07/08/2025
नेपालमा ढाकाको इतिहास पाल्पामा नेवारको इतिहास र नेवारहरूले विभिन्न राज्यहरूमा गर्ने व्यापार सम्बन्धसँग जोडिएको पाइन्छ। इतिहासमा नेपाल मण्डल राज्यका जनता नेवाः, नेवार अथवा नेपाःमिहरू व्यापार व्यवसायमा प्रतिभाशाली भएकाले नेवारहरू तिब्बत, कालिङपोङ, कश्मीर, बङ्गाल र विभिन्न राज्यहरूमा पुगेर व्यापार गरेको इतिहास साक्षी छ। यही व्यापार व्यवसायको क्रममा विभिन्न राज्यहरूका राजाहरूले नेवारहरूलाई बजार स्थापनका निम्ति आमन्त्रणा दिए। यसरी नै बजार स्थापना गर्ने क्रममा मगरात राज्यको पाल्पामा मगर राजाले नेवारहरूलाई आमन्त्रणा गरे। नेपाल मण्डलबाट गएका नेवारहरूले केन्द्रबिन्दु पत्ता लगाएर बस्न योग्य स्थान रोजेर पाल्पामा बजरा बनाए। त्यो स्थान तानसेन बजार रह्यो। मगरात राज्यमा रहेको हुनाले तान्सेन नामको इतिहास मगर भाषासँग सम्बन्ध राख्दछ।
१६/१७ शताब्दी तिर मगर राजाहरूको आमन्त्रणामा नेवारहरूले तान्सेनमा बजार स्थापना गरे। यसै क्रममा तान्सेन बजारको सुरुवात भयो। नेवारहरू जहाँ जहाँ गए, आफ्नो शीप कला र व्यापारको क्षमतालाई विकास गर्दै लगे। त्यो समयमा नेवारहरू तिब्बत, काश्मीर, भुटान, बङ्गाल, मिथिला लगायतका स्थानहरूमा पनि पुगिसकेका थिए। बङ्गाल भन्नले अहिले बाङ्लादेश र भारको पश्चिमी बङ्गालको बङ्गाली क्षेत्र पर्दछ।
यहाँ नेवारहरूको आफ्नै प्रकारको तान विकसित भइसकेको थियो। त्यही तानमा हाकुपतासि, मिसालं, तानकापः बनाउने गरिन्थ्यो। बाक्लो कपडाहरू सँगै टकेर बनाउने टोपी ‘बःबः कापः तकेयाना दयेकेगु तपुलि’ भनेर ‘तकः तपुलि’को विकास भयो। तकः तपुलिलाई पछिल्लो समयमा भादगाउँले टोपी भनेर नामाङकन गरिएपनी, नेवार समुदायमा ‘तकः तपुलि’ भनेरै चिनिने गरिन्छ।
बङ्गालको राजधानी ढाकामा ‘जामदानी’ कपडा बुनिनेगर्थ्यो र अहिले पनि गरिन्छ। जामदानीलाई ढाका मुस्लीन पनि भन्ने गरिन्छ। यसलाई ढकै जामदानी पनि भनिने गरिन्छ।
जामदानी/ ढाका मुस्लीन कपाडाको बेचबिखनको ऐतिहासिक चित्रकला (तस्वीर: आरामवर्ड डट कम)
नेवारहरूले बङ्गलमा गर्ने व्यापारका क्रममा तान्सेन बजारका एक नेवारले ढकै जामदानीको तान बोकेर ल्याएका थिए। उनी महर्जन परिवारबाट थिए। नेपाल मण्डलमा महर्जन थर गरेका मानिसहरूले परम्परागत रूपमा खेती किसानी काम गरे तापनी त्यहाँबाट बाहिरा निस्केपछी फरक परिवेश र अवस्थामा व्यापार व्यवसाय नै गरेका थिए। यसरी सुरुवाती दिनमा ढाका कपडा बुन्ने तान्सेनका महर्जन परिवार थिए।
नेपालभाषामा काँचो धागोलाई ‘कचिका’ भनिन्छ । महिलाले कपाल बाट्दा लगाउने अलंकारिक धागोलाई ‘सचिका’ भनिन्छ। म्हपुजा र भाईटिका गर्दा लगाउने काँचो धागोको एक किसिमको मालालाई ‘जजंका’ भनिन्छ । ‘का’ भन्नले धागो बुझिन्छ। त्यसरी ढाकाबाट ल्याएको ‘का’लाई नेपालभाषामा ‘धाकाका’ भन्ने प्रचलनमा आएको थियो भने छोट्याएर ‘धाका’ भन्ने गरिन्छ। त्यही धाकाको तानबाट बुन्ने मिसालं, पतासि र तपुलि हुने गर्थ्यो।
तान्सेनमा मात्र बुनिने यो कपडा त्यसपछी काठमाडौँमा पनि भित्रियो।
link : https://gonewaissues.wordpress.com/2019/01/01/%E0%A4%A2%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%95%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A5%8B-%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8-%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%BE/?fbclid=IwAR3435DClAPvAhy1Gt8N1vtCXjZDF_QLPrAJPSbrZyGYTdOFpAXoYIEs4zg