https://www.facebook.com/109559064145971/

Game Writer

Home
Mongolia
Ulaanbaatar
Game Writer

Мэдээ мэдээлэл, дурсамж, сонин хачин

01/12/2025

Түүнийг Сергей Крикалев гэдэг.
Тэр дэлхийг 1991 онд орхиж сансарт гарахдаа Зөвлөлт Холбоот Улсын иргэн байв.
Харин буцаж ирэх үед сансарт илгээсэн улс нь байхгүй болсон байв.

Зөвлөлтийн инженерүүдийн бахархал Байконурын сансрын "Мир" станцаас тэр нислэгээ эхэлжээ. Даалгавар 5 сарын хугацаатай байв. Сансарт нисэж байх хооронд дэлхий дээрх тогтолцоо нуран унав.

Москва эсэргүүцэл, гайхшралаар дүүрсэн байлаа. Тусгаар улсууд ар араасаа тусгаар тогтнолоо зарлав.
Гэтэл нэгэн удаа тэрээр сансрын нисгэгчдийн хэзээ ч төсөөлшгүй мэдээ "Таныг илгээсэн улс үүрд байхгүй болсон, бидэнд Таныг буцааж авчрах хөрөнгө алга"-г хүлээн авав.

Сансарт гацсан азгүй Сергей Зөвлөлт Холбооны хамгийн сүүлчийн иргэн болон хувирав.
Дэлхийг тойрон өөрийн хил ээ хамгаалж байсан түүний бие хүч тамиргүй болж, яс нь кальцийн дутагдалд орж, радиоидэвхи хавдрыг нэмэгдүүлэх магадлалыг өсгөж, тусгаарлалт түүний оюун ухаанд нөлөөлж байв.

Тэр явж болох байлаа - түүнд хангалттай аврах капсул байв. Энэ нь "Мир"-ээс татгалзаж Дэлхий рүү шууд буух боломж байв.

Гэсэн ч тэр үлдэхээр шийдэв.
Ганцаараа.
Үндэстнийхээ нэр төрийг хамгаалж байв.

Үүнтэй зэрэгцэн Орос "Мир" сансрын станцад хөрөнгө татахын тулд сансрын зарим үүргээ Япон, Герман, Австри зэрэг улсуудад зарах хүндрэлтэй тулгарч байв.
Сансар зах зээлд гарав.
Сергей чимээгүйхэн хамгаалсаар байв.

311 хоног өнгөрөв.
Эцэст нь 1992 оны 03 дугаар сарын 25-ны өдөр Зөвлөлт Холбоот Улсын бүрэлдэхүүнээс гарсан Казахстан улсын нутаг тал хээр газарт газардав.
Капсулаас хөл дээрээ бат зогсож чадахгүй, сансрын нисгэгчийн хувцас дээрээ "ЗСБНХУ" гэсэн бичиг, задран унасан хаант улсын далбааг хадгалжээ.
Түүний төрсөн хот Ленинград Санкт Петербург болон өөрчлөгдсөн байв.
Түүний цалин 600 рубль, ганцхан килограмм хиам л худалдаж авахад хүрч байв.

Дэлхий өөрчлөгдсөн байв.
Сергей дэлхийг өөрчилсөнгүй.
Сахилга бат, тайван байдал, эцсээ хүртэл үнэнч нэгэн байв.

Хоёр жилийн дараа Оросын баатар цолоор шагнагдав.
Тэр НАСА-аас нисэв.
Түүнчлэн олон улсын сансрын станцад хүрсэн хамгийн анхны, "Мир" станцыг орхисон сүүлийн хүн болов.

Алга болсон хаант улсын бэлэг, тэмдгийг зүүсэн сүүлийн хүн.
Оддын дунд хаягдаж мөрөөдлөө биелүүлсэн сүүлийн хүн.
Эцсээ хүртэл амлалтдаа хүрсэн цорын ганц хүн байсан юм. 🌐🧭🌏

30/11/2025

АМАРГҮЙ СОРИЛТ

1945 оны зургаан сард Лондон хот дэлхийн хоёрдугаар дайны ялалтын баяр баясгаланд умбасан хэвээрээ байлаа. Английн хуурай замын цэргийн жавхалзсан залуу хурандаа Браун метроны нэгдүгээр шугамын гарцан дээр зогсчихоод ойролцоох барилгын орой дээрх том цагийг байн байн хяламхийн харна. «Арван найман цаг болоход арван хоёр минут үлдээд байна.» хэмээн хурандаа Браун сэтгэл дотроо бодлоо. «Дайн дажны хүнд хүчрийг туулж өнгөрүүлсэн энэ залуу хурандаагийн сэтгэл зүрхийг ямархан учрал тохиол тэгтэл их догдлуулсан юм бол доо?» хэмээн уншигч авгай нар гайхаж байгаа буй за. Урт удаан хугацааны турш өдрийн бодол шөнийн зүүд болж ирсэн болзоот бүсгүйгээ хүлээсэн байж таарна хэмээн хэр баргийн хүн таагаад хэлчих байх л даа. Үнэндээ ч тийм юм. Тэр бүсгүйн тухай төсөөлөн бодохуйяа Брауны сэтгэлд өнийн бахдам сайхан дурсамж ургаад ирлээ.
* * *
1942 оны 5 сард цэрэгт дөнгөж шинээр татагдсан Браун хамгийн ширүүн тулалдаан өрнөж байсан Умард африкийн фронт руу илгээгджээ. Мань хүн тэнд Германы армийн хамгийн шалгарсан хүч болох Африкийн бүлэглэлийн цэргүүдтэй нүүр тулах учиртай болсон юм. Нэг удаа Брауны харьяалагддаг анги чухал түшиц газрыг хамгаалах даалгавар аваад окопоо ухаж ч завдаагүй байтал Германчууд тэдэн рүү ширүүн довтлоод эхлэжээ. Урьд өмнө дарийн утаа ч үнэрлэж үзээгүй Брауны хувьд анхны тулалдаан дэндүү аймшигтай санагдсаны улмаас газар дээрээ «Дайны айдас» нэрт сэтгэцийн эмгэгтэй болон хувирсан гэдэг. Тэр удаагийн тулалдааны явцад Браун анги нэгтгэлийнхээ гурван мянга шахам дайчдын хамт Германчуудад олзлогдсон аж. Германчууд олзны цэргүүдийг аймшигтай яргалдаг хэмээн дуулсан Брауны айдас хүйдэс улам илүү ихээр нэмэгдсэн байж таарна. Германы цэргүүд тэр олон олзлогсдыг тууж явахаас төвөгшөөгөөд удалгүй автоматаар шүршиж эхлэхэд нь Браун яаран газар унаад үхсэн мэт дүр эсгээд хэвтчихсэн юм. Тэр арга нь ашиг тусаа өгөөд дайснууд түүнийг анзааралгүй яваад өгчээ. Герман цэргүүд яваад өгсний дараа тэр шөнийн бараан хөшгөөр халхавчлан олон цогцосны дундаас арайхийн босоод өөрсдийнхөө байрлалыг тэмцэн явсаар эцэс сүүлдээ харьяа ангиа олж очсон байна. Гэвч тэр цагаас хойш түүний айдас хүйдэс улам бүр нэмэгдсээр сүр сүлдгүй амьтан өдөр хоногийг өнгөрөөх болсон төдийгүй буун дуу сонсох төдийхөнд байлдах нь байтугай амь нь гарахаас арай наахнуур юм болдог байжээ.

Сүүлдээ тэр цэргээс оргон зайлаад Англидаа буцан очиж гэр орныхонтойгоо уулздаг юм бил үү гэж бодох болсон байна. Хулчгар цэрэг Браун «Дайны айдас» эмгэгт тарчлан зовж байхад нэг ер бусын ном түүнийг дотоод сэтгэлийн тарчлаанаас гэтэлгэн ангижруулж шинэ амьдралтай учруулсан гэдэг.
Нэг өдрийн үд дунд Браун дайчин анд нөхдийн хамтаар амарч байлаа. Энэ үеэр хорооны штабын дарга гартаа баахан ном тэвэрчихээд хүрч ирэв. Тэр цэргүүд рүү дөтлөн ирэх зуур: «Ном ирлээ шүү! Ном уншаарай!» хэмээн хашгирч байжээ. Цэргүүд нь ч түүнийг бүчин авцгаав. 1942 онд английн хэвлэлийн хүрээнийхэн «Сайн номыг баатруудад илгээцгээе!» хэмээх аян өрнүүлснээр улс орон даяар цэрэг дайчдын санаа сэтгэлийг сэргээхүйц сайн номыг цуглуулж цэргийн шуудангаар үнэ төлбөргүй фронтын тэргүүн шугам руу хүргэж эхлэсний түрүүч нь тийнхүү хүрэлцэн ирсэн нь энэ ажгуу. Тэдгээр номын дотор тагнуултай зохиол, ариун хайрын түүх, чадварлаг эссе бичлэг хийгээд алдартай эх орончдын намтар зэрэг бүтээлүүд зонхилж байлаа. Гэвч тэдгээр зохиол өөрийнх нь дотоод сэтгэлийн гүнд бугшсан айдас хүйдсийг анагаахад нэмэртэй юм биш гээд Браун тоож ч харсангүй. Тэгээд тэр цааш эргэн явах гэтэл нэгэн номын гарчиг өөрийн эрхгүй түүний анхаарлыг хамгаас илүүтэй ихээр татжээ. «Их бууны галын дор сэтгэлийн тэнцвэрийг хэрхин олох тухай» хэмээх уг номын нэр түүний нүдэнд тод томруунаар тусчээ. Браун тэр номыг шүүрэн аваад ангасан адуу ус залгилах мэт шимтэн уншиж эхлэв. Баялаг агуулга, уран нарийн бичлэгтэйн зэрэгцээ гүн санаа агуулан, чин сэтгэл шингэсэн тэрхүү бүтээл Браунд үнэхээр их таалагджээ. Зохиолч эртний Грекээс 1936 оны Испаний иргэний дайн хүртэл 2000 жилийн турш хүн төрөлхтний түүхэнд болж өнгөрсөн дайн тулалдааныг бодит жишээ болгон аваад үе үеийн дайчид үхэлтэй халз тулгарах үедээ айдсыг хэрхин дарж бодит байдал лугаа зоригтой нүүр тулж байсныг тодорхой өгүүлжээ. Тэр тусмаа уг зохиолд дор дурдсан нэгэн бичлэг байсан нь Брауны сэтгэлийг хамгаас илүүтэй ихээр догдлуулж чадсан юм. «Нээрэн ч үхэхийг хүсдэг хэн байх билээ. Гэхдээ дайны явцад олон арван дайчин эрс үхэлтэй халз тулгарах жамтай байдаг. Хэдий тийм боловч Британий арлууд дээр дайны гал дүрэлзэн асаж Англи улсын маань хөөрхөн балчир үрс өлсгөлөнд нэрвэгдэн, ачит эхийгээ аймшигт зовлон лугаа битгий учраасай гэж сүслэн залбирдаг цэрэг эр бүхэн дайны талбар дээр үхлийн аюулыг сөрөн зоригтой тулалдах хэрэгтэй болж таарна. Хэрвээ чи тэгж л чадах бөгөөс хожим хойчид дурсагдах аугаа гавьяа байгуулаад алтан амиа эх орондоо өргөсөн эсэх нь гол бус, олны жишгээр сүр дуулиангүй чимээгүйхэн нүд аньсан байлаа ч гэсэн нэр нь тодроогүй баатар эрсийн хөшөө бунхан дээр чиний гэгээн ариун сүнс тамгалагдан үлдэх нь тодорхой бөлгөө. Тэгж чадсаны төлөө эцэг эх чинь хайртай хүү чамайгаа ямагт бахархан дурсах нь ч ойлгомжтой.» хэмээн унших мөчид Брауны сэтгэл омогшин огшиж үхлээс эмээх айдас хүйдэс арчигдсан мэт ор мөргүй үгүй болсон аж. Харин түүний оронд эх орныхоо төлөө эрэлхгээр тулалдах учиртай гэсэн үүрэг ухамсар сэтгэлийн цээлд байр сууриа баттай эзлэсэн байлаа.

Түүнээс хойш Браун тэр номыг өврөөсөө салгалгүй нандигнан хадгалж хүнд хэцүү сорилт тулгарах бүрт түүнийгээ гаргаж ирээд амтархан унших болжээ. 1942 оны 10 сард Брауны харьяалагддаг Английн наймдугаар арми Монтгомери жанжингийн удирдлагаар алдарт Аламейнгийн тулалдааныг эхлүүлэв. Уг тулалдаанд Браун эрэлхэг зоригтой тулалдсан тул ахмад цолоор шагнуулсан байна. Нэг өдөр тулалдаан завсарласан сиймхийг ашиглан Браун өөрийн хайртай номын хуудсыг эргүүлэн харж байтал уг номын зохиогч Жүдит хэмээх нэртэй залуухан бүсгүй байсныг олж мэдсэн юм. Тэрхэн агшинд арвин мэдлэгтэй, бусдын санаа сэтгэлийг сайтар ойлгодог, дур булаам сайхан бүсгүйн дүр төрх түүний тархинд урган гарч ирэх шиг санагджээ. «Энэ бүсгүйд захиа бичээд үзвэл яадаг бол?» гэсэн этгээд сонин бодол ч түүний сэтгэлийг эзэмдэх болов. Ингээд тэр Жүдитэд бичсэн анхны захиандаа түүний ном өөрийнх нь санаа сэтгэлийг давхар тарчлаан зовоож байсан айдас хүйдсийг хэрхин анагаан эмчилсэн тухай тоочин өгүүлж эцэс сүүлд нь гүн талархлаа илэрхийлсэн байна. Мань хүн уг захиаг бичиж байх үедээ хариу ирэх болов уу хэмээн огт горьдоогүй бөлгөө. Гэтэл хагас сарын дараа тэр Жүдитийн хариу захиаг хүлээн авснаар тэр хоёр захидлаар байнга харилцах болжээ. Жүдитээс захидал ирэхгүй жаахан алгуурлах бөгөөс тэр байж ядан үймрэх болсон юм.

1943 онд дэлхийн хоёрдугаар дайны африк тивд өрнөсөн тулалдаан Английн цэргийн ялалтаар төгссөнийг бид бүхэн мэднэ. Тэр үед хошууч цолтой болж амжсан Браун Европ тивд ид өрнөж байсан дайнд оролцохоор хөлгийн жолоог залжээ. Жүдит тэр хоёрын захидал харилцаа энэ зуур огтхон ч тасалдаагүй бөгөөд сэтгэлийн сэжмээр холбогдож бие биестээ тэртээ холоос улам илүүтэй ихээр татагдах болсон нь бичсэн үг үсэгнээс ойлгогдох болсон юм. Нэг удаа Браун хайртай бүсгүйгээсээ зургаа явуулаач гэсэн хүсэлтийг захиандаа дайн явуулжээ. Гэсэн хэдий ч Жүдит түүний хүсэлтийг болгоолгүй хариу захиандаа: «Чи өөрийн захиандаа олонтоо дурддагчлан миний өвөрмөц зан чанар, халгисан авьяас хийгээд гүн гүнзий санаа бодолд татагдан дурладаг бөгөөс өдгөө заавал царай төрхийг минь харах гэхийн хэрэг юусан билээ? Хэрвээ чиний намайг гэсэн хайр чин зүрхний гүнээс ундран гарсан юм бол миний царай төрх үзэсгэлэнтэй эсэх нь төдийлөн хамаатай гэж үү? Хэрвээ би жирийн л нэг байдаг бүсгүй, тэр ч байтугай царай муутай нэгэн болохыг үзээд чиний надад тэмүүлэх хайр сэтгэл чинь дундарч дуусчихвал яанам билээ.» хэмээн бичсэн байхыг үзээд Браун гашуунаар инээвхийлэн толгой сэгсрээд өнгөрчээ.

1945 оны таван сард дайн дуусахад хурандаа цолтой болон дэвшсэн Браун эх орондоо эргэн очих боломжтой болов. Тэр нутаг буцахын өмнө Жүдитэд бичсэн захиандаа уулзахыг тэсгэлгүй их хүсэж байгаагаа уламжилжээ. Удаж төдөлгүй Жүдитээс ирүүлсэн цахилгаанд: «Хоёулаа Лондонгийн метроны нэгдүгээр шугамын гарцан дээр уулзацгаая! Тэр үед чи миний бичсэн номыг гартаа барьчихаад хүлээж байгаарай! Би Англи улсынхаа бэлгэдэл болсон улаан сарнайг энгэртээ зүүчихээд чамайгаа хүлээж байх болно. Гэхдээ би чам дээр түрүүлж очихгүй. Чамд миний дүр төрх таалагдахгүй бөгөөс танихгүй царайлаад өнгөрчих боломж байгаа шүү!» хэмээн бичсэн байжээ.
* * *
Оройн 18 цаг болоход хурандаа Браун энэ бүх дурсамжаас бодит байдал руу эргэн ирлээ. Тэр хайртай бүсгүйгээ одоохон гараад ирэх байх даа хэмээн горь дүүрэн нүдээр метроны гарц руу ширтэн харав. Энэ үеэр ногоон даашинз өмссөн алтан шаргал үс, улаахан уруул, танан цагаан шүдтэй гунхсан сайхан бүсгүй түүнийг чиглэн ирэхийг Браун олж хараад тэсгэлгүй ихээр баярлажээ. Гэвч уулын согоо шиг тэр сайхан бүсгүйн энгэрт улаан сарнай зүүгээгүй байхын зэрэгцээ цаадхи нь түүнийг тоосон шинжгүй яваад өгсөн байна. Браун арайхийн сэхээ орох зуур: «Энэ сайхан бүсгүй энгэртээ улаан сарнай зүүгээгүй болохоор яахин миний Жүдит байх билээ дээ?» хэмээн бодож амжив.

Цаг хугацаа хором хормоор урсан өнгөрөхийг дагалдан Брауны зүрх улам хүчтэй булгилан цохилж байлаа. Гэнэт энгэртээ улаан сарнай зүүсэн нэг эмэгтэй түүн рүү зугуухан дөтлөн ирэхийг тэр олж харав. Энэхэн агшинд түүний нүд бүлтийн ам нь ангайгаад зүрхний цохилт зогсохоос наахнуур болсны зэрэгцээ ухаан санаа нь хоосроод явчих шиг санагдлаа. Тэнгэр минь! Шингэн тачир үстэй, царайных нь тал харлачихсан өрөөсөн хөл гаргүй залуу бүсгүй таяг тулчихаад түүн рүү ойртон ирэх юм гэж тэр яахин төсөөлөх билээ дээ. «Өөрт чинь таалагдахгүй бол танихгүй царайлаад өнгөрч болно шүү хэмээн тэр захиандаа бичээд байсан нь ийм учиртай байжээ. Би одоо яавал дээр вэ? Түүнийг танихгүй царайлаад өнгөрье гэвэл боломж бас байна шүү дээ!» хэмээх бодол Брауны зүрх сэтгэлийг хүчтэй эзэмдэв. Гэвч дайн дажны хүнд хүчрийг зоригтой даван туулж чадсан тэрбээр удалгүй тайвшраад: «Үгүй дээ! Би эндүү ташаа зүйл бодож байна. Энэ бүсгүйн буруу гэж юу байх билээ дээ. Фашист Германы онгоцнууд хайр найргүй бөмбөгдсөний улмаас миний эх орны хичнээн олон сайхан үзэсгэлэнт охид бүсгүйчүүл энэ мэт эрэмдэг зэрэмдэг болон хоцорсныг тэр гэх вэ? Үхэж үрэгдсэнийг тооцвол бүр ч олон байж таарна. Гэтэл би энэ бүсгүйн зовлон дээр зовлон нэмж болно гэж үү? Тэгээд ч энэ бүсгүй намайг цөхрөнгөө барж гүйцээд байхад тусламжийн халуун гараа сунгасан удаатай. Бидний хооронд тогтсон хайр сэтгэлийн ариун харилцаа мянга гаруй хоногийн дайн тулалдааны дүрэлзэх галын дунд хатаагдан ширээгдсэн байх учиртай бус уу? Тийм бөгөөтөл сая надад тийм аминч атгаг муу бодол төрдөг нь хичнээн ичгүүртэй хэрэг билээ. Би танихгүй царайлаад явчихвал жинхэнэ увайгүй зан гэж түүнийг хэлэх байх даа.» хэмээн боджээ. Тэгээд Браун нүүрэндээ инээвхийлэл тодруулан түүний хажуугаар зугуухан өнгөрч одсон эрэмдэг бүсгүйг гүйцэн очоод:

“Эрхэм ээ! Өршөөгөөрэй!” хэмээн дуудаж зогсоогоод гартаа барьсан номоо дээр өргөн даллах зуур ихэд эелдгээр: “Намайг Браун гэдэг л дээ. Хэрвээ би эндүүрээгүй бөгөөс өөрөө Жүдит буй за? Би өнөөдөр өөртэй чинь уулзсандаа маш их баяртай байна. Хоёулаа цугтаа оройн зоогонд орвоос ямар вэ?” хэмээн асуужээ.

Мөнөөх бүсгүй түүний хэлэхийг сонссоны дараа ихэд үймцэн цочирдсон янзтайгаар: “Үгүй дээ! Та хүн андуурсан бололтой. Намайг Фанни гэдэг. Чухам юу болоод байгаагийн учрыг би өөрөө ч сайн ойлгохгүй байна шүү. Таван минутын өмнө дөнгөж саяхан өөрийн чинь өмнүүр өнгөрдөг гоо бүсгүй надтай уулзаад энэ улаан сарнайг энгэртээ зүүгээд таныг чиглэн очихгүй юу хэмээн гуйсан юм. Тэгэхдээ өөртэй чинь үг өдөн ярьж болохгүй. Хэрвээ та намайг голсон шинжгүй мэндлээд танилцах гэвэл жинхэнэ учир начрыг хэлж болно гэсэн л дээ. Тэр бүсгүй бас өөрт чинь «Та дайн байлдаанаас ч илүү хүнд хүчир сорилтыг амжилттай даван гарч чадлаа.» гэдгийг дуулгаарай гэсэн юм. Одоо тэр бүсгүй эсрэг талын зоогийн газарт таныг хүлээж суугаа.” хэмээн хэлжээ.

Энэ бүхнийг сонсоод Браун бүр ч илүүтэй ихээр алмайран гайхаж хоцорчээ. Фанни түүнд дахин сануулснаар мань эр нүүрээ улалзуулан мөнөөх зоогийн газрыг чиглэн гүйх зуур сэтгэл нь баяр жаргалаар халгиж байлаа. Хожим Фанни бүсгүй Браун, Жүдит нарын хамгийн дотны анд нөхөр болсон гэдэг.
1996 оны 5 сарын 03-ны өдөр хурандаа Браун насан эцэслэв. Хоёрхон хоногийн дараа эхнэр Жүдит нь мөн түүний араас тэнгэрийн орноо заларчээ. Энэхүү хосгүй нандин хайрын гүн нарийн сэжмээр бөх холбогдсон амраг хос бараг нэгэн зэрэг шахам өөд болсон тул тэдний оршуулах ёслолыг хамтатган гүйцэтгэсэн юм. Тэр хоёрын оршуулах ёслол дээр тэдний гэр бүлтэй хэдэн арван жилийн турш үнэнч нөхөрлөсөн сайн анд найз нь болох Фанни таяг тулан гарч ирээд Браун, Жүдит нарын хайр сэтгэлийн сэтгэл уярам түүхийг анх удаа хүмүүст ярьж өгчээ. Түүнийг яриагаа дуусгасны дараа оршуулах ёслолд оролцохоор ирсэн хүмүүс үнэнч хосын хайр сэтгэлийн гайхамшигт түүхэнд автаж гүйцсэн бололтой нам гүм зогссоор байцгаалаа. Гэнэт талбай дээр алга ташилт нижигнэн удтал үргэлжилсээр байсан нь Браун, Жүдит нарын хосгүй үнэнч хайрын гэгээн ариун түүхэнд гүн хүндэтгэлээ илэрхийлсэн хэрэг байжээ.

Удаах өдөр нь «Таймс» сонины тэргүүн нүүрэнд «Улаан сарнай зүүсэн эрэмдэг бүсгүй» нэрт нийтлэл хэвлэгдэж Браун, Жүдит хоёрын үүх түүхийг өгүүлсэн нь Англи даяар ихээхэн шуугиан дэгдээсэн гэдэг. Түүнээс хойш тэр хоёрын ариун хайраас сэдэвлэсэн зохиол, кино, жүжиг, олон ангит кино ар араасаа цувран гарах болсон байна. 1999 оны 12 сарын 01-ны өдөр Английн хайр сэтгэлийн үүх түүхийг тусгайлан нийтлэдэг нэр хүнд бүхий «Хуримын өмсгөл ба аз жаргал» сэтгүүлээс «20 дугаар зууны хамгийн сэтгэл догдлуулам хайр сэтгэлийн түүх» нэрт шалгаруулалт явуулахад Браун, Жүдит хоёрт тохиолдсон явдал илт давуу оноогоор тэргүүн байранд шалгарсан юм.

Ариун хайрын түүх гэдэг амьдралын бас л нэг содон чимэг байдаг ажгуу. #сору

26/11/2025

Удам дамжсан сайхан хүүхнүүд 19-р зууны Сандуй хатан хийгээд хүрээний сайхан хүүхэн Лхамсүрэн

Ардын жүжигчин Цогзолмаа гуайн отгон охин Н.Энхтүвшингээс нэгэн сурвалжлагч Монголын сайхан хүүхэн ээжийнх нь тухай асуухад “Миний ээжийг хүн бүхэн мэднэ. Харин ээжийн үеийн Рэнцэнноров гуай, Долгорсүрэн гуай, Байманханд гуай, Дашдулам гуай гээд ёстой сайхан хүүхнүүд байсан юм. Монгол дүр төрхтэй, дугуй царайтай, цаанаа ихэмсэг байдалтай. Ээжийн үеийн энэ олон шижир алтнуудыг манай сурвалжлагч нар яагаад олж илрүүлдэггүй юм болоо гэж би гайхдаг юм” гэж өгүүлжээ. Энэ бүсгүй тун ухаалаг хариулт өгсөн байгаа биз. Тиймээс би бээр саяхан Байманханд агсаны талаар ( нэхэн сурвалжлахаар түүний охин Лувсангийн Тунгалагтай бүтэн өдөржин хүүрнэлдсэн юм. Тунгалаг нь “Талын цуурай” киноны эрэлхэг эмэгтэй Борын дүрээр ард түмний сэтгэлд хоногшсон дэлгэцийн сайхан хүүхнүүдийн нэг билээ. Түүний аав нь соц нийгмийн үед өндөр алба хашиж явсан хүн. Улс төрийн товчооны гишүүн, БНМАУ-ын АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн нэгдүгээр орлогч дарга, ЗХУ, БНХАУ, Финлянд, Алжир зэрэг 10 гаруй оронд Онц бөгөөд бүрэн эрхт элчин сайдаар ажиллаж явсан Сономын Лувсан гэхээр монголчууд андахгүй. Ингээд удам дамжсан сайхан хүүхэн Байманханд агсаны эрт эдүгээгийн гайхамшигт ертөнцөөр аялцгаая. 19-р зууны Сандуй хатан хийгээд хүрээний сайхан хүүхэн Лхамсүрэн Байманханд гуай Монгол улсын түүхэнд “Жонон ван” гэж алдаршсан хуучин цаг төрийн том зүтгэлтэн Эрдэнэ жонон ван Ширнэндамдингийн хүү Содномвандадын охин юмсанж. Цэрэндоржийн Ширнэндамдин гучаад оны их хэлмэгдүүлэлтэд , өртсөн халуун эх орончдын нэг ажээ. Түүнийг хуучин феодал, Богд хааны үеийн сайд, автономитыг анх н байгуулах ба устгахаар толгойлон оролцсон, Хаант „ Орос, Хятадаас одон тэмдгээр шагнагдсан, Нармай Монголыг байгуулах гэсэн үндэсний үзэлтэн, Банчин л богд, Өвөрмонголын ноёдтой дотно харилцаатай байсан, 1924 0нд Бээжин дэх Зөвлөлтийн элчинд зүй бус үг хэлсэн гэх мэтийн ял тулгаж 1931 оны 10-р сарын 31-нд цаазаар аваачиж, бүх хөрөнгийг нь хураасан байна. Энэ явдлаас хойш нэг жилийн дараа ч Түүний хүү Содномвандадыг хилсээр баривчлан Шар хадны энгэрт буудан хороожээ. “Жонон ван” Ширнэндамдингийн хатан Сандуй нь тухайн цаг “үедээ гоо үзэсгэлэнгээрээ шагшигдаж явсан аргагүй сайхан хүүхэн байж. Энэ тухай Л.Тунгалагийн яриаг сонордуулъя. “Бидний элэнц эмэг, Сандуй хатныг 1876 онд терсөн гэцгээдэг юм билээ. Тэрбээр бүсгүй хүний заяа увидас, гоёмсог, чамин шинж төрхийг гүйцэд илтгэсэн эмэгтэй байлаа. Сандуй хатан тормойсон хорголжин хар, давхараатай нүдтэй, урт сайхан гэзэгтэй, хамрынхаа ойролцоо ялимгүй “сэвхтэй, нам зөөлөн дуутай, хянуур нямбай, намбалаг төрх араншинтай, ухаалаг эмэгтэй байсан гэлцдэг. 18 настайдаа “Жонон ван” Ширнэндамдингийн хатан болж, энгэсэг тавьжээ. Сандуй хатан үйлэнд их уран хүн байж. Дээл хувцасаа зонхилж өөрөө эсгэж оёно. Юманд хээ угалз гарган шаглаж урлахдаа нэн чадмаг, өнгөний хослолыг сайн тааруулж олдог байж. Түүний урласан хөөрөгний сав, хантааз, дээлийг хүн бүр шохоорхон харж, нүдээ хужирладаг, бас магтдаг байсан гэдэг. Хайр ивээлийн ханьтай, хажуудаа хөтлөх хүүтэй, амьдралдаа бялхаж бялуурч яваагүй ч дутсан гачигдсан зүйлгүй. Олондоо Сандуй хатан нэртэй, орсон гарсан гийчинд ундтай, устай олны дунд баяртай хөөртэй хатагтай явжээ. Гэтэл 1931 оны 10-р сарын 31-ний өдөр эр нөхрийг нь баривчилсанаар сэтгэлээрээ түүнтэй хамт шоронд орж, биеэрээ тамд унасан байна. Нөхрийг нь цаазалж, хашаа байшин, мал хөрөнгийг нь бүрэн хураасны дараа түүний хүү Содномвандад, бидний эмэг эх Лхамсүрэн нар Сандуй хатанд дөрвөн ханатай гэр барьж өгчээ. Энэ гэрт, энэ хатны гар дээр би таван нас хүртлээ бойжиж өссөн юм. Дээр тэнгэр хол, доор газар хатуу болсон тэр үед дэргэд нь нялх ч гэсэн амьд амьтан бөртийж байх нь түүний сэтгэлийн уй гашууг хөнгөлж, саатуулах боломж гарчээ. Чухамдаа бол хайраа шингээж, бусдаас харамлах нэгэн амьд бурхантай буюу нөхрийнхөө сүнстэй учирлаа гэж ярьдаг байсан гэж миний эх надад хуучилдагсан. Намайг юм юмнаас жигтэйхэн хармалдаг байж л дээ. Миний эхийг үг хэлэхээр “Энэ чинь та нарт огт хамаагүй, танай тойрогт төрөөгүй хүн, манайхны, миний нөхрийн сүнс” гээд хавьтуулдаггүй байсан гэдэг. Намайг багад “Яасан хөөрхөн охин бэ” гэж олон хүн шохоорхдог байж л дээ. Тиймээс эмээ маань арц умалгаж цагаан хэл амыг нь зайлуулдаг байж. Намайг бүүвэйлдэг ор гэж бас тусдаа. Гэртээ жижиг ширмэн зуухтай, хаалгандаа жижиг шилэн цонхтой. Хоёр тийшээ харсан хос цорготой данх байсныг би санадаг юм. Нэг цоргоноос нь сүүтэй цай, нөгөө цоргоноос нь буцалсан ус гоождог байж билээ. Энэ данх Жонон вангийн эдэлж хэрэглэж байсан зүйл гэж эмээ надад хожим хэлсэн юм. Хайрт нөхрөө алдчихаад үсээ үтрээн газар самардан үлдэж ертөнц тэр чигээрээ харанхуйлах шиг болсон ч эмээ маань амьдралд сөхөрсөнгүй. Охин Байманханд, хүү Цэвээнноров хоёр нь элгийг нь дэвтээж төдий зэрэгт хүргэсэн байдаг. Эмээ маань хэзээний үйлэнд уран, ажилсаг гавшгай, сэтгэлийн хаттай байсан учраас өглөөнөөс үдэш орой хүртэл борви бохисхийлгүй хөдөлмөрлөж, хувцас хунар, малгай бээлий зэргийг хийж олсон мөнгөөрөө гэр бараатай, идэх хоол, өмсөх хувцастай болжээ. Эмээ маань “Цогт тайж” киноны Дулмаагийн малгайг оёж бүтээсэн гэдэг. Тэгээд жанжин Сүхбаатарын хүү Галсантай гэр бүл болж, есөн жил ханилжээ. Лхамсүрэн эмээ маань энэ мэт амьдралыг туулахдаа хэдэн судар номын дайтай түүх, элдэв зүйлийг мэдэх жинхэнэ “амьд түүхч, аман түүхч” байсан ч хэн ч энэ талаар нь асууж шалгаалгүй, судлалгүй өнгөрсөн нь харамсалтай. Эмээ маань тэгш гоолиг нуруутай, чийрэг бие бялдартай, давхараагүй боловч цоглог нүдтэй, шулуун, үзүүр нь дээшээ өргөгдсөн сэртэн хамартай, өргөвтөр духтай, нуман хэлбэрийн хөмсөгтэй, нимгэвтэр уруултай, том тэгшхэн цагаан шүдтэй, цайвар шаргал царайтай, богино эрүүтэй, өтгөн хонгордуу үстэй, зууван тэнэгэр нүдтэй, тэгшхэн мөртэй цомцон хумстай, тэгшхэн гоё хуруутай, бэлхүүс нарийн, сөөнгөдүү нам хоолойтой, талибуун харцтай эмэгтэй байв. Намбалаг төрх араншин нь энэ хүний гол шинж мөн. Гаслант амьдралын зовлон дундуур аянга шиг зүсэж гарсан баатарлаг эмэгтэй. Эхлээд хадам аавыг нь, дараа нь ханилсан ханийг нь, бас төрсөн эцгийг нь хууль бусаар, гагцхүү ангич үзлээр хувьсгалын дайсанд тооцож амийг нь хороосон тэр их түгшүүрт амьдралд норж, дэвтэж ядарч зүдэрч явахдаа миний эмээ амьдралд итгэх итгэлээ гээгээгүй үлдэж чадсан хүн. Чухамдаа нуруу бөгтийдөг бол бөгтийхөөр зовлон үүрч, нулимс дуусдаг бол дуусахаар хагацал амсаж, ухаан муутай, тэвчээргүй хүн солиорч болох тийм амьдралыг туулсан хүн. Миний эмээ дээдсийн тойрогт багтаж амьдарч явахдаа ч тэр амьдралыг өнгө будаггүй үнэн байдлаар нь ухаарч чаддаг, түүнээс суралцаж, сургамж авч чадсан нэгэн. Чухамдаа амьдралын олон сургууль төгссөн хүн. Тийм ч учраас миний аавын нүсэр том гэр бүлийн цэцэрлэгийн багш, эрхлэгч болжээ. Тэрбээр зөвхөн өөрийнхөө охин, хүү хоёрыг бус ач, гуч, дөчийн олон арван хүүхдийг өсгөж хүмүүжүүлэхэд их хувь нэмэр оруулсан. Зөвхөн нэг жишээ хэлэхэд би бол түүний ач охин. Миний охин хүмүүжүүлэхэд их хувь нэмэр оруулсан. Зөвхөн нэг жишээ хэлэхэд би бол түүний ач охин. Миний охин Уянга, Цолмон хоёр бол түүний гуч охид. Уянгаагийн охин Нинжмаа түүний дөч охин. Энэ бүгдийг гардан өсгөсөн хүн бол эмээ минь. Энэ хүнд нүүрний буян, хүүхдийн буян, итгэлийн буян, ухаан санааны ариун буян, эд агуурсын буян цөм хурсан байжээ. Ид залуу насандаа зовлонт хүнд амьдрал туулахдаа энэ бүх буянаа гээгээгүйгээр барахгүй арвижуулж чадсан эмэгтэй. Ингэхээр миний эмээ. бол харгислалыг тэвчээрээр ялж хөгшрөлийг хуүхдүүдээр зайлуулж холдуулан жаргал амталсан хүн” гэж өгүүлсэн юм. Зохиолч До.Цэнджав Лхамсүрэн гуайг дүгнэхдээ “Үг хэл яриа донжлог, чанд захиргаатай, амьдралын ухааныг ган төмөр дээгүүр алт гүйлгэх шиг наалдуулсан хуучин цагийн хүрээ хүүхэн гэж онцлоод “Хүрээ хүүхэн гэдэг зохиолч миний төсөөлсөнөөр удам угсаа сайтай, торго дурдан, үйтэн хуар хамба, алт мөнгө сувдыг эдэлж, авбал авчихдаг, өгвөл өгчихдөг, жижиг байтугай том юмыг анзаарахаа больсон, алхаа гишгээ, дохио зангаа цаанаа намбалаг, үг яриа чихнээ чимэгтэй болоод ончтой янз бүрийн чамин хоолыг бага багаар цөмцийтөл савхдаж иддэг, өнгө мөнгөний шидийг таньсан, ухаан санаа талибуу, хэрийн юманд дадагнаад байхгүй, хатуувтар болоод нинжин сэтгэлтэй, хаш хундагыг асааж, нарийн шилбэтэй янжуур татасхийж, хааяа дуу хуур сонсож, домог яриа ярьчихдаг тийм эрхэмсэг, их гэж ихийг тоодоггүй, бага гэж багыг басамжилдаггүй дээд зиндааны эрхэмсэг эмэгтэйг хэлдэг болов уу гэж би боддог. Ийм дүр зургийг ээж минь өөрийнхөө ээжийн тухай хуучлахдаа ярьдагсан. Гэхдээ хэнийг ч гэсэн яг нэг хайрцганд багтааж хэрхэн болох билээ” гэж өгүүлсэн байв.

25/11/2025

Л.ТҮДЭВТ БИЧСЭН ЗАХИДАЛ

Говь нутаг, Чангалан шорон.
Ринчиний Чойном мэндчилэв.

Уучлаарай, би энэ захидлыг бичихгүй байж тун чадсангүй. Чухам энэхэн хавьдаа л би, өөрийгөө, хаа ч хэний ч өмнө үгүйлдэггүй юм. Уран бүтээлд хил хязгаар байхгүйн учраас тэр болуу даа...
Хүндэт нөхөр Түдэв!
"Хорвоотой танилцсан түүх" хэмээх номыг тань саяхан би уншлаа. Унших уншихдаа өнөөдөр, энэ шоронгийн нэг даргынд хүүхдийн нь зургийг зурж өгөхөөр очоод, тэдний орон дээр байхыг олж, дороо сууж байж дуустал уншив.
Орой, хашаандаа ирэх цагаас их хождож ирээд, тооллогын жагсаал хийж байгаад дөнгөж сая энэ улаан буланд орж ирээд, хаалгаа түгжиж аваад үүнийг бичиж байна. Юм бичих, ялангуяа миний хувьд "хатуу хориотой".
Номыг маань хүртэл хурааж авдаг юм. Хэд хоногийн өмнө би, голдуу орос хэл дээр 17 ном хураалгасан. Лав устгасан бололтой.
Харин би, улаан булангийн эрхлэгч учраас дотроос нь түгжээд үүнийг бичиж сууна.
Бичихгүй байж чадсангүй.
Юуны өмнө "Хорвоотой танилцсан түүх" гэдэг номын тань учир, хүндэт нөхөр Түдэв танаа хувиасаа чин сэтгэлийн баяр талархлаа хүргэе.
Уучлаарай, би түрүүнээс эхлэн "хүндэт нөхөр" гэж дуудаж байгааг минь бүү гайхаарай л даа. Миний энэ захидалд, миний хувийн харилцаанд болон ялангуяа миний уран бүтээлийг хүндлэх сэтгэлд албан тушаал болон цол зэрэг огтхон ч хамаагүй. Би өчигдөрхөн өөрийгөө зохиолч гэж явсны хувьд, зохиолч хүнд, тэгээд бас нас чацуу хүнд бичиж байна.
Номын тань дотор гарч байгаа миний сайн мэдэх, урьдын нарлаг сайхан бага нас сэтгэлийг минь хөдөлгөв. Бичлэгийн байдал, зураглал болон ерөнхий хийц, хөнгөн цовоо агаар, хөгжүүн сэргэг хандлагаар энэ ном өвөрмөц болоод тун аятайхан болжээ.
Танд баярлалаа!

Би Монголын зохиолчдын уран бүтээлийг хэзээ ч үгүйсгэж байгаагүй бөгөөд зохих хэр хэмжээгээр хүндэлж явдаг нэгэн билээ. Гэхдээ би тоомсор муутай, ихэмсэг, юм бүхнийг өөрийн шанагаар хэмжих гэдэг муу зантай хүн.
Манайд зөвхөн нэр, гонорар хоёрын тулд гаргасан ном маш олон бий. Миний хувьд, өөрөө би цаг ямагт гүн дунд нь байдаг энэ олон түмэн уншигчдыг өрөвддөг юм. Эдэнд жинхэнэ уран сайхны үгс, жинхэнэ урлан бүтээхийн номоор бичсэн яруу сайхан зүйлсийг гаргаж өгөхсөн! Энэ шаардлага тун багаар биелсээр байгаа юм. Гэвч үүнийг би шүүж хэлэлцэх эрх байхгүй.
"Хорвоотой танилцсан түүх" номонд миний бага насны олон юм тэр хэвээрээ гарч ирж сэтгэл зүрх хөндлөө. Би чулуугаар тоглож, хонь унаж бойн дээр очиж, хадны мангаанаас айж, үнсэн самбар дээр юм зурж байсан. Энэ бүхэн бол Монгол хүүхэд бүхэнд шахам(бидний үеийн) байдаг нийтлэг бага нас л даа. Харин, Түдэв ээ! -Би улаан таван хошуу бүхий ногоон цүнх(даалимбан) зүүж явдаг байсан юм.
Үүнийг ээж минь оёж өгсөн бөгөөд би юм бүхнийг ээжээсээ асуудаг байсан маань энэ номыг уншиж байхад бодогдон уярч байлаа.
Түүгээр ч барахгүй миний аав надад фанер модоор ном хийх жижигхэн хавтгай цүнх хийж, шар будгаар будаж өгсөн юм. Харамсалтай нь миний аав намайг сургуульд орохыг, үргэлж онц сурахыг минь үзэж чадаагүй юм. Тэр шар хайрцаг одоо ч ээжид бий.
Би бас л тэгж чулуу, зураг, дуу, салхи, хавх, тарвага гэх мэттэй хар багаасаа дассан, 1936 оны ургац билээ. Бид юутай адилхан өсч өндийж эхэлж байгаа вэ?! Гагцхүү би багадаа өнчирч, өргүүлж аймаг сум алгасан тэнэж, гэр орон, ээж, дүү нараа санан санан хатаж, зодуур зүдүүр үзэж, золбин нохой мэт өсөхдөө, хүн бүхний эсрэг, орчин тойрныхоо эсрэг шүд зууж, нүд хялайж, бодьгал хорон хүмүүжил олж авсан байнам.
Энэ номонд хүний бага насны туйлын үнэн дүрийг хүүхдийн зөөлөн хонгор зангаар хүүрнэжээ. Аман хуур сайхан дуугаргадаг тэр ээж ямар сайхан, жинхэнэ Монгол ээж вэ? Тэр аавын тань тухай, хацарт нь хацраа наан сонсдог тухай нь хүүдээ цухас өгүүлэн шүүрс алдаж байгаа хэсэгт миний нүдний нулимс гарсан... Ийм л сайхан, хөдөө нутгийн Монгол ээжүүд байсан даа...

Миний ээж "Улаан-Үдэ" хотод Монгол рабфак-т байгаад хөдөө амрахаар ирж, аавтай нөхцөөд үүрд энэ эл хуль тал дунд гандсан юм. Одоо энд би ч гандаж байна. Харин миний охин Хулан энд гандахгүй биз ээ.

Намайг 2-р ангид байхад, манай ангийн гэрийг цас дараад, тооно нь дотогш орчихсон байсан. Мөн, миний гар дээр нэгэн халиун зүсмийн шүдлэн зудаас үлдэж, тэжээлгэж өссөн бөгөөд түүгээр би морь унах эхний сургуулиа хийсэнсэн. Манай хамаатан эгч аман хуур сайхан дуугаргадаг хүн байсан. Би багадаа хулсан хуур гоё хийдэг байсан. Энэ бүхэн, ер нь миний өсч явсан цаг үе, энэ номонд тод бөгөөд үнэн зөв буусан тул би машид амтархан уншиж, их баярлалаа.
Би энэ хорих лагерьт ирсээр зузаан дэвтэр дээр "Миний үзсэн хорвоо" гэдэг ерөнхий нэрийн доор өөрийн намтрыг яг үнэнээр нь бичиж эхэлсэн юм. Гэхдээ би одоогоор нийтэд зориулаагүй дан өөрийнхөө үнэн зөв намтрыг босгох гэж урьдал болгосон бөгөөд бас уран сайхны цэвэрлэгээ хийгээгүй, нуух цээрлэх зүйлийг ч гэсэн хэвээр бичсэн юм.
Үүнийгээ би нэгэн зузаан дэвтэр дүүрэн бичээд, хоёр дахь дэвтэрт нэлээд явж байх үес энэ зун, хуягууд хурааж авсан. Одоо эндэхийн захиргаанд, миний бусад шүлэг сэлтийн хамт хадгалагдаж байгаа. Би өөрөө тиймэрхүү зүйл хувьдаа боловч бичиж байсан болоод ч тэр үү, номыг тань их сонирхсон юм. Сонирхон шимтэж уншсаны ч хэрэг гарлаа. Энэ бол зөвхөн хүүхдэд ч биш бүх уншигч түмэнд "хэрэгтэй ном" болж чаджээ.

Миний хувийн дүгнэлт энэ байна. Ганц би ч биш, энэ номыг уншсан эр, эм нэлээд хүмүүс ам сайтай байгаа бололтой. За одоо захидлаа төгсгөе. Уран бүтээлийн болон амралтын цагаас чинь өдий хороосон явдалд намайг уучлаарай хэмээхийн гадна улс төрийн талаар намайг давхар битгий яллаарай л даа. Би тэртээ тэргүй өөрийгөө ялласан. Би энэ хэргийг хүлээхгүй байхад надад тохогдох үндэсгүй л байсан юм. Би ер нь өөрийгөө нэг сайн цэвэрлэж авъя гэж бодсон юм. Намайг шийтгэсэн явдал бол зөв зүйл. Би өөрөө ойлгож, өөрөө гэмшиж, өөрийгөө заслаа, харин миний засрал хүмүүжлийн талаар бусад хүмүүс, тэр ч байтугай засаг төр итгэнэ үү, байна уу би л итгээч гэж гуйхгүй. Явах ёстой зөв замаараа л явбал барав. Ер нь би, шоронд орохоосоо өмнө ч өөрийн буруу замыг ойлгоод, өөрөө засч хүч хүрэхгүй байсан юм шүү. Үүнийг сүүлийн үес надтай цуг явж байсан нөхөд мэднэ. Би шоронг тэсч амьд гарвал тантай хувийн талаар уулзаж, уран бүтээлийн чинь амьдралыг сонирхоно гэж бодож байна.
Та зөвшөөрөх бол уу?
За баяртай.

Таныг чин сэтгэлээс зохиолчийн тань
хувьд хүндлэн ёсолсон Р.Чойном
17/XI.70

Ирээдүйн өмнө үлдээсэн өчил:
Аливаа хүн урт настай мэт боловч мөнхөрнө гэдэг туйлын харьцангуй ойлголт. Заримдаа ердийн нэгэн чихрийн цаас гэхэд л хүнээс урт настай байдаг тул "Эд мөнх эзэн хэврэг" хэмээх ойлголт гарч түүнийг эсрэг байгаасай гэхдээ хүмүүс "Эзэн нь мөнх, эд нь бөх" байгаасай гэж хүртэл ерөөдөг болсон юм. Хүмүүсийн өөрсдийн гараар бичиж орхисон зүйлс түүний дотор хувийн захидлууд бол ирээдүйн өмнө тэдний үлдээсэн гэрчлэх бичиг нэг ёсны өчиг болдог. Ялангуяа хувийн захидалдаа хүн хамгийн үнэн үгээ бодож санаснаа нуулгүй илэн далангүй бичдэг нэг онцлог бий. Хуурамч хувийн захидал гэж их ховор. Ийнхүү хувийн захидлыг хувь хүнээс ирээдүй хойчийн өмнө үлдээсэн нэгэн ёсны өчил, өөрийгөө гэрчлэх үг гэж үзэж болно. Ийм утгаар нь "Ирээдүйн өмнө үлдээсэн өчил" гэсэн буланг "Дал" сонин нээж байна.
Анхны гэрчлэх үгийг яруу найрагч Ринчиний Чойномын 26 жилийн тэртээ бичсэн өөр хаана ч хэвлэгдээгүй захидлаар нээж байна.
Л.Түдэв

Address

Монгол улс
Ulaanbaatar

Website

facebook.com

Alerts

Be the first to know and let us send you an email when Game Writer posts news and promotions. Your email address will not be used for any other purpose, and you can unsubscribe at any time.

Shortcuts

Want your business to be the top-listed Media Company in Ulaanbaatar?