31/07/2025
ہندکو زبان: تہذیب، تاریخ اور ثقافت کا منبع
#ہندکو #زبان #ہندکوـزبان #ہنکو #تحریرـسیدمحمدظفرعلیشاہ
ہندکو زبان
ہندکو زُبان صرف ہک بولی نہیں ، بلکہ ہزارےدیاں خشبواں، پہاڑاں دی واز ، محبت دی زُبان تے صدیوں دی تہذیب دا پچھاویں ۔ اسنی بقا، فروغ تے علمی تحقیق نہ صرف ہک زُبان آں زندہ رکھسی بلکہ پاکستان دےثقافتی تے رنگ برنگے پن آں وی مضبوط کرسی۔ پاکستان مختلف زُباناں، ثقافتاں، نسلاں تے مذہباں دا گھڑ اے ، جتھے لگ بھگ ساٹھ توں وی زیادہ زُباناں بولیاں جلدیاں نیں۔ انہاں وچو ں ہک پیاری، میٹھی تے قدیم زُبان ہندکو وی اے، جیہڑی صرف بول چال دی زُبان نہیں بلکہ ہک مکمل تہذیب، ریت رواج تے پہچان دی نشانی وی اے۔
ہندکو زُبان دا تعلق ہند-آریائی لسانی خاندان نال اے، تے اسدے اثرات اردو، پنجابی، پشتو، سندھی تے فارسی نال ہور کئی زُباناں تے وی صاف نظر آندے نیں۔ "ہندکو" دواں لفظاں دا مرکب اے ، ہند تے کو ۔ اس بچ "ہند" دا مطلب برصغیر یا دریائے سندھ دے علاقے توں اے تے "کوہ" دا مطلب پہاڑ اے۔ اس طرح ہندکو دا مطلب ہویا: "ہند دے پہاڑاں دی زُبان"۔ جبکہ کو فارسی بچ زبان آں وی آکھدین ۔
زباناں دے ماہرین دے مطابق ہندکو زُبان دیاں جڑاں سنسکرت سمیت پرانی آریائی زُبانواں نال جڑیاں نیں۔ ہندکو آریائی خاندان دی لاندھا شاخ توں اے، جیہڑی اپنی ساخت تے الفاظ وچ سنسکرت دے اثرات دکھاندی اے۔ ((حوالہ ...( The Indo-Aryan Languages by Colin P. Masica)
ہندکو زُبان خاص طور تے پاکستان دے خیبرپختونخوا دے ہزارہ ڈویژن (ایبٹ آباد، مانسہرہ، ہری پور، بٹگرام)، پشاور، کوہاٹ، نوشہرہ، پنجاب دے ضلع اٹک تے پوٹھوہار، تے آزاد کشمیر (مظفرآباد، باغ، پونچھ) وچ بولی جلدی اے۔ کجاں علاقیاں بچ اس زُبان بولنڑیں آ لے آں ہزارےوال، پشاوری، کوہاٹی یا اٹکی آکھیدے نے ۔ عجیب گل اے وے کہ ہنکو زُبان بھارت تے افغانستان وچ وی سمجھی تے بولی جلدی اے۔
تقریباً چالیس لاکھ توں زیادہ لوک ہندکو بولدے تے سمجھدے نیں۔ تاریخی حوالے نال ہندکو آں سات سو توں آٹھ سو سال پرانیڑیں زُبان منیا جلدے ، جبکہ کج محقق اسدیاں جڑاں وچ پانچ ہزار سال پرانی تہذیباں تک لوڑدے نہے ۔ ایہہ زُبان مغلاں تے سکھاں دے دور وچ وی بازاراں، عدالتاں تے سرکاری دفاترا ں بچ بولی جلدی رہی۔
ہندکو زُبان دے کئی لہجے نیں، جِنہاں وچ ہزاروی، پشوری، کوہاٹی، کشمیری ہندکو، اٹکی تے تنولی شامل نیں۔ ہر لہجہ اپنی وکھری اکھانڑں تے الفاظ نال زُباناں آں اک خاص رنگ دیندے، پر سارے ہکی لسانی دھارے نال جُڑے نیں۔
ادبی تے ثقافتی لحاظ نال وی ہندکو زُبان بہوں زرخیز اے۔ جس وچ حمد، نعت، منقبت، نوحے، غزلیں، رباعیاں، لوک گیت، ٹپے تے ماہیے کثرت نال لوڑدے نیں۔ مشہور اداکار یوسف خان (دلیپ کمار) دی مادری زُبان وی ہندکواہی ۔ ہندکو وچ پہلی فلم "چاچی جُل کراچی" تے پہلا ملی نغمہ سیّد مہتاب شاہ پہولا لکھیے ۔ مشہور گلوکارہ افشاں زیبی دا گایا ہویا گانڑاں "اے گلاں چنگیاں تے نئیں" آج وی مقبول اے۔ ایس طرح، مشہور ہندکو سنگر شکیل اعوان نے وی اپنی آواز تے موسیقی نال ہندکو زُبان دی ترویج بچ بڈا کردار ادا کیتے، جیہڑا زُبان دی ثقافتی پہچان آں ہور مضبوط کرد ے۔
ہندکو زُبان دی خدمت تے تحقیق بچ کئی ممتاز شخصیات نے وڈا حصہ پایے، جس بچ ملک عظیم ناشاد اعوان ، ڈاکٹر عادل سعید قریشی، پروفیسر ڈاکٹر ناصر داود ملک، ماجد شاہ، قاضی ناصر بختیار، پروفیسر عبدالوحید بسمل جیسے ہور بے شمار دانشور ، ادیب، محقق تے علماء کرام ہندکو زُبان دی تحقیق، اشاعت تے فروغ بچ نمایاں خدمات انجام دے رہے نیں، جنہاں دی وجہ توں زُبان دا علمی تے ثقافتی ورثہ محفوظ تے مضبوط اے۔
ہندکو دے فروغ آستے کم کرنڑیں آلیاں ادا ریاں وچ گندھارا ہندکو اکیڈمی، گندھارا ہندکو بورڈ، اباسین آرٹس کونسل، بزمِ شعور ہندکو تے ہندکو رائٹرز سوسائٹی سرِفہرست نیں۔ گندھارا ہندکو اکیڈمی نے 2156 محاوریاں تے مشتمل اک بڈی کتاب وی شائع کیتی اے۔
ہندکو آں علاقائی زُبان دا درجہ حاصل اے، تے 2021ء وچ خیبرپختونخوا اسمبلی نے اساں باقاعدہ پارلیمانی زُبان تسلیم کیتے ، جیہڑا اس دے فروغ بچ ہک بڈا قدم اے۔
ہندکو زُبان آساں دی ثقافتی پہچان تے فخر اے، تے اسدی حفاظت تے فروغ آستے اسی اپنڑیں بساط دے مطابق رات دن محنت کر رہۓ آں تاکہ آنڑیں آلی نسل وی اس زُباناں دی خشبو تے رنگینی توں مستفید ہو سکنڑ ۔(ماخذ چُپ دی کہانڑی ہندکو افسانوی مجموعہ مصنف سید محمد ظفر علی شاہ ترمذی ہری پور )
