Il-Karmelu Malta

28/12/2025

ĦAJJA NISRANIJA
Sitwazzjoni anomika fil-Knisja
Joseph Camilleri, SDC

X’inhi anomie?

Anomie (jew anomy), fis-soċjetajiet u fl-individwi, hi kundizzjoni ta’ instabbilità li hi ġejja minn kollass tal-istandards u l-valuri, jew minn nuqqas ta’ miri u ideali. Il-filosfu Franċiż Jean Marie Guyau jemmen li fil-futur, il-moralità se tkun determinata, mhux minn liġijiet universali, imma se tkun moralità anomika (anomie), moralità bla normi jew regoli, jew liġijiet. Ħafna jsibu ruħhom f’sitwazzjoni, fejn la jafu x’għandhom jemmnu (dommatika), u lanqas x’għandhom jagħmlu (morali). Guyau ħa l-kelma latina anomos li tfisser bla liġi. Is-soċjologu Franċiż Èmile Durkheim fl-istudju tiegħu dwar is-suwiċidju, introduċa l-kunċett anomie fis-soċjoloġija. Hu kien jemmen li waħda mir-raġunijiet tas-suwiċidju anomiku hu l-kollass tal-istandards soċjali, meħtieġa biex jirregolarizzaw l-imġiba. Il-Latini kienu jgħidu: custodi ordinem et ordinem servat te, żomm l-ordni u l-ordni żżomm lilek.

Meta sistema soċjali hi fi stat ta’ anomija, il-valuri u t-tifsir komuni ma jkunux aktar mifhuma jew aċċettati, waqt li valuri u tifsir ġdid ikunu għadhom ma żviluppawx. Skont Durkheim, soċjetà f’din is-sitwazzjoni, tipproduċi f’ħafna mill-membri tagħha, stat psikoloġiku karatterizzat minn sens ta’ futilità (ma jagħmilx sens), nuqqas ta’ skop jew mira, vojt emozzjonali u disperazzjoni. It-tħabrik jibda jitqies bħala kollu inutli, għax ma jkunx hemm definizzjoni aċċettata u ċara ta’ dak li jkun mixtieq jew tal-għan aħħari.

Is-soċjologu Amerikan Robert K. Merton, li studja ħafna l-anomie jew normlessness (sitwazzjoni bla normi/regoli), isostni li din is-sitwazzjoni doloruża hi preżenti l-aktar f’nies li m’għandhomx mezzi aċċettabbli biex jilħqu l-miri tagħhom. Dawn il-miri huma tant importanti għalihom li, jekk il-mezzi li toffri s-soċjetà jfallu, jistgħu jfittxu mezzi illeġittimi u illegali, fejn jagħmlu ħsara lilhom infushom u lil ħaddieħor. Dan iwassal biex il-qafas li jirregola l-ħajja ta’ dawn in-nies jinfaqa’ u tidħol l-anomie. Hekk, ngħidu aħna, soċjetà li timbotta l-ħin kollu biex il-membri tagħha jakkwistaw flus u ġid ieħor, bla ma iżda tipprovdi l-mezzi adegwati biex jagħmlu dan, ħafna jispiċċaw biex jippruvaw jsiru għonja billi joħduha kontra n-normi u l-liġijiet, u agħar minn hekk, jieħdu l-liġi f’idejhom. F’sitwazzjoni bħal din, fejn il-bniedem ma jafx kif għandu jġib ruħu għax m’għandux tmexxija b’mira ċara, l-imġiba soċjali ta’ ħafna ssir imprevedibbli. Merton jgħid li meta din is-sitwazzjoni esplussiva ddum, il-konsegwenzi jistgħu jkunu: innovazzjonijiet soċjali perikolużi, ritwaliżmu, irtirar mill-ħajja, ribelljoni, delinkwenza, kriminalità u suwiċidju. Dawn is-sintomi narawhom kontinwament fid-dinja u l-kultura tal-lum, f’soċjetà b’mentalità fluwida għalkollox u dwar kollox, fejn saħansitra ħafna spiċċaw lanqas jafu jekk humiex irġiel jew nisa.

Kif konna sa ftit ilu

Ngħid mill-ewwel li jien m’iniex wieħed nostalġiku għall-imgħoddi kollu fil-Knisja. Bħal kull żmien, kien hemm it-tajjeb u kien hemm dak li kien għadda żmienu, u għalhekk naqbel li warrabnieh. Imma jidhirli li llum esaġerajna għall-aħħar. It-tibdil – li dejjem għandu jirrispetta l-oriġinal – ħa sura ta’ ribelljoni li qed tfarrak dan l-oriġinal. Sa ftit għexieren ta’ snin ilu, il-maġġoranza tal-Kattoliċi kienu jħossu li għandhom gwida soda u taf fejn trid twassalhom, b’kuntrast mal-Protestanti li huma maqsumin f’mitt biċċa. Mhux ta’ b’xejn li studji soċjoloġiċi jgħidulna li s-sitwazzjoni anomie kienet aktar komuni fost il-Protestanti milli fost il-Kattoliċi. Tiftakruha l-massima Roma locuta est, causa finita est ‒ tkellmet Ruma, il-kwistjoni spiċċat. Din is-sentenza hi kwotazzjoni libera tal-kliem li bih Santu Wistin (Sermoni, 131,10) isemmi l-kundanna tal-Papa Innoċenz 1 (417) kontra l-Pelaġjaniżmu. Din il-frażi ntużat ħafna drabi fl-imgħoddi biex xi ħadd juri li kwistjoni issa ntemmet. Illum? Illum nistgħu ngħidu preċiżament l-oppost: Ruma tkellmet, il-kwistjoni bdiet. Biżżejjed naraw x’ġara u x’qed jiġri f’diversi postijiet fid-dinja wara li s-Santa Sede ħarġet struzzjonijiet biex ma jitbirkux ‘żwiġijiet’ omosesswali. Biżżejjed naraw kif iġġebbdet u tfissret il-kelma ‘sinodalità’.

L-Identità Kattolika x’sar minna?

Bit-triq li wħud daħħlu fiha lill-Knisja, irnexxielhom jittrasformaw l-identità Kattolika f’identità anomika, bla regoli, bla liġijiet, bla normi, bla direzzjoni. F’setturi kbar tal-kleru u tal-poplu ta’ Alla, intilef l-għan ewlieni tal-Knisja, jiġifieri dak tas-salus animarum, is-salvazzjoni tal-erwieħ – u moħħhom aktar fl-ambjent, fil-ħidma soċjali, fid-drittijiet ċivili, fis-sinkretiżmu reliġjuż u f’battalji politiċi. Dan mhux biss iddiżorjenta lill-fidili, imma saħansitra ġarraf l-identità Kattolika; dik l-identità li mhux biss kienet tmexxi lill-Kattoliċi, imma kienet ukoll twassal numru kbir ta’ nies mhux Kattoliċi biex jersqu lejn is-sagrament tal-Magħmudija.

Ħafna m’għadhomx jimxu wara dak li qal il-Konċilju ta’ Trentu li l-Vanġelu hu fontem omnis et salutaris veritatis et morum disciplinae, l-għajn tal-veritajiet salvifiċi kollha u tad-dixxiplina morali, imma ħadu u qed jieħdu bħala l-għajn tal-imġiba tagħhom soċjoloġija bla ruħ, filosofiji perikolużi u saħansitra l-marxiżmu. X’ma jitħawdux il-Kattoliċi! X’ma jaqgħux f’sitwazzjoni anomika!

Qed nitkellmu hekk, għax il-każijiet li qed insemmu mhumiex iżolati, imma saru kważi the order of the day, kampjuni mill-pezza. Mhux li kien li huma każi iżolati! Huma ħafna u ta’ kuljum. U għalhekk hi sitwazzjoni allarmanti ħafna. Qed tinbena ‘Knisja’ parallela għal dik vera, dik ta’ Kristu. Ħafna qed isejħulha ‘Knisja ġdida’. Imma bil-Magħmudija, ma nidħlux fil-‘Knisja ġdida’ imma f’dik ta’ Kristu, il-vera Knisja.

Hawn ta’ min jinsisti li anke fejn tidħol il-verità, is-sitwazzjoni qed tikkawża anomija enormi. Meta tgħid li ma tiżistix verità assoluta, meta tgħid li l-verità għandha ħafna wċuħ, meta tafferma li l-verità hi skont kif jaraha l-individwu għax m’hemmx verità oġġettiva, meta tgħid li l-prinċipju tas-sens komun jiġifieri li ma jistax ikun hemm affermazzjonijiet kontra xulxin u kollha huma veri (il-prinċipju tan-nonkontradizzjoni), int tkun qed tħawwad il-moħħ tal-Kattoliċi.

Nemmen bis-sħiħ li l-Papa Ljun XIV se jagħmel ħiltu kollha biex isewwi l-ħsara. Mhux faċli, imma jidher li diġà beda jiddritta l-imgħawweġ li daħal fil-Knisja. Nitolbu għalih bil-qalb.

Il-Karmelu, Ottubru-Diċembru 90/4 (2025) p 1

26/12/2025

TIFKIRIET
Aċċessorji tad-deheb
P. Martin D. Schembri, O.Carm.

Fil-ktieb ta’ Francesca Balzan “Vanity, Profanity and Worship ‒ Jewellery from the Maltese Islands”, f’kapitlu minnhom tgħid li l-Maltin u l-Għawdxin, bħala wegħda, ġieli taw xi deheb lill-Knisja. Xi drabi, uħud minn dawn l-għotjiet prezzjużi twaħħlu ma’ xi kwadru jew inkella ma’ xi ostensorju (sfera li biha tingħata l-Barka Sagramentali). Ħafna drabi, dawn l-aċċessorji kienu jkunu maħduma f’għamla ta’ salib tal-filugranu. Sa ftit taż-żmien ilu kont tara kwadri u statwi armati b’labar tan-nisa, b’labar tal-ingravata tal-irġiel u anki msielet. Id-devozzjoni lejn il-Madonna tal-Karmnu daħħlet ukoll f’dan il-qasam tal-arti. Ħafna minn dawn l-aċċessorji kien ikollhom l-arma tal-Ordni Karmelitan jew ix-xbieha tal-Madonna tal-Karmnu. Ix-xbihat tal-Madonna kienu jkunu tal-kwadru inkurunat tal-Belt jew xi xbieha oħra tal-Karmnu.

Xi snin ilu kont qiegħed nitkellem mas-Sur Ġużi Grech li kien jaħdem id-deheb, u qalli li fl-imgħoddi, għax-xahar ta’ Lulju ġieli kellu mas-sittin ordni labar tal-Karmnu, uħud minnhom bid-deheb u oħrajn bil-filo dorato. Imma kienet ħaġa rari li xi ħadd minn dawn id-devoti jordna xogħol bil-gameo għax dan ix-xogħol kien jiswa ħafna aktar u kien aktar rari. Il-gameo hija bħal “shell” kulurita u skulturata. Kien ikun hemm minnhom bix-xbieha tal-Madonna tal-Karmnu.

Patri Pierre Tumas Gatt, O.Carm., meta kien jifforma parti mill-komunità Karmelitana tal-Belt, mill-bidu ta’ Mejju, kull nhar ta’ Erbgħa, nhar ta’ Sibt u nhar ta’ Ħadd, kien jintasab ħdejn il-bieb tas-Santwarju biex jiġbor għall-festa. Mhux l-ewwel darba li biex jagħmel dan kien itella’ lotterija xi labra tad-deheb bix-xbieha tal-Madonna tal-Karmnu.

Il-Karmelu, Ottubru-Diċembru 90/4 (2025) p 29

24/12/2025

Il-perjodiku “Il-Karmelu” tilef waħda mill-akbar benefattriċi tiegħu. Fil-bidu ta’ kull sena, is-Sinjorina Carmen Farrugia kienet tieħu ħsieb tiġbor aktar minn sittin abbonament. Żgur li, għal din l-imħabba tagħha, il-Madonna tal-Karmnu laqgħetha fi ħdanha. GRAZZI, Carmen, u l-Mulej jagħtik il-mistrieħ ta’ dejjem.

24/12/2025

Id-Direttur u l-Editur ta’
Il-Karmelu,
flimkien mar-Reliġjużi
tal-Provinċja Karmelitana Maltija,
jawguraw lilek u lill-familja tiegħek
Milied qaddis u sena ġdida
mimlija b’kull barka ta’ Ġesù Bambin.

23/12/2025

https://www.youtube.com/watch?v=8j12NzNmwr8

2025 Christmas Greetings from Carmelites around the world

22/12/2025

EDITORJAL
Ma kienx hemm post!

L-Evanġelista San Luqa jirrakkontalna l-ġrajja tat-twelid ta’ Sidna Ġesù Kristu billi jinkwadraha fil-ġrajjiet li kienu qed iseħħu fl-istorja tad-dinja ta’ dak iż-żmien (Lq 2,1-7). Jgħidilna li f’dik il-ħabta Ċesari Awgustu ħareġ digriet biex isir ċensiment fid-dinja kollha.

Il-ġrajja taċ-ċensiment toħloq kuntrast mhux żgħir bejn l-Imperatur Ruman u s-Sultan tal-Lhud. Ċesari Awgustu kien magħruf minn kulħadd bit-tfassil tal-istorja dinjija u bil-paċi li ried iġib fost il-popli kollha. Għal min għandu s-setgħa, iċ-ċensiment huwa għodda importanti ħafna biex ikun jaf kemm għandu sudditi taħtu, u hekk ikun jista’ jużahom għall-ħtiġijiet politiċi, militari u fiskali tiegħu. Fuq in-naħa l-oħra għandna lil Ġesù ta’ Nazaret, li wasal biex jitwieled ġo familja fqira, bla ma jafha ħadd, ħlief ftit nies tgħoddhom fuq id waħda! Il-Messija li kien wasal biex jara d-dawl tad-dinja u jifdi l-bnedmin kollha, ma jniedi l-ebda ċensiment, għax il-popli kollha huma kollha t’Alla u tal-ebda setgħa oħra.

Minkejja din id-differenza, iċ-ċensiment kien il-kawża l-għaliex Ġużeppi u martu Marija, li kienet fi tmiem it-tqala tagħha, kellhom jagħmlu vjaġġ diffiċli ta’ madwar 150 kilometru, mir-raħal ta’ Nazaret għall-belt ta’ Betlehem, biex hemmhekk jirreġistraw il-familja tagħhom u l-proprjetà li kellhom. It-twelid tal-Messija huwa muri lilna bl-aktar mod naturali u uman fi ftit kliem: Ġara li, meta kienu hemm, Marija għalqilha ż-żmien biex teħles, u wildet l-ewwel iben tagħha, fisqietu u medditu f’maxtura. L-Evanġelista jgħidilna li Marija nfaxxat u qiegħdet lil binha Ġesù f’maxtura. Il-maxtura hija l-post fejn jieklu l-annimali. Dan ifisser li t-twelid tal-Messija seħħ fi stalla tal-annimali ... għax ma kienx hemm post għalihom fil-lukanda!

F’din il-ġrajja tat-twelid ta’ Ġesù hemm verità spiritwali: għal Marija u Ġużeppi u binhom Ġesù ma kienx hemm post! Mhux biss fis-sens ta’ saqaf fejn setgħu joqogħdu u jistkennu mill-kesħa tal-lejl, imma wkoll fis-sens li n-nies ta’ dak iż-żmien qatt ma basru jew stennew li t-twelid tal-Messija kien se jseħħ f’dan il-faqar kollu. Għaldaqstant, meta twieled, ħadd minnhom ma kellu qalbu mħejjija biex tilqgħu, avolja kien imħabbar minn b***a sekli qabel! Ħadd ma nduna bil-wasla tiegħu: la s-sultan Erodi, la l-mexxejja reliġjużi u lanqas il-kittieba tal-istorja. Kien biss bis-saħħa tar-ragħajja li bdiet tiġri l-aħbar, wara li l-anġlu ħabbrilhom: “Illum, fil-belt ta’ David, twildilkom Salvatur, li hu l-Messija, il-Mulej. U bħala sinjal ikollkom dan; issibu tarbija mfisqija u mimduda f’maxtura.” (Lq 2,11-12)

Bla tnikkir, ir-ragħajja ta’ Betlehem marru jfittxu s-Salvatur, u kif sabu l-familja ta’ Nazaret, bdew jirrakkontaw lil kulħadd b’dak li kien qalilhom l-anġlu dwar it-tarbija. U kull min semagħhom baqa’ mistagħġeb bil-kobor ta’ din it-tarbija! L-aħbar tal-anġlu sabet fir-ragħajja art fertili, qalb imħejjija tajjeb biex tilqa’ l-Messija, hekk li mhux biss marru jgħaġġlu jaraw lil dak li tħabbrilhom, imma wkoll ma felħux iżommu l-ferħ ta’ qalbhom għalihom biss, u bdew iwasslu l-kobor ta’ din it-tarbija lil kulħadd.

Quddiem dan kollu, tajjeb li aħna wkoll nistaqsu lilna nfusna: Marija, Ġużeppi u Ġesù, se jsibu post fejn jistkennu din is-sena? Se jsibu lil qalbi mħejjija tajjeb, biex il-familja ta’ Nazaret, u b’mod speċjali l-Feddej tiegħi, isibu l-kenn f’qalb sħuna kollha mħabba? Il-ferħ li t-tarbija Ġesù ġġib f’qalbna huwa ferħ li jibqa’ u kapaċi jgħaddi minn persuna għall-oħra! Jalla nkunu bħar-ragħajja ta’ Betlehem u ma nibżgħux inwasslu lil dawk li niltaqgħu magħhom il-ferħ ta’ din il-ġrajja speċjali!

P. Anthony Cilia, O.Carm.
Editur

Il-Karmelu, Ottubru-Diċembru 90/4 (2025) p 1

20/12/2025

KOTBA
Il-Milied bidilha
Dr Carmelo Mifsud Bonnici, MP

Il-ġranet li ġejjin se jkunu marbuta mal-jum solenni u qaddis li fih id-dinja kollha, u nittamaw li tkompli tiċċelebra, fil-25 ta’ Diċembru, il-ġurnata li fiha niftakru fit-twelid ta’ Sidna Ġesù Kristu. U tajjeb li nieqfu nirriflettu. Is-sena li ninsabu fiha, hija wkoll l-anniversarju tal-mitt sena minn meta Santa Tereża ta’ Ġesù Bambin ġiet dikjarata qaddisa. Imma huwa wkoll il-kważi mija u erbgħin sena minn meta din il-qaddisa, bidlet, kif tgħidilna hi stess, ħajjitha. Fil-kitba tagħha, magħrufa magħna bħala “The Story of a Soul”, hi tgħid hekk: “It was on December 25th, 1886, that I received the grace to leave my childhood – in a word, the grace of my complete conversion.” (“Kien fil-25 ta’ Diċembru 1886 li rċevejt il-grazzja li nitlaq tfuliti – f’kelma waħda, il-grazzja tal-konverżjoni sħiħa tiegħi.”) Fuq dan il-mument huwa xieraq li llum, aktar minn qabel, inħarsu ’l quddiem.

Speċjali. Din il-qaddisa speċjali, li Hans Urs Von Balthasar fil-ktieb mill-isbaħ tiegħu “Therese of Lisieux. The Story of a Mission” (1953) jgħidilna fost l-oħrajn, li kellha l-virtù li dak li tibda, trid twettqu sal-aħħar. Ma tħalli xejn mhux komplut. F’dan l-awtur mill-aqwa, li aktar ma qrajt minn din il-kitba, aktar ħassejt li huwa stess sab, fuq naħa minjiera ta’ ispirazzjoni u fuq l-oħra d-diffikultà biex iġib ordni fl-ideat varji tagħha. Fis-sens li sab iktar milli immaġina li ser jispirah u f’dan fid-diffikultà biex jifhmu. Tant hu hekk, li ssib fih ripetizzjonijiet ta’ kunċetti u ideat meħuda minn sfumaturi varji. Imma ċertament, mimli ammirazzjoni u mħabba lejha. Huwa jislet dak li jara importanti, u waqt li jidħol f’dan l-eżerċizzju, isib li jrid ifittex aktar, ferm aktar biex jifhem u jippreżentaha fid-dawl li jimmeritaha.

Il-Bidla. Tereża tiddeskrivi hekk din il-bidla li ħasset f’dak il-Milied speċjali: “One ray from His heart can in an instant cause his flower to blossom in eternity.” (“Raġġ wieħed minn Qalbu jista’ f’mument wieħed iwassal lill-fjura tiegħu sabiex tisboq fl-eternità.”) Kif aktar ՚il quddiem, Hans Urs Von Balthasar, magħruf għall-kitbietu, ikompli jikkwotaha: “Not a single book and no theology guided me and yet I know in the depths of my heart that I am within the truth.” (“Ma hemmx ktieb wieħed jew ebda teoloġija li mexxietni u f’dan naf imma fil-fond ta’ qalbi li jien ninsab fil-verità.”)

Petite direction. F’dan il-ktieb, bit-titlu Franċiż “Histoire d’une Ame” (1898) (“Storja ta’ Ruħ”), Tereża tkompli tgħidilna hekk dwar il-konverżjoni tagħha fil-Milied: “On that night of light the third period of my life began, the most beautiful of them all, the most filled with graces from heaven. In an instant the work that I hadn’t been able to do in ten years – Jesus did it, being content with the good will that I had no shortage of.” (“Fil-lejl tad-dawl it-tielet perjodu ta’ ħajti beda, l-isbaħ tagħhom kollha, dak l-iktar mimli bi grazzji mill-Ġenna. F’mument wieħed ix-xogħol li ma kienx irnexxieli nwettaq f’għaxar snin, Ġesù wettqu, hu li kien kuntent bir-rieda tajba li ma kontx nieqsa minnha.”) Dwar dan tkompli żżid hekk: “I felt a great desire that I had never felt so strongly. In a word I felt charity enter into my heart, the need to forget myself in order to please others, and ever afterward I was happy!” (“Ħassejt sejħa kbira li qatt ma ħassejt bħala qabel. F’liema karità daħlet f’qalbi, fil-bżonn li ninsa lili nnifsi biex nogħġob lill-oħrajn, u wara kont dejjem ferħana.”)

Il-Ġellieda għas-sewwa. Hans Urs Von Balthasar, f’kitbietu dwarha, imiss ma’ punti rari u l-kontra ta’ dak li nsibu f’kitbiet oħra. Dawk partikolari, li laqtuni b’saħħa akbar minn qabel, li rajt quddiemi. Din il-persuna determinata, din il-Qaddisa tikteb hekk; “Progress does not come through acquisitions but through losing everything it does not mean climbing it means descending. You are wanting to climb a great mountain and the good God is trying to make you descend he is waiting for you at the bottom in the fertile valley of humility.” (“Il-progress ma jiġix billi wieħed jikseb aktar oġġetti imma billi jitlef kollox, ma tfissirx titla’ ’l fuq imma tinżel ՚l isfel. Int trid titla’ muntanja kbira u l-Ħallieq tagħna qiegħed jipprova jniżżlek ’l isfel għax qiegħed jistenniek fil-qiegħ tal-wied fertili tal-umiltà.”) Tkompli tikteb u tgħallem dwar id-determinazzjoni tagħha: “God wanted to make me conquer the fortress of Carmel at the sword’s point. Totally unafraid of war I must do my duty whatever it costs.” (“Alla riedni nirbaħ il-fortizza tal-Karmelu bil-ponta tax-xabla. Ma għandix biża’ mill-gwerra u għandi nwettaq dmiri jkun xi jkun il-prezz.”) Kif ukoll meta tgħid hekk: “Let us always grasp the sword of the spirit, let us never simply allow matters to take their course for the sake of our peace, let us fight without ceasing even without hope of winning the battle.” (“Ejja naqbdu x-xabla tal-ispirtu, ejja ma nħallu qatt is-sitwazzjonijiet joħorġu minn idejna biex nibqgħu fil-kwiet, ejja niġġieldu mingħajr ma nieqfu jew nittamaw li ser nirbħu l-battalja.”)

Għall-imħabba tagħna. Urs Von Balthasar jispjega dan kollu f’passi oħra ՚l quddiem f’kitbet oħra tal-Qaddisa marbuta mal-Milied. Huwa jfakkarna f’dak li fuqu kienet kitbet hekk: “In ‘The Divine Child begging at Christmas’, the Christ Child is depicted as subject to all human needs, all of which are equally love’s needs, and may be satisfied by love in its different forms. This same thought recurs as the leitmotif of “Jesus in Bethany”; “Yes , it is your heart that I desire”, says Jesus “I came down to it from Heaven, leaving infinite glory for the sake of it.” (“Fil-kitba ‘L-Iben Divin jittallab fil-Milied’, Kristu tifel huwa mpinġi bħala dak li għandu l-bżonnijiet umani kollha, ilkoll huma ugwalment il-bżonnijiet tal-imħabba, u jistgħu jkunu sodisfatti bl-imħabba fil-forom differenti tagħha. Dan l-istess ħsieb jirrikorri fil-leitmotif tal-kitba “Ġesù f’Betanja”; ‘Iva hija qalbek li nixtieq’, jgħid Ġesù, ‘Ġejt hawn mill-Ġenna, ħallejt il-glorja infinita għaliha.’”) Riflessjonijiet qawwija għal dawn il-ġranet speċjali.

Messaġġ. F’dan il-Milied qaddis u partikolari nawguralkom l-ewwel li tieħdu bħali, lezzjonijiet minn kitbet din il-Qaddisa kbira, it-tieni li jkollkom ġranet fil-paċi u l-ġid.

Il-Karmelu, Ottubru-Diċembru 90/4 (2025) p 12-13

18/12/2025

ANNIVERSARJI
Il-Karmelu, ġrajja ta’ 90 sena!
P. Anthony Cilia, O.Carm.

Din is-sena, il-perjodiku Il-Karmelu, ippubblikat mill-Provinċja Karmelitana Maltija, għalaq 90 sena minn twelidu! L-ewwel ħarġa rat id-dawl tagħha f’Lulju 1935. Kien bidu sempliċi ħafna, imma kif stqarr l-Editur ta’ dak iż-żmien, P. Romeo Grech, O.Carm., dan il-perjodiku kellu jkun ġnien mill-aħjar (infatti l-kelma “Karmelu” tfisser “Ġnien tal-Mulej”) li joffri lill-qarrejja tiegħu, kull xorta ta’ frott bnin li jaħji u jqawwi l-fidi ta’ dawk kollha li kellhom jieklu minnu. Hekk ipprova jagħmel hu u l-erbatax-il Editur li ġew warajh.

Iż-żmien u l-progress, bil-qawwa kbira li għandhom, jafu jbiddlu kull ħaġa li tmiss magħhom. Hekk ukoll ġralu l-perjodiku Il-Karmelu. Mal-medda tas-snin, inbidlu mhux biss l-edituri li jmexxuh u l-awturi li jiktbu fih, imma wkoll il-kollaboraturi u l-qarrejja. Inbidlet ukoll is-sistema li biha kien stampat u anki l-format u l-mod li bih kien ippreżentat. Ma naqasx ukoll milli jgħaddi miż-żmien tal-prova, mis-snin diffiċli, fost l-oħrajn tat-Tieni Gwerra Dinjija, tal-pandemija Covid 19, tal-għoli tal-ħajja u tan-nuqqas ta’ interess u ta’ abbonati. Imma minkejja dawn id-diffikultajiet, il-perjodiku Il-Karmelu xorta waħda baqa’ joħroġ. Imsaħħaħ mill-ħiliet partikulari ta’ kull editur u kittieb, mill-ġenerożità tal-kollaboraturi, l-abbonati u l-benefatturi, Il-Karmelu kompla joħroġ, filwaqt li addatta ruħu skont il-ħtiġijiet taż-żmien u tal-qarrejja. Minħabba f’hekk, baqa’ jkun interessanti u mistenni b’ħerqa kbira mill-abbonati ta’ kull żmien u klassi: tfal, adolexxenti u żgħażagħ, adulti u anzjani, Terzjarji Karmelitani, Konfratelli u Konsorelle, devoti tal-Madonna tal-Karmnu, u dawk kollha li għandhom għal qalbhom l-Ordni Karmelitan.

Fil-bidu tiegħu, il-perjodiku Il-Karmelu kien inizjattiva tal-patrijiet tas-Santwarju tal-Madonna tal-Karmnu tal-Belt Valletta, bħala mezz biex ikabbru d-devozzjoni lejn il-Verġni Marija. Kien wara tnejn u tletin sena, lejn tmiem is-sena 1967, li l-perjodiku ħalla l-Bażilika Santwarju tal-Belt u sar l-organu tal-Provinċja Karmelitana Maltija. Dan seħħ sabiex il-Provinċja, fir-responsabbiltà tagħha, tkompli ssostni u twassal lill-Maltin u l-Għawdxin kollha formazzjoni Nisranija u Karmelitana f’sens aktar wiesa’. B’konsegwenza ta’ din id-deċiżjoni nistgħu ngħidu li d-direzzjoni u t-tmexxija ta’ Il-Karmelu daret il-kunventi kollha tal-Provinċja Karmelitana. Fl-1976 il-perjodiku ma baqax joħroġ kull xahar, bħalma kien fil-bidu tiegħu, imma kull xahrejn, u fl-2004 wasal biex stabbilixxa ruħu għal erba’ numri fis-sena, kif għadu sal-lum. B’danakollu, Il-Karmelu xorta waħda baqa’ jkun ippubblikat u jżomm il-livell għoli tiegħu, kemm fil-kwalità tal-artikli, kif ukoll fil-preżentazzjoni attraenti u pulita tiegħu.

Matul dawn id-90 sena, Il-Karmelu ħareġ 664 darba. Kollha flimkien, dawn in-numri jiffurmaw enċiklopedija ta’ tagħlim dwar il-fidi Nisranija, b***a tagħrif dwar l-ispiritwalità u l-istorja tal-Ordni Karmelitan u l-ħidma tar-reliġjużi Karmelitani Maltin fil-gżejjer tagħna u fl-artijiet tal-missjoni. Ma jonqosx ukoll l-aspett kulturali, kemm fil-qasam tal-poeżija, tar-rumanzi u tal-istorja. Imma, fuq kollox, f’din l-enċiklopedija tispikka b’mod partikulari l-kariżma tal-Ordni Karmelitan: l-imħabba tiegħu lejn il-Madonna, l-Omm Spiritwali, u lejn il-Profeta Elija, il-Missier Spiritwali, murija f’eluf ta’ reliġjuż, saċerdoti u lajċi li fil-ħajja tagħhom għażlu li jimxu fl-ispirtu ta’ dawn iż-żewġ mudelli kbar tal-fidi tagħna.

Ta’ min jgħid, li fl-era diġitali li ninsabu fiha, Il-Karmelu ma baqax lura milli jadatta ruħu anke għal din is-sitwazzjoni. Sa mill-2015 inħolqu żewġ strumenti elettroniċi u strument ieħor f’nofs din is-sena sabiex aktar individwi jgawdu mill-frott bnin ta’ Il-Karmelu. L-ewwel strument kien jikkonsisti fil-ħolqien ta’ paġna Facebook (https://www.facebook.com/karmelitani/), li fiha, minn żmien għall-ieħor, l-artikli ppubblikati fil-perjodiku jkunu ppubblikati fiha wkoll u hekk jaslu għand numru akbar ta’ nies. It-tieni strument kien il-ħolqien ta’ Librerija Virtwali (https://fliphtml5.com/bookcase/exfz) fejn il-kopji kollha ta’ Il-Karmelu ta’ dawn l-aħħar għaxar snin ġew diġitalizzati. B’dan il-mod, dawk kollha li jkunu jixtiequ jikkonsultawhom, ikunu jistgħu jaċċessawhom faċilment, mhux biss minn Malta imma minn kull naħa tad-dinja. Dawn iż-żewġ strumenti jistgħu jservu wkoll ta’ għajnuna kbira lil dawk il-Maltin u l-Għawdxin li qed jgħixu ՚l bogħod minn pajjiżna. Imbagħad għandna t-tielet strument elettroniku li huwa l-WhatsApp Channel: Il-Karmelu (https://whatsapp.com/channel/0029Vb60vRD9mrGkxlo0n13D). Dan iċ-channel għandu l-għan li jwassal fi żmien qasir (b’differenza għall-istampa) dak li jkun qed iseħħ fl-Ordni Karmelitan.

Huwa minnu li dawn l-opportunitajiet li qed toffrilna t-teknoloġija tal-lum mingħajr ħlas, ftit li xejn jgħinu fil-pubblikazzjoni stampata tal-perjodiku Il-Karmelu. B’danakollu aħna nemmnu bis-sħiħ fl-importanza tal-istampa, kemm għal min irid jaqra bil-kalma u bir-riflessjoni, kif ukoll għall-ġenerazzjonijiet futuri ... għax l-istampa għandha ħajja aktar żgura, imma wkoll li l-Madonna tal-Karmnu mhix se tħallina mingħajr l-għajnuna tagħha, u minn żmien għall-ieħor tkompli tipprovdilna abbonati u qlub ġenerużi biex bil-fedeltà nkomplu l-missjoni li bdew missirijietna.

Il-Karmelu, Ottubru-Diċembru 90/4 (2025) p 18-19

16/12/2025

Sagramenti
Iż-Żwieġ
Mons. Prof. Hector Scerri

Ir-rabta bejn raġel wieħed u mara waħda tmur lura sa minn ewl id-dinja. Meta Alla ħalaq il-bniedem, Alla ried li l-mara u r-raġel ikunu kumplimentari għal xulxin. Studju dettaljat tal-ewwel żewġ kapitli tal-ktieb tal-Ġenesi jwassal dan il-messaġġ importanti. L-awtur sagru jgħid: “Għalhekk ir-raġel iħalli lil missieru u lil ommu u jingħaqad ma’ martu u jsiru ġisem wieħed” (Ġen 2:24).

Ġesù jislet ħafna xbihat ġejjin miċ-ċelebrazzjoni taż-żwieġ u jużahom f’xi parabboli tiegħu (Mt 22:1-14; Mt 25:1-13), u hu nnifsu kien preżenti għal tieġ f’Kana tal-Galilija (Ġw 2:1-11). Ġesù stess, f’xi okkażjonijiet, jisħaq fuq iż-żwieġ u l-permanenza tiegħu, waqt li jeskludi d-divorzju: “Iżda sa mill-bidu tal-ħolqien, Alla għamilhom raġel u mara. Għalhekk mela raġel iħalli lil missieru u lil ommu u jingħaqad ma’ martu, u t-tnejn isiru ġisem wieħed. Għalhekk mhumiex iżjed tnejn, imma ġisem wieħed. Mela dak li għaqqad Alla m’għandux jifirdu l-bniedem” (Mk 10:6-9).

Minkejja dan il-materjal importanti fl-Evanġelju, ma nsibu l-ebda tagħrif dwar iċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament fl-ewwel sekli tal-Knisja. Li nafu biss hu li l-Insara, waqt li kienu jsegwu l-liġijiet tal-Imperu Ruman u l-prattiċi tiegħu rigward iż-żwieġ, kienu jissostitwixxu r-riti sagrifikali pagani biċ-ċelebrazzjoni tal-Ewkaristija.

It-Tradizzjoni u t-tagħlim tal-Knisja jitkellmu dwar Ġesù li waqqaf is-sagrament taż-żwieġ. Ġesù ħa istituzzjoni naturali li kienet sa mill-bidu u żejjinha bil-grazzja, u b’hekk hu għamel sagrament miż-żwieġ. Għalkemm ma nsibux (fit-Testment il-Ġdid) il-mument preċiż tat-twaqqif tas-sagrament, jeħtieġ li nifhmu li l-Misteru tal-Għid huwa fundamentali għas-seba’ sagramenti. Barra minn hekk, fil-każ ta’ xi wħud mis-sagramenti, it-teoloġi juruna li aktar minn mument preċiżament identifikabbli jeħtieġ li mmorru għall-azzjonijiet profetiċi u l-atteġġjamenti ta’ Ġesù. Fil-każ taż-żwieġ, l-enfasi hu fuq il-fedeltà li dwarha tkellem Ġesù, u dak li hu qal dwar is-sagrament taż-żwieġ fis-silta skont San Mark (10:6-9) li semmejna qabel.

Tajjeb ukoll nifhmu li fl-ewwel millennju, niltaqgħu ma’ b***a gruppi u setet, li kienu jitkellmu kontra ż-żwieġ, peress li kellhom ideat żbaljati dwar il-ġisem uman. Fost dawn is-setet kien hemm il-Manikej u l-Montanisti. B***a konċilji reġjonali tal-Knisja – speċjalment dak ta’ Toledo fis-sena 400, u dak ta’ Braga fis-sena 561 – saħqu dwar it-tjubija essenzjali taż-żwieġ u l-prokreazzjoni tal-ulied. Kien ukoll Santu Wistin li għallem dwar it-tria bona taż-żwieġ, jiġifieri t-tliet aspetti tajba taż-żwieġ: bonum fidei (il-fedeltà fiż-żwieġ), bonum sacramenti (il-kunsens tal-mara u tar-raġel), u bonum prolis (il-ġid tal-ulied).

It-teoloġija tas-sagrament taż-Żwieġ, kif ukoll dik tal-Ordni Sagri, hija msejsa fuq l-għotja ta’ Sidna Ġesù Kristu fil-misteru tal-Għid tiegħu. Fuq l-eżempju ta’ Kristu, kemm dawk li jirċievu l-Ordni Sagri, kif ukoll dawk li jintrabtu bis-sagrament taż-Żwieġ, jgħixu l-għotja gratwita tagħhom infushom, u jkunu don lil ħaddieħor. Hu għalhekk li l-misteru tal-Għid jerġa’ jsir preżenti fil-ħajja tal-koppja li tagħżel li tqaddes ir-rabta tagħha bis-sagrament taż-Żwieġ. L-għotja sħiħa ta’ Kristu tissawwab fuq dawk li jiċċelebraw iż-Żwieġ Nisrani, u jagħmel minnhom għotja sħiħa lil xulxin u għal dejjem.

Is-sagrament taż-Żwieġ għalhekk iqaddes ir-relazzjoni ta’ bejn ir-raġel u l-mara, u jgħaqqadhom flimkien. Il-kunsens li huma jagħtu lil xulxin – u li jirċievu mingħand xulxin – huwa ankrat fil-patt li Alla għamel mal-umanità.

Matul is-sekli 20 u 21, ninnutaw żviluppi notevoli dwar it-teoloġija tas-sagrament taż-Żwieġ. Biżżejjed insemmu dawn: l-enċiklika Casti Connubii (1930) tal-Papa Piju XI; it-tagħlim tal-Konċilju Vatikan II fil-Kostituzzjoni Pastorali Gaudium et Spes (1965); l-enċiklika Humanae Vitae (1968) tal-Papa San Pawlu VI; it-tagħlim tal-Papa San Ġwanni Pawlu II dwar it-“teoloġija tal-ġisem” (1979-1984); l-eżortazzjoni appostolika Familiaris Consortio (1981) u l-Ittra lill-Familji (1994) tal-Papa San Ġwanni Pawlu II; u l-eżortazzjoni Amoris Laetitia (2016) ta’ Papa Franġisku. Dan kollu huwa tagħlim mill-aktar għani dwar is-sesswalità, iż-żwieġ Nisrani u l-familja.

Napprezzaw il-fatt li permezz tal-Konċilju Vatikan II u r-riflessjoni teoloġika tal-aħħar sebgħin sena dwar iż-żwieġ seħħet bidla minn preżentazzjoni purament ġuridika dwar iż-żwieġ għal waħda li hi personalista. Xi jfisser dan? Ifisser li minn diskors li kien aktar iffukat fuq dmirijiet, drittijiet u finijiet taż-żwieġ, il-Knisja bdiet aktar tenfasizza kif dawn id-drittijiet, dmirijiet u finijiet jingħataw il-ħajja permezz tal-imħabba interpersonali u intima tal-miżżewġin. Il-grazzja tas-sagrament tagħmel dan possibbli.

L-Isqfijiet tad-dinja kollha, fil-Konċilju Vatikan II, għallmu li ż-żwieġ hu dik il-komunjoni intima, esklussiva u indissolubbli ta’ ħajja u ta’ mħabba li jidħlu għaliha raġel u mara, skont ir-rieda tal-Ħallieq, għall-ġid tagħhom infushom, u l-prokreazzjoni u l-edukazzjoni tal-ulied. Dan il-patt bejn l-imgħammdin ġie mgħolli minn Kristu l-Mulej għad-dinjità ta’ sagrament (ara Gaudium et Spes, para.48).

Fir-Rit Latin, il-ministri tas-sagrament taż-Żwieġ huma l-għarajjes infushom. Fil-mument tal-kunsens huma jagħtu l-grazzja tas-sagrament lil xulxin. Huwa ministru ordnat tal-Knisja (isqof, saċerdot jew djaknu) li jirċievi dan il-kunsens. Il-kunsens li l-għarajjes jagħtu lil xulxin huwa l-element indispensabbli li jagħmel iż-Żwieġ Nisrani. Il-kunsens irid ikun azzjoni tar-rieda ħielsa tal-għarajjes. Jekk il-kunsens ħieles huwa nieqes, ma jkunx hemm żwieġ.

Il-forma tas-sagrament tikkonsisti fil-kliem u r-riti użati waqt il-kunsens. Il-materja tas-sagrament hi r-raġel u l-mara li huma kapaċi jagħtu l-kunsens lil xulxin.

Il-Katekiżmu tal-Knisja Kattolika jisħaq fuq l-aspett ekkleżjali taż-Żwieġ, u li għalhekk għandu l-forma ekkleżjastika mitluba mill-Insara li jidħlu għalih: iż-Żwieġ sagrament huwa att liturġiku. Dan ifisser li ż-Żwieġ għandu jkun iċċelebrat skont il-liturġija tal-Knisja. Permezz taż-Żwieġ, il-miżżewġin jidħlu f’ordni ekkleżjali u għalhekk għandhom sehem x’jagħtu fil-ħajja tal-Knisja, bħala miżżewġin.

Il-fatt li ż-Żwieġ sagrament għandu dawn il-karatteristiċi jfisser li ż-Żwieġ hu stat ta’ ħajja fil-Knisja u jrid ikun hemm ċertezza dwaru. Għalhekk ikun hemm ix-xhieda, biex dawn jixhdu li ż-żwieġ tassew seħħ. Iż-Żwieġ sagrament għandu wkoll l-aspett pubbliku tiegħu fis-sens li l-“iva” li tingħad mill-għarajjes hija “iva” quddiem kulħadd li tingħad darba għal dejjem (ara para.1631).

Il-grazzja tas-sagrament ma taħdimx biss waqt iċ-ċelebrazzjoni taż-Żwieġ, imma fil-jiem u x-xhur u s-snin kollha li jiġu wara. Il-Konċilju ta’ Trentu (1563), u l-Katekiżmu tal-Knisja (1992) jgħallmuna dan: “Is-sagrament taż-Żwieġ ifisser l-għaqda ta’ Kristu u l-Knisja. Lill-miżżewġin jagħtihom il-grazzja li jħobbu lil xulxin b’dik l-imħabba li biha Kristu ħabb il-Knisja tiegħu; b’hekk il-grazzja tas-sagrament twassal għall-perfezzjoni l-imħabba umana tal-miżżewġin, issaħħaħ l-għaqda ta’ bejniethom li ma tista’ titħassar qatt u tqaddishom fil-mixi tagħhom lejn il-ħajja ta’ dejjem” (para.1661).
____________
Dan huwa l-aħħar artiklu ta’ Mons. Prof. Hector Scerri fir-rubrika “Sagramenti”. Nirringrazzjawh minn qalbna tas-servizz tiegħu u tat-tagħlim siewi li wasslilna matul dawn l-aħħar sentejn. Inwegħduh it-talb tagħna. L-Editur.

Il-Karmelu, Ottubru-Diċembru 90/4 (2025) p 10-11