Ilonggo Chronicles

23/10/2025

23/10/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
October 24 - 30, 2025
Editorial

Ang dapat naton mahibal-an kag ang
pwede mahimo batok sa ‘The Big One’

GAAMAT-AMAT na himos sa pagtulog ang madamo sa Cebu sang iguon ini sang magnitude 6.9 nga linog sadtong Setyembre 30, 2025, 9:59 PM, nga ginsundan halos oras-oras dayon sang aftershocks, although mas mahina na, sa sulod sang 24 oras.
Nagpabatyag pa ini sa kalapit nga mga lugar, lakip ang Iloilo City nga nagbatyag dayon sang Intensity 5.3, kag sang mga aftershock nga nag-obligar sa mga pumuluyo agud maggwa sa ila mga puluy-an kag ginaubrahan nga mga building.
Sunu sa NDRRMC, sa linog sa Cebu sadtong Setyembre 30, ang napatay naglab-ut sa 79 ka tawo samtang ang injured mga 559. Ang naguba nga mga balay kag building naglab-ut sa 134,224, kag nagbilin sang kabug-usan nga infrastructure destruction – buildings, bridges, roads – sa balor nga PhP7,765,661.00.
Ginsundan ini sang magnitude 7.4 sa Davao Oriental sadtong Oktubre 10, kon diin 10 ang napatay, 1,027 ang injured, kag 26,200 ka puluy-an kag building ang naguba, samtang ang kahalitan sa kabug-usan naglab-ut sa PhP2.26 ka Bilyon.
Natabo man gani ining mga linog sa sulod sang pila lang ka adlaw despues sa Ilocos Region nga nagpabatyag tubtub sa iban pa nga bahin sang Luzon kag didto man sa Mindanao.
Ining sunod-sunod nga igu sang linog sa pungsod, sunu sa Phivlocs, indi naton dapat katingalahan. Ina tungod kay nahamtang ang aton pungsod sa 40,000 km. belt sang Pacific Ring of Fire nga ginabangdan sang mga linog kag paglupok sang mga bulkan.
Atong mga linog sa Luzon nagpukaw na gani sang kabalaka sang Phivolcs sa madugay na nila ginabantayan nga The Big One nga samtang mga magnitude 7.2 lang ang kusog makahalit gihapon sing daku.
Tungod ina sa ginapaabot nga paghulag sang 100 ka kilometro nga kalawigon sang West Valley Fault nga nahamtang sa Luzon nga nagalantay sa mga probinsya sang Bulacan, Rizal, Laguna kag Cavite kag sang mga highly populated cities sang Quezon, Pasig, Marikina, Taguig kag Muntinlupa, nga naghatag pa sing dugang nga kabalaka sa Phivolcs. Mga overpopulated ini nga mga lugar kag diin nahamtang ang madamo kag mataas nga mga building.
Sunu sa estimate sang Phivolcs, The Big One pwede makaguba sang 168,000 ka puluy-an kag building, kag mga 33,000 ka tawo ang magkalamatay.
Gin-aku ni Phivolcs Director Teresito Bacolcol nga imposible matuod ang magpakot sang exacto nga tion sa pag-abot sang linog, lakip na The Big One, ugaling mapakot-pakot man ini sandig sa pagbalik-balik (recurrence) sini sa halos kapareho nga lang-at.
Sunu kay Bacolcol, ang una nga significante nga paghulag sang West Valley Fault na-record sadtong 1658. Base sa lower boundary sang 400 tubtub 600 ka tuig nga recurrence interval, ang sunod nga paghulag sini posible matabo earlier or later sangsa 2058. Posible man matabo ini sa mga 600 ka tuig halin 1658, ukon sa tuig 2258.
“Buot siling sini nga sa sige palapit naton sa tuig 2058, ang probabilidad sang pagbalik sang The Big One nagataas man,” paathag pa niya.
Luwas lang, kabay pa, kon indi itugot matabo sang Ginoo!
-0-0-0-
Ti, ano ayhan ang mahimo naton sa sining mga linog, labi na gid ang nahamtang malapit sa West Valley Fault, kon diin magaigu ang The Big One sing mas temprano pa sa 2058?
Sadtong pag-igu sang magnitude 8.1 nga strongest-ever sa Filipinas nga 1976 Moro Gulf Earthquake, nagdesisyon na ang aton gobyerno nga ma-amendar ang National Building Code agud mapatindug ang mga building batok sa at least magnitude 8.0 nga kusog (resiliency), nga makapahagn-hagan sang kahalitan sang linog diri sa pungsod.
In fact, napatuman ini nga requirement sa pagtukod sang Iloilo City Hall, although indi man tanan seguro ang gatuman, kon ngaa daku gid ang kabalaka sang Philvolcs sa The Big One.
Sa Japan, kon diin masami nagakatabo ang linog, indi lang importante ang kabakod sang building kundi kon paano maluwas ang kabuhi sang mga okupante.
In fact, ang mga linog dira “are a matter of IF, not WHEN” tungod napalibutan ini sang apat ka tectonic plates nga gapahulag sang duta dira “on a daily occurrence”, detected man ukon undetected.
In fact, as a rule sa pagtukod sang building sa Japan, dapat indi gid mag-collapse ang building bisan ano pa ini ka taas, kag kon may damage, minor lang.
Sa aton pungsod, ginahimo ta man ang aton masarangan, katulad gani sang pagpatuman sang regulasyon nga maka-resist ang mga building sang at least magnitude 8.0 nga kakusog sang linog.
Kinahanglan man ugaling nga ma-edukar sing maayo ang mga pumuluyo kon ano ang himuon sa tion sang linog agud maamligan ang ila mga kaugalingon kag mga pagkabutang.
Dapat man mahanas sing maayo ang aton relief/rescue units. # (wemjr)

16/10/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
October 17 - 23, 2025, 2025

Editorial

42 ka programa ni Mayor Raisa

MABUNGAHON nga mga programa para sa mga pumuluyo sang Siyudad sang Iloilo ang ginlunsar ni Mayor Raisa sa una nga 100 ka adlaw sang iya pagpungko, nga iya gintuldokan sa iya State of the City Address (SOCA) sadtong Oktubre 8.
Sa pagpasiplat pa lang makita naton nga komprehensibo ini, nga gatuldok kag gapasanyog pa sa nasugudan nga mga programa sang iya amay nga si Mayor Jerry Treñas, nga kon tawgon WHEELS nga natawo sadtong 2019. Nga ginpasanyog pa sang programa nga RISE nga gin-updan pa sadto ni Mayor Raisa samtang executive assistant pa lang sa idalom man sang pang-gobyerno sang iya amay.
Nakita niya ang daku nga kapuslanan sini, gani gintuldokan niya dayon ini sa una pa lang nga 100 ka adlaw sang iya pagpungko kag ginpasanyog pa, nga may pagtatap sang pagkautitid sang isa ka iloy kag ikasangkol sang isa ka mangin-alamon nga negosyante.
Mga 42 ini tanan ka mga programa sa idalom sang ginatawag niya karon nga programa: Rise-to-Action Pillars --Rising Health and Social Services, Rising Economy and Rising Livability framework.
Ang sadto nga WHEELS Program gatumod ato sa mga programa sa Welfare, Health, Education, Environment, Livelihood, and Sustainability.
Samtang ang RISE isa ka acronym sa roadmap’s core pillars: R (Responsive and Inclusive Human Development), I (Innovative Economic Development), S (Sustainable Environment), kag E (Essential Resilient Infrastructure).
Sa plano karon ni Mayor Raisa, ang ining mga programa sang iya amay ginpasangkad kag ginbato-bato pa gid niya sa 42 ka programa.
Kada pillar (haligi) nagadala sang isa man ka flagship program, nga gahatag kaundan kag direksyon sa ginatan-aw (vision) nga kaayuhan sa palaabuton sang siyudad.
Nasulod ini tanan sa acronym nga ACTION: ACCESS sa Quality Education kag Social Services, COMPREHENSIVE Health kag Wellness, TRABAHO kag Negosyo, IMMERSIVE nga Turismo kag Kultura, ORDERLY kag hilway sa peligro (Safe) nga komunidad, kag NATURE-based Resilience kag Sustainability.
Tungod sa padayon nga problema sa pagbinaha sa siyudad, nga matudlo sa pagpadungol sang DPWH sa pagpatuman sang flood control project nga wala gina-coordinate sa siyudad, nangin mayor nga concern ini ni Mayor Raisa.
Obviously, mas nakahibalo ang gobyerno sang siyudad parti sa ila problema sa baha, nga indi basta masalig lang sa DPWH.
Ginpahibalo ni Mayor Raisa dayon ining problema sa Presidente agud maseguro nga ang kasubong nga pagpatukod sang mga proyekto gina-coordinate gid sa siyudad. Kag, salamat, kay dayon man ginmando ni Presidente Marcos Jr. ng ipatuman ining pag-coordinate sang DPWH sa siyudad.
Meantime, galaum ang tanan nga ining mga programa mapatuman sang siyudad sing mabungahon sa isa ka united front sang mga salaligan sa city hall kag sang tanan nga pumuluyo sa kon ano man nila nga maamot. Bisan sa pagpaninlo na lang sa ila palibut agud awayon ang Dengue-carrying mosquito nga nagapamatay sang aton mga kabataan.
Silng gani ni US President John F. Kennedy: ”… (A)sk not what your country can do for you, ask what you can do for your country.” # (wemjr)

09/10/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
October 10 - 16, 2025, 2025
Editorial

Pwede bala iyahon sang kandidato
ang sobra sa campaign donations?

MAY bumalasa kita nga na-intriga sa report nga nakaganar sing PhP50 ka Milyon si Mayor Isko Moreno halin sa sobra sang campaign donations nga nabaton niya sadtong 2016 elections.
Ang aton election laws nagapat-ud sang limit (ceiling) sang magasto sang kandidato agud ma-equalize ang oportunidad sang mga kandidato sa ila pagkampanya.
Tungod popular si Mayor Isko indi katingalahan nga nabaton niya ang sobra-sobra nga campaign donations. Nagsobra ini sing PhP50 ka Milyon sangsa authorized sa iya kandidatura sa pagka-Presidente nga PhP10 kada registered voter.
Pero, ngaa abi makadto ini sa iya, pamangkot pa gani sining bumalasa naton, kay inang campaign donation halin ina sa donor kag kon may sobra dapat mabalik man sa donor?
Of course, sa aton ordinaryo nga paghangop, kay naghalin ining sobra sa donor dapat magbalik man ini sa donor. Unless na-surrender niya ini, explicitly ukon implicitly, kag mangin “ownerless property” nga maentrahan na sang gobyerno kon anhon ini.
Sa United States, ang kasubong nga leftover halin sa campaign contributions indi dapat magkadto sa personal use sang kandidato, labi na gid kon nalutos siya nga wala na sang kinahanglan sini.
Ginatugyan ini dira sa United States sa padayon nga kagastuhanan sang kandidato sa iya political activities nga ma-share niya sa iya kapartido kag sang iya partido mismo. Pwede man ini mahatag sang kandidato sa charity ukon mga public programs kag projects.
Well, lain ang panan-aw sang aton gobyerno sa Filipinas kon paano gastuhon ining leftover sang campaign cantributions, nga ma-determinar halin sa Statement of Contributions and Expenditures (SOCE) sang kandidato nga dapat i-submit niya sa sulod sang 30 ka adlaw pagkatapos sang eleksyon.
Sunu kay BIR Commissioner Romeo Lumagui, Jr., ang mga kandidato kag political parties dapat mag-rehistro sa BIR sang nabaton nila nga campaign contributions kag ang nagasto nila halin dira para sa ila kampanya kag kasubong nga political activities.
“Kapag magbabayad sila sa kanilang mga suppliers, kinakailangan nilang mag-withhold ng 5 percent doon sa kanilang mga supplier,” dugang pa gani ni Lumagui sa isa ka interview sang state-run PTV, “agud maseguro nga mabayad ini sa gobyerno.”
“Pag sobra ang natanggap nilang contribution sa ginastos nila, kinakailangan nila bayaran ang income tax tungkol dito sa sobrang tinanggap nila,” siling pa niya.
Sang pamangkuton kon pwede sang kandidato kag partido matago ining unused donations, siling ni Lumagui: “Yes!”
“Puwede nilang itago, wala namang problema diyan basta bayaran nila ang income tax diyan. Yung kanilang tinanggap, ibabawas yung ginastos nila at kinakailangan magbayad ng tax,” pamat-ud niya.
Sa bahin ni sadto Mayor Isko Moreno, gin-aku niya ang pagbaton kag pag-angkon sang mga PhP50.8 ka Milyon sang leftover campaign donations, pagkatapos sang iya pagkalutos sa eleksyon sadtong 2016.
Siling niya nga wala man nangin problema ato kay halin man ato sa mga nagboluntad sa paghatag sini sa iya.
“Above board ini,” patalupangod pa niya, kay nabayran man niya kuno ini sang nagakabagay nga buhis sunu sa government rules.
Ginsugid pa niya nga nagbayad siya sang PhP9.7 ka Milyon nga buhis para sa sobra nga campaign donations.
Sang pamangkuton pa gid siya kon diin na ang kwarta, silinng niya: “It’s with me. It’s part of (my) income now.”
Sang usisaon man siya kon “(may) potential violations there?” siling niya nga na-clear na siya sang Bureau of Internal Revenue parti sina.
Samtang, ang manggad ni Moreno nagbutyog paibabaw ss sulod sang 23 anyos niya nga pagserbisyo sa gobyerno.
Sang 2007, sa iya Statement of Assets, Liabilities and Net Worth, ukon SALN, gindeklarar niya ang net worth nga PhP7.5 ka Milyon.
Sang Oktubre 2021, ang iya net worth naglab-ot na sa PhP 70 ka Milyon.
Angot diri, wala huya-huya nga ginsiling niya nga: “This means that it is possible for candidates to pocket the millions in leftover funds without violating election or tax laws.”
So, there you are, ang katulad ni Mayor Isko nga sadto nagdeklarar nga middle-income earner lang siya, isa na karon ka daku nga milyonaryo tungod lang sa campaign donations. Madalagan man bala kita bisan konsehal lang kay dira kita gali maka-manggad. # (wemjr)

04/10/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
October 3 - 9, 2025, 2025

Editorial

May nangisog gid man nga
mag-akusar kay Romualdez

GINAKULBAAN ang aton mga senior edad 80, 85, kag 95 kay basi maalimunaw na gid lang ang ila incentive nga PhP10,000 tungod pila na ka bulan ang nagligad kag wala pa ma-release ini sang DSWD. Basi natukob na kuno gani sang mga korap man dira sa DSWD. Grrrrr!!!
-0-0-0-
SAMTANG, naka-file na ang DPWH, sa pagpamuno ni Sec. Vince Dizon, sa Ombudsman sang “graft, corruption, and malversation charges” batok sa 20 ka DPWH officials sang Bulacan 1st District Engineering Office, upod ang lima (5) ka mga private contractors.
Gapanguna sa respondents sanday anay District Engineer Henry C. Alcantara kag Assistant District Engineer Brice Ericson D. Hernandez nga nag-expose sang ila nahibal-an sa flood control project anomaly sa Senate Blue Ribbon Committee (SBRC).
Ang 5 ka private contractors, nga halin sa apat (4) ka private construction companies, nga nakasuhan man amo sanday: Sally N. Santos sang SYMS Construction Trading; Mark Allan V. Arevalo sang Wawao Builders; Ma. Roma Angeline D. Rimando sang St. Timothy Construction Corporation; Cezarah Rowena C. Discaya sang St. Timothy Construction Corporation; kag Robert T. Imperio of IM Construction Corporation.
Non-bailable ining mga kaso kon madutlan sila, sunu kay DPWH Sec. Dizon.
Angan-angana lang ninyo kay may madugang pa dira, siling pa gani ni Sec.Dizon. Man gani, kay may mga 1,000 pa ghost projects sa pungsod nga gina-confirm na lang sang ICI.
Samtang wala pa batia ang Senate Blue Ribbon Committee kon bala san-o gid sila ma-file sang bisan Fraud Report lang sa Ombudsman. Bisan nihoy kag nihay wala man sang nabatian sa Kamara.
Sa pila ka hearing sang SBRC, ginpahayag sang mga contractor nga nakabaton sang “donasyon” halin sa pondo sang flood control projects sanday Senador Joel Villanueva, Chiz Escudero, Nancy Binay, kag anay Senador Ramon Revilla, nga may mga rason man nga panagang. Si Escudero nagsiling nga ang PhP30 ka Milyon iya kuno kwarta.
On the other hand, si contractor Curlee Discaya nagtudlo sa 17 ka kongresista nga kuno nakabaton sang kicback halin sa flood control program. Lakip diri ang duha ka kongresista halin sa Western Visayas, nga sanday Party-list Rep. James “Jojo” Ang (Uswag Ilonggo) kag anay Rep. Teodorico “Teodoro” Haresco Jr. sang Aklan 2nd District. Ginpanginwala man ini sang duha.
Aba, may nangisog gid man nga mag-testigo sa kahilabtanan ni anay Speaker Martin Romualdez sa flood control project anomaly.
Good! Gapamatuod ini nga indi matuod nga wala sing mangisog sa pag-akusar, ukon magpaatubang kay Romualdez sa SBRC, katulad sang pagyao-yao sang isa ka bataon nga kongresista nga kuno bisan ang Senate President kag SBRC chairman nahadlok kay Romualdez kay todo poderoso ini.
Wala ugaling ini maka-presentar bisan isa lang ka testigo sa iya akusasyon sa SBRC samtang may ikasarang man siya bilang kongresista, katulad ni Senador Rodante Marcoleta. On the other hand, si Romualdez may mapakita kuno nga ebidensya sa iya depensa.
Ining nag-akusar kay Romualdez amo si ex-marine Orly Guteza, nga isa anay ka security consultant ni Ako Bicol Party-list Rep. Zaldy Co, nga chairman sang House Committee on Appropriations kag kuno bata-bata ni Romualdez.
By the way, nag-resign na ining si Co sa pagka-kongresista kay wala siya ginpasugtan agud ma-extend ang iya pagtener sa United States sa iya padayon kuno nga pagpabulong didto.
Sunu kay Guteza naka-deliver siya sang 46 ka maleta (suitcase) nga puno sang cash (PhP50M kada maleta) kay Co kag Romualdez.
Ugaling sang ginpatawag siya sang DOJ agud ma-validarte ang kopya sang iya affidavit wala ini nagpakita sa DOJ. Naggwa sa balita nga indi gali ma-validate sang DOJ ang iya affidavit.
“Falsified” ang notarial details kag “unauthorized”, sunu sa notary lawyer nga ang ngalan nakasulat dira. Sus, makasuhan ka sini tungod sina, Guteza.
Sa liwat gani, Orly Guteza, segurohon mo gid ang imo ebidensya kag kon sin-o ang imo mga kadampig. Nga daan bati ko mga isa ka dosena gid ang abogado ni Romualdez nga managang para sa iya kon mag-prosper gid man ang kasubong nga akusasyon kontra sa iya.
MEANTIME, hipos lang nga nagabantay kag gapanilag ang mga pumuluyo, apang alerto, kon daw ano gid ka sinsero ang gobyerno sa sining imbestigasyon sa flood control project anomaly kon diin daku ang kahilabtanan sang mga kongresista kag mga senador. # (wemjr)

25/09/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
September 26 - Oct. 2, 2025, 2025

Editorial

Mabudlay gid man sa Senado ang
mag-akusar sa kabaro, indi bala?

NAKA-SUMITIR na ang COA, sunu sa media reports sadtong Setyembre 17-18, 2025, sang Fraud Reports batok sa apat (4) ka ghost projects nga nadiskubrihan sa mga banwa sang Plaridel, Pandi, kag Bocaue sa Bulacan sa idalom sang (DPWH) 1st District Engineering Office (DEO).
Bag-o sina, naka-sumitir naman gani ini sang lima (5) ka Fraud Report sa ghost projects nga ila na-imbestigaran sugod sadtong Agosto 12, 2025.
Sang nagligad lang nga semana, ang DPWH nag-file man sang Graft Complaint sa Ombudsman batok sa 25 ka individwal kag apat (4) ka contractor.
Samtang, wala pa bisan isa ka Fraud Report nga na-sumitir ang Senate Blue Ribbon Committee sa Ombudsman. Ngaa?
Well, ina tungod ang imbestigasyon sang COA kag DPWH gatutok lang sa Fact-Finding, nga kinahanglan lang sang mga ebidensya nga makaduso lang sang Probable Cause para sa prosecution nga ma-apreciar sang Ombudsman ugaling ipasaka sa mautitid nga pagtuon sa hearing sang Sandiganbayan.
Indi kay husgahan, nga ginahimo sang Senate Blue Ribbon Committee, katulad sang hearing sa korte, kon diin madamo sang lansihanay sang legalistic nga pagbinaisay nga basi matapos pa sing tinuig. Nga daw hungod gani nga ginapadugay tungod may ginahinakpan nga misteryo. Nga daan may a least apat ka senador ang pwede maakusaran.
Tungod sini, maayo na lang nga iduso sang Senado ang pagtapos sang ila hearing sa Independent Committee on Infrasfructure (ICI) nga makahusgar sang akusasyon sa mga suspetsado nga wala ginaapinan.
Meantime padayon ang madinalag-on nga imbestigasyon sang ICI in coordination sa COA, DPWH, NBI kag iban pa nga mga ahensya angot sa ghost projects sa flood control projects nga ginsuguran sa Bulacan.
Mahalintulad ining ghost projects diri sa pungsod sa Zombie Subdivision kag Ghost Construction projects sa United States kag Europe bangod “abandoned” ukon “unfinished”, nga sa pagkilala sang COA sang kasubong nga proyekto galakip sang “was never built”, “substandard”, kag may “substantial discrepancy” sa tunga sang project cost as reported sangsa actual implementation.
Ang mga kabangdanan sining ghost projects nga gina-imbestigaran sa karon amo ang “flood control construction failures” nga matudlo mismo sa korapsyon sa pagtukod sang mga ini.
Ginatutukan na ini nga ma-imbestigaran sang ICI upod sa COA, DPWH sa idalom sang newly-installed Secretary Vince Dizon, NBI, kag iban pa nga mga investigative agency sang gobyerno.
Named liable diri sa imbestigasyon sa Bulacan sang ICI sa Wawao Builders amo si Mark Allan V. Arevalo upod kay District Engineer Henry C. Alcantara; Assistant District Engineer Brice Ericson D. Hernandez; Project Engineer Paul Jayson F. Duya, kag Construction Section Chief Jaypee D. Mendoza.
Ang St. Timothy Construction naman, nga ginapanag-iyahan sang mag-asawa Sarah Discaya kag sang iya bana nga si Pacifico Discaya, nalakip man sa COA audit sa duha ka proyekto.
Ang una amo ang rehabilitasyon sang River Protection Structure sa Bulusan, Calumpit, Bulacan nga may total contract cost nga PhP96,498,200.70.
“Auditors found a massive PhP38,493,511.73 discrepancy between the agency’s project cost and COA’s evaluated cost,” siling sang COA.
Sunu man gani sa COA audit, may nakita nga red flags sa ining Discaya-led rehabilitation, nga namarkahan “100 percent complete”.
Tatlo ka proyekto, nga ang kada isa nagabalor malapit sa PhP99 Million, ang na-award sa TopNotch Catalyst Builders Inc.–One Frame Construction Inc. joint venture nga na-flag man nga ghost projects. Galakip ini sang isa ka proyekto sa Barangay Bunsuran, Pandi kag sang duha nga gaubay sa Bocaue River sa Barangay Bambang, Bocaue.
Held liable diri sanday Alcantara; Assistant District Engineer Brice Ericson D. Hernandez; Engineer II Jolo Mari V. Tayao; Engineer II Lemuel Ephraim SD. Roque; Engineer II John Michael E. Ramos; Planning kag Design Chief Ernesto G. Galang; kag TopNotch–One Frame managing officer Gian Carlo Galang, lakip ang joint venture’s officers kag board members.
Sunu sa COA, ining mga individwal pwede maakusaran sang Graft and Corruption sa idalom sang Anti-Graft and Corrupt Practices Act (RA 3019), Malversation and Falsification of Documents sa idalom sang Revised Penal Code, kag Violations of Procurement Laws, lakip na ang RA 9184 kag COA Circular No. 2009-001. # (wemjr)

18/09/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
September 19 - 23, 2025, 2025

Editorial

Pasabton ang mga contractor sa ila
warranty sa flood control projects

LUWAS sa sobra 5,000 ka flood control projects nga natukod na kag ginatapos pa lang, kinahanglan gid seguro ma-review ang pagpatukod sang mga ini kag matun-an man sing maayo ang ginaplano pa nga dugang nga flood control projects.
Sunu sa mga expert sa aton research, ang yabe sa solusyon sa pagbinaha amo gihapon ang RESILIENCE, ukon ang ikasarang agud masabat dayon ang problema, bisan sa amat-amat lang nga paagi kag sa science-based mitigation kag adaptation efforts, nga indi man maupangan pa sang korapsyon.
Indi kinahanglan nga ma-romanticize ang pagtukod ukon pag-repair sang infra project nga luyag ta lang ipadayaw tungod sa katahum ukon agud mapabilin ang sentimental value sini, samtang gina-ignore ang negatibo nga epekto sang pagluntad sini sa kaayuhan sang kadam-an.
Anhon ta ang sobra nga pagpatahum sang isa ka daan nga edipisyo nga luyag ta lang tulutan-awon samtang delikado naman sayuhan kag makaupang pa sa hilway nga pag-agi sang kadam-an? Ukon ang pagpabilin sang isa ka heritage building kon nagabalabag na ini sa alagyan sang suba nga kinahanglan matabukan sang madamo nga tawo?
Pwede man ina mahimuan sing mga miniature nga ma-display sa museum ukon sa isa ka matukod nga History Palace agud madumduman sang aton mga pumuluyo, ma-enjoy man sang mga turista, kag makapasangkad sang ihibalo sang mga foreign researchers parti sa aton Culture & History.
Meantime, samtang naga-imbestigar kita sa anomaliya sa flood control projects, we insist nga obligaron ta man anay ang mga contractor agud ma-repair -sa ila gasto - ang ila palpak nga mga proyekto kag matapos ang wala pa matapos sunu sa warranty nga ginhisugtan nila sa gobyerno.
Sunu sa Implementing Rules and Regulations (IRR) of Republic Act (RA) No. 9184, ang warranty period sa infra projects gadangat sa 2 ka tuig, 5 ka tuig, kag 15 ka tuig para sa “other structures, semi-permanent structures, and permanent structures, respectively”.
However, dapat man mahibal-an sang contractor nga bisan nag-lapse na ang warranty security period, responsible gihapon ang contractor sa pagpanabat sa mga structural defect/failure nga matudlo sa contractor.
Gani, ipatuman mo na ina Mr. DPWH sa sining mga contractor, kag indi gid magpaulo-ulo pa para sa extension, agud mahingagaw pa ang pwede maka- mitigate sang pagpanalasa sang palaabuton nga mga bagyo sa sining Oktubre kag Nobyembre.
Otherwise, mabasulan na naman ang gobyerno tungod sa pagpatumbaya sa pag-akto dayon agud indi na maunahan pa sang madugang nga kahalitan nga madala sang palaabuton nga mga bagyo. # (wemjr)

13/09/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
September 12 - 18, 2025, 2025
Editorial

Makahalawhaw nga kapierdihan ang naagom naton bunga sang palpak nga flood control projects

MANUKOT gid kuno ang isa ka biktima sang baha sang kahalitan nga naagom sang iya pamilya bangod sa ma-anomaliya nga flood control projects sa ila barangay.
Atop na gid lang sang ila balay, siling niya, ang makita sa nagaragasa nga baha kag wala gid sila sing nasalbar nga importante nga mga bagay luwas sa ila ginasul-ob.
Of course, pwede makabaton sing kabayaran ang mga biktima, kon mapamatud-an nga ining kapalpakan ang kabangdanan gid man. Ang aton kasuguan nagakilala sang compensation funds nga mahatag sa mga kasubong nga mga kalalat-an.
Pero, dapat pamatud-an anay ining mga akusasyon sa padayon nga mga imbestigasyon karon sa pamuno mismo ni Presidente Marcos Jr., sang Senado kag iban pa nga grupo, lakip ang private groups katulad sang International Crmes Watch.
Pagkatapos sina, mapasaka na ining mga akusasyon batok sa mga erring public officials kag ila kaugyon nga mga contractor, et al. Dason sa Sandiganbayan agud mahusgaran, nga tubtub pa sa Korte Suprema kon kinahanglan.
Meantime, pwede naman kita makapakigbahin paagi sa bagay nga emosyon – maakig, manglinti, ukon maluoy sa mga biktima sang baha - sa aton mapatihan nga kapalpakan sining mga proyekto halin sa sining mga imbestigasyon nga ginapalayag sa tri-media gamit ang aton unbiased nga common sense.
Common sense, nga napasanyog sang aton experyensya sa palibut kag sang mga sitwasyon nga nagatudlo sa aton sang pattern kon paano maghatag sing bagay nga pangtapos (conclusion) base dira.
Kag sa mapatihan man nga testimonya, ukon paglubag sang kontra testimonya. Por ejemplo, mapatihan ayhan ang mag-asawa nga Curlie kag Sarah Discaya sa ila siling nga napilitan lang sila nga itudlo gid ang mga kongresista kag mga senador nga nakabaton sang padanlog sa ila, “keysa patayin kami ng 120 milyon na mga Filipino.” Gin-rallyhan kag ginbato na gani ang ila balay sang naugot nga mga pumuluyo.
Laban-laban mapati ako sa sining sugid sang mag-asawa, luwas lang kon mas mapatihan pa ang pagpanagang sang sining ila ginatudlo nga nakabaton sing padanlog halin sa ila.
Samtang, luyag ta man tagaan diri sang igtalupangod ang report sa mga kahalitan kag kapierdihan nga natuga sang ma-anomaliya nga flood control projects halin sa aton Finance Secretary Ralph Recto.
Sunu kay Recto, sa pag-imbestigar man sang iya departamento, tungod sa korapsyon (corruption) ang pungsod namierde sing 70 ka porsyento sang natalana nga pondo para sa mga flood control projects sugod sadtong 2023 tubtub tuig 2024.
Ining kapierdihan sang 2023-2024 naglab-ut sa $2 ka Bilyon, ukon mga PhP117 ka Bilyon sa aton kwarta.
Ining kapierdihan kon nagamit sing husto, sunu kay Rector, nakapasanyog pa tani sang aton ekonomiya tubtub sa 6% sadtong 2023 kag 2024.
Sa Senate hearing sang sini lang gani, ginbuyagyag ni Recto nga ang average economic losses halin sa korapsyon sa flood control projects, halin 2023 tubtub na sa tuig 2025, naglab-ut gid sa PhP42.3 ka Bilyon ($739 million) tubtub PhP118.5 ka Billion.
Ginbase niya ini sa mga “anecdotal accounts” nga 25% tubtub 70% sang “total cost” sining mga proyekto nga naurab sang korapsyon.
“There are ghost projects and poor-quality projects, and the people end up losing because government funds, which come from citizens’ taxes, are being wasted,” siling ni Recto sa English.
Undoubtedly, kon ining kapierdihan nagamit sing husto nakabulig ini tani sa pagpasanyog pa sang iban nga concern sang aton ekonomiya, katulad sang kahalitan (damages) nga nalikawan tani, pagpabakod (resilience) sang ekonomiya, pagpasanyog sang agricultural productivity, investment attraction, kag disaster preparedness.
By the way, ang na-aprubahan nga national budget sa 2025 naglab-ut sa P5.768 T ($103.36B). Kalakip diri ang una nga tikang sa handom nga palawakon pa ang pagpatukod sang mga 10 pa ka large-scale flood control projects tubtub sa 13 ka tuig pa sa balor nga PhP500 ka Bilyon.
Nga sa sining ulihi lang, ugaling, mga PhP225 ka Bilyon sang pondo sa flood control projects halin sa sining badyet ginasaylo na sang Presidente sa Health kag Education. # (wemjr)

04/09/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
September 5 - 11, 2025, 2025
Editorial

May pamulitika sa pag-relieve kay Gen. Torre

NATIGAYON gid ang luyag ni DILG Secretary Jonvic Remulla kag sang Napolcom, nga ginapamunuan man niya bilang Chairman, nga mapa-relieve si Gen. Nicolas Torre III bilang PNP Chief.
Ang kabangdanan amo ang pag-reshuffle sang mga 29 ka PNP officers nga ginpatuman ni Gen. Torre sa idalom sang iya Special Order No. NHQ-SO-URA-2025-4249 nga ginpagwa sadtong Hunyo 19, 2025, nga nagdungan gid sa adlaw sang kapanganakan ni Dr. Jose P. Rizal.
Hungod gid seguro nga gintalana ni Gen.Torre nga madungan sa kapanganakan ni Dr. Rizal ang pag-reshuffle sang PNP officers bilang halad sa iya kapanganakan, upod sa mensahe sang iya pagpasalig sa mga pumuluyo sang mas hilway sa krimen nga pungsod.
Gali kay sablagan pa ini sang pagpamatok ni DILG Secretary Jonvic Remulla kag sang Napolcom. Ano abe sa imo, Pepe?
Kag na-relieve gid si Gen. Torre kag nagbutang gid sa pwesto ang bata-bata ni Remulla nga si Lt. Gen. Jose Melencio Nartatez kag ang 12 pa nga ginpabalik sa ila daan nga pwesto.
Taliwas ini sa ginasaligan sang mga pumuluyo nga updan ni Presidente Marcos Jr. ang mga maayo nga plano kag inisyatibo ni Gen. Torre, lakip na ang pag-reshuffle sang natungdan nga PNP officers.
Wala nalipat ang mga pumuluyo sa ginhatag nga daku nga pagsalig sang Presidente sa kay Gen. Torre. Gin-appoint niya ini nga PNP Chief bisan kinahanglan laktawan pa ang mas superior nga PNP officers, nga madamo dira ang mga gradwet sang mas “prestigious” nga Philippine Military Academy, samtang si Gen. Torre gradwet lang sang Philippine National Police Academy (PNPA).
In fact, sa pag-appoint kay Gen. Torre, gintagaan ini ni Presidente sang daku nga kadungganan agud mangin nagaisahanon kag una nga gradwet sang PNPA nga nangin PNP Chief.
Daku man ang kabalaslan, kon kabalaslan gid man tawgon ini, ni Presidente nga natigayon ni Gen. Torre ang pagpadakop kanday anay Presidente Duterte kag Pastor Quiboloy nga wala sing kinagamo.
Ang pagdakop kay Duterte angot ini sa akusasyon nga “Crimes against Humanity” nga dapat niya atubangon sa International Criminal Court.
Si Quiboloy naman nagahulat lang sang Extradition, ukon pag-surrender sang Filipinas sa iya sa United States, kon diin akusado siya sa pang-abuso sang mga menor de edad kag “fraudulent marriage arrangement” sang iya mga katapo agud mahapos makasulod sa US.
Pero ang wala ginalauman ang natabo. Nga nakumbinse ang Presidente ni Remulla nga i-relieve si Gen.Torre kag dayon mabuslan sang bata-bata ni Remulla nga si Lt.Gen. Melencio Nartatez.
Kon paano nakumbinse ni Remulla si Presidente Marcos Jr. wala kita sing ideya kag ang kadam-an sang aton mga pumuluyo.
In fact, indi makapati sini ang mga PNP regional officials sa tanan nga 18 gid ka rehiyon. Kag nagpasar sila sang manifesto nga nagasuporta sang pag-reshuffle ni Gen. Torre sang PNP officers, upod man sa ila pagpamatok sa Relief Order nga gin-rekomendar sang Napolcom.
Ginsiling nila sa ila manifesto nga atong order sang Napolcom “illegal, dangerous and politically motivated”.
Well, admitido sang Napolcom nga wala sing “Illegal” nga nahimo si Gen. Torre sa iya pag-reshuffle sang mga PNP officers , bisan administratibo, lang batok kay Gen. Torre.
Ti, ano ang rason sang ila pagpamatok kay Gen. Torre? Ang mahimuan lang isyu si Gen. Torre kag mapasulod lang ang bata-bata n Remulla nga si Lt. Gen. Jose Melencio Nartatez, nga kandidato niya sadto sa pagka-Chief PNP, kag ang 12 pa nga bata-bata man niya? Hampang pamulitka ina ya, Mr. Secretary? Nga makaguba lang sa kabakod sang organisasyon sang PNP, kon si Pedro pa.
“This is a textbook case of usurpation of authority,” siling gani sang isa man ka ranking PNP official nga nag-request nga indi siya mahingadlan.
Gindugang pa niya nga “It is an administrative issuance attempting to amend the law, and if allowed, it will cripple the chain of command and cause operational disasters in the future.”
Well, pasalamat kamo sa pagkaligdong ni Gen.Torre. Siling niya wala siya sing malain nga buot (bitterness) sa Presidente. No doubt, nagpakalma ini sang ano man nga tensyon sa kontrobersyal nga pag-relieve kay Gen. Torre.
“I am a good soldier,” siling niya, “I obey orders.” # (wemjr)