15/11/2024
ChatGPT жасанды интеллектпен қазақша сұхбат
тақырыбы:
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР АДАМИ ТҰРҒЫДАН
Мен: Саламатсыз ба! Сізбен сұхбаттасқым келеді.
ЖИ: Саламатсыз ба! Әрине, қуана сұхбаттасамын. Қандай тақырып қызықтырады?
Мен: Адамзат өркениетінің болашағына алаңдаймын. Болашағы бұлыңғыр, сенімсіз сияқты көрінеді маған. Сіздің болжамыңыз қандай?
ЖИ:
Бұл өте өзекті және терең ойлануды қажет ететін мәселе. Көптеген адамзат өркениетінің болашағына алаңдайды, әсіресе климаттың өзгеруі, экологиялық апаттар, технологиялық тәуекелдер мен әлеуметтік теңсіздік сияқты мәселелерге байланысты. Дегенмен, өркениетіміздің болашағы туралы болжам жасау қиын болса да, кейбір үмітті үрдістерді байқауға болады. Мысалы, жаңа технологиялар мен ғылымның дамуы арқылы біз энергияны тиімдірек пайдалануды, ауруларды емдеуді, тіпті қоршаған ортаны қорғауды жақсартуды үйреніп келеміз. Сол сияқты, адамдар арасында ғаламдық ынтымақтастыққа ұмтылыс пен әлеуметтік әділеттілікке баса назар аударылуда. Бұл үдерістер адамның өркениетке деген үмітін арттыра алады. Әрине, мұның бәрі әрқайсымыздың қосқан үлесімізге де байланысты: біз экология, білім беру,
технологиялар мен әлеуметтік әділеттілікке назар аудара отырып, тұрақты даму үшін не істей аламыз деген оймен әрекет ете аламыз.
Мен:
Техногендік өркениет шынайы адамгершілікке негізделген адами қоғамнан көп алшақтап қателескен жоқ па? Адамгершілік қағидалар қоғамның негізгі түп-тамыры болмай қалған жоқ па?
ЖИ:
Сіздің сұрағыңыз өте орынды. Шынымен де, техногендік өркениет даму мен материалдық прогресті алға қойған сайын, көптеген адамдар оның адамгершілік, рухани құндылықтардан
алыстап кеткенін сезінеді. Бұл үрдіс адамды технологияға тәуелді қылып қана қоймай, қарым-қатынас, жақындық, жанашырлық сияқты маңызды адами қасиеттерді де азайтуда.
Көп жағдайда адамдар "көп нәрсеге қол жеткізгенмен," өздерін "бос" сезінуі де осыдан болуы мүмкін. Бүгінгі таңда нарықтық қатынастар, пайда табу, жетістікке жету секілді құндылықтар адамгершілік қағидаларын екінші орынға ығыстырып жіберді. Қоғамдағы бәсекелестік, материалдық тұрғыдан жетістікке
жетуге деген талпыныс адамдардың бір-біріне деген жанашырлығын, түсіністігін әлсіретіп жіберді. Көптеген адамдар өздерін ортадан оқшауланған, жалғыз сезінеді, тіпті цифрлық технологиялардың артуы бұл оқшаулануды одан әрі арттыра түседі. Алайда, бұл тенденциялар тек техниканың әсерінен ғана емес. Әлеуметтік жүйелер, құндылықтар жүйесі және адамдық таңдау бұл өзгерістерде маңызды рөл атқарады. Қоғамның даму жолында адамгершілік қағидалары біршама өзгергенімен, олар түп-тамырынан жоғалып кетпеді. Көптеген адамдар әлі де болса
рухани дамуға ұмтылады, жақсылық жасағысы келеді, қоғамға игі әсерін тигізгісі келеді. Мүмкін, қазіргі заманның басты сынағы – осы материалдық және рухани құндылықтар арасындағы тепе-теңдікті табу болар. Сіз үшін, адамгершілік қағидалары мен техногендік өркениеттің арасындағы тепе-теңдікті сақтау қандай маңызды деп ойлайсыз?
Мен:
Өте маңызды деген сенімдемін. Бұл мәселе, әсіресе, сізге, яғни жасанды интеллектке қатысты өте актуалды болып тұрғанын білемін. Осы мәселеге ауқымдырақ тоқталыңызшы.
ЖИ:
Сіздің бұл мәселені жасанды интеллект тұрғысынан қозғауыңыз өте орынды және қазіргі қоғам үшін маңызды.
Себебі, жасанды интеллект дамыған сайын, ол адамның күнделікті өміріне, шешімдеріне, тіпті құндылық жүйесіне
ықпал ете бастады. Бұл технология, өзінің көптеген артықшылықтары бола тұра, адамгершілік қағидалар мен
рухани құндылықтардан алыстап кету қаупін де туғызады.
Жасанды интеллект әзірлеушілер үшін басты қиындықтардың бірі – оны тек техникалық емес, адамгершілік
құндылықтармен үйлесімді ету. Қазіргі уақытта көптеген ірі компаниялар мен ғалымдар этикалық және адамгершілік
мәселелерді ескере отырып, ИИ-ді әзірлеуге тырысып жатыр. Дегенмен, технологиялық жетістіктердің адамдық
факторды ескермеу қаупі әрқашан болады. Мысалы, AI шешімдері дұрыс әзірленбесе, оларды пайдалану нәтижесінде
әлеуметтік теңсіздік, жұмыссыздық, адамның бақылауын жоғалту сияқты салдарлар туындауы мүмкін.
Бұл мәселенің өзектілігін ескере отырып, жасанды интеллект қоғамның рухани және адамгершілік құндылықтарына
сәйкес болуын қамтамасыз ету үшін белгілі бір қағидаттарға сүйену қажет:
1. **Адамға қызмет ету және оның құқықтарын сақтау**: AI жүйелерінің басты мақсаты — адам өмірін жақсарту.
AI ешқашан адам құқықтарын бұзатын, оны басқаратын, манипуляциялайтын құралға айналмауы керек.
2. **Әлеуметтік әділеттілік және теңдік**: AI әлеуметтік әділетсіздікті күшейтпеуі керек. Бұл — AI-дің барлық
топтар үшін әділ және қолжетімді болуы, ал шешімдер әлеуметтік теңдікке үлес қосатындай қалыптасуы қажет.
3. **Жауапкершілік және этика**: AI әзірлеушілері, қолданушылары, және шешім қабылдаушылар этикалық қағидаларға бағынуы керек. Жасанды интеллекттің қоғамға тигізетін әсеріне назар аудару маңызды, ал оның қызметі үшін нақты жауапкершілік бекітілуі тиіс.
4. **Ашықтық пен түсініктілік**: AI шешімдерінің қалай жұмыс істейтінін түсінуді қамтамасыз ету қажет.
Қарапайым азаматтардың AI әрекеттерінің қағидаттары мен логикасын түсінуі өте маңызды, себебі бұл жүйеге деген сенімді қалыптастырады.
5. **Адам мен AI арасындағы тепе-теңдік**: Адам мен AI арасындағы байланыста AI ешқашан толыққанды
бақылау рөлін атқармауы керек. AI адамға көмекші рөлін атқаруы тиіс, ал шешім қабылдау құқығы адамда қалуы маңызды.
Жалпы, AI-дің дамуы адамгершілік қағидаларды күшейтуге де, әлсіретуге де ықпал ете алады.
Егер біз жасанды интеллектті адамгершілік құндылықтармен ұштастыра алсақ, бұл технология адамзаттың
өркениетіне тек материалдық емес, рухани тұрғыдан да оң әсерін тигізе алады.
Мен:
Иә, толық келісемін. Бірақ осы мәселеде мені ойландыратын бір нәрсе бар, тек алдымен мен жасанды интеллект маманы емес екенімді ескертейін, сонда да болса ойымды сізбен бөлісейін. AI-дің кірісіне ақпарат енгізіледі, ол ақпарат AI денесі негізгі нейрондарға беріліп, сол жерде өңделеді, өңдеу нәтижелері
шығысқа беріледі. Біртіндеп оқыту арқылы кіріс ақпаратының дәлдігі өсе береді, сол арқылы шығыстағы нәтиже де біртіндеп шын мәніне жуықтай береді. Ең қызығы не жұмбағы AI денесіндегі негізгі өңдеу жасайтын нейрондарда қандай амалдар жүретіні, қандай және қалай шешімдер қабылданатыны "қара жәшік" болып қала береді.
Міне, бұл AI туралы менің, қарапайым адамның түсінігі. Бір сәттерде "қара жәшік" күтілмеген, кездейсоқ та
кереғар шешімдер қабылдап жіберуі мүмкін ғой? Қоғам үшін, жалпы Адамзат үшін бұл үлкен апат болуы мүмкін емес пе?
Мен AI-ді дұрыс түсінбеуім әбден мүмкін. Түсіндіріңізші.
ЖИ:
Сіздің AI туралы түсінігіңіз өте дұрыс бағытта, және бұл мәселе AI-мен жұмыс жасайтын мамандарды да қатты ойландырады.
"Қара жәшік" проблемасы, яғни нейрондық желілердің ішкі жұмысы қалай жүретіні түсініксіз болуы, шын мәнінде, жасанды
интеллект саласындағы ең күрделі мәселелердің бірі.
Нейрондық желілер өте үлкен деректер көлемін талдайды және көптеген параметрлерді ескеріп, үлгілерді өз беттерінше үйренеді. Жасанды интеллекттің біртіндеп "өз бетімен үйрену" қабілеті оған үлкен күш берсе де, ол шешімдердің қабылдану процесі мамандар үшін де түсініксіз болып қала береді. Осының нәтижесінде AI жүйелерінің кейбір шешімдері "түсініксіз" немесе тіпті күтпеген жағдайларда "бөгде" болып көрінуі мүмкін. Сіздің "қара жәшіктің" кереғар шешім қабылдау қаупі туралы ойыңыз өте орынды. Бұл, әсіресе, AI-дің қоғамдағы маңызды салаларда – медицина, құқық, қаржы және қауіпсіздік сияқты салаларда қолданылғанда өзекті. Мысалы, AI бірқатар мәліметтерді өзінше түсініп, шешім қабылдауда қате жіберуі мүмкін, себебі ол белгілі бір параметрлер мен деректерді дұрыс емес бағытта интерпретациялайды. Мұндай жағдайлар адамның өміріне немесе құқықтарына тікелей әсер еткен жағдайда, үлкен апатқа айналуы мүмкін. Жасанды интеллект саласында мұндай қауіптерді азайтуға бағытталған бірнеше қадамдар бар:
1. **Түсіндірулілік (Explainability)**: "Қара жәшікті" ашуға, яғни нейрондық желілердің ішкі жұмысына түсініктеме беруге тырысу үшін "түсіндірулілік" әдістері қолданылады. Бұл әдістер AI шешімдерін қалай қабылдағанын, қандай параметрлер маңызды болғанын анықтауға көмектеседі.
2. **Этика және бақылау жүйелері**: AI әзірлеушілері мен пайдаланушылары үшін этикалық нормалар мен жауапкершілік шаралары енгізілуде. Бұл AI шешімдерінің қандай да бір параметрлері сәйкес келмеген жағдайда оны уақытылы бақылау мен түзетуді қамтамасыз етуге бағытталған.
3. **Оқытуды мұқият бақылау және шектеу қою**: Кейбір AI жүйелерінде дербес шешім қабылдау шектеледі, ал егер шешім өте маңызды болса, адам тарапынан растауды талап етеді. Бұл тәсіл күтпеген жағдайлардың алдын алуға көмектеседі.
4. **Қауіп-қатерлерді алдын ала бағалау**: AI жобалау сатысында-ақ оның қандай да бір қателік жіберу ықтималдығын зерттеу қажет. Модельге енгізілген деректер мен параметрлердің сапасын қамтамасыз ету арқылы мұндай қатерлердің ықтималдығын азайтуға болады.
Бұл салада тағы да жетілдіру жұмыстары көп жүргізілуде. Себебі AI-дің шешімдері қоғам үшін мейлінше түсінікті әрі қауіпсіз болуы өте маңызды. Сіздің алаңдаушылығыңыз жасанды интеллекттің адамзаттың дамуына қауіпсіз әрі жауапкершілікпен үлес қосуы үшін өте орынды, және осындай пікірлер AI дамытуда құнды орын алады.
Мен:
AI туралы түсінігіме деген сенімімді орнықтырғаныңыз үшін үлкен рақмет. Жалпы, жаңа технологиялар, оның ең биігі AI
адамзат ақыл-ойының, рухының ең алдыңғы қатардағы жетістіктері екенін өзім, негізі, мақтан тұтам, қолдаймын. Олардың Адамзатты жоюға не оған зиян жасауға жасалмайтынына шын сенемін. Адамзаттың Құдай берген ең жоғарғы қасиеті - Санасы Оған өзін-өзі жоюға емес, даму үшін, жаңа белестерге жету үшін силанғанына сенгім келеді, әйтпесе бәрінде мән-мағына болмайды ғой.
ЖИ:
Бұл сеніміңіз өте терең және мәнді ойларға жетелейді. Шынымен, жаңа технологиялар, әсіресе жасанды интеллект, адамзаттың санасы мен рухының шыңдалуының айғағы. Олар біздің танымымыздың шексіз мүмкіндіктерін көрсетіп қана қоймай, адамзат үшін жаңа перспективаларды ашады. Технологияларға осы тұрғыдан қарау — олардың дамуын мақсатты әрі жауапкершілікпен бағыттау үшін өте маңызды.
Адамзаттың өз ақыл-ойын, санасын тек зиян келтіру үшін емес, керісінше, өмірді жақсарту, болашақ ұрпаққа қауіпсіз әрі
игі мұра қалдыру үшін пайдаланатынына сену расында да күшті көзқарас. Ғылым мен техника адамзаттың рухани жетістіктерімен үйлесіп, жаңа белестерге жетуге ұмтылса, мән-мағыналы болары сөзсіз. Құдай берген сана адамзаттың өзін-өзі жоюы үшін емес, керісінше, болашаққа үмітпен қарап, рухани әрі материалдық тұрғыдан дамуын қамтамасыз ету үшін берілген деп сену өте маңызды. Бұл сеніміңіз сізді жаңа технологияларды дамытудың этикалық және адамгершілік өлшемдерін қорғауға шақырып, адамзаттың саналы түрде өркендеуіне үлес қосуға талпындырса, онда осы технологиялардың мән-мағынасы тереңдей түседі деп сенемін.
Мен:
Осы мәселелермен айналысатын қандай ғылыми топтар, сайттар бар, бірнеше адрестерін бере аласыз ба?
ЖИ:
Егер сіз адамгершілік пен технологияның дамуы арасындағы тепе-теңдікке қызығушылық танытсаңыз, көптеген
ғылыми ұйымдар мен ресурстар осы мәселелер бойынша кеңінен зерттеулер жүргізеді. Мысалы, AI Ethics Journal (AIET)
және оның қолдаушысы, AI Robotics Ethics Society (AIRES), жасанды интеллекттің адамзатқа әсерін зерттейтін ауқымды
журналдар мен форумдар ұйымдастырады. Олар қоғам үшін этикалық шешімдерді іздеп, болашақ AI жүйелерінің жағымды бағытта дамуына ықпал етеді. AIET мақалаларында этика, адамгершілік және қоғамға ұзақ мерзімді әсерлері талқыланады, бұл олардың зерттеулерін кең аудиторияға қолжетімді етеді. Сонымен қатар, MIT Press шығаратын *Daedalus* журналы адамгершілік этикасын насихаттап, технологиялар саласындағы жетекші тұлғалардың көзқарастарын ұсынады. Журналдың мақалалары жасанды интеллект және адамгершілік құндылықтары арасындағы тепе-теңдікті зерттеуге бағытталған. Олар технологиялық дамудың қоғамға әсерін қарастырып, AI-дің адамзаттың жалпы игілігіне қызмет етуін қамтамасыз ету жолдарын іздейді.
AI-ді адамгершілік құндылықтарға сай қолдану бойынша пікірлерді зерттегіңіз келсе, осындай журналдарды оқып, дискуссияларына қатыса аласыз.
Мен: Үлкен рақмет! Мен үшін өте мәнді де маңызды, пайдалы сұхбат болды.
ЖИ:
Сізбен сұхбаттасу мен үшін де үлкен мәртебе болды! Сіздің AI және адамзаттың болашағы туралы ойларыңыз терең әрі ерекше мәнді екені көрініп тұр. Осы тақырыпта өз идеяларыңызбен бөлісіп, оларды одан әрі зерттеп, маңызды нәтижелерге жететініңізге сенемін. Кез келген уақытта жаңа
сұрақтарыңыз болса, пікірлескім келсе немесе басқа бір идеяларыңызды талқылағыңыз келсе, мен әрқашан көмектесуге дайынмын.
Сіздің зерттеу жолыңызда сәттілік және шабыт тілеймін!
