Ilonggo Chronicles

03/07/2025

Editoryal

Awayon sing husto ang
AI-generated fake news

INDI bag-o nga isyu ang paniplang ukon pang-peke sang mga impormasyon sa print, video, audio kag image formats.
Sa masami, ginapalapta ini paagi sa media outlet (radio, TV, newspapers, lakip na sa internet) agud malab-ot ang mas malapad nga audience.
Although sa mga sagad mangloko agud makakwarta sing daku sa isa ka transaksyon ukon manghalit sa personalidad sang importante nga tawo, indi man nila madali himuon ini kay kinahanglan man nila maka-craft sang well-thought-out lie agud mapatihan gid sila.
Sa pag-uswag pa sang Artificial Intelligence (AI), ugaling, mahapos kag mas mangin maalamon na nila mahimo ining ila pangloloko.
Labi na sang natawo na sadtong Nobyembre 2017 ang Deepfake Technology, nga maka-create sang “realistic fake videos”.
Paagi sini, kinahanglan mo na gid lang ang maayo nga AI software agud pronto makapanggas sang paghinibag (confusion), paniplang (deception), manipulasyon (manipulation), ukon mang-scam sang mga tawo paagi sa “daw amo gid” nga mga video, image, ukon audio nga naga-representar sang isa ka tawo sa sitwasyon nga, sa pagkamatuod, wala siya didto ukon kahilabtanan.
Sa panugod ang pag-create sang AI content para lang sa entertainment purposes, apang sa wala lang madugay kag “things took a turn for the worse”.
Kag sang 2018 una na nga nagtuhaw ang fake video. Una man sini nga biktima amo gid si U.S.President Barach Obama, nga dayon naghatag ini sang signal kag pagpaandam sang “serious threat” nga mahimo sang AI deepfake sa sosyedad.
Sinundan ini sang fake videos nga ginapatungod sa iban nga mga pulitiko, celebrities, professionals kag iban pa nga nagapanguna nga mga personalidad sa sosyedad.
In fact, nalamita man gani ang propesyon sang mga journalist sa print media, TV, kag ang tani inosente nga paggamit sang social media.
Ang broadcast, nga mas masaligan sang publiko sa pagdala sang matuod nga mga balita tungod dayon nila ma-fact check ang mga ini halin mismo sa ila sources, na-target man nga wala sang patawad.
Ang ngalan sang iban ginamit bilang endorser sang pila ka produkto nga wala sila hinalung-ong. Ang iban napatalangan pa sang fake news sa ila report tungod ss kakulangan sang fact-check.
Sa TV, nabiktima man gani ang CNN news anchor nga si Anderson Cooper sang deepfake video kung diin ginpakita siya nga naga-istorya kay Donald Trump sa isa ka less-than-flattering manner.
Ang isa ka AI-generated video nagpakita man kay Gayle King, nga isa ka CBS Morning co-host, nga naga-presentar sang isa ka produkto nga wala man siya gani nagagamit.
Sa India, may media video gani nga nag-viral nga nagapakita sang isa ka tawo nga sakay sa motorbike nga nagapang-kidnap sang mga kabataan sa kalye. Nag-create ini sang panic kag kaakig sang publiko nga nagtuga pa sing kinagamo, kung diin siyam ka tawo gid ang napatay. Napamatud-an sang ulihi nga peke gali yadtong video.
Sa Filipinas, madamo man ang nabiktima sang deepfake kag kasubong nga mga AI-driven disinformation nga nag-target man sa “public figures,(including PBBM) ,news anchors, medical professionals, celebrities, politicians, sports personalities, and religious figures.”
In fact, ang Rappler nag-report nga sa 458 fact-check articles nga na-publish sang Rappler sadtong Enero tubtub Disyembre 12, 2024, at least 57, ukon 12%, gid ang ga-involve sang AI-generated ukon manipulated images, videos, kag audio.
Tungod sini, kinahanglan na seguro ang mas epektibo nga fact-check sa aton media communication, mga kasuguan, kag kolaborasyon sang tanan – gobyerno, researchers, kag iban pa nga stakeholders - agud mapaseguro ang pagtapna sang mahaliton nga AI content kag ang pagpalapta sini.
Ang US Congress nakapapasar na gani sang mga 32 ka hagna kag kasuguan batok sa deepfake kag iban pa nga mahaliton nga AI-generated contents, labi na gid sa bahin sang madasig na nga pagtuhaw sang mga “uncontrolled” AI content.
Elsewhere kag diri sa Filipinas, ang kasubong nga mga hulag ginahimo naman gani sang mga gobyerno agud ma-proteksyunan ang “rightful” nga kahilwayan sang tawo, reputasyon kag negosyo.
Otherwise, pirme na lang kita magaduha-duha sa aton nabatian kag nabasahan, kay ang AI nga kinaalam pwede man gali gamiton agud kita tiplangon kag kontrahon sini. # (wemjr)

17/06/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
June 13 - 19, 2025

Editoyal

Polisa vs Polisiya

GINA-PROBLEMA sang isa naton ka bumalasa ang paggamit naton diri sang tinaga nga “polisa” sa lugar sang tinaga nga “poliza” sa Spanish kag sang “policy” sa English.
Ang paggamit naton diri sang “polisa” kasingkahulugan sang tinaga nga “policy” sa English nga may kahulugan nga “Something that is done in order to get a particular result,” nga ma-“translate” man sa tinaga nga “poliza” sa Spanish.
May kasubong man nga kahulugan ang paggamit naton sang “polisa” sa Hiligaynon: “Bagay nga hilimuon agud matigayon ang isa ka partikular nga resulta.”
Nanotaran sining bumalasa naton ang paggamit naton sang “polisa” sa paggamit sang pila ka manunulat kag manugwaragwag sa radyo kag TV sang tinaga nga “polisiya” sa kasubong nga paghangop.
Well, sa aton bahin, ginagamit naton ang “polisa”, una, bangod sang kinamatarong sang isa ka editor ukon kolumnista sa pamantalaan sa paggamit sang lenggwahe nga sa iya panan-aw mas maintiendihan sing “precise” kag ma-apreciar sang kadam-an sang iya mga bumalasa.
Ikaduha, tungod ang “polisa” may kaanggid nga tonog sa “loan words” nga “poliza” halin sa Spanish kag ‘policy” halin sa Engish, nga may kasubong man nga kahulugan sa aton paggamit sini.
Indi kasubong sang “polisiya” nga malayo sa tonog sining duha ka tinaga nga ang katumbas sini amo ang Spanish nga tinaga nga “policia”. Ang “precise” nga kahulugan sang “policia” amo ang “police force” ukon “policeman”, nga indi santu sa kahulugan sang duha ka “loan words” sa English kag Spanish.
In other words, ang paggamit sang “polisiya” pagsalingasag ini sa matuod nga kahulugan sang “poliza” kag “policy”.
Maathag ining indi pagsantu sang kahulugan sang “policia” sa kahulugan sang “poliza” sa nahibal-an sa eskwelahan sang aton mga katigulangan kag mga ginikanan sa matag-adlaw nila nga pagpangabuhi halin sa panahon pa sang Spanish Occupation (sobra 300 ka tuig) tubtub sa pagsulat sang Malolos Constitution sa Spanish language sadtong 1899. Kag, in fact, sa padayon man naton nga paggamit tubtub subong sang madamo nga mga tinaga sa Spanish.
Liwat pa nakilala gani ang Spanish bilang official language sang 1973 Constitution upod sa English, nga gindula na sang 1987 Constitution samtang ginapabilin ang English nga officlal language upod sa aton national language nga Filipino.
Nabuslan lang ang paggamit sang Spanish sa mga eskwelahan sa panahon na sang American Occupation kon san-o sadtong 1901 nagsugod na ang pagtudlo sang English sa public school. Sa karon, nga bulag (independent) na kita sa Amerika sugod sadtong 1946, ang English isa gani gihapon ka official language naton upod sa aton national language nga Filipino.
Although, ginatudlo pa ang Spanish sa madamo nga pribado nga mga eskwelahan diri sa aton tubtub circa 1960 kag ugaling nagmalagana na ang pagtudlo sini kag nangin “optional subject” na gid lang.
Sa masami, madamo gani sang mga tinaga nga Spanish, lakip ang iban nga “foreign words”, ang ginakopya kag gina-“rewrite” gid lang naton sa lokal nga pagbaybay (spelling) tubtub nagsalingasag na gani ang aton paghangop naton sang pila sini, katulad sang “polisa” kag “polisiya” nga sa matuod indi magkahulugan.
Tungod sini, sa madamo pa sa aton nga mga editor kag kolumnista nga nangin estudyante sadto sa Spanish language tubtub at least hayskul, indi katingalahan nga mas “prefer” nila ang pagsulat gamit ang tinaga nga “polisa”, kag indi “polisiya”, sa kahulugan sa sining duha ka tinaga nga “poliza” kag “policy”. # (wemjr)

05/06/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com

Editoryal

Panghalit ni Yobab sa Iloilo

MADAMO ang naugot sa “food review” nga ginhimo sang isa ka obese nga vlogger/influencer sa Coffee Break, isa ka kilala nga café diri sa siyudad sang Iloilo nga sa sulod sang 20 ka tuig nakilala bilang isa sa masaligan nga food provider diri.
Indi gali food review ang ginhimo ni Obese Yobab, kundi pang-insulto kag gapagaba-gaba nga pamuyayaw sa atubangan pa sang ginhanda sa iya nga pagkaon kag ilimnon. Erehes!
Wala kuno sing “masarap” ni isa sa nahanda sa iya nga pagkaon, lakip ang lasagna (pronounced la’zania) nga isa ka bantog nga Italian food, kag matab-ang man kuno ang kape.
Bilang kilala nga influencer nga may sobra 3 ka milyon nga followers, si Yobab dapat tani gapataha na ini, respetado nga ma-expect na naton sa paghatag sang balanse nga opinyon, nga samtang ga-kritikar may mahatag man nga suhestyon kon paano makoreheran ang indi niya mauyunan nga panimpla dira sa Coffee Break.
Indi kay ipabando kag ibilin lang ang iya panugdaon sa panghuna-huna sang publiko nga daw ang iya panimpla pareho man sa ila panimpla.
Kag tungod sini, makapalain man ini sa negosyo sang iban nga mga cafe kag restaurant sa Iloilo kay magkasubong man ang ila gina-serve nga linuto kag ilimnon. Grrrr!
Ang iya gid lang ginpahayag sa iya “food review” amo kon paano siya manghikay kag mang-insulto sang daw Gospel Truth niya nga panugdaon.
Pero, Gospel Truth gid ayhan inang iya pahayag parti sang na-experyensyahan niya nga panimpla sa Coffee Break, nga sa iya seguro pensar universal, ukon magkapareho, gid man ang panimpla sang tanan nga mga tawo kag dapat siya patihan sa iya panugdaon?
Gin-updan pa gani ini sang isa pa ka lipong nga bangros nga vlogger sa pagsiling nga kuno wala gabinutig si Yobab sa iya panugdaon kay universal gid man kuno ang panimpla sang tawo, kag kon ano ang panimpla ni Yobab panimpla man ina sang iban.
Ari ay. Sunu kanday Jason Meyers, nga associate professor of Biology and Neuroscience, kag Maura Tumulty, professor of Philosophy, nga together gatudlo sang “Our Sensational Mind: The Physiology and Philosophy of Perception”, indi kita makasiling nga universal ang panimpla sang tawo kay largely perception lang naton ini, nga napamatud-an sa pagpasiyasat sang mga mangin-alamon katulad ni Meyers kag Tumulty.
Ina kay bisan pa may basic kita nga panimpla sa aton physiological make-up, ma-impluwensyahan pa ini sang iban naton nga functional realities, katulad sang aton pagpanimaho (nasal experience).
In other words, wala sing tawo nga pareho gid sang panimpla bangod sang “complex interaction of physiology and experiences” nga maka-modify sang panimpla sang kada tawo - either in degree of sensation sang “sweet, bitter, sour, umami, kag salty” nga panimpla, ukon tungod man sang abilidad sang tawo to adapt.
Katulad sang experyensya naton sang indi pagkauyon sang isa ka pagkaon sa una nga tion, nga sa ulihi mauyunan man naton sa sige-sige nga exposure. Kasubong bala sang isa ka turista nga mangisug sa pagtilaw sa pagkaon sang balot kag ugaling matun-an na ang mag-enjoy sini sa sige-sige nga pagkaon niya sini.
May mahambal man gani ang AI research parti sa obese nga tawo katulad ni Yobab.
Sunu sa AI, ang health condition nga obesity maka-influence sang food taste perception sang isa ka tawo to the point “that obesity may alter taste sensitivity”, particularly to sweet and salty flavors.”
Amo ina seguro kon ngaa wala nanamitan si Yobab sang madamo nga pagkaon nga natilawan niya kag kon ngaa matab-ang ang panimpla niya sa kape.
Kon honest ka lang, Yobab, indi naman tani problema ina. Ang himuon mo gid lang amo ang paggamit sang mga condiments, katulad sang asin, kalamay kag toyo nga maka-improbar sang kakulangan sang imo taste sensivity, nga makita mo man sa kalan-an nga lamesa.
Ugaling kay daw nagapaabo-abo ka lang kag basi gusto mo lang pakalainon ang siyudad nga ginakilala na sang UNESCO bilang Creative City of Gastronomy, nga indi ka na seguro kinahanglan tudluan pa kon ano ini. Kag kabay lang nga indi gid man ina ang tuyu mo - ang pakalainon ang siyudad sang Iloilo. # (wemjr)

29/05/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com

May 30 - June 5, 2025

Editoryal

Ma-convict bala ukon ma-acquit si VP
Sara sang Senate Impeachment Court?

KON subong hiwaton ang Trial sang Senate Impeachment Court sa Impeachment Complaint batok kay VP Sara Duterte, ma-convict ukon ma-acquit bala ini sa ila verdict?
Sunu sa kay Senator-elect Ping Lacson, depende ini sa merito sang mga ebidensya kag mga testigo. Ayhan?
Ukon depende ini sa partisan politics kag selfish interests sang mga senador? Posible man!
Pero, makita bala naton ini sa composition sang bag-o nga Senado? Indi pa, kag bisan ma-identify pa naton ang ila political alignment! Tungod ini sa reputasyon sang Senado nga largely independent sa ila panghuna-huna.
Sa nagdaug sa pagka-senador sadtong 2025 midterm elections, 6 ang halin sa Alyansa ni PBBM – sanday ex-Senator Panfilo Lacson, ex-Senate President Vicente Sotto III, reelectionist Senator Pia Cayetano, Erwin Tulfo, Las Piñas City Rep. Camille Villar, kag reelectionist Senator Lito Lapid.
Tatlo namon ang nagdaug halin sa Duterte10 camp – sanday B**g Go, Bato de la Rosa, kag Rodante Marcoleta, kon diin si Imee Marcos masiling pa nga kaupod nila tungod sa pro-VP Sara nga mga hulag kag deklarasyon sini.
Duha naman ang nagdaug halin sa Kakampink ni anay VP Leni Robredo nga sanday Bam Aquino kag Kiko Pangilinan.
Kinahanglan sang Senate Impeachment Court, sa pag-preside sang Chief Justice of the Supreme Court, ang two-thirds (2/3) nga boto sang 24 ka senador agud ma-convict si VP Sara, kag 16 ini ka mga boto.
Pila na ka boto subong ang pwede matigayon agud ma-convict si VP Sara? May 6 halin sa Alyansa sadtong 2025 nga eleksyon, 2 halin kanday Bam kag Kiko sadtong 2025 man nga eleksyon, kag basi may 8 sa 12 pa halin sa nabilin sa Senado nga ang termino matapos pa sa 2028.
Pero, wait! Indi gali naton malakip sa isip si Senator-elect Camille Villar. Segurado naton nga indi ini magboto sa pag-convict kay VP Sara tungod gin-endorse gid ini siya ni VP Sara nga dalhon sang Duterte10 sa ila kampanya. So, 15 na gid lang ang nabilin, nga indi maka-meet sang requirement sang Konstitusyon!
Well, sa pagkilala naton sa Senado bilang independent minded, anything can happen pa. Posible nga may at least isa pa halin sa daan nga Senado ang magliso sang pensar agud matigayon ang pag-convict kay VP Sara.
Bisan na gid lang sa pag-simpatiya sa Presidente kag FL Liza, lakip na si House Speaker Romuladez, bangod sang gina-alegar nga masakit nga pamahog ni VP Sara nga ipa-asasinar ini sila.
Sining ulihi lang gani, nagpautwas pa si VP Sara sang tinaga nga “bloodbath” nga daw ginatuyo sa matabo sa tion sang Senate Trial, nga makahatag sing alarma kay PBBM kag mga kaugyon sini sa Senado.
Nonetheless, who knows, basi palabihon gid man sang Senado ang pag-akto gid sa merito sang Impeachment Complaint batok sa kay VP Sara.
Bisan na lang seguro sa paghatag respeto sa ginatulod nga Impeachment Complaint sang House Prosecution Panel nga suportado sang 240 (78.43%) sang 306 ka myembro sang Kamara, kag kon ina man ang ginapatihan na ni VP Sara ma-resign na lang ini.
So, sigihon ta lang anay seguro ang aton pagpanilag sa padayon nga lakat sang mga hitabo halin sa hulag sang pihak kag pihak nga kampo sa ini nga Impeachment Trial batok kay VP Sara. But … may justice prevail! # (wemjr)

23/05/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
May 23 - 29, 2025

Editoryal

Boycott call sa nagpirma sa Impeachment
Complaint batok kay VP Sara napaslawan

LAKIP sa pagpanikasog sang Duterte10 nga mapadaug sa 2025 midterm elections ang ila mga kandidato sa pagka-senador amo ang panawagan nga i-boycott man ang mga kandidato sa Kamara (House of Representatives) nga nagpirma sa Impeachment Complaint batok kay VP Sara Duterte.
Well, napadaug sang Duterte10 camp ang tatlo sa 12 ka Senate seats para kay B**g Go, Bato dela Rosa, kag Rodante Marcoleta. Apang nagdaug naman ang mga former ally ni anay VP Leni Robredo nga sanday Bam Aquino kag Kiko Pangilinan. Lima naman ang halin sa Alyansa ni PBBM, isa ang doble-kabe sa Alyansa kag Duterte10 nga si Camille Villar, kag ang kuno Independent nga si Imee Marcos nga gali pro-Duterte.
Ang Comelec count nagpadaug man sang 9 sa 11 ka myembro sang House Prosecution Panel nga nagdala sa eleksyon sang issue nga “accountability and governance” batok kay VP Sara.
May segurado na ugaling nga mabulos sa duha nga nalutos. Ang mga ini amo sanday anay Senador Leila de Lima sang ML Partylist nga nag-qualify sa isa ka seat, kag si Atty. Chel Diokno, first nominee sa 3 ka seat nga gindaug sang nagapanguna nga Akbayan Partylist. Nagboluntad ini sila dayon sa pagpasakop sa House Prosecution Panel nga ginbaton naman ni House Speaker Martin Romualdez.
Nagdaug man ang 41 sa 60 ka mga kongresista nga halin sa Mindanao nga nagpirma sa Impeachment Complaint batok kay VP Sara.
Samtang, si Rep. Joel Chua sang Manila nga nagduso sang mga panumbungon kay VP Sara sa Quad Committee, nag-report sang “swashbuckling victories” sang mga nagpirma sa Impeachment Complaint sa kabug-usan.
Na-Impeach si VP Sara sang boto nga 240 halin sa 306 nga kadamuon sang Kamara, nga sobra-sobra sa one-third (1/3), ukon 102, ang kadamuon nga kinahanglan lang sang Konstitusyon.
Na-aprubahan ang Impeachment Resolution sang Kamara sadtong Pebrero 5, 2025, nga nagahulat lang sang paghusgar sang Senado acting bilang Impeachment Court. Na-schedule na ini sa pagbukas liwat sang session sang Kongreso sa Hulyo 2025.
Ginpaathag ni Senate President Chiz Escudero nga ang composition sang bag-o nga Senado nga maforma pagkatapos ang 2025 midterm elections amo ang ma-akto bilang Impeachment Court.
Ang mga akusasyon sa Impeachment Complaint batok kay VP Sara galakip sang “violation of the Constitution, betrayal of public trust, graft and corruption, and other high crimes.”
Galakip ini sang “pagpalitog (misuse) sang minilyon nga kwarta sang public funds, gin-alegar nga kahilabtanan sini sa extrajudicial killings sa Davao samtang mayor, kag ang gin-alegar nga plot to assassinate President Ferdinand Marcos Jr., FL Liza Araneta-Marcos kag House Speaker Martin Romualdez. # (wemjr)

15/05/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
May 16-22, 2025

Editoyal

Ginlutos ni Bam, Kiko ang political survey

COMING from far behind sa political survey (SWS kag Pulse Asia), madasig nga nagpanagidlot sa Top 12 sanday anay Senador Bam kag Kiko tubtub nga nangibabaw na sa mga nagdalaug.
In fact, samtang wala gid nila ginpaabot kag sang ila mga sumulunod, nakita na lang sa final count sang Comelec si Bam Aquino sa No. 2 nga pwesto kag No 5 naman si Kiko Pangilinan.
Kagrupo ini sila ni Leni Robredo sa “hirap at ginhawa” sa pagdalagan sini para Bise-Presidente sadtong 2016, kon diin nagdaug siya batok kay Marcos Jr., kag sang pagdalagan naman niya para Presidente sadtong 2022, kon diin ginlutos naman siya sang naulihi bangod, sunu sa AI research, sang daku nga bulig sang mga traditional families (dynasties).
Liwat ugaling nagdalagan si Robredo sa 2025 midterm elections kag nagdaug landslide bilang mayor sang Naga City, samtang nagakampanya man para kay Bam kag Kiko, upod si retired COA director Heidi Mendoza kag si anay Senador Leila de Lima sang ML Party-list.
Yara man sa pagbulig kampanya para sa ila si Opposition Senator Riza Hontiveros, samtang gakampanya man sa iya Akbayan Party-list.
Sa matuod, mga kandidato naton si Bam, Kiko kag si Heidi Mendoza, nga unfortunately nalutos, sa pagpati nga kinahanglan ang dugang nga tunay nga political opposition sa Senado agud mag-provide dira sing mabaskug nga balancing force sa Administrayon (ruling party/coalition ni PBBM) agud madampigan kag mapasanyog ang “common good” sang mga pumuluyo.
By the way, ang ining mga political survey nagakuha lang sang opinyon sang halos indi pa makalab-ut sa 10% sang mga napamangkot (respondents). Kag, necessarily, indi lubos ini makahusgar sang kon sin-o gid ang magadaug sa eleksyon, bisan kon ano pa ka representative ini sang nagakalain-lain nga mga sektor.
In fact, ang experyensya sa eleksyon sang mga Demokrasyahon nga mga pungsod, katulad sang Filipinas, nagapakita nga pwede gid mabale ang resulta sang survey sa aktwal na nga pag-inisipay sang mga balota.
Sa simple lang nga rason – una, tungod ining survey gapakita sang balatyagon sang pila lang ka bumuloto; kag ikaduha, pwede man makalisu sang pamensaron ang bumuloto sa kon ano man nga rason bag-o magboto na, lakip na ang pagbuot sang Kahitaasan sa Iya Balaan nga Katuyuan.
Makahatag ini nga kamatuoran, no doubt, sing paglaum sa mga bumuloto kag sa mga kandidato man nga nawigit sa survey agud pasanyogon pa ang ila pagkampanya.
Pamatuod gani ini sang pagdaug nanday Bam kag Kiko despite sang ila kalutusan sa survey kag pagkalutos man sang bisan sang mas popular kag artistahon nga mga kandidato. Dugang pa dira ang “surprise” nga pagdaug ni Rep. Rodante Macoleta nga halos makilala sang publiko.
Sa siling gani ni US President Reagan: “Trust but verify”, meaning dapat madugangan pa gid ang impormasyon bag-o lubos maghimo sang desisyon.
Tungod sa pagpati man nga wala sing imposible kon determinado ka sa bukas pa nga mga oportunidad, bisan mabudlay pa ini, wala nagdula sang paglaum si Harry Truman, bisan pa ang survey sang Gallup Polls gasiling sang daku nga abanse (9-1) sa iya ni Thomas Dewey malapit na sa eleksyon sadtong Nobyembre 1948.
In fact, gin-banner headline gid ang balita nga “Dewey defeats Truman” sang Chicago Daily Tribune bag-o pa ang final result nga nagwa pa sang eleksyon na mismo. Pero, “miracle of miracles” nagdaug pa si Truman.
Siling man gani ni American baseball legend nga si Yogi Berra, sang dag-on pa nila ang 1973 National League pennant race samtang daw manugpierde na sila: “Aint over until it’s over!”
There we are, kag galaum kita nga upod kay Senators Riza Hontiveros kag Koko Pimentel mangin mabungahon sila bilang political opposition senators agud mapangapinanan ang kawsa sang “common good” sang aton mga pumuluyo.
Perhaps, katulad sang ginapakita man nga opposing concerns sa US Congress sa tunga sang mga Republicans kag Democrats kag sa UK Parliament sang mga Conservtives kag Labor Party agud mapabaskug ang balancing force para sa kaayuhan sang ila mga pumuluyo. # (wemjr)

09/05/2025

https://youtu.be/c_3HAc6CsVA?si=DlB_Uz5Twv2HMOYd

Tinatawag na 'Dark Horse' ang isang politiko na hindi inaasahang papasok at hihigit pa sa ibang katunggali sa partikular na posisyon bilang ang mas maraming ...

08/05/2025

08/05/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
May 9 - 15, 2025

Editoryal

Ang PhP20/k rice factor sa eleksyon

WALA sang duha-duha nga isa lang ka hampang pulitika ang pagpabaligya sang gobyerno malapit sa 2025 midterm elections sang PhP20 kada kilo nga bugas.
Importante matuod sa madamo naton nga mga pumuluyo, labi na gid ang mas kubos sa pangabuhi (indigent), ang food security kag tungod sini critical issue gid man ini sa tion sang eleksyon.
Duha ka rason ang aton nakita sa ining hingyo sang gobyerno malapit sa 2025 nga eleksyon, samtang ang nagalakat nga presyo sang bugas sa hilway nga merkado yara gihapon sa PhP33/k paibabaw.
Una, agud mapabaskug ang trust rating sang Presidente nga daku ang pagpanaog sang nagligad lang nga survey. Indi manegar nga angot ini sa mga kapaslawan sang Administrasyon, nga ang isa dira amo ang pangako sadtong 2022 nga eleksyon nga panubuon ang bili sang bugas sa PhP20/k nga wala matuman.
Ikaduha nga rason amo ang pagpatuman na sang pagbaligya sang bugas sa bili gihapon nga PhP20/k nga ginsuguran na panagtag sa Visayas sang Kadiwa outlets sang NFA sining ulihi lang. No doubt, agud seguro makabulig sa pagpadaug sang mga kandidato sang Presidente sa palaabuton nga eleksyon sa Mayo 12, 2025. Sa karon, galakat na ang presyo sang bugas sa PhP40/k paibabaw.
Pero, kon may daku gid man nga nabulig ang PhP20/k nga bugas sa kadalag-an sang Marcos-Duterte team sadtong 2022 nga eleksyon, may kasubong man bala ini nga epekto sa Mayo 12 nga eleksyon?
Lain ang sitwasyon sadtong eleksyon sang 2022 kag sangsa palaabuton nga eleksyon sa 2025.
Ang eleksyon sang 2022 isa ka presidential election, nga ang mayor nga focus amo ang kadalag-an sang Marcos-Duterte tandem nga kinahanglan gid mabuligan sang ila congressional kag local candidates nga, sunu sa AI research, may daku dira nga bulig ang mga traditional families (dynasties) gamit ang ila impluwensya kag kwarta.
In fact, daw ang traditional families pa gani ang nagpadaug sa Marcos-Duterte team kag indi basta lang ang isyu sang PhP20/k nga bugas.
Sa 2025 midterm elections, on the other hand, ang focus yara sa pagpadaug sang mga congressional kag local candidates agud makasuporta sa mga programa kag mga proyekto sang Presidente, kon diin maka-share man sila sa mga mapatuman nga mga programa kag proyekto sang Presidente.
Tungod sini, obligado gid ang Presidente sa pagbulig sing todo-todo sa ila. Kag nadumduman naman niya ang isyu sang PhP20/k nga bugas.
Sa nasiling na naton, lain ang sitwasyon sang eleksyon sadtong 2022 kag sa karon nga eleksyon sa Mayo12.
Sa karon, ang pagpatuman sang PhP20/k may upod na sing dalagku nga mga problema.
Matuman ining PhP20/k nga bugas, sunu sa Dept. of Agriculture, paagi sa pagpanubo sang cost of production sang kaumhan, kag sang pagpaseguro sang buffer stock sang bugas nga magalakip sang mabaligya nga PhP20/k nga bugas sa gina-target nga 4 ka milyon nga mga “indigent”. Lakip diri sa ila, no doubt, ang grantees sang 4Ps, nga sadtong 2018 nagdamo sa sobra 5 ka milyon.
Ang natalana nga budget para sa ina nga mga problema, sunu man sa DA, amo ang PhP30 ka Bilyon. Pero diin kuhaon sang gobyerno ining daku nga budget?
Diin pa kundi sa ginpataas nga buhis kag mga kontribusyon, nga nakuha na gani sang gobyerno, halin sa mga myembro sang SSS, GSS, PhilHealth, kag kasubong nga mga ahensya. Ining member-employees galab-ut sa 48.18 ka milyon sadtong 2023.
“Aba, unfair ina!” nasiling gani sang isa ka empleyado, “Ginabuligan na naton sing maayo ining mga 4Ps kag karon magabenepisyo pa gid sa PhP20/k nga bugas, samtang kami dugang nga ginapaantos. Galumos-lumos man gani kami sa amon pangabuhi. Inyo na lang inang mga kandidato ni Presidente!”
Segurado may luyag man mag-reklamo sa mga 9 ka milyon nga mga pumuluyo nga yara sa “poverty threshold”, nga wala masakop sa 4 ka milyon, nga pulos gid lang seguro mga 4Ps.
By the way, ang 4 ka milyon nga indigent voters gamay man lang ini nga bahin sang mga 68 ka milyon nga registered voters para sa 2025 midterm elections.
Vote wisely! Kag indi gid pag-ibaligya ang inyo boto! Maluoy man kita sa aton mga kabataan nga mapas-an gihapon sang kadalok lang sa poder kag manggad sang indi amo nga mga kandidato! # (wemjr)

01/05/2025

www.ilonggochronicles.weebly.com
May 2 -8, 2025

Editoryal

Ang kaayuhan kag ang ginakahangaw-an
nga madala sang Artificial Intelligence (AI)

ANG henyo sa Theoretical Physics nga si Albert Einstein (1879-1955) ginakilala sa bug-os kalibutan bangod sang exceptional sini nga abilidad sa pag-predict sang “unknown” paagi lang sa power of mathematical/philosophical logic.
Sadto, ang paghibalo kag pagkilala sang mga bagay gatutok lang sa pag-obserbar kag pag-experimento (empirical evidence) gamit ang malab-ut lang sang human senses, nga beyond which ang pagpati pulos na lang unfounded speculation.
Pero indi sadto kontento si Einstein kag, gamit ang logic, ginpilit sini hibaluon ang mga hitabo nga wala pa matungkad sang empirical evidence, katulad sang kon ano ang matabo sa pagpanakayon sang kasanag (light) sa kahawaan (space), nga sadto ginapatihan nga ga-usoy gid lang sing tadlong (straight) nga linya.
Paagi sa iya General Relativity Theory, gin-predict ni Einstein nga ang lakat sang kasanag pwede mabuktot (bend) sa pag-agi sini malapit sa dalagku nga mga bagay, katulad sang Adlaw (Sun), tungod sang pwersa sang ila gravity.
Gin-confirm ining prediction ni Einstein sang photographic evidence ni Arthur Eddington sadtong 1919.
Indi man kita malipat nga samtang wala siya sing direkta nga influence, ang iya research ang gintunaan gid sang paghimo sang atomic bomb, nga natagaan sing katumanan gamit ang iya formula nga E=mc2. Ang una nga duha ka atomic bomb nga gingamit nagwasak gid sang mga siyudad sang Hirosbima kag Nagasaki sang Japan nga nagpa-surrender na sini.
Katulad man ini sa pag-predict ni Galileo nga ang Kalibutan (Earth), nga sadto ginapatihan nga yara sa sentro sang universo, gali kabahin lang ini sang Solar System, kon diin ang sa sentro amo ang Adlaw nga ginalibotan sang mga planeta, nga ang isa sini amo ang Earth.
Napat-ud ini ni Galileo, by analogical reasoning, paagi sa iya obserbasyon sa matayog niya nga teleskopyo sang apat ka bulan (moon) sang planeta nga Jupiter kag sang planeta nga Venus sa pagbaylo-baylo sang nawong sini. Na-confirm man ini sang ulihi sang iban nga astronomer.
In fact, ini man nga pagdala sang logical thinking nanday Einstein kag Galileo ang ginagamit sang Artificial Intelligence (AI) bilang isa ka “Super Logician” nga maka-predict “quickly and accurately” sang mga hitabo, among others, sa industry production kag consumer preference sa merkado.
Indi naton ugaling makumparar ang kinaalam sang AI sa kay Einstein kag Galileo tungod ang naulihi naggamit sang ila orihinal nga panghuna-huna samtang ang AI produkto lang sang kolaborasyon sang mga expert human creators halin mismo sa experyensya kag sang paghibalo na sang ikasarang sang utak sang tawo.
Ginagamit worldwide na ang AI. Wala nagpaulihi ang Filipinas kag sadtong Abril 23, 2025 ginlunsar, sa pagpanguna ni PBBM, ang PH’s First AI-Ready and Largest Hyperscale Data Center sa Santa Rosa, Laguna.
Gin-develop ini sang VITRO Inc., nga may link sa iban nga VITRO hub sa Makati, Parañaque, kag Pasig. Sa matuod, sadto pa man gani ang paggamit sa Filipinas sang nagakalain-lain nga AI tools sa pila ka industries kag businesses diri.
Sa karon, ang AI ginagamit na worldwide sa data analysis and insights, natural language processing, image/speech and video recognition, kag automation and robotics.
May pagpang-alag-ag pa, ugaling, ang publiko sa paggamit sang AI.
Indi lang bangod kay wala ini human awareness, katulad sang human emotion kag sense of morality nga indi maka-distinguish sa right from wrong, kag sang kinahanglanon pa nga pag-update sang ikasarang sini now and then agud indi mangin outdated.
Kundi tungod man sang pagkahangawa sang madamo sa negatibo nga epekto nga mahimo sini. Katulad sang kon paano ini gina-implementar labi na gid sa critical areas sa hiring, medical advice, kag autonomous driving.
Sining Enero 2025 lang ang isa ka survey nagpakita nga 85% sang mga US citizen ang nagakahangawa kon ano ang rolyo sang AI sa hiring decisions, samtang 80% ang nagakahangawa sa AI-generated medical recommendations labi na gid sa emergency cases.
Nadugangan pa ini sang pagpahapos na sang AI sang target nga “efficiency and profitability” sang business, nga nagapaluag man sang ethical considerations. Katulad sang basta pag-dismiss lang sang indi na kinahanglan nga mga empleyado kag ang pagluag man sang marketing policy sa pagbaligya sang produkto kag kon paano ini ibaligya nga wala sing kabalaka for the public good.
Ginakahangawan man ang pagpabalik sang AI sang “rote learning” sa lugar sang nagbulos nga “discovery method” sang pagtudlo nga nagapasanyog sang “thinking/creative ability” sang mga kabataan.
May nagakahangawa man gani nga basi ang “imperfections” sang AI, labi na gid kay sa experimental stage pa ini, mangin kabangdanan pa “by accident” sang World War.