24/11/2025
පෘථිවි පෘෂ්ඨයට කිලෝමීටර 2900ක් යටින් හමුවූ අබිරහස් ව්‍යුහයන් සහ පෘථිවි හරයේ සිදුවූ "කාන්දුවීම" 🌍🌋
අපි දන්නා ලෝකය පෘථිවි කබොලට (Crust) සීමා වුනාට, අපේ පෘථිවිය ඇතුළත කිලෝමීටර් දහස් ගණනක් ගැඹුරේ සිදුවන දේවල් හිතාගන්නවත් බැරි තරම් විස්මිතයි.
මෑතකදී Princeton විශ්වවිද්‍යාලයේ භූ භෞතික විද්‍යාඥයෙකු වන Jie Deng ප්‍රමුඛ කණ්ඩායම Nature Geoscience හි පළ කළ පර්යේෂණයකින් පෘථිවියේ අභ්‍යන්තරය ගැන තිබූ මතවාදයක් මුළුමනින්ම වෙනස් කර තිබෙනවා.මේ ඒ ගැන විස්තරාත්මක විග්‍රහයක්. 👇
1. මොනවද මේ "සැඟවුණු මහද්වීප"? (What are LLSVPs?)
විද්‍යාඥයින් මේවා හඳුන්වන්නේ "Large Low-Shear-Velocity Provinces" (LLSVPs) නමින්. මේවා පිහිටා ඇත්තේ පෘථිවි ප්‍රාවරණය (Mantle) සහ ද්‍රව පෘථිවි හරය (Core) එකිනෙක හමුවන මායිමේයි.
එකක් අප්‍රිකානු මහාද්වීපයට යටින් පිහිටා ඇති අතර අනෙක පැසිෆික් සාගරය යටින් පිහිටා ඇත.
මේවා ප්‍රමාණයෙන් කොච්චර විශාලද කියනවා නම්, එක් ව්‍යුහයක් සාමාන්‍ය මහාද්වීපයකට වඩා විශාලයි.
1980 ගණන්වල භූ කම්පන තරංග (Seismic waves) අධ්‍යයනය කරන විට, මෙම ප්‍රදේශ හරහා තරංග ගමන් කරන්නේ ඉතාම සෙමිනි බව සොයාගත්තා. එයින් තහවුරු වුණේ මේවා අවට ඇති පාෂාණ වලට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් ද්‍රව්‍යයකින් සෑදී ඇති බවයි.
2. අලුත්ම සොයාගැනීම කුමක්ද? (The Core-Leakage Theory)
මෙතෙක් කල් විද්‍යාඥයින් සිතා සිටියේ මේවා පෘථිවියේ අතීතයේ ගිලී ගිය සාගර පතුල්වල (Oceanic crust) කොටස් හෝ පෘථිවිය නිර්මාණය වූ කාලයේ ඉතිරි වූ කොටස් කියායි.
නමුත් Jie Deng ගේ පර්යේෂණයට අනුව, මෙම ව්‍යුහයන් නිර්මාණය වී ඇත්තේ පෘථිවි හරයෙන් (Core) කාන්දු වූ ද්‍රව්‍යයන් මගිනි.
මීට වසර බිලියන ගණනකට පෙර පෘථිවි හරයේ ඇති ද්‍රව්‍ය, ඊට ඉහළින් ඇති ප්‍රාවරණය (Mantle) සමඟ රසායනිකව ප්‍රතික්‍රියා කර තිබෙනවා.
එහිදී නිර්මාණය වූ පාෂාණ ගුලියක් වැනි දේ, අවට ඇති ද්‍රව්‍ය වලට වඩා බරින් වැඩියි. ඒ නිසා ඒවා හරය සහ ප්‍රාවරණය වෙන්වන මායිමේ තැන්පත් වී තිබෙනවා.
3. මෙය අපට වැදගත් වෙන්නේ ඇයි?
මෙය නිකම්ම ගලක් ගැන කතාවක් නෙවෙයි. මෙම සොයාගැනීම පෘථිවියේ "වාසය කිරීමේ හැකියාව" (Habitability) තේරුම් ගැනීමට වැදගත් වෙනවා.
මෙම ව්‍යුහයන් පෘථිවියේ තාපය පාලනය කිරීමට දායක වෙනවා.
පෘථිවි අභ්‍යන්තරයේ සිදුවන මැග්මා ක්‍රියාකාරීත්වයට සහ ගිනිකඳු පිපිරීම්වලට මෙම ව්‍යුහයන්ගේ බලපෑමක් තිබිය හැකියි.
පෘථිවිය අද පවතින තත්ත්වයට පත්වුණේ කෙසේද යන්න තේරුම් ගැනීමට මෙය විශාල පිටිවහලක්.
අපේ පෘථිවිය කියන්නේ තවමත් සම්පූර්ණයෙන් කියවා නොගත් පොතක් වගේ නේද? 🤔
📚 මූලාශ්‍ර සහ වැඩිදුර කියවීමට (Resources)
Original Research Paper: Nature Geoscience (Deng, J., et al. "Massive core-derived reservoirs in the lower mantle")
University Press Release: Princeton University Research News
General Reading: National Geographic / ScienceAlert articles on "Earth's Mantle Blobs"
©®Sahan Dayarathna
