
17/08/2025
Чорбаџии, итромани и останатиот полусвет
Не очекувај да те почитуваат ако низ животот не научиш да создаваш услови за почит. Па и кога си создал услови, со лична заслуга, не секогаш ќе среќаваш само воспитани луѓе со развиени културни навики, кои ако не знаат да почитуваат, барем нема да навредуваат . Сѐ почесто слушаме за разни кондициони, психолошки тренинзи, мантраење како треба првин себе да се сакаш и почитуваш, за да те сакаат и почитуваат другите. Недоволно е. И не е така буквално. Да, сакај се себеси за да ги сакаш и другите... Или сакај ги луѓето како што се сакаш себеси...Љубовта кон себеси е вродена. Бебето не размислува дали мајка му може да има млеко, мисли на својот нагон за храна. Не ни мисли, бара! Мајката свесно се грижи за себеси, доволно јаде, спие и во мир се грижи за своето чедо. Но понатака, низ процесот на воспитување, колку љубов си вложил во тоа бебе и си го научил да почитува, во таков човек ќе порасне. Толку за примарната, нагонска љубов кон себеси. Останатото е уметност на живеење. Да умееш да создадеш услови за почит и љубов колку што сметаш дека ти се доволни за да знаеш како да возвратиш. И секако, да знаеш кога да ставиш граница, пред да бидеш згазен на сопствениот праг на толеранција, кога туѓи чевли се бришат од тебе како од чергиче. Она убавото, христијанското, библиското начело ,,кој тебе со камен ти него со погача" е возвишена димензија на ретките, божјите луѓе без мрвка суета. Ние обичните, не умееме така, колку и да сакаме, колку и да се стремиме. Првиот миг кога ќе навредиш некого или ќе вратиш на навреда со навреда , истиот миг си обичен, просечен човек со слабости. Мудриот не може да го навредиш со навреди, лаги и манипулации. Сѐ му е јасно, ама не ти кажува, под мудроста му е. Претерана, опсесивна грижа за себеси под парола ,,првин јас па сите други" може да прејде и во други крајности како егоизам, нарцизам. Може и не мора. Здрави односи мајка-дете се база за здраво семејство, а здрави семејства се услов за здраво општество. Во здраво општество се развиваат услови и за љубов и за почит. Првин почит, па љубов. Така се плетат историјата, културата, цивилизацијата... Се преплетуваат со љубов и почит, се распаруваат поради непочитување, се кинат со омраза. Какви услови ќе овозможиш, ќе им дадеш на луѓето можности, така ќе те третираат ( почитуваат). Исто е со државата. Каква услови за водење внатрешна и надворешна политика, таков домашен и меѓународен кредибилитет и респект ќе имаме. Крајно време е да се засакаме и да почнеме да се почитуваме! Ако домашното и институционално воспитување не успеале да воспитуваат здрави генерации, тежок е патот за превоспитување. Но можно е. Особено е можно ако се свртиме кон мајчински доброто читање. Учење преку читањето книги, уживање во квалитетна музика и уметност. Крајно време е да ги засакаме македонските автори како себеси, за да ги почитуваме и другите! Да ја сакаме македонската историја, култура и традиција како што се сакаме себеси, и да ги почитуваме туѓите! Кога доволно би ги познавале, како себеси, невозможно е да не ги почитуваме. Каде нема почит, нема ни љубов. Почетоците на психолошкиот реализам во руската литература се врзуваат со романите на Достоевски, чии разврски имаат хуманистички и христијански пораки. Со должна почит кон генијалното перо на Фјодор, неприкосновен е! Но и во македонската литература, ништо помалку маестрално Ѓорѓи Абаџиев преку психолошкиот роман ,,Пустина", длабоко психолошки ќе го долови пустошот во душите на младите атентатори по нивниот неуспех. Неговите испрекинати интроспекции при градењето сижејни линии на романот, се моќни филосовски фрагменти. Исто толку впечатливо, преку битово-социјалната драма ,,Чорбаџи Теодос", Васил Иљоски ќе проникне во психологијата на карактерите, доловувајќи ликови на надредени и подредени. Ликот на чорбаџи Теодос е прототип на современите мобери, некогаш деспоти, мизантропи, лажни авторитети себеодржливи преку ширење страв и изнудување стравопочит кај подредените и исплашените. Прецизен како часовник чорбаџијата калкулира со луѓето. Ситничари, умислен дека е над сите и во семејството и во општеството, само заради капиталот, стекнат со лихварење. Се богати на туѓа несреќа и манипулира со економска беда на подредените. Шири негативна енергија со своето лично убедување дека ,,стравот лозјето го чува". Сѐ додека не налета на поитар од него, лозарот Арсо, кој итропејовски и без страв ќе му дотера ум на егоистот кој малтретира со ултиматуми, бара беспрекорна послушност и воопшто нема емпатија да сочувствува со луѓето, дури ни со синот и сопругата. Убеден е дека треба да се задоволни што живеат во угледна чорбаџиска куќа задоволени со материјални добра. А кому може да му е добро, кога нема право на слободен избор? Изборот на синот е небитен, битно е само мислењето на таткото, кој веднаш менува став кога ќе се најде во небрано и кога лично тој е засегнат. Од тоа што се плашиш ќе те стаса! Преку комични ефекти, со едноставен стил и народен јазик, Васил Иљоски не бил ни свесен дека овековечил лик на манипулатор, на змија во одело. Чорбаџијата е лик на современите експлоататори кои потчинуваат, прават од луѓето не само физички туку и интелектуални робови. Чорбаџи Теодос е психолошки сложено изграден лик, многу подобро од други скржавци низ литературата, како Сржавецот на Плаут, Евгенија Гранде на Балзак, Кир Јања на Стерие, Дундо Марое на Држиќ! Не умееме да ги препознаваме нашите квалитети, мислејќи дека туѓото е подобро или пак, нашите скржавци се поавтентични... Патем, Васил Иљоски творел во тежок период меѓу двете светски војни, во тегобни услови без никакви привилегии како неговите европски и светски колеги. Вакви ликови на ,,чорбаџии" колку сакаш во нашево секојдневие, само со нови имиња и титули. Недостасуваат ликови како лозарот Арсо, по можност со мудроста на Одисеј, а не на Итар Пејо, кој исто така бил битанга, само од ниските социјални слоеви. Ни требаат во политиката мажи витези и жени хероини за да се справат со чорбаџии, итромани и останатата булумента...