29/07/2025
UNAU INKARA BUAINA BUL: MIZORAM MIPUI TEN MIN LO HRIATSAK ATAN
Burma rama in unau ten buaina leh harsatna an tawh avangin theih tawp chhuaha in tanpui laiin sipai dictator sawrkar do ta lovin anmahni leh anmahni an indo ta mai si a. In tan thil awmzia leh thu dik hriat thiam a har niin a lang a; chuvangin an buai chhan lairil leh thil awmdan tlangpui rawn sawifiah ka’n tum ang e.
CJDC & CC
Burma rama democracy sawrkar dinglai chu 2021 February thlaah sipaiin State Administration Council (SAC) hming invuahin thuneihna a chhuhsak a; ram hruaitute leh mipui thlan MP-te a man ta chiam a. Hmun hima insaseng hman MP-ten parliament aiawh, Committee Representing Pyidaungsu Hlutdaw (CRPH) an din a. CRPH chuan National Unity Government (NUG) sorkar a din nghal ta chuk chuk a ni.
Burma ram hmun hrang hrangah mipuiin kawng zawha democracy sawrkar hnena thuneihna pe let leh tura an nawrna chu SAC-in sipai chakna hmanga a chhan let tak avangin Tahan, Kalemyo-a thalai rualte chuan an pate ulhbun leh ramvahna silaite hmangin khawlaia SAC sipai patrol-te chu an kap let ve ta mai a. Tichuan Chin State hmun hrang hrangah ramvahna silai nena sipai do letna a darh zau ta zel a. Burma ram puma thlalaite paw’n silai kenga do let tumin Ethnic Armed Organization hrang hrangte hnenah training an la ta chur chur a.
NUG sorkar chuan k*m 2008 Burma Danpui a thiah thu a puang a. SAC sipai do turin a remchan dan ang anga People’s Defense Force (PDF) din turin thuchhuah a siam bawk a; a khua ang zawngin emaw, regional based-in emaw township based pawha din theih a nih thu a puang a ni.
Ramvahna silai leh tumruhna leh lungruhna nen ringawt chuan thui an thleng dawn lo tih hriain hmun hrang hranga khawsa, Chin-fa thalai rualte chuan CNA hnenah training an inlak chhawk ta zak zak a. Training an zawh hnu chuan mahni khua/township leh region hming invuahin armed group hrang hrang an din ta thluah a.
Chu dinhmunah chuan thawhho a tulzia hriain CNF kaihhruainain Chin armed group zawng zawngte chu inteltualin Chinland Joint Defense Committee (CJDC) chu k*m 2021 September thlaah an din a. CJDC hmingin ral te an lo do ho thin a ni.
Tichuan CJDC anga an thawhhona atanga step khat kai lehin Chinland danpui an duang a; chu danpui chu conference-ah nemngheh a ni ta a. Chu danpui ang chuan December 6, 2023 ah Chinland Council (CC) a lo piang ta a ni.
Amaherawhchu, Conference-in a pawm tawh, Chinland Danpui Draft-a article thenkhat an pawm theih loh avangin pawl pahnih-khatin CC an zawm duh ta lova. Anni bakah mahni mipuite rawn hmasak duh avanga CC zawm lo pawl pahnih khat an awm bawk a.
Vanduaithlak takin CC zawm duh lo pawlte chu inteltualin CJDC atangin an inhnukdawk a, tichuan December 17, 2023 khan CJDC chu thiah a ni ta a ni.
HLAWM 2-AH
A tawi zawngin, CC zawm duh lo pawlte chu an insuihkhawm ve a, Chin Brotherhood tiin an ding hrang ta a. Tichuan, Chin revolution armed group-te chu Chinland Council (CC) lamtangte leh Chin Brotherhood (CB) lam tangte tiin hlawm 2-ah an inthen ta phawk a ni.
Chinland Council lam tangte hi CNA telin armed group 19 inhlawmkhawm an ni a, Chin Brotherhood hi armed group 6 an ni. An control ram huam chhunga mipum tam lam chhutin Chinland Council hian 80% vel an huam a, Chin Brotherhood hian 20% vel huam ni-achhut a ni.
CC LEH CB POLICY KHAIKHINNA
CC Policy:
Chinland Council hian SAC military sorkar paihthlak hnu-ah, ram a lo zalen huna Chinland inrelbawl dan tur chungchangah Chin Conference-in a nemngheh tawh chu a dinpui a. Chu inrelbawl dan muril chu: General Ne Win-a sorkar-in min lo siamsak district kalphung chu thiatin Chinland chu Bottom-Up Federal System-a kalpui tum a ni. Kal dan tur pawh Chinland Constitution Draft-ah chipchiar taka tarlan a ni.
He draft constitution-in kalpui a tum dan tlangpui chu:
(a) Union of Burma din dawna thuthlung, 1947 Panlong Agreement, an sign hmaa mahnia inawp ram lo neite,
(b) British-in a awp lai atanga Burma ram independent tirha democracy ram a nih thlenga Circle System-a inawpna lo kalpui tawhte,
(c) tun tum Spring Revolution-a Military Council sipai do armed group nei thei chinten Chinland Federal ram tharah an mahni pipute ram theuhah local government dinin ro an inrel ang. Chung local government infinkhawm chuan Chinland Federal Sorkar an din ang, tih hi a ni.
He danpui hian federal hnahchawi zinga pawimawh ber, Federal unit-te Self-determination Rights chu an dah chungnung hle a. Chinfate hi tawng tualleng la nei ngai lo, tawng hrang hrang leh culture hrang nei nghet takte an nih avangin tawng leh culture inzahsak tawnin hnam lianin hnam te rahbeh tumna awm lovin “Unity in Diversity” kalpui a tum a ni.
He danpui anga a kal chuan Chin state-ah District/Federal unit thar a la piang teuh dawn tihna a ni. Tun dinhmunah tak hian Chin State-ah district 20 a awm thei dawn niin a lang a; a la pun belh thei bawk. Chinland Council thiltum hi a kal tluang dawn a nih chuan tawng hrang hrang nei chi hlawm lian deuh deuhten anmahni luah ram theuh an enkawlin an luah ram tihmasawn turin hma an la thei tawh dawn a ni; Mizo-Duhlian tawng hmang Hualngoram mipuite pawn Chin state chhungah local government pakhat an nei ve thei dawn a ni. CC member te hian Mizo-Duhlian tawng hmang sorkar piang leh tur hi an dikna chanvo a nih hrechiangin an dinpuia he tawng hi an er ve lo.
CB Policy:
Chin Brotherhood chuan 1962 hnua Ne Win-a dictator sorkarin Chin State, township (district) pakua chauha a lo then ramri kha chhawmnun zel an duh a, an awp chin nia an chhal township atanga township/district thar piantir an remti lo bur a tih theih a. Top-Down Democracy emaw Centralization Administration kalpui zel an duh niin a sawi theih bawk ang.
General Ne Win-a khan democratic sorkar paihthlaa Revolutionary Council hming invuaha sipai tha hmanga lalna a lak atang khan Burma ram inrelbawldan leh state administration kalphung a thlak danglam vek a. A hmaa democratic sorkarin British hun lai atanga an lo kalpui, pipute huna an luah ram chin a lo chawinunsak chu thiahsakin inawp awlsam nan township lian tak tak 9-ah a khungkhawm ta hlawm a.
Thenkhatin an pipute ram leh thuneihna an hloh laiin thenkhatin ram an neih belh teuh ta thung a. Entirnan, tunhmaa Circle inawpna nei ram 7 lai chu Falam Township tharah chuan khungkhawm an ni. Chungte chu Tlaisun Cicle, Zanniat Circle, Ngawn Circle, Laizo Circle, Zahau Circle, Hualngo Circle leh Khuangli (Sim) Circle te an ni.
Heng zingah hian Hualngoram leh Zanniatram-ten Chinland Council an zawm. Ngawnram pawh tlaikhawhnuah intuai tharin Chinland Council zawm tumin hma a la ve mek bawk. Circle dang zawng hian Falam Township hminga din Chin National Organization (CNO) ah an infinkhawm a, Falam Township neitu leh aiawhtu niin an inchhal a ni.
CNO, ZRA, ZOLAND LEH HPO INKAR BORUAK
CNO chuan Hualngoram leh Zanniatram te chu Falam tikehtu-ah an puh a; abik takin HPO/CDF-Hualngoram chu an ngaimawhin an tai zual a.
NUG-in Military sorkar do tura a fuihna zulzuia Hualngoram Peoples Organization (HPO) leh CDF-Hualngoram a din tirh atangin CNO hian tihthuanawp tumin a bei ngar ngar a. 2021 September thlaa din, Chinland Joint Defense Council (CJDC) ah HPO an tel zel chuan kan chhuak ang, tiin an vo fo a. Founding member chu inhnawl ngawt theih a nih si loh avangin CNO chu CJDC atang a chhuak ta zawk a. A hnu lawkah CC policy pawm lo pawl dangte nen infinkhawmin Chin Brotherhood an din ta a ni.
CNO chu centralization khauh taka kalpui tum an ni a; Falam Township chhungah armed group dang awm an remti lova. A township chhungah Falam-Laizo tawng chauh tivul tura vung taka kalpui duh an ni bawk. Federal Democracy aupui siin Federal Principle mausama tawng dang hmangte dikna chanvo rahbehsak pawi an ti lo niin a lang.
Falam CNO bakah Tedim armed group pahnih Zomi Revolution Army (ZRA) leh PDF-Zoland te hian HPO/CDF-Hualngoram a lo ding ve hi an ngaimawh hle bawk a. A chhan chu dictator sorkarin Hualngoram khaw thenkhat Tedim Township chhungah a lo rinluhte chu Hualngoram administration hnuaia dah luh leh tur an nih vang a ni. A chhan dang leh chu Duhlian-Mizo tawng hi Myanmar ramchhung ah emaw Chin State chhungah a darh anga official taka zirna kalpui a nih an duh lo a ni. Hei hi an media ah pawh an auchhuah pui hial a nih kha. Hemi pawl 3 hi Mizo-Duhlian tawng er deuh pawl an ni a, a thua Mizo tawng duh anga lang mahse, a darhzau hlau ru deuh te an ni kan ti thei awm e. Pawl pakhat phei chu Mizoram chhunga an tawng thehdarh ve hi an hmathlir lian tak niin an sawi thin. Sipai chakna zawngin CNO (India Region) an din a, society zawngin Chin Pawlpi (Mizoram) an din bakah Kohhran zawngin an mahni sumpaia lo pui thintu USA lama Baptist Kohhran inzawmkhawm chuan Mizoram Baptist Kohhran nen inthlunzawmna te pawh an nei nghe nghe niin thu dawn a ni. Hei hi thudik a nih leh nih loh Mizoram mipuiten finfiah deuh erawh a la ngai anga. Heng an hmathlir lian tak karah Chin state ah Mizo-Duhlian tawng hmang Hualngoram local sorkar a lo piangte, an school ah Mizo-Duhlian tawng an lo zir ve ta mai te hi an tan mit ti mimtu lian tak a ni a region based a din SAC sipai do pawl CDF-Huangoram chu chibila ding angin Chin social media hrang hranga an puh thin bakah Mizorama media lar tak takah pawh an thehdarh fo in lo hmu thin ang. Heng hi Bingtaii awrawl tia in lo thliarhran thiam pawh a tha awm e.
Heng Duhlian-Mizo tawng er pawlte hian Chin National Army (CNA) leh Hualngo chibil hi an tai nasa thin hle a. CNF/CNA hi UNO hriatpui leh Ethnics Arm Organization-a pawm niin Chin fate zawng zawng huap arm group zahawm tak a ni a k*m 37 lai lo ding tawh a ni. Chin state venhimna ah a thawhhlawk hle a Arakan Army (AA) pawhin CNF a chak tur hi a huphurh ru a, CNF er tura din Chin National Organization (CNO) hian CB nen AA thachakna hmanga Chin state a an duhdan champion puia rorelna kalpui hi an tum ber a ni a, AA tan CNF chakna tikiamtu an nih avangin CB tanpuia Chin rama zalen taka vahvel theih hi an tan a duhawm hle bawk a ni. CNF hian Chin ram awp a tum lova Chinland Council tha tichaka Chinland Federal Sorkar diktak a din hunah pawh politic khel lovin thiah an tum a ni. CC in SAC sipai camp an lakna apiangah CNA ralrelthiamna hman a ni a, chung an lakna te chuan Local sorkar an din thina chung local sorkar inrelbawlna ah CNF hi a inrawlh ngailo nachungin CB lam hian a chhekawna nam liam tumin CNF in kan township min awp an tum tiin an mipuite an tihder thina Mizoram mipui leh NGO te hial hmin tumin Mizoram social media-ah te pawh CNF leh Hualngo chibil puhchhiatna chi hrang hrang in lo hmu thin anga Falam CNO leh ZRA media influent te an ni tih in lo thliarhrang thiam thin bawk dawn nia.
REVOLUTION CHHUNGA FEDERAL KALPHUNG NUNPUIDAN KHAIKHINNA
Tun tum Spring Revolutiona tel pawl hrang hrangte hian Federal Democracy ngiat niin an insawi vek a, a taka an hmandan erawh a inthlau thung a.
Chinland Council thlawp township hmingpu pawlte - Hakha, Thantlang, Matupi, Paletwa, Kanpalet leh Mindat lam chuan an township atanga township thar lo pianga indang turte an tibuai lo mai nilovin malsawmna pein tha takin an pawm a; lungrual takin SAC sipai an doho zel a.
Hakha Township atangin Senthang in dang turin a intimtuah a; Thantlang Township atangin Lautu leh Zophei-ten in dan an tum bawk. Matupi, Paletwa leh Thantlang Township atangin Mara in dang turin a inpuahchah a; Matupi atangin Zotung a in dang ve ang. Hualngoram ang bawka township dang danga then sawm ni ve Daai-ho pawh Paletwa, Kanpalet, Matupi leh Mindat township atangtea indang turin a insingsa mek a.
Falam, Tedim leh Tonzanga thensawm Hualngoram erawh an indan phalsak lovin Falam armed group CNDF leh Tedim lam armed group pahnih, ZRA leh PDF-Zoland-ten an tibuai fo mai. He pawl 3 te thiltih hi tuntum Chin Revolution tihnufualtu leh tichhangchhetu a ni. Anni hi a kaikuang chu an ni, a tih theih awm e.
Hman ni lawk, July ni-5 a, Rih leh Tiaua inkahna a lo chhuah chhan kha Tiau border gate sumdawnna it vang a nih rualin minority rights mausam duh pawl thenkhat vang a ni.
A tawi zawnga sawi chuan “Chinland inrelbawl dan tur policy inang lo pawl hlawm hnihte inkara buaina” hi Mizoram mipuiten min lo manganpui ber chu a ni. Federal democracy suala inchhal ve ve si, “Chinland ram thar tan ‘Unity in Diversity’ kalpui duh leh duh lote inkar boruak a sosan zel avangin” inremna a awm thei lo a ni, tiin tawi te, a ruh lang rawtin a sawi theih awm e.
TLANGKAWMNA
Chinfate buaina hi chibil buaina ni lovin ram inrelbawl dan tur policy kalpui duhdan inan loh vang leh tawng tualleng neih rih loh vang niin a chhut theih awm e.
1947 Pang Long Agreement sign hmaa ramri anga Chinland district ramri siam that leh tum pawl leh Ne Win-an 1962-a a lo siam anga Chin State district 9 kalpui zel duhtute inerna a ni, ti ila a sual lo vang. District 9-a kal zel duhtute hian mahni district inchhek arbawm dan awm dawna an hriat vang te pawh a ni ang e. CC hian kalphung thara kal tumin a bei a, CB-in kalphung ngaia kal an la tum nghet ve tlat a ni. CC chuan Federal Pangpar huanah par chi hrang hrang par tir an duh a, CB chuan par pakua chiah par tir an duh a ni ber mai.
Chuvangin Chin revolution group hlawm hnihte hi pawl pakhata an infin theih hma zawng Zoram mipuiten min la buaipui zel a ngai dawn tih a chiang a. Mizoram Chief Minister Pu Lalduhoma Advocacy Group-ten Chin National Council hminga insuihfin tura an hmalakna hi dingdihlipa kan thlir mek chu a ni. Theihtawpa in lo puih an ngai tak zet a ni.
He pawl thara an insuihfin theih loha inhlawm pawl pakhat zawk zawk a din chan loh chuan Chin Hills-a Zofate khawvel chu a thim hle dawna an ram b**g then hi hnamdang ten an neihsak theihna chance pawh a lian viau niin a lang ta e!