30/10/2024
काग तिहार / धनवन्तरी जयन्ती
कागतिहारमा कागलाई पूजा गरिन्छ। यो दिनलाई यमदीपदान पनि भनिन्छ । कागलाई सन्देशवाहक मानिन्छ, जसले स्वर्ग र पृथ्वीबीच सन्देश लिने काम गर्दछ भन्ने विश्वास छ। कागतिहारमा कागलाई कागलाई का का भन्दै भोजन दिने चलन छ ताकि यसले मानव संसारमा राम्रो सन्देश ल्याओस् र अनिष्टबाट बचाओस्।
कागतिहारको परम्परामा मानिसहरू बिहान सबेरै कागलाई मिठाइ, चामल, र अन्य परिकार बनाएर भोजन अर्पण गर्छन्। घरको छत वा आँगनमा खाना राखेर कागको पूजा गरिन्छ, किनकि कागलाई हाम्रा सन्देशको वाहक र अनिष्टको संकेत मानिन्छ। यो पूजा गर्दा कागले राम्रो सन्देश ल्याओस् भन्ने कामना गरिन्छ।
कागको प्रतीकत्व:
हिन्दू संस्कारमा कागलाई सन्देशवाहक, सञ्चारको प्रतीक, र यमराजको सहयोगीको रूपमा मानिन्छ। कागले मृत्यु र जीवनको बीच सन्देश पुर्याउँछ भन्ने मान्यता छ, र त्यसैले कागलाई सम्मान गर्नाले यमराज (मृत्युदेवता) प्रसन्न हुने विश्वास गरिन्छ। यसैले, यो दिन कागलाई सम्मान गरेर पूजा गरिन्छ ताकि अनिष्ट र मृत्युबाट बच्न सकियोस्।
धन्वन्तरि पूजा किन गरिन्छ?
धन्वन्तरि पूजा कागतिहारको दिन गरिन्छ, किनकि यो दिन आयुर्वेदका देवता धन्वन्तरि समुद्र मन्थनबाट अमृत लिएर प्रकट भएको दिनको रूपमा चिनिन्छ। धन्वन्तरि स्वास्थ्य, आरोग्य, र औषधिको देवता हुन्। धन्वन्तरि जयंतीका दिन उनको पूजा गरेमा दीर्घायु, आरोग्य, र स्वास्थ्यको आशिष प्राप्त हुन्छ भन्ने विश्वास छ।
धन्वन्तरि भगवान विष्णुको अवतार मानिन्छन्, र उनी आयुर्वेदका जनक पनि हुन्। त्यसैले, कागतिहारको दिन धन्वन्तरिको पूजा गरी जीवनमा राम्रो स्वास्थ्य र लामो आयुको कामना गरिन्छ।
धन्वन्तरि को हुन्?
धन्वन्तरि हिन्दू धर्ममा आरोग्य र आयुर्वेदका देवता हुन्। धार्मिक कथाअनुसार, समुद्र मन्थनको क्रममा अमृत लिएर आएका देवता धन्वन्तरि नै थिए। उनलाई चिकित्सा विज्ञानका जनक मानिन्छ, र उनी आयुर्वेदका सबै चिकित्सा ज्ञान र औषधिहरूको स्रोत हुन्। यसकारण, उनको पूजा गरेर मानिसहरूले आफ्नो स्वास्थ्यको रक्षा गराउने र रोगबाट बच्न सक्ने विश्वास राख्छन्।
यमदीपदान किन गर्नुपर्छ?
यमदीपदान पनि कागतिहारकै एक महत्वपूर्ण पाटो हो। यो दिन यमराजलाई दीप प्रज्वलन गरेर, घरको मुख्य ढोकामा दीपदान गरिन्छ। यमपञ्चकका पाँच दिनमा घरअगाडि गोबर र रातो माटोले लिपि केराको सुप्लोको या माटाको दियोमा पाँच दिनसम्म दीपक जलाउने चलन रहेको छ। यसलाई यमराजका लागि प्रकाशको मार्ग देखाउने प्रक्रिया मानिन्छ ताकि मृत्यु र अनिष्टबाट जोगिन सकियोस्।
यमदीपदानको परम्परा यमराजलाई सन्तुष्ट पार्न र परिवारका सदस्यहरूको दीर्घायुको कामनाका लागि गरिन्छ। परिवारको कल्याण र मृत्युदेवताबाट अनिष्ट नहोस भन्ने उद्देश्यले यमराजको पूजा र दीपदान गरिन्छ।
निष्कर्ष:
कागलाई सम्मान गर्नाले अनिष्ट टर्छ र राम्रो सन्देश प्राप्त हुन्छ भन्ने मान्यता छ। यसै दिन धन्वन्तरि भगवानको पूजा गरिन्छ, जसले स्वास्थ्य र आरोग्यको कामना पूरा गर्छन्। यमदीपदानको परम्परा यमराजलाई प्रसन्न पार्न र परिवारका सदस्यहरूको दीर्घायुका लागि गरिन्छ। कागतिहारमा पूजा र दीप प्रज्वलन गर्नाले जीवनमा शान्ति, समृद्धि, र आरोग्य आउने विश्वास छ।
- डा. उत्तम न्यौपाने
काग तिहार विशेष भिडियोः https://youtube.com/shorts/8qfURlP6BTE?si=39-3jFLNDU4athuF
तिहार विशेष भिडियोः https://youtu.be/n58ng0zqTGU?si=ERF0-Zg6movERtrW
