29/10/2024
ДУУ БОЛ НИЙЛМЭЛ УРЛАГ
Дуу минь дуу минь дуртайхан дуу минь...Тиймээ. Дуртайхан дуу минь дуртмал торго шиг намирсан дуу минь. Дулаахан сэтгэлийн уяралтайхан дуу минь...Ингээд элгэмсээд байвал дууны тухай олон сайхан санаа ургаад л байна. “Дуулах” гэдэг үг “уйлах” гэдэг үгтэй хорших дуртай байдаг. Энэ нь чухамдаа хүний сэтгэлийн дотоод мөн чанараас үүдэлтэй юм. Яруу найраг талаасаа дууны шүлэг нь нягтарсан, эгшиг авианы зохиролтой, ухааралд хөтөлсөн урам шагнасан, уйтгар сэргээсэн...аялгуугаар аргадсан төрөл. Дуртай бүхэн дууны шүлэг бичсэн өнөө цагийн араншингийн нүдээр ажиглаваас дууны шүлэгт өөрчлөлт ч их орж, тоочилт ч их болж, явцуурал ч их болжээ. Үг хэллэг яруу тансагийн тухайд нь ажиглавал хэтэрхий бүдүүн тойм, үргэлжлүүлээд биччихвэл зүгээр л энгийн өгүүлбэр шиг, уран зохиолын хэрэглүүр болсон адилтгал зүйрлэл, ихэсгэл багасгал, хэтрүүлэл, ухаарал, оновчтой давталт илт үгүйлэгдэх болсныг захаас аван жишээлж болно. Яруу найраг уран зохиолд “мөнгө” гар дүрсэн нь энэхүү гажилтад хүргэсэн гэж бодох юм. Мөнгөөр бүхнийг шийдэх нь уран зохиол, урлаг соёлд ихээхэн хар мөртэй. Дуу бол цэнгүүлэх, жаргуулах, ухааруулах, ерөөх, магтах, сургамжлах олон аясыг шингээн уралдгаараа хүн ардын соён гэгээрэхүйд үнэлж баршгүй хувьтай. Үгийг эмбрийдэж зөөллөж аялгуулснаар хүний сэтгэлд очиж шингэх нь илүү дөхөм байдаг. Зуун шүлэг цээжлээгүй ч зуун дуу дуулдаг хүн алийг тэр гэхэв...Бүүвэйн дууны гайхамшиг чухам энд л оршино. Хүнийг аялгуугаар аргадаж тайвшруулан амгалан болгох ямар давуу талтайг бид бэлхнээ мэднэ дээ. Адгуус ч ялгаагүй ботгоо голсон ингэ хуурын дуунд уярдаг шиг, хургаа голсон хонь тойгийн дуунд уярч үрдээ өөриймсдөг гээд захаас аван жишээ олдож байна. Дуу ийм увьдастай болох нь хөгжмийн зохиолч, түүнийг хүргэж байгаа дуучинтай ихээхэн холбоотой зүйл. Утга авцалдаа муутай, хэлэх гэсэн санаа нь тод биш, задгай цагаан магтаал, хэт явцуу яруу найргийн шинж хомс дууны шүлэг бичиж сайхан аялгуу, сайн дуучны “авьяасанд” дулдуйлагдан олонд хүрсэн ядмаг үгтэй дуу олширч байна. Би ч чадна гэж ухаардаг зарим хүмүүсийн бичсэн ийм дуунууд замын дунд гээгдэж талаар өнгөрөх нь ч ихэссэн. Танилын хүрээнд цахим ертөнц, богино долгионы дамжуулалтаар түлхэн байж олонд хүргэдэг ийм дуунууд олширч байгааг бодож болгоох цаг болсон. Чаддаг юмаа л сайн хийх нь амжилтын түлхүүр шүү дээ. Дуу бол хэдийвээр шүлэг найраг нь эхэлж төрдөг ч хөгжмийн зохиолч дуучин гэсэн хамтлагийн бүтээдэг “нийлмэл” урлаг юм. Бид муу шүлэг биччихээд сайн хөгжмийн зохиолч, сайхан дуучнаар “хүчиндүүлж” болохгүй. Хөгжмийн зохиолч нь ч шүлэгчээсээ засаж залруулахыг шаардаж, дуучин нь ч үгийг нь хэрхэн илэрхийлж болохыг асууж шалгааж байж энэ урлаг чанаржина. Дуу бол яалт ч үгүй нийлмэл урлаг тулгын гурван чулуу шиг хамтлагийн цөм юм. Үүнийг үнэлдэг нь ард түмэн. Ардын жүжигчин С.Батсүх дуу бол дөрвөн жигүүртэй. Яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч, дуучин, үзэгч олон гэсэн томьёололыг анх удаа хэлж байсныг тодхон санаж байна. Үүнээс өмнө дуу гурван жигүүртэй л гэдэг байлаа...Энэхүү “нийлмэл” урлагийн хувь заяаг уран бүтээлийн тэрхүү “гурвал” хамт үүрэх ёстой юм бол уу даа...
