24/07/2025
කතානායක අසුන මතම මියගිය ලංකාවේ පළමු කතානායකවරයා
සර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ
1931 දී මෙරට ජනතාවට සර්වජන ඡන්ද බලය හිමිවීම ලංකාවාසී ජනතාවගේ දේශපාලන සංවර්ධනයේ ප්‍රබලම අවස්ථාවක් විය. එහිදී ඩොනමෝර් කොමිසමේ නිර්දේශ අනුව රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව නම් වූ ආයතනයක් ව්‍යවස්ථාදායකය ලෙස සංස්ථාපනය කරන ලදී. ඒ සඳහා මෙරට බි්‍රතාන්‍ය පාලනයේ මහ ලේකම්, මුදල් ලේකම් සහ නීති ලේකම් යන නිලධාරින් තිදෙනාගෙන්ද මැතිවරණ කොට්ඨාස අනුව පත්වන නිලධාරින් පනස් දෙනෙකුගෙන්ද බි්‍රතාන්‍ය ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් පත්කරනු ලබන මන්ත්‍රීවරුන් අටදෙනෙකුගෙන්ද සැදුම් ලද්දේය. මෙම තෝරා පත්කරගන්නා මන්ත්‍රීවරුන් පනස් දෙනා සඳහා මැතිවරණය 1931 ජූනි මාසයේදී පැවැත්වුණි.
විධිමත් දේශපාලන පක්ෂ ක්‍රමයක් ගොඩනැගී නොතිබුණු මෙම යුගයේ පුද්ගල ජනප්‍රියතාව සහ පවුල්බලය මත ඒ ඒ ප්‍රදේශවලට නියෝජිතයෝ තේරී පත්වූහ. නාමයෝජනා භාර ගැනීමේදීම ආසන නවයක් සඳහා මන්ත්‍රීවරුන් නව දෙනෙක් නිතරගයෙන් පත්වූහ. ඒ අය නම් මිනුවන්ගොඩට ඩී. ඇස්. සේනානායක මහතා, කැලණියට සර් ඩී. බී. ජයතිලක මහතා, වේයන්ගොඩට ඇස්. ඩබ්ලිව්. ආර්. ඩී. බණ්ඩාරනායක මහතා, හැටන් ආසනයට පෙරි සුන්දරම් මහතා, බදුල්ලට හෙන්රි කොතලාවල මහතා, බිබිලෙ ජේ. සී. රඹුක්පොත මහතා, බළන්ගොඩ ජේ. සී. රත්වත්ත මහතා, රුවන්වැල්ල ජෝන් හෙන්රි මීදෙණිය අදිකාරම්තුමා සහ දැදිගම ආසනයට ඒ. ඇෆ්. මොලමුරේ මහතාද යනාදී වශයෙනි.
මෙයට පෙර ව්‍යවස්ථාදායකයේ මූලාසනය හොබවන ලද්දේ ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් වන අතර එම තනතුර හඳුන්වන ලද්දේ ව්‍යවස්ථාදායක මන්ත්‍රණ සභාවේ සභාපති යන නාමයෙනි. එහෙත් රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව පත්වීමෙන් පසු එහි ව්‍යවස්ථා ප්‍රතිපාදනයන්ට අනුව තේරී පත්ව සිටින මන්ත්‍රීවරුන් අතරින් සුදුස්සෙකු එහි මුලසුනට තෝරාගත යුතු වූවේය. ඔහු කතානායක නම් විය.
ප්‍රථම රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ කනතානායක ධුරය සඳහා නම් දෙකක් යෝජනා විය. එක් පාර්ශ්වයකින් දැදිගම රාජ්‍ය මන්ත්‍රී ඇලෙක්සැන්ඩර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතා ඉදිරිපත් කරන ලදී. අනෙක් පාර්ශවයෙන් ආණ්ඩුකාරවරයා විසින් නම් කරනු ලැබ පත්ව සිටි බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික මන්ත්‍රී සර් ස්ටුවට් ස්නයිදර් මහතාගේ නම යෝජනා විය. මේ දෙදෙනා අතර තරගයෙන් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතාට ඡන්ද 35ක්ද ස්නයිදර් මහතාට ඡන්ද 17ක් ලැබීමෙන් ලංකාවේ ප්‍රථම කතානායකවරයා ලෙස පත්වීමේ භාග්‍යය උදාකර ගනු ලැබුවේ ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතාය.
එහෙත් වර්ෂ 1934 දී පෞද්ගලික ගැටලුවකට මුහුණ පාන්නට සිදුවීමේ හේතුවෙන් කතානායක (සභාපති) ධුරයෙන් ද දැදිගම ආසනයේ මන්ත්‍රී ධුරයෙන් ද ඒ. ඇෆ්. මොලමුරේ මහතා ඉල්ලා අස්විය. 1936 දෙවැනි රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභා මැතිවරණයට ඉදිරිපත් නොවූ මොලමුරේ මහතා දීර්ඝ නිහැඬියාවකින් පසු නැවතත් කරළියට පැමිණියේ 1943-10-03 දින බලංගොඩ ඡන්ද කොට්ඨාසය වෙනුවෙන් පැවති අතුරු මැතිවරණයට ඉදිරිපත් වීමෙනි. එවර හෙතෙම ඡන්ද 24,526 ක් ලබාගෙන සිය ප්‍රතිවාදියා වූ බාන්ස් රත්වත්තේ මහතා (7075) පරාජය කොට වැඩි ඡන්ද 1751 ක දැවැන්ත ජයග්‍රහණයක් අත්කර ගත්තේය. ඉක්බිති වර්ෂ හතරක පමණ කාලයක් දෙවැනි රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාව නියෝජනය කළ මොලමුරේ මහතා සෝල්බරි ව්‍යවස්ථාවට අනුකූලව ස්ථාපනය කළ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයට මන්ත්‍රීවරුන් තෝරා පත් කර ගැනීමට පැවැත් වූ 1947 මැතිවරණයේදී අංක 89 බළංගොඩ බහු මන්ත්‍රී කොට්ඨාසයට තරග කර පළමුවැනි මන්ත්‍රීවරයා ලෙස තේරී පත් විය. එම මැතිවරණයේ බලංගොඩ ආසනයේ සම්පූර්ණ ඡන්ද ප්‍රතිඵලය මෙසේය. ඒ. ඇෆ්. මොලමුරේ (ගෙය 23,076) ඊ. ඩබ්ලිව්. මැතිව් (අලියා 13,767) ඩබ්ලිව්. ඒ. පී. ජයතිලක (අත 9833) එම්. රාජේන්ද්‍රම් (තරාදිය 7329) ඩබ්ලිව්. එස්. තුරෙයිරාජා (පුටුව 3870) වැඩි ඡන්ද ගණන පළමුවැනි මන්ත්‍රී 9309 දෙවැනි මන්ත්‍රී 3934 ප්‍රතික්ෂේපිත ඡන්ද පත්‍රිකා ගණන 2899 ඡන්දය දුන් මුළු ගණන 61,744 ලියා පදිංචි ඡන්ද දායක සංඛ්‍යාව 63,438 කි.
මෙහිදී සඳහන් කළ යුතු විශේෂ කරුණක් වන්නේ රුවන්වැල්ල ආසනය නියෝජනය කළ ජෝන් හෙන්රි මීදෙණිය අදිකාරම් තුමා මොලමුරේ මහතාගේ මාමණ්ඩිය වීමයි. මොලමුරේ මහතා විවාහ වූවේ මීදෙණිය අදිකාරම්තුමාගේ වැඩිමහල් දියණිය වූ ඩොරති ඇඞ්ලින් මීදෙණිය කුමාරිහාමි සමගය. මේ නිසා මාමණ්ඩිය සහ බෑනා එකවිට ව්‍යවස්ථාදායකය නියෝජනය කරන ඉතා විරල අත්දැකීමටද මෙම මන්ත්‍රීවරු දෙදෙනා මුහුණ දුන්හ.
ප්‍රථම පාර්ලිමේන්තුවේ මංගල රැස්වීම යෙදී තිබුණේ 1947 ඔක්තෝබර් මස 14 වැනි දිනයටය. එදිනට නියමිත ප්‍රධාන කර්තව්‍යය වූයේ නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලය සඳහා කතානායකවරයෙකු තෝරා පත්කර ගැනීමයි. ආණ්ඩුකාරයා නිකුත් කළ පාර්ලිමේන්තුව කැඳවීමේ නිවේදනය නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ ලිපිකරු (ක්‍කැරන එද එයැ ්‍යදමිැ දf ඍැිචරුිැබඒඑසඩැි) (පසු කාලීනව පාර්ලිමේන්තු මහ ලේකම් යන තනතුර එදා හැඳින්වූයේ එපරිදිය.) සැන්ටි ආර්. පී. දැරණියගල (ඕ. බී. ඊ.) මහතා විසින් කියවනු ලැබීමෙන් අනතුරුව ප්‍රථම කතානායකවරයා තෝරා ගැනීමේ කටයුතු ආරම්භ විය. ඒ සඳහා ද රහස් ඡන්දයක් පැවැත්වීමට සිදුවූයේ මන්ත්‍රීවරුන් දෙදෙනෙකුගේ නම් යෝජනා වීමේ හේතුවෙනි. තැපැල් සහ විදුලි සංදේශ ඇමැති සී. සිත්තම්පලම් මහතා (මන්නාම මන්ත්‍රී) සර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතාගේ නම යෝජනා කළ අතර ඇස්. යූ. එදිරිමාන්න සිංහම් මහතා (පදිරිප්පු මන්ත්‍රී) එම යෝජනාව ස්ථිර කළේය.
ඒ අවස්ථාවේ දී මතුගම මන්ත්‍රී විල්මට් ඒ. පෙරේරා මහතා කුරුණෑගල ආසනයට තේරී පත්ව සිටි රාජනීතිඥ එච්. ශ්‍රී නිස්සංක මහතාගේ නම කතානායක පදවිය සඳහා යෝජනා කළ අතර එය ස්ථිර කරණු ලැබුයේ කයිට්ස් මන්ත්‍රී ඒ. ඇල්. තම්බයියා මහතා විසිනි. රහස් ඡන්දය විමසීමේදී සර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතාට ඡන්ද 58 ද එච්. ශ්‍රී නිස්සංක මහතාට ඡන්ද 44 ද ලැබී තිබුණි. මන්ත්‍රීවරු දෙදෙනෙක් ඡන්දය දීමෙන් වැළකී සිටියහ. ඒ අනුව සර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතා ප්‍රථම පාර්ලිමේන්තුවේ ප්‍රථම කතානායකවරයා වීමේ ගෞරවය හිමිකර ගත්තේය.
සිංහල රාජධානිය පැවැති අවධියේ එම රාජ්‍ය සභාවේ මෙන්ම කන්ද උඩරට රාජ්‍යයේ ප්‍රාදේශීය බලවතුන් වූ සම්භාවනීය ප්‍රභූ පරපුරක එක් පුරුතක් වූ මොලමුරේවරු සබරගමුවේ අනෙකුත් සෑම රදල පෙළපතක් සමගම පාහේ ඥාතිත්වයෙන් බැදී සිටියහ. කතානායක ධුරය වැනි උසස් තනතුරකට යෝජනා කිරීම සඳහා එකී උසස් සම්භවයද සැලකිල්ලට ගන්නට ඇතිවා නිසැකය. කොළඹ ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාලයෙන් ලබන ලද අධ්‍යාපනයෙන් පසු ඔහු නීතිඥවරයෙකු වශයෙන් දිවුරුම් දී එම වෘත්තියේ යෙදීම ඇරඹීය. දක්ෂ ක්‍රිකට් ක්‍රීඩකයෙකු වශයෙන් නමක් දිනාගෙන සිටි එතුමා ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාලයීය ක්‍රිකට් කණ්ඩායමේ නායකයා බවටද පත්වූවේය.
1924 දී කෑගල්ල ආසනය සඳහා ව්‍යවස්ථාදායක මන්ත්‍රණ සභාවට තෝරා පත්කර ගැනුණි. එවකට ජාතික නිදහස සහ ආණ්ඩුක්‍රම ප්‍රතිසංස්කරණ ඉල්ලා සටන් වැදුණු ලංකා ජාතික සංගමය නම් දේශපාලන ව්‍යාපාරයේ ප්‍රබලයෙකු බවට පත් විය. එවකට මෙරට දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ බැබළෙන තරු බවට පත්ව සිටි සර්. ඩී. බී. ජයතිලක, ඩී. ඇස්. සේනානායක, ඊ. ඒ. පී. විජේරත්න, සර් ක්ලෝඞ් කොරෙයා ආදී නායකයන් සමග සම මට්ටමේ කටයුතු කළේය.
බි්‍රතාන්‍ය යටත් විජිත යුගයේ සබරගමුවේ දිසාවෙ පදවියක් දැරූ කීර්තිමත් ප්‍රාදේශීය නායකයෙකු වූ මඩුවන්වෙල මහ දිසාවගේ ඥාති පුත්‍රයෙකු වූ ෆ්රැන්සිස්, මහ දිසාවගේ අභාවයෙන් පසු අක්කර දස දහස් ගණනක් විශාල වූ මඩුවන්වෙල බූදලයේ භාරකරුවා වූවේය. මඩුවන්වල බූදලයයැයි කියූ සැණෙකින් කෙනෙකුගේ මතකයට නැගෙන්නේ සුප්‍රසිද්ධ පනාමුරේ ඇත් ගාලයි. අලි ඇතුන් බහුලව වෙසෙන මහ වනාන්තරයෙන් යුතු එම ඉඩම් සියල්ල අයත් වූවේ මඩුවන්වෙල නින්දගමටය. වැඩිහිටි කවුරුත් අසා ඇති පනාමුරේ ඇත් රාජා ගැන පබැඳුණු ගීතයට මුල් වූවේ පනාමුරේ ඇත් ගාල බැඳ වන අලි ඇතුන් ඇල්ලීමේ ක්‍රියාදාමයේදී තම වර්ගයාගේ නිදහස වෙනුවෙන් ජීවිතය පූජා කළ ඇත් රජෙකු පිළිබඳ කතාවයි. විදේශීය රජවරුන් වැනි රාජකීය අමුත්තන් රටෙහි සංචාරය කරන අවස්ථාවලදී මෙවැනි ඇත්ගාල් සංවිධානය කිරීම එකල පැවැති සිරිතක් විය. මෙම කාර්ය සඳහා අයිතිය තිබුණේ මඩුවන්වෙල දිසාවටය.
එතුමාගේ අභාවයෙන් පසු මඩුවන්වෙල බූදලයේ භාරකරු වශයෙන් එම බලය පැවරුණේ ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතාටය. පනාමුරේ හස්ති රාජයා ඝාතනය කිරීමේ සිද්ධිය මෙරට ජනතාව අතර කෙතරම් කතාබහට ලක්වූයේද යත් 1950 වසරේදී සර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ විසින් එය පැවැත්වීම අතහැර දමන ලදී. බි්‍රතාන්‍ය රජය වෙනුවෙන් එහි අධිරාජයා විසින් ප්‍රදානය කරනු ලබන නයිට් නාමයක්ද 1949 වසරේදී ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ වෙත පිරිනමා ගෞරව දක්වන ලදී.
එතුමාගේ බිරිඳ වූ ඇඞ්ලින් මොලමුරේ කුමාරිහාමි 1931 දෙසැම්බරයේ සිය පියාගෙන් පසුව රුවන්වැල්ල ආසනය ජයගැනීමෙන් පසු ලංකාවේ ව්‍යවස්ථාදායකයට පත්වූ ප්‍රථම කාන්තාව ලෙස වාර්ත තැබු බව පෙර සඳහන් කළෙමි. 1947 දී ලංකා පාර්ලිමේන්තුවේ සෙනෙට් මන්ත්‍රී මණ්ඩලය පිහිටුවන අවස්ථාවේදී එහි මන්ත්‍රීධුරයකට මොලමුරේ මහත්මියද පත්කරනු ලැබුවාය. සෙනෙට් මන්ත්‍රී ධුරයකට පත්වීම් ලැබූ ප්‍රථම කාන්තාව වීමේ ගෞරවයට හිමිකම් කියන්නේ ද එතුමියයි. 1955 දී එම සභාවේ උප සභාපති තනතුරටද ඇය පත්වූ අතර 1961 දක්වා සෙනෙට් සභාවේ සේවය කළාය.
මෙම යුවළගේ එකම දියණිය වූ දේශබන්දු සීතා මොලමුරේ සෙනෙවිරත්න මහත්මියද මෙරට දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ නම රැන්දූ චරිතයක් වූ අතර 1967 දී සෙනෙට් සභාවට පත්කරනු ලැබුවාය. මව සහ දුව යන දෙදෙනා විසින්ම සෙනෙට් සභාව නියෝජනය කළ එකම අවස්ථාව ලෙසද මෙය දක්වා තිබේ.
ලංකාවේ පාර්ලිමේන්තු සම්ප්‍රදායේ මූලාරම්භය බ්‍රිතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයේ ආකෘතියකැයි වරප්‍රසාද හා බලතල පනතේ සඳහන් වේ. එමෙන්ම අපේ පාර්ලිමේන්තු සම්ප්‍රදාය පෝෂණය කිරීම උදෙසා මුල්ම පූර්වාදර්ශ බිහිකිරීමේ ලා ප්‍රථම කතානායක වශයෙන් සර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතා අතින් සුවිශේෂි සේවයක් ඉටු වූ බව කියනු ලැබේ. මෙසේ දීර්ඝ කාලයක් මෙරට ව්‍යවස්ථාදායකයට විශාල මෙහෙයක් ඉටුකරන ලදී.
සර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතා කතානායක අසුනේ වාඩි වී සභාව මෙහෙයවමින් සිටියදී 1951 ජනවාරි මස 25 වැනිදා හදිසියේ රෝගාතුර වූ කතානායකවරයා ප්‍රතිකාර සඳහා රෝහල් ගත කළේය. අතිශය සංවේගදායි මෙම පුවත 1951-04-24 ‘ලංකාදීප’ පත්‍රය වාර්තා කර තිබුණේ මේ අයුරෙනි. “ඊයේ දිනයේ පාර්ලිමේන්තුවේදී ලංකා ගුවන් සේවා (ඒකාබද්ධ) පනත පිළිබඳ විවාදය කරගෙන යන අතර වාරයේ දී කතානායක සර් ෆ්රැන්සිස් මොලමුරේ මහතා හදිසියේ අසනීප විය. ඒ අවස්ථාවේදී වේගවත් කථාවක් පවත්වමින් සිටි වවුනියාව මන්ත්‍රී සී. සුන්දරලිංගම් මහතාට කථාව නතර කිරීමට සංඥාවක් දුන් කතානායකවරයා පැත්තකට ඇලව ගියේය. නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ ලිපිකරු සැන්ටි ආර්. පී. දැරණියගල නියෝජ්‍ය කථානායක සර් ඇල්බට් ඇෆ්. පීරිස් හා මතුගම මන්ත්‍රී විල්මට් පෙරේරා යන මහත්වරු කතානායකවරයාට සභා ගර්භයෙන් පිටව යාමට ආධාර කළහ. සිටගෙන සිටීමට අපහසු බවක් දැක්වූ එතුමා සභා ගර්භයෙන් පිටතට කැඳවාගෙන යන විට මද සිනා පාමින් මැතිසබය දෙසට හැරී ආචාරයක්ද කළේය. මැතිසබය තුළ සිටි දොස්තර වී. ආර්. ෂොක්මන් සහ ඇම්. සී. ඇම්. කලීල් (මැද කොළඹ - 2 මන්ත්‍රී) යන දෙදෙනා වහාම එතුමා පරීක්‍ෂා කළ අතර රෝහල්ගත කිරීමට උපදෙස් දුන්නේය.”
දකුණු ඇලය පණ නැතිව ගිය කතානායකවරයා ඉන් දෙදිනකට පසු 1951-01-25 වැනිදා රාත්‍රී 7.05ට අභාවප්‍රාප්ත වූයේය. කතානායක දේහය පිළිබඳ ආදාහන උත්සවය 1951.01.29 පූර්ණ රාජ්‍ය ගෞරව සහිතව කොළඹ කනත්තේ සුසාන භූමියේදී සිදු කෙරිණ.
මෙම ලිපිය අන්තර්ජාලයේ ලිපි ඇසුරින් සකස් කරන ලදී
