09/09/2024
𝐀𝐃𝐀𝐓 𝐊𝐎 𝐊𝐀𝐏𝐀𝐆𝐀𝐍𝐀𝐃 𝐀𝐆𝐎 𝐒𝐎 𝐌𝐆𝐀 𝐔𝐋𝐀𝐌𝐀
Si-i sangka-iya pinto, na kabaya aken a aden a mipalad aken ko kalangowan o Muslim ka o ba kalo-kalo na katokawan niran so okit a kaphagadati ko manga Olama ago so gi-i mamanolon ko Islam.
Imanto na kalalayaman a aden a da-a kaphapasodan niyan a rata a ginawa ago kagowad iran ko gi-i mamanolon ago so aden a manga sabot iyan a manga tao sangka-iya a Ummat; Tantowa-i a phakakaid si-i sa kailay o Agama. Si-i ko omani sagorompong ago omani paganadan sangka-iya a donya, na aden a matatago-on a manga pipiya ago manga rarata-i ongar a manga tao; na o aden a da mapira katao a marata-i ongar a ped ko manga Olama na kena ba piyakamemesa.
Dowa timan a thanodan si-i. Paganay ron na, di khapakay o ba ngka phagaranganen (sa marata) so parangay o tao, taman sa da-a mabager a karina-on.
Pitharo o Allah sa Qur'an:
وَلَا تَقۡفُ مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِۦ عِلۡمٌۚ إِنَّ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡبَصَرَ وَٱلۡفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَٰٓئِكَ كَانَ عَنۡهُ مَسۡـُٔولٗا
"Go di ngka pethindegi so da-a kata-o ngka on. Mata-an a so kaneg, go so kailay, go so poso, na omani isa kiran na khaiza-an."
[Surah Bani Israel:36]
Marayag a tanto a di kaontol o taplisa ngka so (mapiya a) pando-an o sakatao a gi-i manolon, sabap bo sa aden a kazasangkaon o ginawa ngka a da a amadan niyan.
So manga Yahodi na initogalin niran so Manga Kitab iran sa basa Arab, go lalayon a kapembatiya-a iran non ko manga Muslim; ogaid na so Nabi (Sallallaho 'Alaihi Wasallam) na masanggila o ba aden a ipangona- kona niyan a lalag pantag sangkanan sa miyatharo iyan, "Hay manga Muslim! Di niyo thangkeda so kabebenar o gi-i ran tharo-on na di niyo peman thaplisa.
Ba niyo den tharo-a: "Saden sa initoron o Allāh na paparatiyaya-an nami." Aya ma-ana niyan, na inisapar iyan so kasopaka ko apiya so tothol o da pamaratiyaya a di kao-ontamadan". Ogaid na miyasorang angka-iya a tapaos, sa pethaplisen tano so manga pando-an o gi-i mamanolon a miyasopak iyan so manga kabaya tano a ginawa, a daden a khida-owa tano ron, sa gi-i tano siran phapakaito-on apiya katawan tano a siran na phipiya-piya.
Isa pen a thakiken niyo sa pamikiran niyo na so manga Phipiya-piya a manga Olama ago Gi-i Mamanolon ko inged iyo na manga manosiya siran mambo, sa misabap ro-o na aden mambo a pa-awing iran. So onga o Amaal iran a mapiya go marata na si-i kiran bo pethagorar go so samporna a kapagitong na rek o Allāh, ogaid na phangenin aken a sabap ko Kapedi Iyan ago so kala Iyan i gagao, na rila-an Niyan siran langon sabap sa aya den a pinggalebek iran na so kiphagawiden niran a akal ko Agama Niyan ago so Paratiyaya a piromasayan niran ko tenday o kaoya-goyag iran.
Aya kakampet iyan, melagid o giyabo a kapethago-i sa sangka-an so atay ago kagowad ko siran a gi-i mamanolon, o di na pakalangkapen [so pa-awing iran] ko manga ped a tao, na kha-awat iyan so tao ko Agama ago aya khasabapan sa mala a kamboko a bagi-an o siran a miyangeped sangka-iya ola-ola.
So Nabi (Sallallaho 'Alaihi Wasallam) na miyatharo iyan:
إِنَّ مِنْ إِجْلالِ اللَّهِ تَعَالَى: إِكْرَامَ ذِي الشَّيْبةِ المُسْلِمِ، وَحَامِلِ الْقُرآنِ غَيْرِ الْغَالي فِيهِ والجَافي عَنْهُ، وإِكْرَامَ ذِي السُّلْطَانِ المُقْسِطِ
(ترغيب عن البو داؤد)
"Mata-an a ped ko pemamasela-an [sa kailay) o Allah na so kapagadati ko minitolod a omor iyan a Muslim, go so ipephangenda-o niyan ago gi-i niyan ipanolon so Qur'an a da niyan panongkiri, go so datu a maontol."
[Targhib]
Sakamaoto mambo a giyangka-iya pagalowin a manga katharo o Nabi (Sallallaho 'Alaihi Wasallam) na si-i niyan reketano pitharo:
ليس منَّا مَنْ لم يُجِلَّ كبيرَنا ، ويرحمْ صغيرَنا ! ويَعْرِفْ لعالِمِنا حقَّهُ
"Di ped ko Ummat aken so tao a di niyan phagadatan so manga toto-a rekami go di niyan iphangalimo so manga kangoda-an rekami, go di niyan phagadatan so manga Olama ami."
[Targhib]
حدثني والدي، عن جدي، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: ثلاثة لا يستخف بهم إلا منافق بين نفاقه: ذو شيبة في الإسلام، ومعلم الخير، وإمام عادل.
Miyaka thitayan ko Abi Umamah (Radhiallaho 'Anho) a pitharo o Rasulollāh (Sallallaho 'Alaihi Wasallam), "Telo a da a phakarao phapakaito kiran a telo inonta so 1.Munafiq:
2.so minitolod a omor iyan a Muslim,
3.so manga Olama, ago so Maontol a Datu."
[Targhib]
So Nabi (Sallallaho 'Alaihi Wasallam) na miyatharo iyan pen, "Telo a ipekhalek aken a karibatan o manga Ummat aken: Paganay ron, na sabap ko kaphakala o kalbihan ago kasibi-sibiyan sa donya, na pezisi-iga siran; ika dowa, so gi-i kapagosaya ko Qur'an na tanto a pendakel sa apiya so da-a sabot iran na tharima-an niran a katawan niran so manga ma'ana o Qurān, minsan pen kadakelan ko ma'ana niyan na da a zaboton inonta so siran a manga Olama sangkanan a Kitab, a siran so gi-i tharo sa, 'Tarotop so paratiyaya mi rekaniyan [a Qur'an], a giyangkanan na pho-on ko Allah', sa anda taman-i kapakaphananggila o siran a kalilid a tao; ika telo, na so manga Olama na thaplisen siran ago di siran phagadatan phiya-piya."
[Targhib]
Madakel a lagida-i a manga Hadith a miyato-on ko manga kitab a Hadith. Miya-aloy ko "Fatwa Alamgiri" a so manga rarata a katharo a itatakay ko manga Olama ko Islam o manga tao a da a sabot iran sa imanto a masa na khabinasa-an niyan so paratiyaya iran. Giyoto-i sabap a so manga tao na pananggila-i ran angka-iya manga katharo. Ibetad ta pasin sa daden a titho ago ikhlas a manga 'Olama ko Islam sangka-iya donya (sa aya ndakel na so manga baradosa a manga tao), na apiya mao to den na daden a khakowa-on a mapiya sa kapethakay kiran sa manga rarata a Olama. Aya mata-an na atas tanggongan o omani Muslim a kapaka-mbaal iran sa satiman a ompongan ko Islām a khasabapan sa kambowatan a manga tao a penggalebek ko Islam sa Ikhlas. Aya bo a kapakasarig tano na amay ka makatindeg so lagidanan a ompongan.
Benar a aden a lalayon di kambida-bidaan o manga pana-awil o manga Olama pantag ko malobay a kepit, sa kena ba kiran noto patot a iphapakaito. Aden a Hadith a pitharo iyan,
"So Nabi (Sallallaho 'Alaihi Wasallam) na inibegay niyan so mbala a talompa iyan ko Abu Hurairah (Radhiallaho 'Anho) na miyatharo iyan non, Awidi ngka angka-iya a mbala a talompa aken a tanda, sa pakalangkapa ngka ko manga Muslim a saden sa tharo-on niyan so Laa Ilaaha Illallah, Muhammadur Rasulollah' ko piyaganakan-akan o poso iyan, na phakasoled sekaniyan ko Sorga." So Hazrat Umar (Radhiallaho 'Anho) na miyabalak iyan so Abu Hurairah (Radhiallaho 'Anho) sangkoto a lalan na iniza-an niyan o anda zong. Pitharo iyan non so katharo o Nabi (Sallallaho 'Alaihi Wasallam), na kiyararangitan so Umar (Radhiallaho 'Anho), sabap sa da ro-o maka-ayon sangkoto a pamikiran, giyoto-i sabap a miyatephi iyan a rareb o sosogo-on, na miyaothang sekaniyan. Ogaid na da a miyararangit ko Umar (Radhiallaho 'Anho), go da a mizabek rekaniyan sabap sangkoto a kiyapaka-mbida o pamikiran. Madakel a kiyazosopaka-an o manga Sahabah a pamikiran na si-i ko oriyan niran na so peman so pat a Imaam o manga Fuqahah a miyakazosopaka mambo siran ko manga i-ito a osayan.
Madakel a kiyazosopaka-an o pat a Imaam pantag ko Sambayang; saken a manga dowa gatos a katawan ko ron, ogaid na kena ba aya ma-ana ini na so phagonot kiran na ba siran makazangka ko paratiyaya o ped iran (a khekepit ko salakao a Madhab), sa italo o isa ko ped iyan a 'Kafir'. Aya mata-an na so kalilid a tao na di ran katawan so manga i-ito a nganin a di phagayonan a panarima manga Olama. Giyangka-iya kiyazosopaka-an na limo a di katawan. Aya mata-an na so siran a manga pipiya a gi-i manolon ago magi-Ikhlas a oripen o Islām na di ran thago-an sa kipantag so manga i-ito a nganin [a di phagayonan], ka aya awid iran a akal na anda manaya-i katoro o manga tao ko Lalan a Ontol.
Katawan tano a so manga doctor a mbida-bida siran sa pamikiran (ko melagid a sakit) sakamaoto mambo so manga abogado a mbida-bida siran sa pando-an, ogaid na so manga tao na da iran noto baloya a balamban sa itataros iran den so kapezong iran ko manga doctor ago so manga abogado.
Ogaid na so peman so manga tao a da a sabot iran, go maliget a begatan, na biyaloy ran so kiyapaka-mbida-bida sa pamikiran a sabap a kapezopaka iran ko manga Olama. Naino ka minipaliyogat ko omani Muslim so kapamamakinega iran ko manga Olama ko Qur'an, a patot a kapagadati ran non ago patot so kakenala iran non a siran [a manga Olama] na aya titho a phagokit ko Sunnah, go paliyogaton a kapananggila-i niyan o ba aden a nggalebeken niyan a isopak iyan ko manga Olama.. So mambo so manga Olama ko Islam na paliyogat kiran a katatanodi ran sangka-iya katharo o Nabi (Sallallaho 'Alaihi Wasallam) ago so kinggolalanen niran non; "Ilang a kata-o so kimbitiyara-in ko manga tao a di kiran mapapatot."
Sangka-iya a marzik a masa, a apiya so manga Sogo-an o Allāh go so manga katharo o Nabi (Sallallaho 'Alaihi Wasallam) na di pen gi-i phapa-awingen, na di aken iphamemesa opama ka so osiyat o manga Olama na di phamakinegen go so Qurān na di pagonotan. Pitharo o Allah sa Qur'an:
وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ
( البقره - ٢٢٩)
"Sa tao a lawanan niyan so manga tamana o Allāh na siran man so manga darowaka." [Surah Al-Baqarah:229]
[𝐒𝐡𝐢𝐞𝐤𝐡 𝐮𝐥 𝐇𝐚𝐝𝐢𝐭𝐡 𝐌𝐚𝐮𝐥𝐚𝐧𝐚 𝐌𝐮𝐡𝐚𝐦𝐦𝐚𝐝 𝐙𝐚𝐤𝐚𝐫𝐢𝐲𝐚 𝐛𝐢𝐧 𝐘𝐚𝐡𝐲𝐚 𝐀𝐥-𝐊𝐚𝐧𝐝𝐚𝐡𝐥𝐚𝐰𝐢 𝐫𝐡. | 𝐅𝐚𝐝𝐚𝐞𝐥 𝐞 𝐀'𝐦𝐚𝐥]