26/08/2025
Station Hulshorst, de poort naar Leuvenhorst
Oud Leuvenhorst kampeerder Jaap van Rossum is in de archieven van de NS gaan spitten. En heeft een doorwrocht artikel geproduceerd over de geschiedenis van Station Hulshorst.
Op de Facebookpagina Leuvenhorst en Hulshorsterzand kijken we graag terug op het unieke kampeerverleden op het landgoed Leuvenhorst. Daar hoort onlosmakelijk het stationnetje Hulshorst bij. Wie stapte hier niet in en uit? Over de historie van dit station wordt inmiddels steeds meer bekend. Zo zijn in het archief van de Nederlandse Spoorwegen, ondergebracht bij het Utrechts Archief, onder andere beheertekeningen van de infrastructuur van het station Hulshorst te vinden. Het gaat om calques van plattegronden uit 1917, 1926, 1952 (gereviseerd in 1968).
Deze tekeningen bevatten een aantal interessante historische details. Zo staan er op de tekening uit 1917 zes grensstenen weergegeven. Een van de grensstenen stond bij de T-kruising Oudeweg-Hierderweg. Deze grenssteen is vermoedelijk terug te zien op een oude ansichtkaart van het Stationskoffiehuis Migchelsen, uiterst rechts op de afbeelding. Op de beheertekeningen van 1926 en later worden de grensstenen niet meer genoemd; er staan wel getallen, die grensstenen zouden kunnen aanduiden. Het zou de moeite waard zijn om te onderzoeken of er ergens nog zo’n grenssteen in het veld te vinden is. Op Streetview van Google Maps lijkt er een te zien bij het “IJzeren Hek”) (de voormalige spoorwegovergang bij het Zilverbeekje).
Wat verder op de tekeningen is te zien, is dat er rond 1917 in Hulshorst maar liefst vier sporen waren en zes wissels en één half engels wissel die deze sporen met elkaar verbonden. Spoor I was het spoor richting Nunspeet, spoor II het spoor richting Harderwijk. Dan was er nog een spoor III, het zgn. Boschspoor of Aansluiting Leuvenhorst dat richting de houtopslag van Leuvenhorst ging en aangelegd is in 1898. Deze houtopslag lag tussen de spoorlijn en de Oude Ermeloseweg. Dit spoor staat ook weergegeven op oude topografische kaarten en op de bedrijfskaarten van Leuvenhorst t/m versie 1942. Uit deze bedrijfskaart blijkt dat dit Boschspoor uit twee sporen bestond. In 1931 is deze aansluiting verwijderd. Op de beheertekening van 1926 is het Boschspoor dan overigens al uitgewist. Tot slot lag ten oosten van het stationsgebouw tussen de spoorlijn en de Oudeweg spoor IV, een laad- en losspoor voor hout en vee. Dit spoor heeft het nog lang volgehouden, maar is inmiddels ook verleden tijd.
Grappig is dat de landweg die het spoor kruist, de Hierderweg, abusievelijk aangegeven staat met de naam Poelscheweg, een foutieve schrijfwijze voor Poolscheweg. Zo heette deze weg daar echter niet. De weg van de Hierderweg naar het station, de huidige Oudeweg, was zo te zien speciaal door de spoorwegen zelf op eigen grond aangelegd om het station bereikbaar te maken. Op de beheertekening is aangegeven dat de weg beheerd en onderhouden wordt door de toenmalige gemeente Ermelo. Dat was blijkbaar zo besloten door Gedeputeerde Staten op 4 juli 1922. Op dit moment is het een gewone openbare weg.
Wat vervolgens op de beheertekeningen 1917 en 1926 is te zien is de woning van de stationschef. Dit leuke villaatje uit ±1912 tegenover het Stationskoffiehuis van Rinus Migchelsen bestaat sinds eind jaren ’60 (?) niet meer, maar er zijn nog wel foto’s en bouwtekeningen van. De bouw was opgedragen aan G.J. Sipkes. Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelden deze woning en de bewoners ervan, stationschef Arent Baar en zijn echtgenote Henderika Vrieling, een bijzondere rol bij de hulp aan onderduikers, zie de website van Yad Vashem.
Naast het stationsgebouw was een privaat, dat begin jaren ’50 is gesloopt om plaats te maken voor een stalling voor 128 fietsen), incl. toilet en kolenopslag. Het gebouw staat er nog. Ook de bouwtekeningen ervan zijn opgeslagen in het spoorwegarchief.
Dan is er het eveneens nog altijd bestaande stationsgebouw zelf, in 1863 gebouwd door Nicolaas Johannes Kamperdijk als eenlaags gebouwtje, in 1876 uitgebreid met een bovenverdieping en nog weer later met een kleine zijvleugel in een enigszins afwijkende architectuur. De deur links aan de perronzijde is veranderd in een venster. Het station staat vermeld in het Rijksmonumentenregister. Ondanks een overeenkomst tussen de oorspronkelijke grondeigenaren en de spoorwegmaatschappij NCS (Nederlandsche Centraal- Spoorweg- Maatschappij), waarin stond dat treinen ten eeuwigen dage tenminste vier keer per dag, twee maal in beide richtingen, Hulshorst moeten aandoen, is het station Hulshorst op 31 mei 1987 toch definitief gesloten.
Leuk om te weten is dat er elders langs de spoorlijn Utrecht-Zwolle een identiek exemplaar van dit gebouw heeft gestaan, ook in 1876 vergroot met een verdieping, nl. station De Bilt (later Bilthoven). Dit stationsgebouw is in 1900 vervangen door een nieuw gebouw, een eilandstation, en gesloopt in 1907.
Aan de oostkant van het stationsgebouw bevonden zich een waterput (nog te zien op een oude foto, gemaakt door L. Migchelsen vanuit de tuin van het huis van boswachter Olthuis, en op topografische kaarten uit die tijd), een lampisterie (een voorziening uit het stoomtijdperk waar treinlampen bewaard, schoongemaakt, gevuld en uitgegeven werden), een goederenloods (waarschijnlijk van houthandelaar (en stationschef?) Lambertus Migchelsen, vader van de latere cafébaas Rinus), een installatie om vee op de treinen te kunnen laden en lossen en nog een gebouwtje van de coöperatieve Boerenbond.
Bijna al deze voorzieningen hebben begin jaren ’50 plaats moeten maken voor het uit gele baksteen opgetrokken onderstation (ontworpen of geïnspireerd door de bekende spoorwegarchitect Sybold Van Ravesteyn), waarin zich transformatoren en andere voorzieningen bevonden die nodig waren voor de elektrificatie van het spoor, die in 1952 zijn beslag kreeg.
De karakteristieke betonnen bovenleidingsportalen langs de Veluwelijn stammen ook uit deze tijd. Het gebrek aan staal in die jaren noopte tot het gebruik van gewapend beton. Het einde van de levensduur van deze karakteristieke p***n schijnt in zicht te zijn.
Helemaal rechts op de kaart zien we tot slot de overweg waar de Oude Ermeloseweg het spoor kruiste. De overweg was beveiligd met (ijzeren) klaphekken (het “IJzeren Hek”), die op de beheertekeningen 1917 en 1926 staan aangegeven. De bewoner van het nabijgelegen Huize Sprengloo ontsnapte in oktober 1954 op wonderbaarlijke wijze aan de dood toen zijn auto op deze overweg door een aanstormende trein werd gegrepen. Een eindje verderop noordwaarts waren er nog twee onbewaakte overwegen, ditmaal beveiligd met houten klaphekken. Een van deze overwegen staat op de beheertekening van 1926.
Op deze tekening staan ook duidelijk de beginpunten van de Essenburgerweg (recht tegenover het stationsgebouw en gaande richting kasteel de Essenburg)) en van het Van Meurswegje of Laantje van Van Meurs (ruim 100 meter noordelijker en gaande naar het voormalige Huize Hulshorst) weergegeven. Dit waren de eigen toegangswegen naar het station van twee plaatselijke grootgrondbezitters die grond beschikbaar hadden gesteld voor de aanleg van de spoorlijn.
Dit waren enerzijds Aleyda Johanna van Westervelt, douairière van Jonkheer Samuël Johannes Sandberg, en haar jongste zoon Heribert Willem Aleid baron Sandberg, bewoners van kasteel De Essenburg, en anderzijds Hendrik Frans van Meurs, burgemeester van Harderwijk en bewoner van Huize Hulshorst. Zij bedongen ook de bouw van het station.
Aanvullingen (ook oude foto’s!) op en verbeteringen van dit verhaal zijn welkom!
Bronnen:
https://collections.yadvashem.org/en/righteous/4038877 https://hetutrechtsarchief.nl/beeld/BF697B890E6452E68B36F695CCED1C62 https://hetutrechtsarchief.nl/beeld/DD8CD6A3B6BCDA6EE0538F04000AC6D7 https://hetutrechtsarchief.nl/collectie/609C5C77D9E64642E0534701000A17FD https://hetutrechtsarchief.nl/collectie/609C5C77D9EA4642E0534701000A17FD https://hetutrechtsarchief.nl/collectie/609C5C77F2994642E0534701000A17FD https://hetutrechtsarchief.nl/onderzoek/resultaten/archieven?mizig=519&miadt=39&miaet=918&micode=939-326&minr=36693824&miview=ldt&mialg=36693824
https://hulshorst-in-beeld.nl/wp-content/uploads/2025/04/Stations-Koffiehuis-Hulshorst-.jpg https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/30857
https://www.facebook.com/photo/?fbid=2955120254803060&set=gm.1302769720133046
https://www.stationsweb.nl/station.asp?station=bilthoven
https://zoeken.nieuweinstituut.nl/en/projects/detail?q=hulshorst&page=4
Ottens, Willemieke, Standhouden, Adellijk landgoedbeheer in Nederland - de twintigste eeuwse geschiedenis van Leuvenum en De Bannink, Uitgeverij Noordboek, 2022, blz. 77, 459
Romers, H., Spoorwegarchitectuur in Nederland 1841-1938, blz. 138, 139, 277
www.topotijdreis.nl
Put bij Drie
https://www.gelderlandinbeeld.nl/beeldbank/detail/b5f87499-afd3-4c06-b9ff-4a068dcce6db/media/eedf7511-7a23-4f80-a841-0df21c511afe?mode=detail&view=horizontal&q=Drie&rows=1&page=14
