Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье

02/07/2025

30/06/2025

НАР РУУ ШИРТЭХ НЬ БОРГОЦОЙ БУЛЧИРХАЙГ ТОМРУУЛДАГ

Дэлхий дээрх соёл иргэншлүүдэд НАР-ыг амьдралын тэтгэгч хэмээн шүтсээр ирсэн. Египетчүүдийн хувьд РА, Ведийн соёлд СУРИЯА, Грекийн домогт ХЕЛИОС юмуу АПОЛЛО хэмээн НАР-ны бурханыг төлөөлүүлдэг байв. Нар ширтэх эртний урлагаар эртний Маяачууд, Египетчүүд болон бусад иргэншлүүд хичээллэдэг байв.

НАР өвчнийг илаарьшуулж, хоол ундны хэрэгцээг багасган, бодлоор харьцах боломжтой болгодог гэдэгт тэд итгэдэг байв. Энэ эртний арга барилыг бид яагаад мартах болов? Хэдийгээр эдгээр боломжгүй, нууцлаг мэт санагддаг гэгээрсэн мэргэд ийм чадварыг эзэмшиж, бас ашигладаг байсан аж.

Нарыг шүтэн нар ширтэх тодорхой зарчим бий. Нарыг ширтэх дадлыг нар шингэх юм уу, нар ургах үед хийдэг. Нар ширтэгч хөл нүцгэн зогсоод нар руу 10 секунд орчим харна. Түүнийгээ өдөр өдрөөр, секундээр аажмаар уртасгана.

Нар руу ширтэх ШУ-ны батлагдсан ашиг тус:

1. Нар ширтэх нь эрчмийн түвшинг нэмэгдүүлдэг. Бидний боргоцой булчирхайг өдөөж, мелатонин болон сератонин гэх аз жаргалын гормоныг ихэсгэдэг аж. Тэр бүгд эрчмийн түвшинг өсгөх шалтгаан болдог. Мөн биед тамир тэнхээ, цог золбоо өгдөг.

2. Нар руу ширтэх нь боргоцой булчирхайг томруулдаг. Бидний энэ булчирхай нас явахын хэрээр хатингаршиж агшдаг бол нар руу ширтсэнээр түүнийг эсрэгээр нь өсгөж томруулдаг. Боргоцой булчирхай буюу билгийн мэлмий биед шүүрэл ялгаруулалтыг тогтворжуулахаас гадна бидний нөхөн үржихүйн тогтолцоог эрүүл байлгадаг. Мөн түүх номд дурдагдсанаар “билгий мэлмий” нээгддэг гэжээ.

3. Нар руу ширтэх нь бидний биеийн шим тэжээлийн хэрэгцээг хангадаг. Энэ нь хоол идэх хэрэгцээг багасгаж эрүүлээр жингээ хасах боломж олгодог. Бидний өвөг дээдсүүд нарны хүч чадлын гайхамшгийг эзэмшиж, урт наслан тамир тэнхээгээ бэхжүүлдэг байж.

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье

27/06/2025

Элсэлтийн ерөнхий шалгалтаа ч өгөөд байх шиг эсвээс өндөр заяатай, зарлигтай хэн нэгэн болох дүрд тэнцэх нь үү хэмээх шалгаруулалт ч юм шиг. Бидний билэгтнүүд үүдлэл болгонд хэсэг хэсгээрээ том том тэнгэр, газар яриад л, сүр жавхлантай сүлд, тамга оньслоод л... Хөөрхий хүмүүс бид... Хүн бүрийн тавилан адилгүй, хүрэх, хүртэх, хүлээх бүхэн ч ижилгүй. Адилгүй, ижилгүй болохоороо аргатад ангид олуулаа тус тусдаа хүн болж төрцгөөсөн биз дээ...
Хэн нэгний дүр, үүрэгт өгөгдөл дээр өрсөлдөөд л, тэнцсэнгүй, тэнхэрсэнгүй, тэнхээжсэнгүй, орхигдлоо, онхолдлоо, гээгдлээ, гэнэдлээ гэх юм... Тэнгэрүүд үнэндээ дүрийн шалгаруулалт хийгээд байдаггүй. Өөрийгөө хэр үнэн таньж, зөв олж, үүдлэл босгоор үүрэх ачаа, үүрэг хариуцлагынхаа үнэн мөн, үнэт чанарт тэнхээтэй, тэнцвэртэй, тэгшрээд замнахад бэлэн үү л гэсэн сорионд тулдаг... Учир нь бидэнд заяаны учигтай заавал тэнцэх ёстой өгөгдөл хэлхээт өөрсдийн дүр гэж бий...
Алтан дээд гэрэгэ.г айхтар уншаад тайлчихсан хүн хаан болох эрхтэй болдог гээд айхтар түйвээсэн мунхруулга шүү... Уг судрыг уншиж таньж тайлснаараа би илүү болохоор эрэмбээрээ би илүү болсон, ахмад хүмүүсийг ч чи гэж дуудах, өөртөө үйлчлүүлэх эрхтэй гэж аархан суугаа бага залуусын цэцэрхэх гэж ядсан мунхаглалыг харж хичнээн эмгэнэсэн гээч. Эхлээд хүн шиг хүн бол. Хүний ёсыг үл тоогсдыг тэнгэрийн ёсонд тэнхрүүлэн өргөх нь үгүй. Алтан аялгуут судар гэдэг зүрхэн судар. Хүн бүрт хувь заяаных нь нууцад учигтай амин оньст түлхүүрээр нь эрдэмлэн амьдрал мөрт, үйлст үүрэгт, заяа тавиланд нь хөглөлөөр хөтлөн дэлгэрдэг амьд судар. Тархиар тайлах бүрт хайрцагт хавханд халжиж, хайрцаглагдсан бүхнээ хамхчиж эмтэлдэг ёрт оньс нь харийнханд тавьсан урхи юм. Учир нь уг язгууртаа учиг бүрэн ижилсэн өндийгч үнэнтэнд өрц гүнээс нь өөрт нь дэлгэх үнэнээ, эрдэмээ, эрчимээ, эрхээ өөрт нь чандлах нууц бүхнийх нь хамтаар дээжлэн ундаргалдаг энэ амьд судар амь алтан язгуураар өртөөлөгч монгол өртөөлөгч бүрт өндөр өвгөдийнх нь хариуцахуйн хамтын учигаар урсгалжин урлагддаг.
Хүн бүрийн хувь тавилангийн учигт нь уяж ундарч гүнээс нь дэлгэгдэн аялгуулдаг уг сударт хамаарах бүхэн нь халхлах нууцтайгаа, хариуцах эрхтэйгээ, хатуу хүчтэйгээ, хазаарлах хамжааргатайгаа эрдэм болон ухааралт танихуйгаар урган урлагддаг.
Зүрхэн угт оньст чагтагаа таньж тайлаагүй хэн ч зүгээр амьд сударын тухай бүхнийг цээжлэн өгүүлэхээс өөр эрчимгүй...
Хэтийдсэн дээдсүүдийн хэн нэгний дүрд тоглох гэсэн шунал, хүсэл, хорхойсол яасан ч их юм... Зүгээр л энд хүн болсон тэр дүрээрээ эрин цагтаа ихийг бүтээж, мөрөө мөнхлөлцөх зөв, сайны үлгэрлэл болж хойчистоо замчлахдаа л илүүхэн хариуцлагажмаар...

Эх сурвалж: Эрэлчин Тэмдэглэл

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ХҮҮХДЭД ХАЙРТАЙ ХҮН БОЛ... ЯЗГУУРАА ӨВЛҮҮЛЬЕ! үндэсний хөдөлгөөн
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ

26/06/2025

АМБАГАЙ ХААН МОДОН ИЛЖИГЭНД
АМЬДААРАА ХАДУУЛЖ БАЙХДАА ХАРАМЛАСАН ГАЗАР ШОРОО

ЕСҮХЭЙ ЭЦЭГ ӨСТНИЙ ХОРОНД
ЕРТӨНЦӨӨС ХАЛИХДАА ШИВНЭЖ ҮЛДЭЭСЭН ГАЗАР ШОРОО

ЭЗЭН ЧИНГИС ХААН ЭВЛҮҮЛЖ ЗАНГИДСАН ЭХ ОРОН МИНЬ

ЖАМУХЫН АНДГАЙДАА ҮНЭНЧ
ЦУСАН ДОТРОО ХАДГАЛЖ ХАЛЬСАН
ГАЗАР ШОРОО

ЧИНГҮНЖАВЫН ЗООСНЫ НҮХЭЭР МАХАА
ЦУВИУЛЖ ХАЙЧААР ХЯРГУУЛАХДАА ӨМӨӨРСӨН ГАЗАР ШОРОО

ЧИН ВАН ХҮҮГИЙНХЭЭ ХУЙХАЛСАН ТОЛГОЙГ ЦАРАНД ТОСОЖ АВАХДАА ТАНГАРАГЛАСАН ГАЗАР ШОРОО

МАНЛАЙБААТАР ШОРОНД ЗОГСОО НӨГЧИХДӨӨ
ЗҮРХЭЭ ХӨВЧИЛЖ ЗОРИЛГОО БОЛГОСОН
ГАЗАР ШОРОО

ДЭ ВАН ДЭЭЛТЭЙГЭЭ ХАТАЖ АМЬДРАХДАА
ДЭЭС ТАТАЖ ХУВААГДАХАД ХАРАМССАН
ГАЗАР ШОРОО

ГАЛДАН БОШИГТ ХААНЫ БУРХАН ГУЙСАНЧ БҮҮ ӨГ ХЭМЭЭН
ГАЛ УЛААН ЗҮРХНИЙХЭЭ ӨЧЛИЙГ ХОЙЧДОО ҮЛДЭЭЖ
ХАРАМЛАСАН ГАЗАР ШОРОО

ҮЕ ҮЕИЙН БААТРУУД МИНЬ ҮХЭЖ ХАМГААЛСАН
ЭХ ОРОН ГАЗАР ШОРОО ЮМ ШҮҮ! ХАЙРЛАЖ ЯВААРАЙ!

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ

26/06/2025

Уургын морио хүлэглэж
Уухайн түрлэг дор чуулж
Уулсын бэлээр тархаж
Угтай үрсүүдийн нэгдэх цаг ирлээ

Хурай хурай хурай

Төрийн тэнгэрт харьяалагддаг удмын үрс сэрж
Төр улсаа төвхнүүлэхээс
Тусгүй ирлийз хурлийзүүд
Түмэнтээ удирдаад дээрдэхгүй ээ
Түмэн үрс минь жавхаатай бай
Түүх эргэх цаг ирлээ

Уухай уухай уухай

Аугаа их ДээдЭсүүдийн удам
Ард олныг нэгтгэх учиртай
Атгасан гар шиг нэгдсэн олныг
Адгууслаг зүрхтэнгүүд барамгүй ээ

Амин судалт улс орноо
Аж төрөн хамгаалан сууваас
Алтан дэлхий минь
Амар амгалан оршвой

Сэтгэлийн галаа бүү бөхөөгөөрэй
Сүнсний эрчимээ бүү унагаарай
Сөрөг бүхэнд бүү автаарай
Санаа итгэлээ бүү алдаарай

Сайны ерөөлөөр биесээ ундаалж
Сав нь дүүрсэн эрчмээр сэргэж
Саад тотгорыг ажралгүй даван
Сайн цагийг тосно.

Санамсар Сэрэмсэр -ээс хуулав.

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ХҮҮХДЭД ХАЙРТАЙ ХҮН БОЛ... ЯЗГУУРАА ӨВЛҮҮЛЬЕ! үндэсний хөдөлгөөн
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ

24/06/2025

Плано Карпини монголчуудын тухай "...ТЭД ХООРОНДОО МАРГАЖ ХЭРЭЛДЭНЭ ГЭЖ БАРАГ ҮГҮЙ, ЗОДОЛДОХ, ӨВӨР ЗУУРАА ДАЙТАХ МУУДАЛЦАХ, БИЕ БИЕНЭЭ АЛЖ ШАРХДУУЛАХ ЯВДАЛ ОГТ ГАРГАДАГГҮЙ. ТЭНД ҮНЭТ ЗҮЙЛ ДЭЭРЭМДЭХ, ХУЛГАЙ ХИЙХ ЯВДАЛ ОГТ ҮГҮЙ ТУЛ ЭД АГУУРСАА ХУРААСАН ГЭР ОРОН,ТЭРЭГ, БАЙР СУУЦАА ТҮГЖИЖ ЦООЖЛОХЫГ ҮЛ МЭДНЭ...БИЕ БИЕСЭЭ ДОРИУН ХҮНДЭЛНЭ. ӨВӨР ЗУУРАА ЭВТЭЙ НАЙРСАГ, ЮУ БАЙГААГАА ХАРМЫН СЭТГЭЛГҮЙ ХУВААЦГААНА..." хэмээн номдоо бичсэн байдаг.
Заримдаа өнөөгийн байгаагаа харахлаар өөр ард түмний тухай уншаад ч байгаа юм шиг санагдах нь юуных вэ? Миний мэдэхээр бол 1970,80-аад онд манай эмээ өвөөгийнх хаалга үүд нь онгорхой л байдагсан, яармагт л даа. Хөдөө бүр сайхан, малын хулгай гэж ер дуулддаггүй байв.
Ардчилал сайхаан сайхан, гэхдээ бид өөрт таарсан системээ угсрахдаа буруу угсарчихжээ.
ЭРТХЭН ЗАСМААР БАЙНА.
Ийм байдлаараа удвал улам л муудна, цаашдаа яах юм бүү мэд болно!

Түүхч Д.Өлзийбаатар

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ХҮҮХДЭД ХАЙРТАЙ ХҮН БОЛ... ЯЗГУУРАА ӨВЛҮҮЛЬЕ! үндэсний хөдөлгөөн
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ

24/06/2025

Гүзээний үс бол эм юм. Гүзээний үсэнд эмийн олон төрөл байдаг гэж үзээд хөгшчүүл бидэнд идүүлэх гэж хичээдэг байв. Гүзээ мулзалж чанах бол монгол хоолны соёл биш. Монголчууд гүзээний үс хусахыг цээрлэдэг байв. Цээрлэх болсон олон шалтгаан бий. Нэгд гэвэл малгүй болдог гэж үзжээ. Буянт мал сүргийн хамгийн их хишиг буян нь оршдог эрхтэн бол гүзээ юм санж. Байгалийн хамаг эрчис шингэсэн өвс ургамал, рашаан усыг монгол бэлчээрийн мал өөрсдөө танин мэдэж олж идэх мэдрэмж өгөгдлөөрөө олж иддэг.

Бэлчээрийн үй түмэн ургамал бол малын уран амаар орж ходоод гэдсэнд нь боловсроод тарга хүч нэмэж эм болж үйлчилдэг. Монгол хүн бол бэлчээрийн мал аж ахуйтайгаа хэдэн мяаганаас шүтэн барилдлагатай. Монгол хүнд байгалиас заяагдмал, бүр тэнгэр бурхны бэлэг бол таван хошуу мал. Таван хошуу малынхаа дотор гэдэснээс хамгийн амин дэм нь гүзээнд бий. Мөртлөө бүр гүзээний үсэнд шүү! Гүзээний үсэнд хэдэн зуун төрлийн ургамлаас тогтсон амин дэм шингэдэг, тэр амин дэмийг чанаж болгож идсэнээр хүний гэдэс дотрын бүхий л эд эрхтэн болоод яс, цус мэдрэлийн хамаг өвчнөөс сэргийлдэг жамтай.

Жаахан байхдаа үстэй гүзээ идэхгүй, муухай баас амтагдаж байна гэж нохойд хаяж өгөөд хөгшин ээждээ зодуулж байлаа. Хөгшин ээж минь хэлэхдээ,
- Малын буян гүзээндээ оршдог юм. Чи бодоод үзээч! Гүзээтэй тос ямар гээч сайхан үнэр амттай билээ. Гүзээнд даршилсан малын тэжээл ямар гээч чанартайг чи ухаарах болоогүй л дээ. Гэхдээ мэдээд ав хүү минь, гүзээнээс өөр саванд өрөм зөөхий хийж хадгалах, малын мах үүцлэх, малын тэжээл, даршлахад гүзээнд хадгалсаныг огт гүйцдэггүй юм аа. Малын гүзээ бол их өөр чанартай шүү гэж билээ. Гүзээ хэдий их үстэй байх тусмаа тэр малын мах их чанартайг илтгэнэ.

Зарим жилийн малын гүзээний үс халцгайдуу байх нь бий. Тэгвэл тэр жилийн ургамал шим тэжээл муутай муу жил гэсэн үг. Зарим нутгийн малыг гаргаад идэхээр мөн адил гүзээ нь үс муутай байдаг. Шим муутай байна гэсэн үг. Дээр муу жил гэж цухас өгүүлэв. Муу жил гэж байдаг, хэчнээн бороо устай ч ургац муу, ургасан байлаа нялзуургүй, шимгүй гэсэн үг. Муу жилд хүн малын өвчин дэгдэмхий, хүн, мал, ер аливаа амьтны сэтгэл тогтворгүй, хүний санаанд оромгүй сэтгэл зүрх цочроосон муу муухай үйл хэрэг ердийнхөөс илүү гарамтгай жилийг муу жил гэдэг. Муу жилийн мал хүртэл хотондоо ирдэгггүй, айлын малтай нийлсэн ч ижил сүрэг, хашаа хотоо тэмцэж гүйж ирэх нь үгүй ухаа мэдрэл нь муудчихдаг.

Монголчууд цэцгэнд цадсан ямаа гаргасны дараа юун түрүүнд гүзээний үсийг шинждэг. Гүзээний үс бол хаврын тарчигт жаахан халцайгаад зуны дэлгэрт ургадаг. Үүнийг малын долоо найман тарга хүчийн нэгэнд тооцогдох гүзээн тарга гэж үздэг. Агь, шаваг, дагш хорж зэрэг хурц гашуун ургамал түлхүү ургадаг газрын малын гүзээ улаан хүрэн бус, хүрэн бараандуухан өнгөтэй байдаг. Гүзээний сэвсийг асгаад усаар зайлж үсийг угаачихаж байгаад чанах нь мэдээж. Гэхдээ бүрэн угааж цэвэрлэхгүй, жаахан сэвс амтагдаж байх төдий тусмаа сайн гэдэг. Сайн муу сархинаг мөн адил өнгөртэй чигээр нь идвэл илүү чанартай. Багад тэгэж хэлээд үл ялиг сэвс амттай гүзээ идүүлэх гэхээр нэлээд дургүйгээр барахгүй жаахан уур хүрдэг байжээ. Гэтэл хамаг амин дэм нь тэндээ оршдог санж.

Гүзээг сүүлтэй холиод бууз хийх мөн сайхан шүү! Түүхийгээр нь хийвэл удаан болдог болохоор 30 гаруй минут жигнэнэ. Болсон гэдсэн дотроос гүзээг ялгаж аваад ханчиртай, сүүлтэй хольж бууз хийж идвэл сульдаа өвчинд сайн. Өнөөгийн хэллэгээр бол сахарын өвчин гэсэн үг. Гүзээний үсээр эмийн ургамал хийж байсан гэх яриа ч бий. Дээр үед усны сав ховор үед бол гүзээнд ус хийж зөөдөг байжээ. Ер гүзээг олон талаар ашиглаж хэрэглэж ирсэн, малын хишгийн сав гэж гүнээ хүндэтгээд гүзээний сэвс арилгах үед гүзээгээр хад, мод шавхуурдах, гүзээтэй сэвснээс цээрлэхдээ юман дээр тавьж түрэх, газар дээр чирэх зэргийг зэгсэн цээрлэж иржээ. Заавал хоёр гардаж өргөж аваачаад доторх сэвсийг нь асгадаг. Тэр байтугай гүзээтэй сэвсний дээжээс духандаа хүргэдэг ёстой.

Гүзээн бууз, болоод гүзээний шөл гүзээний тухай хууч домог яриаг тунамал оршихуй номдоо бичиж өгүүлсэн билээ. Хорт хавдар тусаад эмчлүүлсэн ба хүндэвтэр мэс засал хийлгэж тэнхээ дордсон хүнд гүзээний шөл уулгадаг. Эрт урд цагт дайнд яваад шархадсан цэрэгт сэвстэй гүзээгээр хоол хийж өгдөг байсан гэж хууччуул дурсан ярьдаг. Гүзээний үсийг хутгаар хусаж цэвэрлэхийг хөгшчүүл бүүр үзэн яддаг. Монгол хүн байтлаа, буянт малынхаа гүзээний үсийг хутгаар хусаад буянаа барлаа гэдэг сэн. Гүзээний үс хусаж мулзалж чанадаг уламжлал бол мөн саяханаас тогтсон олдмол заншил шүү! Тэр сайхан амин дэмтэй юмыг идэхгүй мулзалж хаях бол хэтэрхий цамаан, мунхаг заншил. Амны хишиг нь ар дээрээ гарсан явдал шүү.


#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ХҮҮХДЭД ХАЙРТАЙ ХҮН БОЛ... ЯЗГУУРАА ӨВЛҮҮЛЬЕ! үндэсний хөдөлгөөн
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ

24/06/2025

■1640 оны нөхцөл байдал:
Лигдэн хаан алагдаж, хүү Эжэй хонгор нь манжуудад олзлуулж, Умард Юань улс угтаа мөхөв.1636 онд зүрчидийн хаан Хунтайж, Манж Чин улсаа тунхаглаж, монгол тайж нар түүнийг "Сэцэн хаан" хэмээн монголын хаан залав. Тусгаар тогтносон монголын их хаад, тайж, ноёд Засагт хан Субудай, болон Чоросын Эрдэнэбаатар нарын зохион байгуултаар, 1640 онд хуралдаж, их цаазыг баталж, цэрэг улс төрийн холбоо байгуулав.

■1640 оны их цааз:
Их чуулганд нийт 28 халх, ойрдын ноёд оролцсон.
---Халхаас тэргүүлэх Сэцэн хан Шолой, Түшээт хан Гомбодорж, Засагт хан Субудай нар.
-----Ойрдоос торгуудын Хоо Өрлөг ижил мөрнөөс 2 хүү Шүхэр Дайчин, Илдэн нартай.Зүүнгарт үлдсэн торгуудын Мэргэн ноён.
-----Хошуудаас:Төвөдөд хийж буй дайнаасаа Төрбайх гүүш хаан, түүний ах Хөндлөн-Увш, тарвагатайгаас мөн өөр ах Байбагас баатарын хүү Очирт нар иржээ.
----Цоросоос Эрдэнэбаатар хунтайж, хүү Цэцэн тайж, төрсөн дүү нар болох Цөөхөр, Мэргэн дайчин нартай иржээ.
---Дөрвөдөөс 3 жилийн өмнө өнгөрсөн Далай тайшийн 2 хүү Дайчин хошууч, Тэнгэр Тойн нар. Мөн дүү Буу-илдэн нар морилсон байна.

■Халх-Манжийн харилцаа, сөргөлдөөн:
(Шолой Сэцэн хан, Гомбодорж Түшээт хан
----1635 онд манжууд Түшээт хан, Сэцэн ханы улсуудтай харилцаж эхлэсэн. Эртнээс халхууд Мин улстай наймаа хийдэг байсан ба, Шолой 1635 ондоо наймаа хийх, мөн зэрэгцээд Түмэдийн Бошигт хантай холбоо тогтоох гэж оролдов.Мөн Лигдэний хүү Эжэйрүү захидал явуулж, надад дагаар ор гэж гуйв.Сандарсан манжууд яаралтай цэрэглэн, Бошигтыг баривчалж, хан цолыг нь хурааж, халх элч нарыг хөөж явуулав.
---Шолойгийн захиргаанд түүнийг сэцэн хан өргөсөн сөнөд, хуучид,үзэмчин, авга нарын өвөрлөгч ноёд зүтгэж байлаа. Манжууд Мин улстай наймаа хийх гэвэл цэргийн хүчээр заналхийлнэ гэж сүрдүүлж байлаа. 1638 онд дахин халх элч, наймаачдыг барьж,малыг нь хураажээ.
---1638 онд Засагт хан Субудай мөн Хөх хотруу цэрэгтэй очиход, манжийн хаан Хунтайж өөрөө их цэрэгтэйгээ ирэх гэхэд Субудай ухран гарав.

Субудай өөрийгөө Даян хааны 6 түмний нэгнийх нь хаан , Хунтайж чи бүх монголын хаан биш гэсэнд Хунтайж, халхууд 4н улсад хуваагдсанг хариу сануулж байж.
Манжууд мөн 1640 оны их цааз болсныг мэдсэн ба, халх, ойрдуудруу захидал бичиж, эртний дайсантайгаа холбоолж болохгүй хэмээн хатгаж, монголын холбооноос зүрхшээж байжээ.

■Сөнөдийн Тэнгис гэж хэн бэ?
Батмөнх хааны хүү Төрболд, түүний хүү Бодь алаг хаан.Бодь хааны хүү Хөхчүдэй.Хөхчүдэйн хүү Бурхай,Бурхайн хүү Табахайн хүү Тэнгис юм. Аав нь Лигдэнгээс зугтаж,халхын Шолойд дагасан ноёдын нэг ба, Тэнгис 1639 онд буцаж, манжид дагаар оржээ.

1646 онд Тэнгис, дүү Тэнгидэйн хамт ар халхруу зугтан одов.Манжийн төр баригч ханхүү Доргон захидал ч явуулахгүй, яаралтай Мин улсын аян дайнаас ирээд буй дүү Додогоо их жанжин болгож, Хунтайж хааны хүү Сосег дэд жанжин залж, манж-монгол цэргээс бүрдсэн их цэрэг аван босуул Тэнгис, болон халхын Шолой нарыг барьж ир, хэрвээ хэт гүн зугтвал, ухар, дахин бэлдээд халхуудыг дарж авна гэж захин явуулсан гэнэ.

Олон манж жанжидын хажуугаар хорчины Уубагийн хүү Бадари, хорчины Манжушри, Баясхал,Жаруудын Сангиабу,Дархан дайчин, түмэдээс Гуму, бага Цэрэн,Бадун дархан зоригт,найманы эфү Бадари,урадын Эбүн нар зарлиг даган нэгджээ.

■Тулааны явц:
Манжийн цэрэг Тэнгисийн 400н цэрэгтэй тулж, амархан цохин, Тэнгис зугтав.Тэнгитэйн хөвгүүд,Тэнгисийн ач хүү тэргүүт гэр бүлийнх улс 100 гаруй хүнтэй яваатай таарж,11н язгууртан эрчүүдийг нь цаазлав.Халхын Гүм тайжийн хүү Буянт тайж гэх залуу хамт байсан тул бас цаазлуулжээ.

Манжийн цэрэг халхын нутагт туул голд хүрч, жанжидаа олон тийш явуулж, дээрмийн дайн явуулж, эгэл ард алж хядаж, мал хөрөнгө тууж байлаа.
Шүнзи хааны 3р оны нэг баримтаар бол 825 хүн олзлож,1450 тэмээ,19309 адуу, 135300 хонь тууж, томоохон тайж нар оруулаад 1109 хүн алжээ.

7 сарын эхээр,хэрлэн гол хүрж,Тэнгисийг дахиад цохиж, манж эхнэрийг нь эргүүлэн авч,хажуугаар нь халхын зүүн жигүүрийн тайж нарлуу довтолж байлаа.Тэнгисийг барих л дайн биш, бүүр халхын зүүн жигүүрийг айлгаж,доромжлох, сулруулах дайн болж хувирчээ.

Манай талууд яаралтай цэрэг дайчлан, 7 сарын 13нд Гомбодорж хааны цэргийг, Данжин лам болон хааны 2 хүү удирдан 20 мянган цэрэг удирдан ирж байлдаж, 1100 адуу,277 тэмээ олзлуулан ухрав

7 сарын 14нд мөн Шолой хаан өөрийн Бумба баатар, Тангуд, Баба, Норов тэргүүт хөвгүүдтэйгээ 10 мянган цэрэг удирдан тосож байлдаад, 212 тэмээ, 761 адуу олзлуулж, мөн ухарчээ.

Хэдий ялсан гэх ч, манжийн их цэрэг, Шолой, Гомбодорж нарын цэрэг Сэлэнгэ мөрөнгийн тэнд нийлсэн гэх мэдээ авч, Тэнгисийг хөөлгүй, учир битүүлгээр даруй ухран гарав.

■Яг үнэндээ ялсан уу?
Түүхч Мөнх-Эрдэнэ бүүр үнэндээ халхын цэрэг Додогийн цэргийн цохисон тул, ухран гарсан гэж бичжээ.Манжийн магад түүхд бичсэнээр Доргон хэрвээ Тэнгис хангайруу орвол даруй ухар гэж захисан гэжээ. Үүнийг Доргон ялагдсан нэр хүндээ аврахын тулд сүүлд оруулсан гэж үзэж.Доргон мөн нэг захидалдаа "манай цөөхөн цэрэг" гэж бичиж, халхын илүү хүчинд шахуулсан гэх санаа оруулсан гэж үзжээ.

■Дараа нь юу болсон бэ?
Удалгүй зүүн халхын Эрх цоохор гэх ноён өвөрмонголын баарин аймгийг дайрч, хүн мал олзлон одов.Их цаазын дагуу баруун халхын хаад, ойрдууд ирэх ёстой ч, дөрвөн ойрдын холбоо 1646 онд дотроо байлдаж, Субудай хааны цэрэг оройтож иржээ.
1647 онд баруун халхаас Омбо-Эрдэнэ, Субудай нар, зүүн халхаас Данжин лам(Тулаанд орсон) нар захидал явуулжээ. Товчоор Тэнгисийг барьж өгөх гэсэн ч, манай зүүн халхын хаад танай цэрэгт цохиулж,хохирол амссан тул, тэгэж үл чадав гэсэн утгатай захиа явуулж, бүх халхыг төлөөлж, найрамдах хүсэлт тавьжээ.Хариуд нь манжийн төр, "чи болон би" гэх мэтээр энэ тэнцүү мэтээр бичсэн өнгөө өөрчил гэж томорч байлаа.

Манжууд мөн Шолой хаанруу элч явуулж, та нартай дайсагнасан бол, бид яах гэж ухрах вэ? Тэнгисийг барьж авчир, чадахгүй бол алж хаяаад, ардыг нь авчирж өг, бас чадахгүй бол, олзны хүн явуул тэгвэл, бид өөрсдөө очиж Тэнгис хулгайг агнаж устгая, мөн Бааринаас авсан хүн, малаа өг гэж байжээ.

Яг энэ үед манжууд хятадад 20 гаруй газар байлдаж байсан тул, дахин их цэрэг явуулах чадалгүй байж.

Засагт хан Субудай мөн нэг захидалдаа бид Тэнгис ба баарин ардыг өгч байгаа нь, та нараас айсандаа бус, энх цаг төрийг хадгалахын тулд хийж байна хэмээн сануулж, манжийн эзэн хааныг "Богд хаан" гэж дуудаж, энэ тэнцүү мэт аашилж байж.
Гомбодорж,Шолой нар мөн манжийн шаардлагийг хүлээж, уучлал гуйн 1648 онд баарин ардуудыг эргүүлэн өгөв.

Тэнгис мөн өөрөө бууж өгсөн ч, 1448 ондоо нас баржээ.Манжийн төр түүнийг өршөөн, дүү Тэнгитэйг нь сөнөдийн засаг ноён залгуулжээ.

■Бүх халхын хаад найрамдсан ч, 1448 ондоо мөн халхын баруун жигүүрийн алтан хаан хотгойдын Омбо-Эрдэнэ, Барбу Бинтү нар, ан хийнэ хэмээн өвөрмонголруу орж, түмэдийг дайран, 2000 толгой мал авч, дайрч сүйтгээд буцав.
1648 ондоо бас зүүн жигүүрийн хуучин бааринг дайрахад орсон "Хоёр Цоохор" буюу Данжин ламын албат Эрх Цоохор, бас өөр нэг Цоохор гэх ноёд хилдээр ойр цэрэг бөөгнүүлжээ. Доргоны тушаалаар Датуны хамгаалалтыг нэмэж байлаа.Датуны хятад жанжин Жан Гуй зэрэгцээд шахуу бослого гаргаж, үймээн болов.

Доргон энийг дарахаар 1649 онд явж байгаад, Шолой хааны цэрэг 10 өдрийн зайд байна гэх мэдээ авжээ. Доргон даруй хятад бослогийг хаяж, өвөрмонгол ноёдруу элч явуулж, цэрэг цуглуул хэмээн бужигнасан ч, 3 өдрийн дараа дайныг цуцлав.Доргон дахин нөгөө "хоёр цоохор" ноёнг дайрахаас болсон ч, дайсны байрлалын талаар буруу мэдээлэл авч даруй ухарчээ.
Зэрэгцээд 1649 ондоо мөн түмэдийн Жамсо гэх ноён Тэнгис шиг босож, зугтсан ч,1650 оны сүүлээр өөрөө бууж өгөв.

Манжаас бүх халхын хаад ноёдруу захидал явуулж дээрэмдсэн хүн малаа эргүүлж өг, бид анх Тэнгисийг хөөж орохдоо халхуудад бүү халд гэсэн ч, та нар өөрсдөө ирж тулалдсан шүү хэмээн өөрсдийгөө булзааруулж худлаа ярьжээ.

Мөн халх, ойрдуудыг эдийн засгаар шахахын зэрэгцээ, хооронд нь бас байлдуулахын тулд хатгаж, Гүүш хааны хүү Омбо-Сэцэн тэргүүт тайж нарыг халхруу дайр гэж ятгасан ч татгалзав, мөн хошуудын Очирт тайжийг халхтай холбоотой хэвээрээ байвал чи бидний дайсан шүү гэж заналхийлж байж.

■
1.1630 оны улс төр, халхын Цогт хунтайжийн асуудал:
https://www.facebook.com/100094300383901/posts/568942909592384/?app=fbl
2.1643 оны халх-ойрдын хамтдаа казахуудын эсрэг хийсэн дайн:
https://www.facebook.com/100094300383901/posts/550151984804810/?app=fbl

Эх сурвалж: @Шүүлтүүргүй түүхэн баримтууд

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ХҮҮХДЭД ХАЙРТАЙ ХҮН БОЛ... ЯЗГУУРАА ӨВЛҮҮЛЬЕ! үндэсний хөдөлгөөн
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ

20/06/2025

Амь эхлэлээс урлагдан ургасан Амьд Урлал
Аугаа суугаар хөтлөгдөн хүчижсэн Үйлст Урлал
Алтан лусдаар ивээлжин дэлгэрсэн Элбэг дүүрэн
Алтан Язгуураас өртөөлөлжин өрлөлжсөн замналт тавилан
Усташгүй ундаргаас ургасан
Унтрашгүй галаас бадарсан
Мөхөшгүй мөнхрөлөөс эрчислэсэн
Мохошгүй Монголын эргэн сэргэлт
Алдрашгүйн алтан айд эмхрэн эрчимжиж
Эвдрэшгүйн эрчист зангиран эрхшээлжин өндийдөг
МОНГОЛ гэдэг мөнхрөлд ижилсэх чанар юм
МОНГОЛ гэдэг мөнхрөлд мөрлөх зарлиг юм
МОНГОЛ гэдэг язгуураасаа л өвлөдөг өртөөлөл юм
МОНГОЛ гэдэг яса цааз, дэг ёсын дээдлэл хариуцлагаар сэргэдэг үнэн юм...

Эр сурвалж: Эрэлчин Тэмдэглэл

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ХҮҮХДЭД ХАЙРТАЙ ХҮН БОЛ... ЯЗГУУРАА ӨВЛҮҮЛЬЕ! үндэсний хөдөлгөөн
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ

17/06/2025

Хүмүүс гал тахилга гэдгийг түүдэг асаагаад түүндээ баахан сүүл, өвчүү, шар тос, арц ганга өргөөд л болдог зүйл гэж бодох нь элбэг. Зүгээр л гал түлж, өөх тос шатаахаас огт өөр зүйл л дээ...
Ямар утга учиртай тахилга гэдгээс хамаарч галын эзэд, галын амилал, галын эрчим, гал дээр бүтээгдэх үйлүүд, гал тахилгын үр шим нь өөр өөр байдаг. Гал голомтны, айл өрхийн гал тахилга бол галын эзэд нь удмаас уламжлан уригдан залагдаж, ураг үрсээ харж хамгаалсан гал эрчимтнүүд байж л сая үйл нь үрсдээ үр өгөөжтэй, хар хэл ам, хараал ёр, хаагдсан хумигдсан, халжсан сэвтсэнг ариусган, гэр бүлийн гишүүдийн итгэл, сэтгэл, бодол ухаан, үйл мөр, зам заяаг засч тэгшлэн, орохын олзын үүдийг онгойлгож хурайлж, гарах гарзын хаалгыг хавхлан буян хишгийг тогтоох үнэнтэй байдаг.
Хэрэвзээ удмын тахилга бол тухайн удмыг тэргүүлэн хариуцсан удмын дээд өвгөд, угсаа язгуурын хэлхээг холбоослон эрчимжүүлэгчид, удмыг ивээж хамгаалдаг нутаг ус, уул хайрхадын эздийг галд урин залж, цус, яс, ураглахуйн ёс үнэн барилдлагат бүхнийхээ гал голомт, заяа тавилан, буян хишгийг хурайлан, удмын хэмжээнд урхагшин хөнөөлжсөн хал ёр, үе дамжин ужгирсан зүдрэл бэрхшээлүүдээс ариусган ангижираах үйлүүд эрчимд нь эрхшээлжин бүтээгддэг...
Харин улс, үндэстэн, ястан, овогтон, орон нутагтаны гал язгуурын тахилгад нэгээхэн удмын үйл хариуцах эрчимтнүүд үйлжих нь үгүй бөгөөд эрхжин эрчимжсэн заяач дээдүүд, залан эмхлэгчид, зарлигжсан эздийг залан оршоодог... Үүнийг хэн дуртай нь үйл болгон бүтээх нь үгүй...
Дэг ёс, дээдлэх дүрэм журам ч өнөөгийн лам бөө нарын үйлддэгээс ихээ өөр...
Галаа тахиад тахиад л байна, гай хаагдахгүй, гарз хумигдахгүй, олз онгойхгүй, өөдөлж өндийхгүй байнаа гэдэг хүмүүс гал тахилгын далд ивээгч эздэд нь хүргэж үйлжиж чадахгүй байнаа л гэсэн үг.
Үнэндээ өрх айл гэрийн гал голомтны тахилгыг гадны хүнээр заавал лам бөөгөөр хийлгээд байх албагүй. Гэрийн эзэд чин сэтгэлээсээ итгэл бишрэл дүүрэн бүтээхэд үр дүнждэг. Хамгийн гол нь галын эзэдээ таньж, гал эзэддээ танигдаж бүтээх нь л чухал...

Эх сурвалж: Эрэлчин Тэмдэглэл

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ

16/06/2025

Мацүкава Такаши:

ЧИНГИС ХААНЫ АЛТАН ГЭРЭГЭ Японд 3 ширхэг бий. 1940-өөд оны үед одоогийн Бээжингийн тойрогт буй Манж чин улсын үеийн хааны зуслан орчмоос олдсон... #гэнэ

#ЯЗГУУР
Язгуур Боловсрол сан
Yazguur.mn Язгуураа Өвлүүлье
ЯЗГУУРТ МОНГОЛ НЭГДЭЛ