04/09/2025
नेपाल सरकारले दर्ता नगर्ने सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरूमाथि प्रतिबन्ध लगाउने निर्णय गरेको छ। सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयले आजदेखि नै फेसबुक, इन्स्टाग्राम, एक्स (ट्विटर), युट्युब, व्हाट्सएप, लिंक्डइन, रेडिट लगायतका प्रमुख प्लेटफर्महरूको पहुँच रोक्न नेपाल दुरसञ्चार प्राधिकरणलाई निर्देशन दिएको छ। यो निर्णय सर्वोच्च अदालतको परमादेश र सामाजिक सञ्जाल प्रयोग व्यवस्थापन निर्देशिका २०८० को आधारमा भएको हो।
मन्त्रालयका अनुसार, गत भदौ ९ गते मन्त्रिपरिषद्को बैठकले सात दिनभित्र दर्ता नगर्ने प्लेटफर्महरूलाई बन्द गर्ने निर्णय गरेको थियो। यो अवधि आज सकिएको छ। मन्त्रालयले आगामी एक महिनाभित्र दर्ता नगर्ने प्लेटफर्महरूलाई पूर्ण रूपमा ब्लक गर्ने चेतावनी दिएको छ। हालसम्म टिकटक, भाइबर, निम्बज, वीटक र ओपोलाइट जस्ता केही प्लेटफर्महरू मात्र दर्ता भएका छन् भने टेलिग्राम र ग्लोबल डायरी दर्ता प्रक्रियामा छन्।
निर्णयको पृष्ठभूमि र कारण
नेपाल टेलिकम प्राधिकरण (एनटीए) र इन्टरनेट सेवा प्रदायकहरूसँगको बैठकमा यो निर्णय अन्तिम रूप दिइएको हो। सञ्चारमन्त्री पृथ्वी सुब्बा गुरुङले पत्रकार सम्मेलनमा भने, "सामाजिक सञ्जालहरूले नेपालको कानुन मान्नुपर्छ। दर्ता नगरी सञ्चालन गर्दा अनियन्त्रित सामग्री, साइबर अपराध र गलत सूचना फैलिने जोखिम बढ्छ। सर्वोच्च अदालतले पनि दर्ता अनिवार्य गरेको छ।
सरकारका अनुसार, यो कदम डिजिटल नेपालको महत्वाकांक्षा अनुरूप हो। मेटा (फेसबुकको कम्पनी), अल्फाबेट (युट्युब) जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरूले पटक-पटक सूचना पठाए पनि दर्ता गरेनन्। मन्त्रालयले यी कम्पनीहरूलाई स्थानीय प्रतिनिधि नियुक्ति, सामग्री नियमन र कर तिर्ने व्यवस्था गर्न आग्रह गरेको थियो। तर, मेटाले नेपालको कानुनमा असहमति जनाएको थियो।
सर्वोच्च अदालतले गत बुधबार परमादेश जारी गर्दै विदेशी प्लेटफर्महरूले दर्ता नगरी विज्ञापन र सामग्री प्रसारण नगर्न आदेश दिएको थियो। यो मुद्दा २०८० मा दायर भएको थियो जसमा अनधिकृत प्रसारण रोक्न माग गरिएको थियो।
प्रभावित प्लेटफर्महरूको सूची
प्रशासनिक इकाई नेपाल दुरसञ्चार प्राधिकरण (एनटीए) ले जारी गरेको सूचनामा आधारित भएर यो फोटो तयार पारिएको छ। यसमा फेसबुक, फेसबुक मेसिन्जर, इन्स्टाग्राम, युट्युब, व्हाट्सएप, ट्विटर (एक्स), लिंक्डइन, स्न्यापच्याट, रेडिट, डिस्कर्ड, पिन्टरेस्ट, सिग्नल, थ्रेड्स, वीच्याट, क्वोरा, टम्बलर, क्लबहाउस, मास्टोडन, रम्बल, मेवे, भीके, लाइन, इएमओ, जालो, सोल लगायत २६ वटा प्लेटफर्महरू उल्लेख छन्।
नेपालमा फेसबुकका १६ मिलियनभन्दा बढी प्रयोगकर्ता छन्, जुन कुल इन्टरनेट प्रयोगकर्ताको ठूलो हिस्सा हो। यो प्रतिबन्धले दैनिक सञ्चार, व्यापार र मनोरञ्जनमा ठूलो असर पार्न सक्छ।
प्रयोगकर्ता र व्यापारमा पर्ने असर
यो निर्णयले नेपालका लाखौं प्रयोगकर्तालाई प्रभावित पार्नेछ। विशेष गरी युवा, व्यापारी र विदेशमा रहेका नेपालीहरूले व्हाट्सएप र फेसबुकमार्फत परिवारसँग सम्पर्क गर्छन्। साइबर सुरक्षा विज्ञ राजीव सुब्बाले भने, "प्रतिबन्धपछि भिभीपीएनको प्रयोग बढ्नेछ, जसले साइबर जोखिम बढाउँछ। फ्री भिभीएनहरूमा डाटा चोरीको खतरा हुन्छ।"
व्यापारिक क्षेत्रमा पनि ठूलो क्षति हुने देखिन्छ। फेसबुक र इन्स्टाग्राममा निर्भर साना व्यवसायहरूले विज्ञापन र बिक्री गुमाउन सक्छन्। हालै फेसबुकले नेपालमा कन्टेन्ट मोनेटाइजेसन सुरु गरेको थियो, जसबाट क्रिएटरहरूले आम्दानी गर्दै थिए। यो बन्दले डिजिटल अर्थतन्त्रलाई धक्का दिन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय इन्टरनेट बैण्डविथ खपत घट्न सक्छ तर आईएसपीहरूको राजस्वमा असर पर्नेछ।
समाजशास्त्री मीना पौडेलका अनुसार, विदेशमा रहेका नेपालीहरूको भावनात्मक सम्बन्ध कमजोर हुन सक्छ, जसले डिप्रेसन बढाउन सक्छ।278e73
राजनीतिक र सामाजिक प्रतिक्रिया
यो निर्णयमाथि राजनीतिक विरोध पनि बढेको छ। मुख्य प्रतिपक्षी सीपीएन (माओवादी केन्द्र) का हितराज पाण्डेले संसदमा भने, "यो अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथि आघात हो। देश अराजक हुन सक्छ।"। मानव अधिकार संगठनहरूले पनि यसलाई प्रेस स्वतन्त्रताविरोधी भनेका छन्। अन्तर्राष्ट्रिय पत्रकार महासंघ (आईएफजे) ले फेब्रुअरीमै सामाजिक सञ्जाल विधेयकलाई अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताविरोधी भनेर विरोध गरेको थियो।
एक्स (ट्विटर) मा पनि बहस छ। एक प्रयोगकर्ताले लेखेका छन्, "सरकारको यो कदम प्रभावकारी छ तर प्रयोगकर्ताको दैनिकी बिगार्न सक्छ।"अर्काले भने, "सरकारले बन्द गर्दैन, चिन्ता नलिनुहोस्।"
अब के ?
मन्त्रालयले दर्ता गरेका प्लेटफर्महरू सञ्चालनमा रहनेछन्। दर्ता प्रक्रिया पूरा गर्ने कम्पनीहरूलाई तत्काल सेवा पुनःस्थापना गर्ने उल्लेख गरेको छ। तर, विश्लेषकहरूका अनुसार यो प्रतिबन्धले नेपालको डिजिटल रूपान्तरणमा बाधा पुर्याउन सक्छ। सरकारले वार्ता र कानुन निर्माणमा जोड दिनुपर्ने उनीहरूको सुझाव छ।
यो निर्णयले नेपालको डिजिटल इतिहासमा नयाँ अध्याय थपेको छ। प्रयोगकर्ताहरूले वैकल्पिक प्लेटफर्महरू जस्तै टिकटक वा भिभीपीएन प्रयोग गर्न सक्छन् तर यसले थप जोखिम निम्त्याउन सक्छ। थप अपडेटका लागि हामीलाई फलो गर्नुहोस्।
