04/08/2025
Тод магнайн Тэлмэн: Адууны тамгаар эзнийх нь үндэс угсааг тодорхойлдог
Мал тамгалах ёсон монгол үндэстний хувьд их эртний уламжлалтай. Бүр тодруулбал, МЭӨ 1000 жилийн өмнөөс мал сүргээ тамгалж ирсэн талаар МУИС-ийн Монгол судлалын хүрээлэнгийн гүйцэтгэх захирал Ж.Батсуурийн судалгаандаа дурджээ. Тэрээр судалгаандаа “Монголын олон ястан өөр, өөрсдийн тамга хэрэглэж иржээ. Тухайлбал, Өөлдүүд гал тамга, Алтайн Урианхайчууд нуман тамга, Захчингууд дэгрээ тамга, Дөрвөдүүд саран тамгаараа бусдаас ялгарч байж. Ийнхүү олон үндэстнийг тамгаар нь ялгаж
Гал тамгатай Өөлдүүд
Ганзага имтэй Өөлдүүд
Галдан бошготын Өөлдүүд гэх мэтээр хэлдэг байжээ” хэмээжээ. Дээрх судалгаанаас үзэхэд малын тамга нь зөвхөн бусдын мал сүргээс өөрийнхийгөө ялгах таних тэмдэг төдий бус Монгол үндэстэн дотроо ястан, угсаатнаар ялгарах гол эх сурвалж нь болж байсан байна. Чухам тиймээс ч жил бүрийн намар монголчууд унага тамгалахдаа их найр цэнгээнийг хийдэг нь угтаа ураг удмаа зарлан тунхаглаж буй хэрэг аж.
Эрдэмтэн судлаачид нүүдэлчдийн соёл, итгэл бишрэл, бэлгэдэл нэвт шингэсэн 1000 гаруй янзын тамганы ойлго, дүрсийг Монголын өргөн уудам нутаг дээрх хад чулуунуудаас олж илрүүлжээ.
Хамжлагат нийгмийн үед ноёд баячууд адуу малдаа дардаг дүрсийг “тамга”, харин жирийн эгэл ардууд адуугаа тамгалах эрх авч малдаа дардаг дүрсийг “тэмдэг” хэмээн нэрлэдэг байсан гэдэг. Тамгыг халаан улайсгаж адууны гуянд дарж үлдээдэг. Монголчуудын адууны тамгаа сонгох, уламжлуулах, тамга салгах ёсон нь нарийн дэг жаягтай ба одоогийн хэрэглэж буй тамганд эртний хаад язгууртны овгийн сүлд хадгалагдсан байдаг. Тамга хэмээх үгний “там” хэмээх язгуур нь “төөнөх, цоонох” гэсэн утга бүхий түрэг үг аж.