18/07/2025
कुन कर्मको कारण कहाँ जन्म हुन्छ ?
प्राणी कर्माधिन छ ।
सबै प्राणी आफ्नो कर्मको उत्तराधिकारी हुन्छ ।
उसको कर्मले नै उत्पत्ती हुन्छ ।
उसको कर्म नै आफ्नो बन्धु हुन्छ ।
उ कर्मकै शरणमा रहन्छ ।
उ जसरी कुशल अकुशल कर्म गर्दछ,
त्यसरी नै त्यसको उत्तराधिकारी हुन्छ ।
आफ्नो कर्मले नै सत्व नरक, असुर, प्रेत, पशुयोनि, मनुष्य योनि, देवयोनी, ब्रम्हायोनी अथवा मुक्ती प्राप्त गर्दछ ।
नाना प्रकारका कर्म गरेर, आफ्नो कर्मकै कारण प्राणी भिन्न भिन्न योनिमा जन्म ग्रहण गर्दछ ।
(१) प्राणी हत्या गर्नु, बन्धक बनाउनु, चोरी गर्नु, काम भोग सम्बन्धि मिथ्याचार गर्नु, झुठो बोल्नु, ठग्नु, लुटपाट गर्नु, नसा गर्नु, ब्यर्थ बोल्नु, कठोर बोल्नु, माता-पिता वा आफुभन्दा ठुलोको अनादर गर्नु, लोभी र द्धेषि हुनु, कलह लगाउनु, उल्टो दृष्टिवाला हुनु, धम्मलाई अधम्म र अधम्मलाई धम्म सम्झीनु, नरकमा उत्पन्न हुनुको प्रमुख कारणहरु हुन ।
(२) क्रोधी, हिंस्रक, चण्ड, कुटिल बुद्धिको हुनु, नसाको कुलतमा लागेको हुनु, निरन्तर दान नदिनुमा आनन्द मान्नु असुर योनिमा उत्पन्न हुनुको प्रमुख कारण हुन ।
(३) चोरी गर्नु, अरुको सम्पत्ती हडप्नु, अत्यन्तै चण्ड हुनु, पशु-पंक्षि माथी अत्याचार गर्नु, ब्यर्थ बोल्नु, कठोर बोल्नु, अत्यन्तै लालची र द्धेषि हुनु, धेरै कन्जुस्याइँ गर्नु, दान नदिनु र अरुलाइ पनि दान गर्नबाट रोक्नु प्रेत योनिमा उत्पन्न हुने प्रमुख कारण हो ।
(४) अत्यधिक लोभी हुनु, अत्यन्तै द्धेषि हुनु, अभिमानी हुनु, अति नै काम वाशनामा लिप्त हुनु, धर्मप्रती मुढ हुनु, मूर्ख हुनु, पशु-पंक्षिलाई बन्धनमा राख्नु वा त्यसको हिंसा गर्नु, विकृत मानसिकताको हुनु, निर्लज्ज हुनु, असन्तुष्ट वा जिद्दी हुनु, आत्म मोहमा डुबि रहनु, कन्जुस हुनु, दान नदिनु-नाना पशुयोनिमा उत्पन्न हुनुको प्रमुख कारण हो ।
(५) मादक पदार्थलाई सेवन गर्नेहरु अर्को जन्म पशुयोनि वा प्रेत योनिमा पर्न सक्छ । पसुयोनिमा भए, जुन पसु दुर्गन्धयुक्त ठाउँमा बस्न रुचाउँछ, दुर्गन्ध युक्त पदार्थ मन पराउछ यस्तो पशु लोकमा ।
(६) अत्याधिक पुण्य वा अल्प पापकर्म गर्नु, प्राणी हिंसा नगर्नु, चोरी नगर्नु, काम भोग सम्बन्धि मिथ्याचार नगर्नु, झुठो नबोल्नु, चुकली नगर्नु, कठोर नबोल्नु, ब्यर्थ नबोल्नु, निर्लोभी हुनु, द्धेष रहित हुनु, सम्यक दृष्टिवाला हुनु, दान दिनु, सिललाई पालन गर्नु, मातापिताको सेवा गर्नु, नाना प्रकारले लोक कल्याण कार्य गर्नु मनुष्य योनिमा उत्पन्न हुने प्रमुख कारणहरु हुन ।
(७) जुन ब्याक्ती देवता बन्ने कामना राख्दछ उसले पहिला धरतिमा नै देवगुणको अभ्यास गरेर देवता समान बन्नुपर्छ । तब उ मृत्यु पछी देवता बन्न सक्छ । असिम पुण्य गर्नु, अल्प पापमा पनि दोष मान्नु, मन, वचन र शरीरले निर्दोष कर्म गर्नु, क्रोध नगर्नु, झुठो नबोल्नु, माग्दा खेरी थोरै भएपनी दान दिनु, आफ्नो सुखलाई छोडेर दोस्रोका मंगलका लागी कर्म गर्नु, वाद विवाद वा झगडाबाट टाढा बस्नु, बुद्धिमान हुनु, धर्मलाई दृढताले पालना गर्नु, शिलवान हुनु, आत्म संयमी हुनु, आज्ञाकारी हुनु, सम्यक आचरण गर्नु, प्राणी प्रती दयाभाब राख्नु आदि नाना देवयोनिमा उत्पन्न हुने प्रमुख कारण हो ।
(८) मन, वचन र शरीरले निर्दोष हुनु, काम क्रोध मुक्त हुनु, ध्यान साधनाको अभ्यासी हुनु, नाना ब्रम्हालोकमा उत्पन्न हुने प्रमुख कारण हो ।
(९) शिलको पालना गर्दै पहिलोबाट चौथो ध्यान समाधीका अभ्यास गर्दै आफ्नो प्रज्ञा जगाउनु । चित्त वा शरीरमा घटनेवाला घटनालाई साक्षि भावले हेर्दै समता कायम गर्नु । प्रज्ञाका बलले सारा इन्द्रिय अवस्थाका अनुभुती स्तरलाई जान्दै अनित्य बोध पुष्टि गर्नु । अभ्यास गरेर चित्तलाई नितान्त निर्मल गर्नु, शरीर वा मनभन्दा पर इन्द्रियतित अवस्था निर्वाणलाई यसै जिबनमा साक्षात्कार गर्नु । विपस्यना साधना निर्वाण प्राप्तिको उपाय हो ।
संक्षिप्तमा:-
(१) दु:शील, दुराचारी लोक मृत्यु पछी दुर्गती ( नरक, प्रेतयोनी, पशुयोनि ) मा जान्छ ।
(२) शिल पालन, दान र जनताको निस्वार्थ सेवा गर्ने लोक, सत्य बचनी लोक मृत्यु पछी मनुष्य लोकमा या देवलोकमा जन्मिन्छ ।
(३) मंगल मैत्री र ध्यानमा परिपक्व सत्व मृत्यु पछी ब्रम्हा लोकमा जन्मिन्छ ।
(४) विपस्यना साधना निर्वाण ( जन्म र मृत्युको चक्रबाट मुक्ती ) को मार्ग हो ।
अनुबाद : सुर्य तामाङ ।
