គេអាចចុះផ្សាយរឿងរ៉ាវខ្លីៗតាមបណ្ដាញទំនាក់ទំនងជាច្រើន ដូចជា ហ្វេសប៊ុក, យូទ្យូប, តេឡេក្រាម, តិចតុក ជាដើម។ ការចេះចាំប្រវត្តិដូនតានិងប្រវត្តិសាស្ត្រជាចំណេះដឹងមានតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបានសម្រាប់ពលរដ្ឋគ្រប់រូប៕

(ប្រភពបន្ថែមខ្លះ ៖ https://freshnewsasia.com (២៨.០៣.២៣); BM TV (០៤.០៤.២២))

12/12/2023

ភ្លើងឆេះលោកីយ៍ ៖ ផែនដីស្ងប់ស្ងាត់

ថ្ងៃអង្គារ ១២.១២.២០២៣
វិជ័យ

ប្រសិនបើក្នុង១ថ្ងៃ មនុស្សម្នាក់មិនអាចរកលើសពី$៣.៦៥ទេ មនុស្សនោះរស់ក្នុងភាពក្រីក្រ។ ក្រឡេកមើលពិភពលោកសព្វថ្ងៃ តើប្រទេសមហាអំណាចមានគិតគូរពីសុខទុក្ខប្រជាជនក្នុងលោកឬទេ? តើពួកគេកំពុងធ្វើអ្វី? តើពួកគេត្រូវការអ្វីពីពិភពលោកនេះ?

នៅសតវត្សរ៍ទី១៩ មហាអំណាចប្រើពាក្យ «បេសកកម្មអរិយធម៌» ដើម្បីបិទបាំង «ការឈ្លានពាន» និង «ការត្រួតត្រា» ប្រទេសទន់ខ្សោយ។ នៅសតវត្សរ៍ទី២០ មហាអំណាចប្រើ «ប្រជាធិតេយ្យ និង សិទ្ធិមនុស្ស» ដើម្បីបិទបាំងអំពើខាងលើ។ នៅសតវត្សរ៍ថ្មី ប្រទេសមហាអំណាចទាំងនោះប្រើពាក្យ «ភេរវកម្ម» ដើម្បីចោទប្រទេសទន់ខ្សោយនិងដើម្បីធ្វើជាលេសឈ្លានពាន។ ពេលខ្លះ ប្រទេសធំៗទាំងនោះ«ឈ្លានពាន»ដោយត្រង់ៗលើប្រទេសទន់ខ្សោយជាងខ្លួន ដោយមិនបាច់រកលេសណាមួយឡើយ។ ក្នុងករណីចុងក្រោយនេះ គេមិនខ្វល់នឹងសម្រែកទាមទារពីមេដឹកនាំសាសនា ពីប្រជាជនក្នុងប្រទេស និង ពីប្រទេសដែលស្រឡាញ់តម្លៃជីវិតមនុស្សជាតិ។

បើទោះសង្គ្រាមលើកទី១មានមនុស្សប្រមាណ២០លានបានស្លាប់ ហើយ សង្គ្រាមលោកលើកទី២មានមនុស្សប្រមាណ៨០លានបានស្លាប់ ប្រទេសមហាអំំណាចមួយចំនួននៅតែមិនខ្វល់នឹងសេក្ដីទុក្ខរបស់មនុស្សលោក។

យើងទុករឿងដែនដីអ៊ីស្រាអែលប៉ាឡេស្ទីនថាជារបស់អ្នកណាពិតប្រាកដដោយឡែកវិញ។ ដោយខ្លី មុនការសម្រេចដោយអង្គការសហប្រជាជាតិនៅឆ្នាំ១៩៤៧ ទឹកដីនោះជាកន្លែងរស់នៅរបស់ជនជាតិជីហ្វនិងជនជាតិអារ៉ាប់។ សង្គ្រាមជាង៧០ឆ្នាំរវាងជនជាតិទាំងពីរកើតចេញពីការមិនព្រមរបស់ជនជាតិអារ៉ាប់ទាំងនៅប៉ាឡេស្ទីនទាំងនៅអារ៉ាប់ចំពោះការបែងចែកទឹកដីនេះ។

អ៊ុយក្រែនជាបន្ទាត់ក្រហមសម្រាប់ឥទ្ធិពលអំណាចរបស់រុស្ស៊ីយ៉ាងណា ទឹកដីអ៊ីស្រាអែលប៉ាឡេស្ទីនក៏ជាបន្ទាត់ក្រហមសម្រាប់អំណាចរបស់អាម៉េរិកនៅមជ្ឈិមបូព៌ាយ៉ាងនោះដែរ។ រុស្ស៊ីនឹងធ្វើអ្វីគ្រប់យ៉ាងមិនឲ្យណាតូបញ្ចូលអ៊ុយក្រែនជាសមាជិកយ៉ាងណា អាម៉េរិកនឹងការពារស្លាប់រស់មិនឲ្យទឹកអ៊ីស្រាអែលប៉ាឡេស្ទីនធ្លាក់ចូលក្នុងឥទ្ធិពលរបស់រុស្ស៊ីយ៉ាងនោះដែរ។

តាមរបាយការណ៍មួយ ចាប់ពីរុស្ស៊ីវាយអ៊ុយក្រែនខែកុម្ភៈឆ្នាំ២០២២ ជំនួយរបស់អាម៉េរិកបានកើនកាន់តែច្រើនរហូតដល់ជិត៤៤ប៊ីលាន (៤៤ពាន់លាន) ដុល្លា។ អង់គ្លេសសន្យាផ្ដល់ជំនួយផ្នែកយោធាជាង៤ប៊ីលានដុល្លាដល់អ៊ុយក្រែន។ សហគមន៍អឺរ៉ុបបានសន្យាផ្ដល់ជាង៥ប៊ីលានអឺរ៉ូដល់អ៊ុយក្រែន។ ក្នុងរយៈពេលយូរ អឺរ៉ុបអាចផ្ដល់ថវិកាទៅអ៊ុយក្រែនរហូតដល់២០ប៊ីលានអឺរ៉ូក្នុងរយៈពេល៤ឆ្នាំ។

ចំពោះអ៊ីស្រាអែល នៅឆ្នាំ២០២២ អាម៉េរិកសន្យាផ្ដល់ថវិកាជាង៣ប៊ីលានដុល្លា។ តាំងពីសង្គ្រាមលោកលើកទី២ អាម៉េរិកបានផ្ដល់ថវិកាដល់អ៊ីស្រាអែលគិតសរុបជាង២៦០ប៊ីលានដុល្លា។ អ៊ីស្រាអែលមានចំណូលជាតិភាគច្រើនពីបច្ចេកវិជ្ជា និង ពេជ្រ។ ឥណ្ឌា, អាហ្ស៊ែបៃហ្សង់, ហ្វ៊ីលីពីន, អាម៉េរិក, វៀតណាម ជាប្រទេសនាំមុខគេទិញអាវុធពីអ៊ីស្រាអែល។ ប៉ុន្តែ អ៊ីស្រាអែលក៏នាំចូលអាវុធពីក្រៅដែរ ជាពិសេស អាម៉េរិក និង អាល្លឺម៉ង់។ ជារួម ជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្មរវាងអាម៉េរិកនិងអ៊ីស្រាអែលប្រមាណ៥០ប៊ីលានជារៀងរាល់ឆ្នាំ។

អំឡុងពេលដែលសង្គ្រាមឆាបឆេះរវាងអ៊ីស្រាអែលនិងប៉ាឡេស្ទីននេះ សភាអាម៉េរិកទាំងពីរកំពុងពិចារណាលើសម្នើច្បាប់សុំថវិកាជាង១៣ប៊ីលានដុល្លាដើម្បីជួយអ៊ីស្រាអែល។

ពិភពលោកបច្ចុប្បន្ន ៖ ពិភពលោកដែលបែងចែកគ្នា

ក្រោយសង្គ្រាមលើកទី២ ពិភពលោកមានអង្គការសហប្រជាជាតិហើយ តើហេតុអ្វីចាំបាច់មានNATO, APEC, ANZUS, ADB, African Union, Arab League, AUKUS, BRICS, CELAC, CIS, Commonwealth of Nations, European Union, G20, G33, G7 plus, G8, GCC, Latin Union, Maghreb, NATO, Non-Aligned Movement, NORAD, OAS, OECD, OIC, OSZE, SICA, Shangri-La Dialogue, Turkic Council, UNESCO, …។ ឈប់! ឈប់! ឈប់! ចូរមើលស្ថានភាពមនុស្សលើផែនដីសព្វថ្ងៃ។

ធនាគារពិភពលោកបានកំណត់បន្ទាត់ភាពក្រីក្រនៅចំនួន$៣.៦៥ ក្នុង ១ថ្ងៃ។ មានន័យថា ប្រសិនបើក្នុង១ថ្ងៃ មនុស្សម្នាក់មិនអាចរកលើស ពី$៣.៦៥ទេ មនុស្សនោះរស់ក្នុងភាពក្រីក្រ។ សម្រាប់ប្រជាជនក្នុងពិភពលោក អ្នកសេដ្ឋកិច្ចបានព្យាករសម្រាប់ឆ្នាំ២០២២ថាអត្រាភាពក្រីក្របានវិលទៅរកកម្រិតឆ្នាំ២០១៩វិញ គឺ មនុស្ស៦៨២លាននាក់រស់នៅក្នុងភាពក្រីក្រ។ លើសពីនេះ ប្រជាជន ជាពិសេស នៅតំបន់អាហ្វ្រ៊ិកនិងអាស៊ីកំពុងប្រឈមនឹងសង្គ្រាមស៊ីវិលដែលកំពុងមាន។ នេះ គេមិននិយាយដល់គ្រោះភ័យអាសន្នពីគ្រោះធម្មជាតិផ្សេងៗផង។

ដំណោះស្រាយបច្ចុប្បន្ននិងទៅថ្ងៃមុខ

ហេតុអ្វីបានគេទុកចោលមនុស្សលោកដូចគ្នារាប់រយលាននាក់ឲ្យរស់នៅក្នុងភាពលំបាកវេទនា? ហេតុអ្វីចាំបាច់ចែកមនុស្សលោកដូចគ្នាជាក្រុមនិងមានការរើសអើង? ហេតុអ្វី«ស្រឡាញ់»អំណាចនិងឥទ្ធិពលដោយមិនខ្វល់ការឈឺចាប់នៃមនុស្សលោកដូចគ្នា? ហេតុអ្វីគ្មានត្រាប្រណីចំពោះមនុស្សលោកដូចគ្នា?

បញ្ហាខាងលើត្រូវការមហាអំណាចងាកមកគិតពីសេចក្ដីសុខសាន្តរបស់មនុស្សជាតិ។ រឿងធំៗក្នុងលោក មានតែមហាអំណាចទេដែលងាយនឹងដោះស្រាយ ពីព្រោះ រឿងធំៗទាំងនោះបណ្ដាលមកពីការលូកដៃឬកាន់ជើងរបស់មហាអំណាចទាំងនោះ។ នេះក៏អាចជាចម្លើយសម្រាប់ភ្លើងសង្គ្រាមដ៏សន្ធោសន្ធៅនិងអំពើអមនុស្សធម៌ដ៏ក្រៃលែងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិលើផែនដី ប៉ុន្តែ មិនមានប្រជាជនណា ប្រទេសណា ឬ មេដឹកនាំសាសនាណា នឹងអាចជួយកើត៕

(ប្រភព ៖ worlddata.info, usafacts.org, aljazeera.com, vox.com, …; រូបភាព ៖ រូបក្នុងអត្ថបទជាការបញ្ចូលរវាងរូបផលិតដោយបញ្ញាសិប្បនិម្មិតនិងរូបព្រឹត្តិការណ៍ជនជាតិប៉ាឡេស្ទីនភៀសខ្លួននៅតំបន់ហ្កាហ្សា។)

Address

Phnom Penh

Website

facebook.com

Alerts

Be the first to know and let us send you an email when Reality Cambodia: Big News Analysis posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.