21/09/2025
खाँडादेवीमा आजै जमरा राखिँदा दशैंको रंग चढ्न थाल्यो
रामेछाप — पितृ पक्ष सकिएसँगै नेपालीहरूको महान् चाड बडादशैँ औपचारिक रूपमा सुरु भएको छ। देशभर भोलि घर–घरमा घटस्थापना गरी जमरा राखिँदै छ भने रामेछापको ऐतिहासिक शक्तिपीठ खाँडादेवी मन्दिरमा भने परम्परानुसार आजै जमरा राखिएको छ।
परम्परा र विश्वास
सर्वसाधारणले घटस्थापनाको दिन जमरा राख्ने भएपनि देवीलाई चढाइने जमरा भने अघिल्लो दिन, अर्थात् जमारे औँसीकै दिन राख्ने परम्परा रहँदै आएको छ। यसै अनुसार खाँडादेवी विकास कोषको आयोजनामा आज बिहान मन्दिरमा विशेष पूजा–अर्चनासहित जमरा राखिएको हो। कार्यक्रममा अध्यक्ष शेरबहादुर तामाङ, पदाधिकारी, पुजारी तथा गुठियारहरूको सहभागिता रहेको थियो।
बलि र पञ्चवलीको सुरुवात
जमरा राखिएसँगै खाँडादेवीमा दशैँ विशेष बलि र पञ्चवली खुलाइएको छ। अब मन्दिरमा बलि चढाउन आउने भक्तजनको भीड बढ्नेछ। परम्परा अनुसार खाँडादेवीमा देवीदेवताहरूलाई अलग–अलग बलि दिने चलन छ — कमलामाईलाई परेवा, मङ्गलादेवीलाई भाले, भैरवदेवीलाई राँगा, खाँडादेवीलाई हाँस र बोका, तथा गणेशलाई हाँस र कुखुराको पोथी।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
खाँडादेवीलाई ऐतिहासिक शक्तिपीठ मानिन्छ। देवीभागवत महापुराण र शिवपुराणको हिमवतखण्डमा समेत यस मन्दिरको उल्लेख पाइन्छ। किँरातकालदेखि नै यहाँ पूजा हुँदै आएको विश्वास छ। पहरी समुदायले खाँडादेवीलाई आफ्नी चेली ठानी विशेष पूजा गर्ने परम्परा आजसम्म कायम छ।
मन्दिरमा विसं १५७३ मा चढाइएको ठूलो घण्टा आज पनि सुरक्षित छ। दरबारबाट चढाइएका चाँदीका जन्तरलगायत गहना पनि मन्दिरमै सुरक्षित रहेका छन्। यी धरोहरहरूले मन्दिरको ऐतिहासिक महत्त्वलाई अझ बलियो बनाएका छन्।
पृथ्वीनारायण शाहसँगको सम्बन्ध
जनश्रुति अनुसार, नेपाल एकीकरणको क्रममा राजा पृथ्वीनारायण शाहले सिन्धुलीगढीपछि खाँडादेवीलाई सहायक गढी बनाएका थिए। युद्ध जित्न खाँडादेवीको आशीर्वाद लिएको विश्वास छ। युद्धपछि देवीको शिला दरबार लैजान खोज्दा तीनपटक बाटैमा हराएर पुनः मन्दिरमै फर्किएको कथन आज पनि प्रचलित छ। त्यसपछि नै शाहले खाँडादेवीसहितका देवीदेवताहरूलाई बलि दिने परम्परा सुरु भएको बताइन्छ।
व्यवस्थापन र संरक्षण
पहिला दरबारबाटै हुने पूजाको खर्च अहिले खाँडादेवी विकास कोषले निर्वाह गर्दै आएको छ। कोषले प्रत्येक वर्ष बडादशैँ र चैते दशैँको नवमीमा सरकारी पूजा गर्दै आएको छ। साथै, मन्दिरको संरक्षण, पूजा तथा व्यवस्थापनसम्बन्धी सम्पूर्ण कार्य पनि यही कोषमार्फत हुने गर्दछ।
यसरी दशैँको सुरुमा खाँडादेवीमा राखिएको जमराले सम्पूर्ण भक्तजनलाई शक्ति, आस्था र संस्कृतिको गहिरो प्रतीक दिएको छ।