21/11/2025
महाकाली सन्धिको मुख्य बुँदाहरू (1996)
महाकाली नदी दुवै देशको सीमारेखा भएकाले Nepal–India ले संयुक्त रूपमा उपयोग गर्ने सहमति हो।
1) सरदाको पानी बाँडफाँड
नेपाललाई ४.२५ m³/s (क्यूसेक) पानी सधैं दिइने
सुकेका महिनामा (ड्राइ सिजन) ३.२५ m³/s
नेपालले आफ्नो सीमाभित्र रहेको सरदा बैराज वरिपरि आवश्यक पानी उपयोग गर्न पाउने
2) टनकपुर परियोजनामा नेपाललाई अधिकार
भारतले आफ्नो तटमा बनाएको परियोजना हो तर
नेपालको जमिन प्रयोग भएकोले
→ नेपाललाई १०,००० kW निःशुल्क बिजुली
→ आवश्यक परे थप बिजुली सस्तो मूल्यमा
3) पञ्चेश्वर बहुउद्देश्यीय आयोजना (6000 MW प्रस्तावित)
नेपाल–भारतको संयुक्त आयोजना, दुवै तर्फ समान लगानी
मुख्य उद्देश्य:बिजुली उत्पादन सिचाइँ बाढी नियन्त्रण
उत्पादन हुने बिजुली ५०–५०% दुवै देशले बाँड्ने
⭐ नेपालका लागि फाइदा
🔹 १. बिजुलीको विशाल सम्भावना6000 MW जति उत्पादन हुनसक्ने
नेपालको भाग → करिब 3000 MWनिर्यात गर्न सकिने ठूलो क्षमता
🔹 २. सिचाइँ सुधार
कञ्चनपुर, कैलाली, बाँके, बर्दिया लगायत क्षेत्रमा सिचाइँ विस्तार
महाकाली, कर्णाली र राप्ती सुनियोजित रूपमा प्रयोग गर्न सकिने सम्भावना
🔹 ३. बाढी नियन्त्रण
पञ्चेश्वरले बाढी नियन्त्रित गरिदिने
तराईका क्षेत्रमा ठूलो सुरक्षा लाभ
⭐ नेपालका लागि नोक्सान / विवाद
🔸 १. नदी नेपालकै हो कि संयुक्त?
नेपालका धेरै विज्ञले महाकाली “नेपाल–भारतको सीमा नदी” भन्दा पनि “नेपालबाट उत्पत्ति भएको नदी” भन्छन्।
सन्धिले भारतलाई धेरै अधिकार दिएको आलोचना छ।
🔸 २. पानी बाँडफाँडमा नेपाल कमजोर?
नेपालले पर्याप्त पानी पाउँदैन भन्ने गुनासो विशेष गरी सुख्खा महिनामा
🔸 ३. पञ्चेश्वर आजसम्म नबन्नुको कारण
मूल्यांकन, भारत–नेपालबीचको लागत बाँडफाँडमा असहमति
असर भारतलाई धेरै फाइदा हुन्छ, नेपाललाई कम भन्ने विवाद
२५+ वर्ष बितिसक्दा पनि काम सुरु हुन सकेको छैन
⭐ आजसम्मको वास्तविक स्थिति (2025)
पञ्चेश्वर DAM अझै निर्माण चरणमा प्रवेश गर्न सकेको छैन
दुवै देशले पटक–पटक समीक्षा गरे पनि
सहमति नजुटेकै कारण परियोजना अड्किएको छ
नेपालले पाउने फाइदा कागजमै सीमित
नोट च्याट जिपिटिले दियको जानकारी