16/09/2025
“දේවදූතයාගේ හිස කෙස්” සහ අනෙකුත් රසකැවිලි
ඔබ කුඩා කාලයේ “බොම්බයි මොටයි” හෙවත්, ස්ත්‍රියකගේ හවරිය සිහිපත් කරන කෙඳි සහිත රසකැවිලි කන්නට ඇතැයි සිතමි. මෙයට ඉරානයේ කියන්නේ, “දේවදූතයාගේ හිස කෙස්” යන්නය.
ඉරානයේ තරම් කෑම වල විවිධත්වයක් දුටු වෙන තැනක් නැත්තෙමි. සමහරවිට එය විශාල රටක් නිසා, එක එක ප්‍රාන්තයේ වෙනස් වෙනස් කෑම වර්ග එකතු වීමෙන් බොහෝ කෑම රාශියක් රටට හිමිව ඇතිවාක් වෙන්නට ඇත.
ලෝකයේ මහා සංස්කෘති ඇති රටවල් සේ හැඳින්වෙන රටවල් කීපයක් ඇත. එනම් ඒ රටකට තමන්ගේම භාෂාවක්, තමන්ගේම දින දර්ශනයක්, තමන්ගේම ආගමක් සේ පරාමිතික අවශ්‍යය යයි ඉරාන ජාතිකයන් කියන අතරේ, ඉරානය ඉන් එකක් වන බව ඔවුන් ආඩම්බරයෙන් කියති. මෙහිදී රටේ විශාලත්වයත් එක්තරා පරාමිතියකි.
අනෙක් රටවල් දෙක වන්නේ ඉන්දියාව සහ චීනයයි. වසර 7000ක පැරණි ඉතිහාසයක් ආර්යයන් සේ යයි කියන ඔවුන්ට ඇත.
ඔවුන්ගේ රටේම ඇති වූ ආගම වන්නේ “සොරොස්ත්‍රියන්” ආගමයි. එය බුදු දහමට තරමක් සමානත්වයක් දැක්වීම විස්මයට කරුණකි. සොරෝස්ත්‍රියානුවන් විශ්වාස කරන්නේ “අහුරා මැස්ඩා” යන කරුණාවන්ත දෙවියන් විසින් නිර්මාණය කරන ලද සෑම දෙයක්ම නිර්මල බවත්, ඒවා ආදරයෙන් හා ගෞරවයෙන් සැලකිය යුතු බවත්ය. ඔවුන් සාම්ප්‍රදායිකව ගංගා, ගොඩබිම හෝ වායුගෝලය දූෂණය නොකරයි.
“අහුරා මැස්ඩා” දෙවියන්, අනෙක් දේව වාදී ආගම් වල එන දෙවියන් මෙන් කෘර නැත.
මෙය සමහරුන් සොරෝස්ත්‍රියානු වාදය 'පළමු පාරිසරික ආගම' ලෙස හැඳින්වීමට හේතු වී තිබේ. මිනිස් ස්වභාවය බලහත්කාරයෙන් නොව ස්වභාවයෙන්ම හඳුනා ගැනීමට ඉඩ දෙන එය ඉතාම අවිහිංසාවාදී ආගමක් වේ. කණ පැලෙන ස්පීකර් දමාගෙන ආගම් වාක්‍ය කීමක් එහි නැත. එය ස්වභාවයට අභියෝග කරන්නේ නැත.
බුදුන් වහන්සේ ජීවත්ව සිටි සමයේ ඉරානයෙන් පැමිණියවුන් සසුන් ගත වූහ යයි පැරණි ඉරාන ඉතිහාසයේ ලියැවී ඇත. සමහරවිට ඔබ “යෝනක බුද්ධරක්ඛිත” රහතන් වහන්සේ ගැන අසා තිබෙන්නට පුළුවන. බෞද්ධ සාහිත්‍යයේ එන මිළින්ද-නාගසේන කතාවේ මිලින්ද රජු, තවත් යෝනක ඇමතීන් සිය ගණනක් සමඟ යෝනක දේශයෙන් පැමිණියා යයි කියති. කෙනෙක් කියන්නේ “යෝනක” යනු ඉරාන දේශය කියායි. එකළ ඉරානය භුමි ප්‍රමාණය වශයෙන් ඉතා විශාල විය.
ඉතා වර්ණවත් සහ පුළුල් සංස්කෘතියක් ඉරානයේ ඇත.
මේ හේතුව හෝ වෙන අනෙක් හේතුවක් නිසා ඔවුන්ගේ ආහාර සංස්කෘතියත් එහි කොටසක් වන රසකැවිලි සංස්කෘතියත් ඉතා පුළුල් වේ. ඉරාන කාන්තාවන් ඉතා දක්ෂ ගෘහිණියන් වෙති. ඉවීමේ කලාව දන්නවා යනු ඔවුන්ට විශාල ආඩම්බරයක් ගෙන දෙන දෙයකි. මවගෙන් දියණියට සේ ඒ සංස්කෘතික දායාදයන් යන්නේය. පෙර ලිපියක, ඔවුන් බත් වැඩිය අනුභව නොකරති යයි කීවෙමි.
ඔවුන්ගේ බත් උයන ක්‍රම බොහෝ ගණනකින් එක ක්‍රමයක් වන්නේ ලොකු මාළු මිරිස් ගෙඩි දෙකට කපා, ඒවාට නොයෙක් සහල්, කුළු බඩු සහ මස් හෝ මාළු දමා, කෝප්ප මෙන් කෙලින් අතට උදුනේ තබා තම්බා ගැනීමෙනි. මේ කෑම කනවාට වඩා ඒ දෙස බලා සිටීමත් සතුටකි. එතරම්ම සුන්දරය. කළා කෘති වැනිය.
ඉරානය ගැන සාමාන්‍ය මාධ්‍ය වල ඇති දෑ පිටිසර ඉරාන ජනතාවට එතරම් අදාළ යයි නොසිතමි. හේතුව සරළය. එනම් ඔවුන් ස්වාධීන දිවිපෙවෙතක් ගත කරති. ඉරානය ධනවත් රටක් වුවද, මිනිසුන් එතරම් ධනවත් නැත. නමුත් තමා ඉන්නා පරිසරයේම ඒ ඒ දෛනික අවශ්‍යතා ඔවුන්ට සොයාගත හැකි හෙයින් ඉරාන ජන ජීවිතය බටහිර මාධ්‍ය වලින් පෙන්වන තරම් දුක්ඛිත නැත. ඒ අතරේ බොහෝ සුපිරි ධනවතුන්ද සිටී.
ඔවුන්ට ඇති එකම ගැටලුව වන්නේ අන්තවාදී ඉස්ලාමික කොටස් වේ. විශේෂයෙන් ඔවුන් ස්ත්‍රී පක්‍ෂයට කෙණෙහිලිකම් කරති.
ටෙහෙරානයේ සිට එක්තරා නිදහස් රටකට යන ගුවන් ගමනක කළු කබා ඇඳි ඉරාන් කාන්තාවන් පිරී සිටියහ. ගුවන් යානය අහසට නංවන තුරුම වැසිකිළි එකක්වත් භාවිතා කල නොහැකි වූයේ ඔවුන් එහි දිගටම මෙන් ලැගුම් ගෙන සිටි හෙයිණි. අනෙක් රටට ගුවන් යානය පාත් වන විට කළු කබා ඇඳි එකියක්වත් නොදුටුවෙමි. හරියට ලන්ඩනයේ සිට පැමිණි ගුවන් යානයක සිටින කාන්තාවන් කොටසක් මෙනි.
කෑම බොහොමයක් සඳහා මස් වර්ග භාවිතා වුනද, ඉරානයේ ඇති තරම් නිර්මාංශික අවන්හල් තිබේ. ඒවා සත්‍ය වශයෙන්ම සම්පූර්ණ නිර්මාංශික හෙවත්, “වීගන්” අවන්හල් වේ. මේ අවන්හල් ඉරානයේ අගනුවර වූ ටෙහෙරානයේ සහ එස්ඵහාන් නගරයේ ඇත. පසුව කී නගරය ඉරානයේ සංස්කෘතික අග නගරය [Cultural capital] සේ හැඳින්වේ.
ඉරාන සභ්‍යත්වය සහ ගොඩනැගිළි නිර්මාණ ශිල්පය අනුව තැනුණු ඉස්ලාමික පල්ලි සහ අනෙක් ගොඩනැගිළි වලට, ඉරානයේ අති පෞරාණික සංස්කෘතිය කලවම් වීමෙන් වැළකීමට නොහැකි විය.
මෙයට එක්තරා උදාහරණයක් සේ කියන්නට හැක්කේ, එහි ඉතා පැරණි ඉස්ලාමික පල්ලි වල මල් ඇඳ තිබීමය. ඔබට වෙන කිසිම රටක ඇති පල්ලියක, මල් ඇඳ තියෙනවා දකින්නට හැකි නොවේ යයි සිතමි. එය තහනම් රූපයක් වේ.
ඉරාන රසකැවිලි තනන ආකාරය ගැන පොත් ගණන් ලියා ඇත. කෙසේ හෝ මා දුටු කීපයක් ගැන කෙටියෙන් ලියන්නට උත්සාහ කරමි. සියල්ලට පෙර එකක් කිව යුතුය. මේ රසකැවිලි බොහොමයක් එකම ස්ථානයක විකුණන්නට ඇති නිසා ඒවා ඉතා වර්ණවත් සේ පෙනේ. රසකැවිලි කඩයකට ඔබ ගියහොත්, කුමක් ගන්නවාද කියා ඔබ අන්ද මන්ද වනු ඇත.
ඒ රසකැවිලි අතර මී පැණි හෝ වෙනත් ස්වභාවික රසකාරක දමා සකස් කරන ලද පලතුරු වර්ගද දැකිය හැක. වඩාත් මිළ අධික රසකැවිලි වලට, “සැෆ්රන්” නම් රසකාරකය මිශ්‍ර කෙරේ. “crocus flower” යයි කියන එක්තරා මලක රේණු වලින් තනන එය, රත්තරන් වලට වඩා මිළ අධික වේ. රේණු කීපයක් කිරි හෝ, ජළයට දැමූ විට ඒවා ජලයට අවශෝෂණය වී ලස්සණ කහ පැහැයක් ඇති වේ.
එය රසකැවිලි වලට දැමූ විට ඉතා ස්වභාවික රසයක් ඇති වේ.
සැෆ්රන් ඉරානයේ සහ දෙවනුව ඉන්දියාවේද නිෂ්පාදනය කල හැකි නම් ලංකාව වැනි රටක එය කල නොහැකි වීමට හේතුවක් නැත. මේ තොරතුර වගාවේ යෙදෙනෙ, ඒ හා පරීක්‍ෂණ කරන අයට ප්‍රයෝජනයක් විය හැක.
ලෝකයේ ඇති වැඩිම මිල ඇති කුළුබඩුව වන්නේ සැෆ්රන් ය. ඒ තරම් සැෆ්රන් මිළ අධික වන හේතුව වන්නේ, එක කිලෝ ග්රෑම් එකක් නිෂ්පාදනය සඳහා මල් 15,000 ක් පමණ අවශ්‍ය වීම සහ ඒවායින් එම රේණු එකින් එක ඉවත් කිරීමට අවශ්‍ය වන විශාල කාලය සහ ශ්‍රමය හේතුවෙනි. තවද ගිම්හාන කාලයේ පිපෙන ඒ එක මලක ඇත්තේ රේණු තුනක් පමණි. පෙති හයක මල දම් පැහැ වේ.
“නොගා” යනු ගැස් නමින්ද පුළුල් ලෙස ජනප්‍රිය, “ඉරාන නූගට්” සේ කියන කෑම වර්ගයකි. මුලදී ඉරාන නූගට් සෑදී ඇත්තේ වල් සියඹලා ගස්වල වාසය කරන කෘමියෙක් විසින් ඇතිකරන ද්‍රවයකිනි. “නූගට්හි” පොහොසත් හා මිහිරි පදනම නිර්මාණය කිරීම සඳහා දැන් සියඹලා ඉස්ම උණු කොට පෙරා ගනී. අද, මුල් ක්‍රමය ප්‍රතිස්ථාපනය වෙනස් වීමට සාමාන්‍යයෙන් සීනි සහ හොඳින් මිශ්‍ර කල බිත්තර සුදු මදය භාවිතා කෙරේ.
සාමාන්‍යයෙන් මෙය අසර්බයිජානය-ඉරාන කලාපයේ ආහාරයට ගන්නා නුගට් වර්ග වලින් එකකි.
“හල්වා ආර්ඩේ” යනු මිහිරි රසැති ඉරාන පේස්ට් එකක් වන අතර එය සාමාන්‍යයෙන් සීනි සහ තල පදනමක් සමඟ සකස් කර ඇත. මෙම මිශ්‍රණය ඉඳහිට ඉරාන පැස්ටා සමඟද දැකිය හැක. එය පැණිරස කෑමක් ලෙස රස විඳිය හැකි වුවද, “හල්වා ආර්ඩේ” යනු සාමාන්‍ය උදෑසන ආහාරයක් වන අතර, ඉඳහිට ඒ සමඟ පාන්ද පිරිනමනු ලැබේ.
මේ “හලවා ආර්ඩේ”, අනෙක් පිටි, පරිප්පු, ඇට වර්ග, වල විවිධ සංයෝජනයන් සකස් කරණ සරළ අරාබි හල්වා ප්‍රභේදයක් නොවේ. මේ බොහෝ රසකැවිලි වලට දේවදාර ඇට සහ පිෂ්ටාශියෝ ඇට කැබලි කර දැමීම දැකිය හැක.
වඩාත් ප්‍රසිද්ධ ඉරාන අතුරුපසවලින් එකක් වන්නේ මෘදු හා වර්ණවත් මස්ගාටි ය. මෙම සාම්ප්‍රදායික රසකැවිලි වල පදනම සීනි සමඟ ඒකාබද්ධ වූ ජලය හෝ කිරි වැනි ද්‍රව මිශ්‍රණයකි. සිසිල් කළ විට පිෂ්ටය දියර හෝ සියුම් එහෙත් ස්ථීර හා ජෙලි වැනි මිහිරි රසයක් නිර්මාණය කරයි.
පාදම ඉතා විවිධාකාර වන අතර සාමාන්‍යයෙන් විවිධ රස සංයෝජන ලබා දීම සඳහා සාම්ප්‍රදායික ඉරාන කුළුබඩු සහ අමුද්‍රව්‍ය සමඟ සංයුක්ත වේ. සාමාන්‍යයෙන් ඒ සඳහා රෝස වතුර හෙවත් රෝස් වෝටර්, එන්සාල්, කුංකුම, දෙළුම් යුෂ, දෙළුම් බීජ සහ තලන ලද දෙළුම් බීජ භාවිතා කෙරේ. ධනවතෙක් වෙනුවෙන් තනන ආහාර වලට සැෆ්රන්ද දමනු අත.
මේ රසකැවිලි කතාවේ කෙළවරක් නැති බව මා මුලින් කීවෙමි. එහෙයින් මේ පහත “බොම්බයි මොටයි” කතාවෙන් පසු විස්තර කිරීම නවත්වමි.
“පෂ්මාක්” යනු “කොට්න් කැන්ඩි” වලට සමාන සාම්ප්‍රදායික ඉරාන පැණිරසයි. සිහින් සහ බිඳෙනසුලු නූල් සේ සාදන තෙක් මෘදු ලෙස තැනූ එය සීනි සිරප් වලින් සාදා ඇත. අවසාන නිෂ්පාදනය කෙස් හෝ ලොම් වලට සමාන වන අතර, එය මෘදු නමුත් කෙස් වලට වඩා බරින් යුතු වේ. එය බොහෝ විට හැඳින්වෙන්නේ, “දේවදූතයාගේ හිසකෙස්” ලෙසය.
දේවදූතයා කෙසේ වුවත්, මේවා කටේ තොලේ ගාගෙන නොයෙක් විසිතුරු පැහැයෙන් තොල් රතු කරගත් කුඩා දරුවන් නම් පෙනෙන්නේ දේවදූතයන් ලෙසිණි.
මෙම සාම්ප්‍රදායික රසකැවිලි ඉරාන නගරය වන, “යාස්ඩ්” ප්‍රදේශයේ ආරම්භ වූ බව විශ්වාස කෙරෙන අතර, අද එය සාමාන්‍යයෙන් කර්මාන්තශාලා වලින් නිපදවනු ලැබේ. එය සාමාන්‍යයෙන් තල, රෝස් වෝටර්, එන්සාල්, කුංකුම, වැනිලා වලින් රස කර ඇත. ඉරානයේ එය තනිවම ආහාරයට ගැනීම සාමාන්‍යයෙන් සිදු නොවේ. එය සාමාන්‍යයෙන් වෙනත් අතුරුපස වලට එකතුව පිරි නැමේ.
“පෂ්මාක්” බොහෝ විට කේක්, අයිස්ක්‍රීම්, පුඩිං සහ බීම වර්ග සමඟ පිරිනමනු ලැබේ. මෙම මිහිරි සංග්‍රහය ප්‍රධාන වශයෙන් ඉරානයේ නිෂ්පාදනය කළද, ඉඳහිට ලොව පුරා ජාත්‍යන්තර සුපිරි වෙළඳසැල්වල ඒවා ස්ථිරව ආරක්ෂිත බෑග්වල ඇසුරුම් කර තිබේ.
අවසානයේ කිව යුතු වන්නේ, ස්වභාවික රසකාරක මෙන්ම ස්වභාවික පළතුරු භාවිතා කරන ඉරාන රසකැවිලි ඉතා ප්‍රණීත බවත්, ඒවා තැනීම ඉගෙන ගැනීමටද, රටේ ඇති ඔවුන්ගේම පළතුරු සහ එළවළු ඉරාන ජාතිකයන් මහත් සේ අගය කරන බවත්ය. මින් අපට මහඟු පාඩමක් ලැබේ.
අප වැඩ ඇරී නිවස වෙත යන විට පළතුරක් ගන්නේ නම්, ඇපල් වලට මූලික තැනක් දීම බොහෝ අයගේ මුග්ධ සිරිතකි. ලෝකයේ ඇති පළතුරු අතරින් සහ, අනිවාර්යයෙන්ම ලංකාවේ ඇති දේශීය පළතුරු අතරින් අඩුම ගුණය ඇත්තේ ඇපල් වල බව බොහෝ දෙනා නොදනිති. “Eat an apple a day- keep the doctor away” යයි ඉංග්‍රීසි කියමනකි. එය ඇත්තය.
මක්නිසාදයත්, වතුර බීවාට ලෙඩ නොහැදෙන හෙයිණි.
එසේම, කොලස්ටරෝල් සහ දියවැඩියාව ඇති කරන බටහිර කෑමට වඩා, බොහෝ විවිධත්වයක් මෙන්ම නිරෝගී ජීවිතයක් ඇති කරන ලාංකික ආහාර වට්ටෝරුවක්ම අපට ඇත. අවාසනාවට බොහෝ අය ඒවා ඉගෙනීම පැත්තක තබා රැල්ලට කේක් හදන්නට යති. එයට එක හේතුවක් වන්නට ඇත්තේ, ඒ පැරණි ආහාර වර්ගවල අනර්ඝ රසය සහ ගුණය ගැන මෙලෝ හසරක් නොදත් හෙයින් යයි සිතමි.
