Katedra Archeologii Historycznej i Bronioznawstwa IA UŁ

06/07/2025

na Starym Cmentarzu Jenieckim w Łambinowicach ponownie toczą się prace archeologiczne kierowane przez dr. Dawida Kobiałkę. Podczas poszukiwań szczątków polskich żołnierzy natrafiono na 18 grobów, a w nich na solidne drewniane trumny, które w takich miejscach jak cmentarz jeniecki są niezwykle rzadkie.

26/06/2025

w dniach 5–7 czerwca 2025 r. CAA Poland, Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej oraz Muzeum Archeologiczne Oddz. Muzeum Miejskiego Wrocławia zorganizowali konferencję, na której wygłoszony został referat „Cyfrowa dokumentacja materiałów archiwalnych, wywiadów etnograficznych i artefaktów w projekcie «Leksykon Archeologii Katyńskiej (1990-2015)»”, przygotowany przez dr Magdalenę Majorek-Lipowicz, dr. Olgierda Ławrynowicza oraz dr Aleksandrę Krupę-Ławrynowicz i dr. Sebastiana Latochę (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Łódzkiego) w ramach projektu badawczego NPRH MNISW „Leksykon Archeologii Katyńskiej (1990-2015)” (archeologiakatynska.uni.lodz.pl).

Organizatorzy konferencji CAA Poland: Dokumentacja – Integracja – Rekonstrukcja za cel spotkania przyjęli m. in. integrację środowiska archeologicznego z przedstawicielami nauk technicznych, promowanie nowoczesnych metod dokumentacji i ochrony materialnych śladów przeszłości oraz analizę ich wpływu na lepsze zrozumienie procesów historycznych. W wydarzeniu uczestniczyło ponad 80 osób.

Dodatkowo dr Magdalena Majorek-Lipowicz uczestniczyła w części warsztatowej, szkoląc się w zakresie następujących zagadnień: metody geometryczno-morfologiczne i analiza porównawcza zabytków oraz SMARTTECH3D Skanowanie dla zaawansowanych.

W dniach 5–7 czerwca 2025 r. Polski Oddział CAA International, Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej oraz Muzeum Archeologiczne OMM we Wrocławiu zorganizowali konferencję, na której wygłoszony został referat „Cyfrowa dokumentacja...

24/06/2025

serdecznie zapraszamy na wystąpienie Krzysztofa Kotyni pt. „Szable Wojska Polskiego, produkcji zakładów Wifama po 1947 roku”, które odbędzie się w ramach spotkania Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy im. prof. dr. hab. Andrzeja Nadolskiego w czwartek 26 czerwca o godz. 17.00 w Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego przy ul. G. Narutowicza 65.

Fot. Szabla naśladująca szablę wzór 1921/22 oraz szabla naśladującą szablę wzór 1976; fot. K. Kotynia

22/06/2025

serdecznie polecamy relację na żywo z konferencji prasowej, w poniedziałek 23 czerwca 2025 r. o godz. 11.00, podsumowującej wyniki badań archeologicznych w Borównie pod Bydgoszczą. W wydarzeniu udział weźmie kierownik badań, dr Dawid Kobiałka.

15 czerwca 2025 r. zakończono czynności procesowe prowadzone w Borównie pod Bydgoszczą przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku.

Badania archeologiczne pod kierunkiem dr. Dawida Kobiałki (Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego) nad jeziorem Borówno związane były z masowymi mordami, do których doszło w pobliżu jeziora w październiku 1939 r. Pola okalające jezioro od południa oraz biegnąca na zachód od niego zostały przecięte latem 1939 r. linią umocnień polowych (okopy). Nie prowadzono tutaj jednak walk obronnych. Niemniej transzeje posłużyły rożnym niemieckim formacjom w październiku 1939 r. do przeprowadzenia nad okopami masowych zbrodni.

Prace miały z jednej strony na celu odnalezienie nieznanych i nieoznaczonych grobów związanych z masowymi zbrodniami, do których dochodziło w październiku 1939 r., z drugiej – zmierzały do udokumentowania i przeanalizowania materialnych śladów związanych z tuszowaniem masowych zbrodni w ramach tzw. Akcji 1005 (niem. Aktion 1005) – akcji ekshumacyjnej mającej zniszczyć materialne dowody niemieckich zbrodni z początkowego okresu II wojny światowej.

▶ Jak wynika z dokumentacji archiwalnej, w czerwcu 1944 r. nad Jezioro Borówno przybyły specjalne niemieckie jednostki, które wydobyły zalegające zwłoki i spaliły je w pobliżu lasku znajdującego się z zachodniej strony jeziora. Po wojnie prowadzono oględziny miejsc zbrodni i przesłuchiwano świadków. Na tej podstawie zlokalizowano miejsce palenia zwłok, okop z którego zwłoki były wydobyte oraz dwie odnogi okopu, które jednak nie zostały zniszczone przez Niemców. W nich udało się ekshumować zwłoki 102 osób.

Badania były wsparte opracowaniem historycznych zdjęć lotniczych, pochodnych produktów lotniczego skanowania laserowego oraz badaniami powierzchniowymi za pomocą detektorów metali.
Z poczynionych ustaleń wynika, że w październiku 1939 r. na tym terenie doszło do masowych mordów ludności cywilnej, w tym pacjentów szpitala psychiatrycznego ze Świecia. Na tym obszarze planowane są kolejne etapy prac poszukiwawczo-ekshumacyjnych.

📺OBEJRZYJ konferencję prasową i DOWIEDZ się więcej❗
👥 W konferencji udział wezmą:
• dr hab. Karol Polejowski, zastępca prezesa Instytut Pamięci Narodowej
• prok. Tomasz Jankowski, Naczelnik Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku
• dr Marek Szymaniak, dyrektor Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku
• dr Dawid Kobiałka, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego

▶ 15 czerwca 2025 r. zakończono czynności procesowe prowadzone w Borównie pod Bydgoszczą przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskie...

10/06/2025

trwa szósty etap prac poszukiwawczych na terenie dawnego poligonu na Brusie w Łodzi. Ich celem jest odnalezienie miejsc pogrzebania szczątków ofiar terroru niemieckiego i komunistycznego.

Badania archeologiczne prowadzone są m.in przy południowym nasypie dużej strzelnicy, gdzie w ubiegłym roku odnaleziono pięć jam grobowych zawierających szczątki 11 osób. Podczas trwającego etapu przebadano dotychczas obszar znajdujący się pod fragmentem czterometrowego wału. Po usunięciu fragmentu południowego kulochwytu ujawniono jamę grobową, w której znajdowały się szczątki jednej osoby.

Wstępne oględziny antropologiczne, przedmioty znajdujące się w jamie grobowej oraz sposób ułożenia szczątków wskazują, iż odnaleziona osoba była ofiarą zbrodni.

Prace na poligonie potrwają do 27 czerwca br. Prowadzone są przez pracowników Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi oraz pracowników i studentów Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego przy wsparciu saperów z I Batalionu Kawalerii Powietrznej w Leźnicy Wielkiej.

Instytut Pamięci Narodowej w porozumieniu z Uniwersytet Łódzki od 2021 r. prowadzi prace poszukiwawcze na wspomnianym terenie. Ich celem jest m.in. odnalezienie szczątków żołnierzy podziemia niepodległościowego, w tym Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”, legendarnego dowódcy, żołnierza AK, twórcy Konspiracyjnego Wojska Polskiego i jego pięciu podkomendnych, straconych 19 lutego 1947 r. na podstawie wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Łodzi.

09/06/2025

od 5 maja 2025 r. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku (Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku) prowadziła kolejny sezon badań archeologicznych w Lesie Szpęgawskim pod Starogardem Gdańskim. Pracami kieruje dr Dawid Kobiałka z Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego przy współpracy z biegłymi z Instytut Archeologii UR.

Celem badań było odnalezienie nieznanych i nieoznaczonych grobów związanych z masowymi zbrodniami popełnionymi na tym terenie od jesieni 1939 r. do końca stycznia 1940 r.. Równocześnie, badacze skupiali się na dokumentowaniu i analizie materialnych śladów związanych z tuszowaniem tych zbrodni pod koniec 1944 r. w ramach niemieckiej Akcji 1005 (tzw. akcji ekshumacyjnej mającej na celu zniszczenie dowodów zbrodni z początkowego okresu II wojny światowej).

Zgodnie z przyjętym modelem badawczym, prace terenowe poprzedzono szczegółową analizą źródeł historycznych, opracowaniem historycznych zdjęć lotniczych i skanowania laserowego, a także badaniami powierzchniowymi z użyciem wykrywaczy metali. Punktem kulminacyjnym było założenie wykopów sondażowych. W tegorocznym etapie poszukiwań wykonano 10 sondaży o różnej długości i głębokości.

Dotychczasowe ustalenia wskazują, że nie wszystkie groby masowe zostały przebadane podczas powojennych ekshumacji. Podobnie, po Akcji 1005 pozostały w badanym miejscu liczne materialne ślady, w tym spalone ludzkie szczątki, fragmenty drewna z konstrukcji stosów, łuski i pociski, a także drobne przedmioty osobiste ofiar. Wśród nich odnaleziono krzyżyki, medaliki, guziki cywilne i wojskowe, metalowe elementy podbić butów, sprzączki, klamry, wpinki, zegarki, spinki do mankietów oraz monety.

W toku prac przebadano trzy groby. W grobie nr 9 ujawniono luźno ułożone, niespalone ludzkie szczątki kostne (całe kości lub ich fragmenty) należące do dorosłych. W grobie nr 16 znaleziono łącznie prawie 200 kg kości. Niespalone kości należały do kilkudziesięciu dorosłych, kobiet i mężczyzn w różnym wieku, a także do dzieci w wieku 7–14 lat.

Spalone kości pochodziły głównie od dorosłych, choć zidentyfikowano również nieliczne kości dziecięce (do 7. roku życia). Minimalną liczbę osób, ustaloną na podstawie najlepiej zachowanych fragmentów (części skaliste kości skroniowych), oszacowano na 84 osoby. W grobie nr 32 odkryto skrzynie z bezładnie ułożonymi niespalonymi kośćmi, w tym kośćmi udowymi i czaszkami. W jednej ze skrzyń odnaleziono figurkę Matki Boskiej.

Analiza zabezpieczonego materiału wskazuje, że spalone szczątki ofiar były przeszukiwane za wartościowymi artefaktami ze złota, srebra i innych cennych kruszców lub kamieni szlachetnych. Mimo to, badania pozwoliły na odnalezienie unikalnych przedmiotów osobistych należących do ofiar. Dzięki wygrawerowanemu nazwisku na łyżce udało się zidentyfikować ofiarę figurującą na liście osób zamordowanych w Lesie Szpęgawskim.

Inny przedmiot umożliwił ustalenie tożsamości ofiary, której nazwisko nie znajdowało się na tej liście. Ważnym artefaktem identyfikacyjnym jest również polski, nieprzełamany znak tożsamości (tzw. nieśmiertelnik) odnaleziony w warstwie spalenizny, będącej pozostałością po niszczeniu grobów masowych. Wszystkie dowody zbrodni zostały zabezpieczone i w najbliższej przyszłości zostaną poddane zabiegom konserwatorskim.

Od 5 maja 2025 roku Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku prowadziła kolejny sezon badań archeologicznych w Lesie Szpęgawskim pod Starogardem Gdańskim. Pracami kieruje dr Dawid Kobiałka z Uniwersytetu Łódzkiego (Instytut Archeologii UŁ) pod nadzorem gd...

28/05/2025

serdecznie zapraszamy na wystąpienie Witolda Molgi pt. „Systemy rewolwerowe”, które odbędzie się w ramach spotkania Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy im. prof. dr. hab. Andrzeja Nadolskiego dzisiaj, tj. 28 maja o godz. 17.00 w Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego przy ul. G. Narutowicza 65.

W trakcie wystąpienia referent omówi rozwój rewolwerów strzelających nabojem zespolonym bocznego i centralnego zapłonu przy użyciu prochu czarnego i bezdymnego w dwóch aspektach:

🔸rodzaje zasilania rewolwerów nabojami zespolonymi w okresie obowiązywania patentu Rollina White`a, czyli próby obejścia tego patentu poprzez wprowadzanie nowych rodzajów amunicji lub układów zasilania;

🔸rozwój rozwiązań mających na celu zwiększenie szybkostrzelności praktycznej rewolwerów poprzez usprawnienie ekstrakcji wystrzelonych łusek.

26/05/2025

serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych do udziału w prelekcji i warsztatach pt. „Cmentarze wojenne «krzykiem o pokój» w czasie niepokojów”, które odbędą się w sobotę 31 maja 2025 r. o godz. 15.00 w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury w Bolimowie (Rynek T. Kościuszki 19) w ramach obchodów 110 rocznicy zastosowania po raz pierwszy na masową skalę na froncie wschodnim Wielkiej Wojny gazów bojowych – lotnego chloru. Warsztaty i prelekcję poprowadzi dr hab. Anna Izabella Zalewska, prof. UŁ. Warsztaty poprzedzi prezentacja filmu „Obłoki śmierci” w reżyserii bolimowianina Ireneusza Skruczaja, zaś po warsztatach o g. 17.00 odbędzie się w Bolimowie inscenizacja historyczna realizowana przez Stowarzyszenie Inicjatywa Ziemi Bolimowskiej w ramach festiwalu historycznego w Bolimowie: „Na frontach Wielkiej Wojny 1914–1918”.

Do udziału w warsztatach i prelekcji, a także w festiwalu zachęcamy w szczególności osoby zainteresowane trudnym dziedzictwem wojen XX wieku (tzw. hereditas damnosa), w tym szerokim zagadnieniem grobów i cmentarzy wojennych oraz złożonością i ponadczasowością problematyki zastosowań broni masowego rażenia.

Wydarzenia zaplanowane na dzień 31 maja 2025 r. będą miały charakter modułowy, a ich celem jest przypomnienie wydarzeń z dnia 31 maja 1915 r. oraz krzewienie kultury pokoju. Moduł warsztatów dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego na rok 2025. Wstęp bezpłatny.

Program wydarzenia

Część w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury (Rynek 14):
14:00 – Projekcja filmu „Obłoki śmierci. Bolimów 1915” (reż. Ireneusz Skruczaj)
15:00 – Warsztaty: „Cmentarze wojenne «krzykiem o pokój» w czasie niepokoju”.– prowadzi prof. UŁ dr hab. Anna I. Zalewska

Część na terenie dawnego planu filmowego („Obłoki Śmierci” – działki 114 i 115):
16:00 – Otwarcie głównej części festiwalu, prezentacja dioram historycznych, stoiska informacyjne
17:00 – Inscenizacje historyczne: „Przeciw Rosji. Legiony na froncie 1915” oraz „Bolimów 1915”
18:00 – Podsumowanie, wręczenie wyróżnień
18:30 – Zwiedzanie stoisk, pamiątkowe zdjęcia
19:00 – Zakończenie festiwalu

„Cmentarze wojenne «krzykiem o pokój» w czasie niepokojów” Bolimów, 15 maja 2025 r.

16/05/2025

serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych na wystąpienie dr hab. Anny I. Zalewskiej, prof. UŁ (Katedra Archeologii Historycznej i Bronioznawstwa IA UŁ) pt. „Damnosa Hereditas i „kazania o pokoju”: cmentarze wojenne Wielkiej Wojny w świetle badań z lat 2015–2025", które odbędzie się w środę 21 maja 2025 r. o godz. 12.00 w s. 1.C IA UŁ w ramach seminarium doktorskiego Katedra Archeologii Historycznej i Bronioznawstwa IA UŁ.

Do udziału w seminarium w szczególności zachęcamy naszych studentów.

Wiek XX to czas licznych konfliktów zbrojnych, mordów, ludobójstw i napięć. Stanowią one element trudnego dziedzictwa, z którym w wieku XXI niektórzy starają się uporać, np. poprzez zgłębianie uwarunkowań, które dały temu dziedzictwu początki w przeszłości, lub poprzez badanie aktualnej kondycji i cech tego dziedzictwa (na poziomach materialnym i pozamaterialnym). Do tej grupy należą m.in. archeolodzy.

W wystąpieniu zaprezentowane zostaną zagadnienia dotyczące tej części dziedzictwa, dla której opisu stosowne wydaje się pojęcie hereditas damnosa – lecz nie tylko ono. Łaciński termin damnosa odnosi się do spadku, który jest bardziej ciężarem niż korzyścią, do spadku który może powodować straty dla osoby lub grupy osób, które go odziedziczyły. Takie cechy można łączyć m.in. z setkami grobów i cmentarzy wojennych, które trwają na współczesnym obszarze Polski od czasu wojen światowych. W wystąpieniu zostaną omówione wybrane wyniki badań archeologicznych z lat 2015–2025, które odnoszą się do zbadanych miejsc spoczynku poległych żołnierzy Wielkiej Wojny w centralnej Polsce. Mają one współcześnie zróżnicowany charakter i status (materialny i społeczny). Zostaną one ukazane jako z jednej strony damnosa z drugiej jednak, jako potencjalne „kazania o pokoju” istotne dla nas, współczesnych ludzi i społeczności.

dr hab. Anna I. Zalewska, prof. UŁ (KAHiB IA UŁ) Damnosa Hereditas i „kazania o pokoju”: Cmentarze wojenne Wielkiej Wojny w świetle badań z lat 2015–2025 21 V 2025 r., godz. 12:00, sala 1.C IA UŁ

10/05/2025

serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych na wystąpienie dr. Josefa Hložka (Katedra archeologie FF ZČU v Plzni) pt. „Małe siedziby obronne w średniowiecznych Czechach”, które odbędzie się w środę 14 maja 2025 r. o godz. 12.00 w s. 1.C IA UŁ w ramach seminarium doktorskiego Katedra Archeologii Historycznej i Bronioznawstwa IA UŁ.

Do udziału w seminarium w szczególności zachęcamy naszych studentów.

W średniowieczu w Czechach powstała szeroka gama obiektów obronnych: zamków, twierdz i drobnych obiektów warownych, określanych jako propugnaculum. Duża liczba średniowiecznych fortyfikacji pod względem wielkości i stopnia zaawansowania konstrukcji znajduje się na bardzo nieostrej granicy między zamkiem a twierdzą. Podczas wystąpienia referent skupi się nie tylko na omówieniu małych średniowiecznych zamków i twierdz w Czechach, ale także na najmniejszych czeskich zamkach królewskich i ich funkcjach.

dr Josef Hložek (Katedra Archeologii, Uniwersytet Zachodnioczeski w Pilźnie) Małe siedziby obronne w średniowiecznych Czechach 14 V 2025 r., godz. 12:00, sala 1.C IA UŁ

25/04/2025

w dniu 24 kwietnia 2025 r. w łódzkim Przystanku Historia odbyło się spotkanie pt. „Tylko guziki nieugięte przetrwały śmierć… Listy rodzin i artefakty z grobów – świadectwa Zbrodni Katyńskiej”. W wydarzeniu zorganizowanym przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi wystąpili z referatami pani Kazimiera Lange z Łódzkiej Rodziny Katyńskiej oraz dr Joanna Żelazko (Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi) i dr Marcel Bartczak (Katedra Prahistorii IA UŁ) – wykonawcy projektu badawczego Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki MNiSW „Leksykon Archeologii Katyńskiej (1990–2015)” (archeologiakatynska.uni.lodz.pl), realizowanego na Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytet Łódzki:
🔸dr Joanna Żelazko (IPN Łódź), Ekshumacje prowadzone w miejscach zbrodni w Katyniu, Charkowie, Miednoje i Bykowni,
🔸Kazimiera Lange (Stowarzyszenie „Rodzina Katyńska” w Łodzi, Rada Federacji Rodzin Katyńskich w Warszawie), Listy pisane tęsknotą i miłością,
🔸dr Marcel Bartczak, Ocalone w cyfrowej pamięci: Dokumentacja 3D relikwii katyńskich.

W dniu 24 kwietnia 2025 r. w łódzkim Przystanku Historia odbyło się spotkanie pt. „Tylko guziki nieugięte przetrwały śmierć… Listy rodzin i artefakty z grobów – świadectwa Zbrodni Katyńskiej”. W wydarzeniu zorganizowanym przez Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Łodzi wystąp...

19/04/2025

życzymy spokojnych Świąt Wielkanocnych!

Życzymy spokojnych Świąt Wielkanocnych!