30/10/2025
Nolosha baniâaadamku waa mid ku dhisan xiriir iyo wadajir. Qofka aan lahayn xidhiidh dhow oo qoys, asxaab ama bulsho ah wuxuu halis u yahay cudurro nafsi iyo jireedba. Cilmi-baarisyo badan oo cilmiyeysan ayaa maanta caddeeyey in xiriirka wanaagsan ee bulshada lagu dhex yeesho uu yahay furaha caafimaadka maskaxda, farxadda iyo cimri dhererka.
Marka h**e, xidhiidhka qoyska waa tiirka ugu muhiimsan ee nolosha qofka. Qoyska isku xidhan wuxuu abuurayaa dareen ammaan, kalsooni iyo degenaansho. Daraasad ballaadhan oo Jaamacadda Harvard sameysay muddo 75 sano ah, oo lagu magacaabo The Harvard Study of Adult Development, ayaa muujisay in xidhiidhka dhow ee qoyska iyo dadka la jecel yahay uu yahay sababta ugu weyn ee farxadda iyo cimri dhererka, halkii ay dadku h**e uga maleeyeen in ay sabab u tahay maal ama sumcad. Qofka xiriir wanaagsan leh wuxuu leeyahay cadaadis dhiig hoose, xanuun yar, iyo niyad deggan.
Dhanka kale, saaxiibtinimada dhabta ah waa il caafimaad oo dabiici ah. Saaxiib wanaagsan waa daawo laâaan ah. Cilmi-baaris ay sameeyeen khubarada University of Oxford ayaa muujisay in dadka leh afar ama ka badan oo saaxiibbo dhow dhow ah ay leeyihiin halis cudur wadne ah oo 30% ka yar marka loo eego kuwa kalinimada ku nool. Saaxiibtinimada joogtada ahi waxay kicisaa hormoonka oxytocin, kaas oo yareeya walbahaarka (stress) iyo niyad-jabka, isla markaana kor u qaada difaaca jirka.
Sidoo kale, xidhiidhka bulshada ee ballaadhan â sida ka qaybgalka hawlaha bulshada, is-caawinta, iyo ka qaybqaadashada diimeed ama dhaqan â wuxuu la xidhiidhaa caafimaad maskaxeed oo sareeya. Daraasad lagu daabacay PLoS Medicine Journal ayaa tilmaantay in dadka bulshada dhexdeeda firfircoon ay leeyihiin fursad 50% ka badan oo ay ku noolaadaan cimri dheer marka la barbar dhigo dadka goâdoonsan. Isdhexgalka bulshada wuxuu yareeyaa kalinimada, wuxuu kordhiyaa farxadda, wuxuuna jidhka iyo maskaxda ku abuuraa firfircooni joogto ah.
Waxa kale oo muhiim ah in xiriirka wanaagsan ee dadka la yeesho uu xoojiyo hormoonnada farxadda sida serotonin iyo dopamine, kuwaas oo si toos ah u taageera shaqada wadnaha, maskaxda, iyo difaaca jirka. Dadka la sheekaysta, qosla, iyo kuwa bulshada ku dhex jira si firfircoon waxay inta badan leeyihiin hurdo wanaagsan iyo fikir togan oo yareeya halista cudurrada sida sonkorowga iyo wadne-qabadka.
Marka la soo koobo, daraasadaha cilmiga ah ee dunida oo dhan waxay si cad u muujinayaan in xidhiidhka qoyska, asxaabta iyo bulshada uu yahay tiirka nolosha caafimaadka leh. Qofka la nool qoyskiisa si kalgacal leh, la sheekaysta asxaabtiisa si daacad ah, kana qaybqaata nolosha bulshada si firfircoon â wuxuu heli doonaa caafimaad, farxad iyo cimri dherer.
Caafimaadka dhabta ahi ma aha mid lagu helo daawo kaliya, balse waa natiijo ka dhalata jacaylka, is-fahanka, iyo xiriirka wanaagsan ee dadka kugu xeeran. Qofka dadka kale ku beeray wanaag, naxariis iyo kalgacal, wuxuu noloshiisa ku beeray caafimaad iyo cimri barakaysan.
