https://www.facebook.com/1698695420248206/

Ang Siklab, Olongapo (2025)

27/07/2025

LATHALAIN | “Mga Pahinang Pilit na Ibinubura bago pa man Ito Maisulat”

Sa araw na ang tinta’y hindi na basta sumisirit at ang mga papel na wari’y sinisilip muna bago sulatan, nagiging tila buwis buhay ang pagsulat at ang pagtatanong. Subali’t sa kabila ng mga pilit na pagsasawalang-imik ay may mga tinig pa rin na patuloy na humuhugot ng lakas sa katotohanan — sapagkat ang pamamahayag nang malaya ay hindi lamang basta karapatan o kapangyarihan, Ito’y isang paninindigan.

Sa paggunita ng Pambansang Araw ng Kalayaan sa Pamamahayag ng mga Kabataang Mamamahayag ay muling binuklat ang bagong hibla sa kasaysayan — hiblang isinulat ng katapangan, pinanday ng prinsipyo at inilathala sa kabila ng hindi tiyak na kapayapaan.

Mula sa pamunting pahayagang pangkampus, may mga kasaysayang pilit na hinihipan datapuwat paulit-ulit din na isinusulat. Mga makatang peryodista na sa murang edad ay natututo nang tumindig at magsilbi sa harap ng awtoridad. Bagama’t sa ilalim ng Batas ng Republika Blg. 11440 o “National Campus Press Freedom Day Act,” na kinikilala at pinapangalagaan ng Republika ng Pilipinas ang malayang pamamahayag ng midyang pang-kampus bilang haligi ng demokrasya. Sila ang mga mata ng silid-aralan at ang mga munting tinig na pilit na pinapatahimik. Ngunit hindi lahat ng katotohana’y malayang nailalahad — lalo na kung ang sistemang dapat magsilbi at siya ring unang humahadlang.

Sa likod ng mga artikulo ay may matinding binuno sa ilalim ng mga mahinang ilaw, nagtatago sa mga nakakapangambang baka may kumatok sa kinabukasan. Ang Malayang Pamamahayag ay hindi lang basta abstrakto sa mga peryodista — ito ay ang kamalayan sa mga karanasan, isang tahimik na laban sa pagitan ng takot at katotohanan.

Ang Pambansang Araw ng Kalayaan sa Pamamahayag ng mga Kabataang Mamamahayag ay hindi lamang naituturing na pagdiriwang ng kalayaan. Bagkus ito ay isang paalala ng walang-humpay na tungkulin. Hindi ito isang kasulatan sa nakaraan na natapos, kundi isang kasaysayang patuloy na inilalahad sa bawat kampus, sa bawat silid, sa bawat pahina ng dyaryong gawa sa pagkilos. Ito ay ang pagkakataon ng paggunita at paniningil — paniningil sa mga pangakong kalayaan at katotohanang madalas pinasisiil.

Sa kabila ng mga pagtangkang hadlangin ang katotohanan, patuloy na binubuhay ang diwa ng malayang pamamahayag. Sapagkat ang katotohanan na kahit balutin ng takit ay siyang pilit rin na binibigkas ng mga kasulatan — mga estudyanteng kahit pigilan at patahimikin ay natutong bumuo sa pagitan ng mga linya — kung saan ang katahimika’y boses at ang mga pahina ay patalim.

Sa huli, inilalahad natin ang pagtanggi — sa panggigipit, sa mga lihim na pilit itinatago, at sa paghahadlang sa mga tinig ng kabataan. Sa dulo ng bawat artikulo, nasa atin ang pangwakas na salita at iyon ay ang hindi paglimot, bagkus patuloy na pamamahayag.

✍️: Jhana Ashley Bandillo
🖼️: Ren Kiera Coquilla

25/07/2025

OPINYON | Tinanghal sa Balita, Pinagkaitan ng Ginhawa

Ang saya raw maging Pilipino.

May bayanihang bukal sa loob. May halakhak sa kabila ng baha. May selfie habang giniginaw sa bubong, gutom at pagod sa kahihintay ng tulong. May sayaw sa gitna ng ulan—tila ba laging may ngiti, kahit hinahampas na ng unos ang mismong kaluluwa.

Oo, may lugar ang kasiyahan. Ngunit hindi masaya ang Pilipino dahil gusto niyang tumawa sa gitna ng delubyo. Kailangan nating tumawa—sapagkat kung hindi, baka tuluyan na tayong lamunin ng sistemang patuloy tayong binibigo.

Tila tayo na lamang ang natitirang balikat ng isa’t isa. Sa bawat sakunang dumarating—mula kina Crising, Dante, hanggang kay Emong—taumbayan ang unang kumikilos, habang ang mga may kapangyarihan ay nananatiling komportable, tahimik, at ligtas.

At sa bawat ngiting hinuli ng kamera, mabilis tayong itanghal:
“Tingnan mo ang tatag nila. Resilient talaga ang Pilipino!”

Ngunit kailan pa naging gantimpala ang pagtitiis?

Kailan pa naging kapalit ng sistemang gumagana ang papuri sa ating katatagan? Sa likod ng bawat ngiti ay sigaw:
“Hindi kasikatan ang kailangan namin. Tulong. Sistema. Solusyon.”

Ang “resilience” ay hindi dapat maging dahilan upang pabayaan. Hindi ito paanyaya para sa paulit-ulit na pagpapabaya ng gobyerno. Sapagkat habang pinapalakpakan ang ating kakayahang makabangon, unti-unti namang ipinagkakait ang karapatang mabuhay nang hindi laging nangangapa sa dilim.

Ang pagbaha ay hindi na lamang resulta ng ulan—ito’y bunga ng marupok na plano, ng mga proyektong walang pundasyon, at ng mga lider na mas abala sa pagpapakitang-gilas sa kamera kaysa sa pagtugon sa tunay na pangangailangan.

Nasaan na ang sistemang ipinangako?

Sa tuwing sakuna, ang tagpo’y tila isang palabas:
Mamamayang naghihintay ng tulong, gobyernong huli ang dating. At kung makaligtas ang bayan, mabilis ang mga opisyal sa pagbati’t pagpo-post ng “We are proud of you.”

Ngunit hindi papuri ang kailangan. Hindi pagkilala sa Facebook. Hindi soundbite.

Ang kailangan: konkretong hakbang, maagap na tugon, at programang makatao—hindi pansamantalang ayuda, kundi pangmatagalang estratehiya. Hindi pagbida sa camera, kundi serbisyo sa komunidad. Hindi pagkalinga sa imahe, kundi pagkalinga sa buhay.

Hindi na rin sapat ang mga proyekto kung marupok ang estruktura at mababaw ang pananagutan. Kung may pondo, bakit kulang ang tulong? Kung may plano, bakit palaging huli ang galaw?

Hindi na kailangang magpabida sa gitna ng trahedya.
Ang tunay na bayani ay hindi laging nasa balita. Nasa komunidad sila—nagtutulungan, nagdadamayan, at nagsusumamo ng pagbabago.
Hindi para sa kamera, kundi para mabuhay.

Ang Pilipino ay hindi naghahanap ng titulong “matatag.” Ang tanging hinihingi: sistemang gumagana bago pa kailanganin, tulong bago pa maminsala, at lideratong hindi lamang tumitingin mula sa itaas.

Totoo, masaya pa ring maging Pilipino—dahil sa tapang, damayan, at tibay ng kalooban. Ngunit kung ang saya ay laging may kaakibat na gutom, sakit, at pangungulila, kailan pa natin sasabihing “Tama na”?

Ngayon ang panahon upang gawin ang tama. Hindi na sapat ang mga palakpak. Hindi na sapat ang mga pangakong nakukubli sa ngiti.

Ang hustisya at kaginhawaan ay hindi dapat maging palabas. Dapat itong maging realidad—para sa lahat.

Isinulat ni: Lliane Roxanne Aquino at Julius Deacon Gabriel
Dibuho ni: Nathan Paul Valdenibro

25/07/2025

Editoryal | Sa Gapos ng Dilim, Laya’y Naninimdim

Sa isang lipunang sinasabing umiiral ang batas, paano maipapaliwanag na ang isang 81-anyos na lalaki—may karamdaman, walang armas, at wala ni anong kapangyarihang politikal—ay paulit-ulit na ginagapos ng sistemang dapat sanang nagtatanggol sa kanya?

Ganito ang sinapit ni Pruding delos Santos, isang matanda’t karaniwang mamamayan, na muling hinaharap ang bangungot ng isang kasong matagal nang pinawalang-sala. Matapos ang anim na buwang pagkakapiit sa kasalanang hindi niya ginawa—dahil lamang sa pagkakahawig sa isang wanted na kriminal—si Tatay Pruding ay pinalaya sa bisa ng writ of habeas corpus. Dito kinilala ng korte ang kawalan ng batayan ng pagkakakulong: walang sapat na ebidensya, walang wastong pagkakakilanlan, at higit sa lahat, walang katarungan.

Ngunit ngayon, tila binabaliktad ng Office of the Solicitor General ang mismong hatol ng hustisya. Sa kanilang inihain na Motion for Reconsideration, ipinrisinta nila ang isang mula sa social media—malabo, hindi beripikado, at pinilit na ipareha sa mukha ng isang matandang may chronic kidney disease, arthritis, at gout.

Hindi ito makatarungan. Hindi ito rasyonal. At lalong hindi ito makatao.

Ginagawang laruan ng estado ang proseso ng batas—isang larong mapanganib kapag ang pusta ay buhay, dignidad, at kalayaan ng tao. Kapag ang social media ay ginagawang “primary evidence” ng OSG, hindi lang si Tatay Pruding ang nasa bingit ng panganib. Tayong lahat.

Kung si Tatay Pruding ay maaaring mabilanggo muli sa ganitong kababaw na basehan, sinong susunod?

Ang isyung ito ay hindi na lamang personal na krus ni Tatay. Isa na itong salamin sa bitak-bitak na mukha ng ating hustisya—ang sistemang kayang magkamali, at pagkatapos ay ipilit ang pagkakamaling iyon nang walang bahid ng paghingi ng tawad.

Muling ikulong si Tatay Pruding ay hindi simpleng pagkukulang. Ito ay hayagang paglapastangan sa karapatang pantao at paninikil sa inaasam na katarungan ng mga pinakamahihina sa lipunan.

Panahon nang iwaksi ang normalisasyon ng maling pag-aresto.

Sa bawat pagkakamali ng Estado, nararapat ang pananagutan. Hindi sapat ang mga teknikalidad at palusot na “parte ng proseso.” Kung totoong may saysay pa ang batas sa Pilipinas, dapat ay igiit ng taumbayan ang kagyat na pagtigil sa paulit-ulit na pagdudusa ni Tatay Pruding.

Hustisya ay hindi dapat maging luho na para lang sa mayayaman o may koneksyon. Ito ay karapatan, at kapag ito’y ipinagkait, lumalalim ang gapos. Tumitindi ang dilim.

At habang ginagapos sa maling akusasyon ang isang matanda, ang tunay na kriminal ay malayang lumalakad sa liwanag.

✍️: Daphne Aleene Jimenea

🎨: Angel Mundo Reyes

24/07/2025

LATHALAIN | “Hindi Sapat para sa mga Salat”

"BAGYO KA LANG, PINOY KAMI!" Ito ang buong-pusong sigaw ng sambayanan sa tuwing sumasalpok ang hagupit ng iba't ibang bagyo rito sa Pilipinas. Sa kabila ng bawat daluyong ng pagsubok, bumabangon at umaahon ang bawat isa, nakatindig nang may ngiti sa labi. Ganito magpakita ng katatagan ang mga Pilipino. Patunay lang na mas matibay ang bayanihan kaysa mga unos na naeengkuwentro.

Kahit minsan ay hindi na pangkaraniwan ang lakas na taglay nito, para bang talsik lamang ang dinudulot at iniiwan nito sa libo-libong pamilya at sangkatauhan. Kaya naman, halos maging apelyido na nga ng ating bansa ang "KATATAGAN" sa tuwing kumakaharap sa malalaking sakuna katulad ng lindol, pagsabog ng bulkan, sunog, baha, buhawi, at bagyo. Isa itong magandang simbolo ng pag-asang naipamana na sa atin ng mga naunang henerasyon—isang patunay na hindi tayo basta-basta maaanod sa kahit anupamang hamon.

Gayunpaman, sa napakatagal na buhos ng mga kapahamakang ito, may kaakibat na tanong: kung may isang matang nakangiti at nagsasabing "Salamat at nairaos ko," mayroon ding isang mata ang nagtutulo at napapatanong, "Kailan kaya may aabot sa kamay kong limitado ang abot?" Hanggang kaninong kaapu-apohan pa ba natin ituturong piliing maging matatag habang ang karapatan ay patuloy na niyuyurakan at binabasag? Hanggang kailan natin mamahalin ang bansang hindi naman tayo minamahal pabalik ng sistema?

Hindi sapat ang papuri sa ating katatagan. Hindi na dapat ipasa sa susunod na henerasyon ang pasanin ng kapabayaan. Oras na upang ang sistema ang maging sandalan. Tiyakin na ang ating pagsalunga sa tila isang alimpuyo ay masuklian ng kalinga mula sa pamahalaan.

Ang bawat patak ng sakripisyo ay dapat magbunga ng pagbabago. Isang bangkang makakapitan. Isang sistemang pumoprotekta sa mamamayan. Iyan ang ating kailangan. Matapang, matatag, at matibay tayong mga Pilipino. Kaya karapat-dapat din tayo sa maaasahan, mapanghahawakan, at mapagkakatiwalaang sistema na hindi lang pinupuri ang lakas ng bayang ito, kundi kumikilos sa anumang pagsubok na bumubugso.

Kaya naman, sa susunod na sigwa, dalangin ay may kapitan na sana. Hindi lang sa ating mga sarili tayo umaasa, kundi sa isang pamahalaang tunay na sasagip sa bawat isa.

Isinulat ni: Danielle KC Calimbas

Dibuho ni: Rhianna Samonte

24/07/2025

Hindi sapat ang tapang sa trahedya—ang tunay na sandata ay kaalaman at kahandaan.

Walang babala ang sakuna, pero laging may oras para maghanda.
Alamin ang tamang hakbang bago, habang, at pagkatapos ng kalamidad.

Ang kaalaman ay proteksyon.
Ang kahandaan ay buhay.
Ang pagkilos ay tungkulin.

Maging maalam. Maging handa.

24/07/2025

“KANINO AKO MANGHIHINGI NG TULONG?”

Sa panahon ng bagyo at sakuna, mahalagang alam mo kung sino at saan tatawag.

Narito ang mga emergency hotlines na dapat mong i-save at ibahagi sa pamilya.

✔️ I-save sa phone
✔️ Ipaalam sa pamilya
✔️ Maging laging handa

Sa gitna ng unos, ang taong may alam ang unang ligtas.

23/07/2025

EDITORYAL | Karangalang Walang Ugat

“Dami o kalidad?” Kung ang bansang Pilipinas ang tatanungin, halata na sa kasalukuyang kalagayan ng edukasyon ang sagot sa simpleng katanungang ito. Sa likod ng mataas na bilang ng mga estudyanteng umaakyat sa mas mataas na baitang, nakatago ang isang mapait na katotohanan: marami sa kanila ang hindi pa rin bihasa sa batayang kasanayan sa pagbasa.

Sa ilalim ng sistemang mas pinahahalagahan ang dami kaysa sa kalidad, ang mass promotion ay tila naging pampalubag-loob sa halip na solusyon. Ngunit hanggang kailan natin ipagkakait ang wagas na pagkatuto sa kabataang Pilipino? Kung habang sila ay umuusad dahil kusang iniaangat sa laylayan, patuloy naman silang ginagasgas ng katotohanang hindi sila handa—sila’y naiiwang may diploma ngunit salat sa pag-unawa; may karangalan ngunit wala ang sapat na kakayahan.

Sa halip na pagyamanin ang isip, tila pinalulusot ang kahinaan. Bagaman may layuning magtaguyod ng pag-asa sa bawat bata, ang sistemang ito’y nagiging anino ng pandaraya—hindi sa grado, kundi sa mismong kinabukasan ng mga kabataan.

Ayon sa EDCOM II (Second Congressional Commission on Education), patuloy ang pag-akyat ng mga mag-aaral sa susunod na baitang kahit kulang sa batayang kasanayan. Isa itong “unintended consequence” ng mga patakarang mas nakatuon sa mataas na promotion rate kaysa sa tunay na kalidad ng pagkatuto. Isang ulat nitong Hunyo 2025 ang nagbunyag na kahit ang mga estudyanteng hindi pa marunong bumasa ay umaabot na sa senior high school—tila ba ang edukasyon ay naging karerahan ng diploma imbes na tunay na paghuhubog ng kakayahan.

Kaugnay nito, ayon sa pinakahuling datos ng Department of Education ngayong School Year 2024–2025, mahigit 64,000 Grade 3 learners ang hindi pa marunong bumasa, batay sa Comprehensive Rapid Literacy Assessment (CRLA). Ngunit sa kabila ng mga babalang ito, wala pa ring konkretong reporma na epektibong nagsusuri kung handa nga ba ang bawat batang umaakyat sa susunod na baitang.

Kailan natin tatanggapin na hindi sapat ang medalya kung wala namang kaakibat na kaalaman? Ang tunay na karunungan ay hindi bunga ng isang sistemang nagpapalusot, kundi ng isang batang nagsunog ng kilay—kahit mahirap, kahit nakakapagod, kahit nakakaupos. Sa gitna ng krisis sa pagbasa, dapat nating igiit na “Hindi dami, kundi galing. Hindi parangal, kundi pag-unawa.”

Panahon na upang tutukan ang kabataan—huwag basta itulak pataas nang walang gabay. Bagkus, sa kanilang pag-aaral ay dapat silang alalayan, upang ang bawat hakbang patungo sa mas mataas na baitang ay maging makatarungan at may saysay. Ang edukasyon ay hindi dapat maging isang awtomatikong hagdanan—kundi isang landas ng paghubog, pag-unawa, at paghahanda sa masalimuot na mundong kanilang haharapin.

Turuan silang bumasa, kasabay ng pagtuturo kung paano magpunyagi. Sapagkat sa pagbasa nagsisimula ang lahat—bawat salitang may kaakibat na kaalaman ay nagsisilbing ilaw at gabay sa buhay ng isang bata.

Oo, may krisis sa pinansyal na kalagayan ng ating edukasyon. Ngunit sana’y huwag tayong humantong sa krisis sa kaalaman. Huwag hayaang magkaroon ng implasyon sa karunungan. Sapagkat ang kaalaman ay hindi nasusukat ng halaga at hindi dapat nauubos—ito’y produkto ng pagsusumikap at katapatan, hindi lamang ng kabataan, kundi ng bawat institusyong may tungkulin sa kanilang kinabukasan.

Gawing isang masayang tungkulin ang pagbabasa—dahil sa pagbasa, walang oras ang nasasayang. Bawat pahina ay hakbang patungo sa mas maliwanag na kinabukasan. Ngunit sa pagmamadaling umakyat sa mas mataas na baitang, ang kapalit ay hindi lang kaalaman, kundi ang mismong kinabukasan ng kabataan.

Ang edukasyon ay hindi karerang minamadali, kundi paglalakbay na tiyaga. Kung sa bawat baitang ay wala ang pundasyon, paano tayo makaaasa ng MATATAG na hinaharap? Dahil sa pagbabasa, natututo ang batang mangarap hindi lang ng mataas, kundi ng makatotohanan;
lumalaban hindi lang para makapasa, kundi para maunawaan ang mundo; at tumitindig hindi lang para sa sarili, kundi para sa kinabukasan na siya mismo ang huhubog— may dangal, may diwa, at may kakayahang hindi maagaw ninuman.

Isinulat ni: Lliane Roxanne Aquino
Dibuho ni: Nathan Paul Valdenibro

23/07/2025

KOLUM | “dASAL ng sAMBAyanan”

Hindi lahat ng dasal ay buhat sa simbahan—minsan, mula ito sa comment section: “Sana umulan.” “Sana walang pasok.” Mga salitang tila biro, tila hiling ng pagod na katawan. Ngunit habang ang ilan ay nagdarasal ng ulan para sa pahinga, may mga dasal namang hindi natin naririnig—mula sa mga lantad sa unos, sa mga but-as ng bubong, sa mga bata sa bangketa na ang gabi ay hindi tahimik, mga gabing tagos ang patak—hindi ng ulan, kundi ng luha. Sa isang bansa kung saan ang ulan ay pahinga para sa ilan, ito naman ay delubyo sa iba—isang bagyong yayanig sa tahimik nilang pamumuhay, at tanging dasal lang ang kanilang panangga. Ngunit, sa dami ng panalanging umaalingawngaw, alin ang karapat-dapat dinggin?

Sa likod ng pagpost at pagtweet ng katatawanan sa social media alinsunod sa pagkansela ng pasok, ay ang pagtago't pag-iwas ng mga bata't matatanda na walang sariling matibay na kalasag sa mala-halimaw na hangin at ulan kung bumugso. Habang may mga taong dinig ang reklamo para sa sariling kaginhawaan, ay mayroon ding mga taong dahan-dahang pinapatay ng katahimikan—mga taong walang oportunidad upang mapakinggan ang hiling at hinanakit.

Ang tanging pag-asa na magsasalba sa mga taong lunod sa masalimuot na epekto ng karalitaan at sigalot na dala ng bagyo ay ang kapangyarihan ng panalangin.

Tuwing lalakas ang pagpatak ng ulan, tila bumibilis ang tibok ng puso—pagtaas ng pag-asang walang pasok bukas, at kilabot kung sila ba'y makaliligtas. Ang naimprinta yata sa isipan ay ang panandaliang kaginhawaang dulot sa pag-udlot ng pasok.

Ngunit sa kabilang banda, may tinig na hindi kailanman narinig. May mga boses na paulit-ulit lamang na umaalingawngaw—subalit tila ito ay nakakulong sa anino ng kawalang pansin. "Kaninong boses at dasal ba ang dapat na mapakinggan?" tanong na nais mabigyan ng kasagutan. Hindi magdadalawang isip, hindi ba dapat ang kalagayan at boses ng mga taong walang panangga sa kalamidad? Mararapat lamang na ang bawat tainga ng kabataan ay marunong umintindi sa pangmalawakang sitwasyon ng lipunan.

Dulot nito, boses ng nangangailan ay pakinggan. Palaging nagpo-post ng kumento na, "Sana walang pasok" na nagpapakita ng pagnanais na maisaalang-alang ang kanilang pansariling kalagayan. Pero, nasubukan mo na bang dumako sa kabilang banda ng reyalidad? Ang wikang iyong sinasambit ay nakatuon para sa sarili lamang, paano naman ang dasal ng bawat kapuwa Pilipinong tigmak sa kalamidad na kahit ang mga makasariling indibiduwal ay kabilang?

Magawa sanang tumingin sa kapaligiran, matutong makinig sa himig ng hindi pa napakikinggan. Bigyan ng atensyon ang mga boses na namamaos katatawag sa mga taingang nagbibingi-bingihan. Damdamin ang dasal nang walang katatawanan. Dahil marahil mayroon kang maayos na tirahan at walang mga butas ang mga bubong, mayroon namang mga taong nakasadlak sa amba ng kakapusan na pilit tinatakpan ang butas ng kahirapan.

✍️: Sanjo Martorillas, Julius Deacon Gabriel
🖼️: Nathan Valdenibro, Roxanne Aquino

21/07/2025

EDITORYAL | “Paulit-ulit, Pamilyar, Palpak”

Sumisigaw tayo ng pagbabago, pero bumoboto pa rin sa parehong mukha nang katiwalian. Umaasang uusad, ngunit iikot lang pala sa parehong apelyido. Ganito ba talaga ang tinatawag nating kaunlaran?

Ginagawang tila negosyo ang gobyerno. Mas umuunlad ang pamilyang nasa upuan kaysa sa mga mamamayang dapat pinaglilingkuran. Ganyan na ang sistema ng ating pamahalaan. Laganap na sa ating lipunan ang political dynasty. Bagamat nakasailalim sa ating 1987 Constitution na matatagpuan sa Article II Section 26 kung saan inihahayag nito na magkaroon ng pantay-pantay na pagkakataon sa pamumuno at maiwasan ang political dynasty. Ngunit ito ay tila binabalewa, kaya isinusulong na magkaroon ng Anti-Political Dynasty Bill kung saan ito ay opisyal na isasabatas.

Subalit hindi pa rin ito naisasakatuparan sapagkat mismong gobyerno ang hindi umu-oo. Syempre family bonding na nila ang maupo sa trono at panoorin ang bansang maghirap. Ang kapangyarihan ay hindi na ipinapasa sa iba, kundi inililipat na lamang sa loob ng iisang angkan. Hindi ito pinakakawalan, bagkus ay mahigpit na hinahawakan at pilit kinukulong sa iisang sambahayan.

Lubos na kinakailangan na mapatupad ang batas na Anti-Political Dynasty Bill sapagkat ayon sa pananaliksik nina Mendoza et al. (2016), malinaw na may kaugnayan ang patuloy na paglaganap ng political dynasties sa bansa, lalo na sa mataas na antas ng kahirapan, partikular sa mga rehiyon sa labas ng Luzon. Sa mga lugar na ito, iisa o iilang pamilya lamang ang paulit-ulit na nanunungkulan, na nagbubunsod ng konsentrasyon ng kapangyarihan at limitadong oportunidad para sa iba. Sa ganitong kalakaran, ang umuunlad lamang ay ang mga pamilyang nasa puwesto—samantalang ang taumbayan, lalo na ang mga nasa kanayunan at liblib na lugar, ay nananatiling naghihirap.

Sa huli, sila at sila pa rin ang namumuno—sila rin ang patuloy na umuunlad. Samantalang ang karaniwang mamamayan ay nananatiling nasa laylayan. Dahil lamang sa isang maingay na pangalan, kasikatan sa social media, at serbisyong minana pa mula sa kanilang mga pinagmulan, agad na nating itinuturing silang karapat-dapat muli. Ngunit ang pagiging "certified" ay hindi nangangahulugang tunay na maaasahan. Mas mabuti pa ring kilatisin nang mabuti, magsaliksik, at huwag basta-bastang magpasilaw sa pangalan.

Ngunit hindi lang gobyerno ang dapat papanagutin—kundi pati tayong mga mamamayan na bumuo ng sistemang ito. Tayo ang bumoboto sa mga pamilyang ito. Nahuhulog tayo sa bitag ng matatamis nilang pangako at pakitang-tao. At sa kabila ng paulit-ulit na pagkabigo, tila hindi pa rin tayo natututo. Inuulit natin ang parehong apelyido sa balota, at sa huli, hinarap din natin ang parehong problema. Kung ayaw nating maulit muli ang tila’y paikot-ikot na problema, bakit sa parehong apelyido pa rin tayo tumatalima?

Panahon na para ang kapangyarihan ay muling manumbalik sa tunay na pinagmumulan nito—sa mamamayan.

Sapagkat gaya ng lirikong, "Nagsisilbi ka dapat" ng awiting Kapangyarihan ng Ben and Ben. Ang gobyerno ay dapat magsilbi, hindi maghari. At tayong mga mamamayan ang dapat maging mapanuri, mulat, at handang umaksyon.

Isinulat nina: Maria Cecila Gilera at Daphne Aleene Jimenea

Dibuho ni: Nathan Paul Valdenibro

18/07/2025

LATHALAIN | Mga tinig na binura ng alikabok ng pisara

Tumutunog ang kampana ng paaralan—ngunit para sa g**o, hindi ito paanyaya ng pagkatuto. Isa na naman itong paalala ng araw na kailangan niyang pasanin ang mundong hindi niya hiniling, ngunit araw-araw niyang pinanghahawakan.

Sa bawat pampubliko’t pribadong paaralan sa bansa, hindi lamang bilang ang gumagalaw—kundi pati ang mga tao.
Ang mga g**o ay hindi lamang “tagapagturo.”
Sila ang nagpunan sa bawat patlang, tagasalo sa kakulangan, at tagasindi ng pag-asa sa gitna nang karimlan.

Habang ang iba’y nasa malamig na silid at gumuguhit ng mga patakaran,
ang g**o’y sumasakay sa motorsiklong lubak ang daan,
tumatawid sa ilog, umaapak sa putikan—bitbit ang pisara, panalangin, at pangarap.

Sa loob ng silid-aralan, sila ang ina, ama, tagapayo at tagapagtanggol.
Ngunit sa labas nito, sila’y tila alipin ng isang sistemang matagal nang bingi at bulag sa kanilang hinaing.
Sila ang tagapuno ng pagkukulang, ngunit hindi sila pinakikinggan tuwing sila naman ang may kulang.

Sa bawat araling kanilang itinuturo, ilang gabi kaya ang ginawa nilang umaga para lang makapaghanda?
Sa bawat batang kanilang inangat, ilang lungkot kaya ang tiniis kahit sila ay nasa laylayan?
Sa bawat sigaw ng pagtuturo, ilang luha kaya ang nilamon ng kanilang katahimikan?

Ang kanilang pisara ay may guhit ng sakripisyo.
Ang kanilang tinig na minsang nagpaalab ng puso ng mga kabataan,
ngayon ay unti-unting nilalamon ng alikabok ng pagkalumot at pagkalimot.

Habang abala ang iba sa pagbibilang ng marka at pagkakamit ng parangal,
ang tunay na bayani ay bumabagsak—hindi sa pagsusulit,
kundi sa mabigat na dalahin ng sistemang hindi sila inaalalayan.

Ito’y hindi lamang usapin ng propesyon.
Ito ay usapin ng dangal, katarungan, at kinabukasan. Sapagkat kung ang g**o ay tuluyan nang mapagod magmahal, sino pa ang magbubukas sa mata ng mag-aaral na limitado ang tanaw?
Kung ang kanilang tinig ay tuluyang mabaon sa katahimikan, sino pa ang bubulong sa batang bingi sa karunungan?

Hindi dapat palaging sila lamang ang pumapasan, dahil kung marami ang bumubuhat—mas gagaan ang sangkaterbang pasanin.

Ang g**o ay hindi dapat pumili sa pagitan ng pagtuturo at marangal na pamumuhay. Dahil sila ay may dalawang kamay,
sa isa, dapat ay may hawak silang tisa o panulat.
Sa kabila, naman dapat ay dangal—hindi utang, hindi pagod, hindi gutom.

Sapagkat kung hahayaan nating tuluyang mabura ang kanilang tinig,
baka ang susunod na salinlahi ay matulog sa sistemang umiidlip sa kaalaman at kagalingan ng bawat mag-aaral. Sana galamay naman ng batas ang humawi sa kanila sa kasalatan—nang hindi na muli pang malunod sa sistemang sila’y nakasadlak sa karalitaan.

Isinulat ni: Sanjo Martorillas
Dibuho ni: Angel Reyes

14/07/2025

EDITORYAL | Busugin ang Edukasyon, Hindi ang Buwaya sa Kurapsyon

Habang salat sa silid-aralan ang bawat kabataan, hirap maitawid ang tunay na pag-unlad ng karunungan. Gutom na gutom sa pasilidad at dekalidad na pangalawang tahanan. Ngunit sa kabila nito, patuloy ang pananahimik ng mga dapat manguna sa pagbabago, tila mga buwayang patagong nagpapakabusog sa kurapsyon—ginagastang palihim ang badyet na dapat sana’y para sa edukasyon.

“May krisis sa edukasyon”—simpleng mga salita mula kay Senator Bam Aquino, ngunit nagsisilbing matalim na paalala sa malupit na katotohanang nananatiling hindi progresibo ang estado ng edukasyon sa bansa. Ayon mismo sa DepEd, may kakulangan ng 165,443 silid-aralan sa buong Pilipinas. Kung walang karampatang dagdag sa pondo, aabutin pa ng 30 taon bago ito tuluyang masolusyunan.

Nasaan na ngayon ang ipinagmamalaking Php 1.055 trilyong pondo para sa edukasyon? Hanggang kailan mananatiling mga hungkag na pangako lamang ang inihahain sa taumbayan?

Habang patuloy na umaasa ang mga kabataan sa makikinang na salita ng pamahalaan, araw-araw namang nauudlot ang kanilang pag-asa—at patuloy na pinipinsala ang kanilang kinabukasan. Siksikan na ang bansa sa mga pangakong puro napapako. Ang gutom ay hindi lamang sa tiyan—kundi sa pagkatuto, sa oportunidad, at sa hustisyang pang-edukasyon.

Walang kalabaw ang makaausad sa pag-aararo kung ito’y gutom at pinipinsala ng malnutrisyon. Gaya rin ito ng Kabataang Pilipino—naghahangad na sumulong tungo sa mga pangarap, ngunit sa kalagitnaan ng paglalakbay ay napipilayan, tinisod ng sistemang sakim, ng pamahalaang inuuna ang pansariling tiyan kaysa kapakanan ng mamamayan.

Paano uusad ang bayan, kung ang kabataang siyang inaasahang mag-araro ng kinabukasan ay pinababayaan?

Hindi malilimutan ang ‘confidential fund’—pondo ng taumbayang hindi maipaliwanag ang pinaglaanan, walang napaggamitan, pero may napagkaitan. Dahil habang ang mga gutom na isip at sikmura ay sabik sa pagkalinga, patuloy namang nilalamon ng mga buwaya sa kapangyarihan ang kaban ng bayan.

Edukasyon naman sana ang pagtuunan ng pansin— isakatuparan ang bawat mithiin, hindi lang sa salita kundi sa makataong adhikain. Huwag gawing palabas ang tunay na kalagayan ng edukasyon, pagkat hindi teleserye ang buhay ng kabataang araw-araw ay nakikipagsapalaran—
sa gutom, sa layo ng paaralan, sa kakulangan ng kagamitan—lahat ay tinitiis, para lang matuto at makaahon mula sa lumulubog na kahirapan na likha ng mga buwayang nabubuhay sa kasakiman.

Isinulat ni: Lliane Roxanne Aquino
Dibuho ni: Nathan Paul M. Valdenibro

13/07/2025

LATHALAIN | Tinik sa tahanan, pait nang katahimikan

Silakbo ng takot—madilim, malabo, at nakabartolina sa karimlan.

Sa likod ng bawat ngiti ng isang maybahay, maaaring may mga pasa nang kahapon na hindi kailanman nakita o narinig.

Sa Pilipinas, maraming kababaihan ang patuloy na nakakadena sa katahimikan ng tahanan. Ngunit umaalingawngaw ang samo’t pitang tila nakakulong at pilit ibinabaon sa bawat sulok ng tirahan.

Ang tahanang itinuturing sanang kanlungan ay unti-unting nagiging kulungan. Sa bawat araw na lumilipas, may mga babaeng nakakubli sa anino ng karahasan—mga iyak na nasasakal nang katahimikan, mga palad na nanginginig ngunit di makalaban. Ang haliging inaasahang magiging sandigan, minsan ay siya ring nagiging matalim na sandatang pumupundi sa mismong ilaw ng tahanan.

Ayon sa datos ng Philippine Commission on Women, mahigit 25% ng kababaihan sa bansa ay nakaranas ng intimate partner violence. Ngunit sa kabila ng bilang na ito, iilan lamang ang nagkakaroon ng sapat na tapang upang makawala sa tanikalang tila itinahi ng takot at kahihiyan.

“May bayad ba ang karapatan?” Isang mapait na tanong na sumisilip mula sa karalitaan—mula sa mga babaeng nais humiwalay ngunit binubusalan ng gastos sa legal na proseso, kawalan ng trabaho, at takot sa bukas na walang katiyakan.

Ayon kay Maria Teresa Ramos, isang social worker mula sa Department of Social Welfare and Development (DSWD), “Marami sa mga kababaihan ay hindi umaalis dahil sa takot at kawalan ng suportang pinansyal.”

Sa patibong ng tahanang sana’y silungan, tila may mabangis na oso ang sumasakmal sa dignidad at karapatan ng kababaihan—nag-iiwan ng mga sugat na hindi basta humihilom, at tila patuloy na dinudurog ng lipunang tumatahimik.

Gaano karami pa ang nakakadena sa katahimikan? Sa bawat ugong ng hinaing, sana’y may lumingon. Sana’y may sistemang yayakap, didinig, at kikilos. Sana, ilaw ng pansin ang sumilay—upang sa oras na ang kanilang ilaw ay kapos sa liwanag, may sisiklab pa ring pag-asang naghihintay. Isang pag-asang magpapalaya sa kanila mula sa paninikil ng kadena ng karahasan, at magwawaksi sa maling paniniwalang sila ay parausan lamang.

Isinulat ni: Sanjo Martorillas
Dibuho ni: Angel Ericselle Reyes

Ang Siklab

27/07/2025

25/07/2025

25/07/2025

24/07/2025

24/07/2025

24/07/2025

23/07/2025

23/07/2025

21/07/2025

18/07/2025

14/07/2025

13/07/2025

Address

Website

Alerts

Contact The Business

Shortcuts

Share

Category