16/10/2025
मिथिला कलालाई सामाजिक परिवर्तनको माध्यम बनाउने रञ्जु यादव: शिक्षा र व्यावसायिकताको बाटोमा एक प्रेरणादायी यात्रा
मधेशको मिथिला क्षेत्र, जहाँ सांस्कृतिक धरोहर र परम्पराको गहिरो छाप छ, त्यहाँ महिलाहरूको जीवन अक्सर पितृसत्तात्मक संरचना र सामाजिक चुनौतीहरूले घेरिएको हुन्छ। यस्तै परिवेशमा हुर्केकी रञ्जु यादव, जसलाई मिडियामा प्रायः रञ्जु देवीको नामले चिनिन्छ, मिथिला कलालाई केवल एउटा परम्परागत हस्तकलाको रूपमा मात्र होइन, तर सामाजिक परिवर्तन र महिला सशक्तीकरणको सशक्त माध्यम बनाउने एक प्रखर कलाकार हुन्। उनको जीवन-यात्रा संघर्ष, शिक्षाप्रतिको लगन र व्यावसायिक सफलताको एक अद्भुत मिश्रण हो, जसले मिथिलाका धेरै महिलाहरूलाई प्रेरणा दिएको छ।
संघर्ष र प्रारम्भिक शिक्षा:
सप्तरीको पटेरवा गाउँमा जन्मिएकी रञ्जुले सानै उमेरदेखि आफ्नो आमा, हजुरआमा र फुपुहरूबाट मिथिला चित्रकलाको ज्ञान प्राप्त गरिन्। परम्परागत रूपमा घरका भित्ता र आँगनमा कोरिने यो कला उनले गोप्य रूपमा आफ्नो विद्यालयका किताबहरूको पछाडिका पानाहरूमा अभ्यास गर्थिन्। जीवनमा उनले व्यक्तिगत कठिनाइहरूको सामना गर्नुपर्यो; बुबा गुमाउनु र निजामती सेवाको परीक्षामा असफलता भोग्नुले उनको आत्मविश्वासलाई डगाउन सकेन। यो कठिनाइको समयमा नै उनले कलालाई आफ्नो आवाज बनाउने निर्णय गरिन्। शिक्षाको महत्वलाई बुझेर उनले अध्ययनलाई निरन्तरता दिइन् र यसले नै उनलाई एक कुशल र वैचारिक कलाकारको रूपमा स्थापित हुन आधार प्रदान गर्यो।
शिक्षा, व्यावसायिकता र सामाजिक योगदान:
रञ्जु यादवले आफ्नो कलालाई भित्ताबाट कागज र क्यानभाससम्म ल्याइन्, जसले यसलाई व्यावसायिक स्वरूप दियो। एक वरिष्ठ मिथिला कलाकारको मार्गदर्शनमा उनले यस कलालाई परिष्कृत गरिन्। उनी केवल एक कलाकार मात्र होइनन्; उनी मिथिला कलाको माध्यमबाट सामाजिक कथाहरू सुनाउने एक कुशल कथाकार पनि हुन्। उनको व्यावसायिकताको परिचय उनको कलाको विषयवस्तुमा देखिन्छ, जसले दाइजो प्रथा, भ्रूण हत्या, बालविवाह, छुवाछुत र लैङ्गिक हिंसाजस्ता ज्वलन्त सामाजिक मुद्दाहरूलाई मुखरित गर्छ।
उनको एक चित्रकलामा दाइजो लिने पुरुषहरूलाई 'साँढे'को रूपमा चित्रण गरिएको थियो, जसले समाजमा दाइजो विरुद्धको चेतना फैलाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्यो। रञ्जुको कला केवल नेपाल र भारतमा मात्र नभई अमेरिका, जापान, श्रीलंका, ब्राजिल र पोर्चुगलजस्ता देशहरूमा पनि पुगेको छ, जसले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय पहिचान दिएको छ। उनी राष्ट्रिय ललित कला पुरस्कार विजेता हुन् र उनले मिथिला कलाको मास्टर प्रशिक्षकको रूपमा भावी कलाकारहरूलाई तालिम दिइरहेकी छिन्।
मिथिला महिलाहरूलाई प्रेरणा:
रञ्जु यादवको कथाले मिथिलाका महिलाहरूलाई यो सन्देश दिन्छ कि कला र शिक्षाले सामाजिक बन्धनबाट मुक्त हुन र व्यावसायिक सफलता हासिल गर्न सक्छ। उनले भनेकी छिन्, "मिथिला कलाले मलाई र म जस्तै धेरैलाई यो पिंजराबाट मुक्त हुन मद्दत गरेको छ।" उनको व्यावसायिक यात्राले मिथिला कलालाई आर्थिक उपार्जनको स्रोतका साथै सामाजिक परिवर्तनको शक्तिशाली हतियारको रूपमा स्थापित गरेको छ।
रञ्जु यादवको संघर्ष, शिक्षाप्रतिको समर्पण र मिथिला कलाको माध्यमबाट सामाजिक न्यायका लागि गरिएको योगदानले उनलाई मिथिला क्षेत्रका महिलाहरूको लागि एक सच्चा रोल मोडल बनाएको छ। उनको यात्राले प्रमाणित गर्छ कि परम्परागत कलाले पनि आधुनिक चुनौतीहरूको सामना गर्न र समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
