23/01/2025
W sprawie odpadów niebezpiecznych w Zakęciu w gminie Otyń.
Skierowałem do Ministerstwa Klimatu i Ochrony Środowiska oświadczenie i zapytania związane z tym dręczącym mieszkańców problemem.
Moje oświadczenie i uzyskaną na nie odpowiedź zamieszczam poniżej.
---
Moje oświadczenie i pytania skierowane do Minister Klimatu i Ochrony Środowiska:
Oświadczenie skierowane do minister klimatu i środowiska Pauliny Hennig-Kloski
Na podstawie art. 20 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora w imieniu wyborców z gminy Otyń domagam się udzielenia informacji, na jakim etapie są prace zmierzające do uruchomienia środków pochodzących z gwarancji bankowej nr 7/2011 z dnia 8 września 2011 r., ustanowionej dla zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek prowadzenia działalności objętej koncesją nr 6/2006/s z dnia 14 grudnia 2006 r. na składowanie odpadów w górotworze – Podziemnym Składowisku Odpadów „Otyń”, w celu likwidacji tego składowiska.
Skoro zdaniem ministerstwa nie ma stosownej podstawy prawnej do uruchomienia wskazanych środków, żądam wskazania podstawy prawnej, na mocy której MKiŚ skierowało do PKO BP SA pisemne wezwanie do zapłaty kwoty 2 milionów zł z tytułu gwarancji bankowej nr 7/2011 z dnia 8 września 2011 r., ustanowionej dla zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek prowadzenia działalności objętej koncesją nr 6/2006/s z dnia 14 grudnia 2006 r. na składowanie odpadów w górotworze – Podziemnym Składowisku Odpadów „Otyń”. W związku z tym wezwaniem w dniu 8 czerwca 2015 r. na rachunek MKiŚ wpłynęły środki z tytułu wskazanej gwarancji bankowej.
Domagam się wskazania podstawy prawnej do wypłaty środków na rachunek MKiŚ, do której doszło w dniu 8 czerwca 2015 r. z tytułu gwarancji bankowej nr 7/2011 z dnia 8 września 2011 r., ustanowionej dla zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek prowadzenia działalności objętej koncesją nr 6/2006/s z dnia 14 grudnia 2006 r.
W związku z tym domagam się także wyjaśnień, dlaczego MKiŚ nie podejmuje żadnych działań zmierzających do likwidacji szkód powstałych wskutek wykonywania działalności objętej koncesją nr 6/2006/s z dnia 14 grudnia 2006 r. Przecież MKiŚ pozyskało środki z tytułu zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek wykonywania tejże działalności.
W art. 17 ust. 1 nieobowiązującej ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (DzU z 2005 r. nr 228, poz. 1947 z późn. zm.) czytamy, że jeżeli przemawia za tym szczególnie ważny interes państwa lub szczególnie ważny interes społeczny, związany zwłaszcza z ochroną środowiska, udzielenie koncesji może być uzależnione od ustanowienia zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek wykonywania działalności objętej koncesją. W obecnie obowiązującej ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (DzU z 2024 r. poz. 1290) ustawodawca wprowadził analogiczny przepis, tj. art. 28 ust. 2: „Jeżeli przemawia za tym szczególnie ważny interes państwa lub szczególnie ważny interes publiczny związany w szczególności z ochroną środowiska lub gospodarką kraju, koncesja na działalność inną niż określona w ust. 1, z wyjątkiem koncesji na podziemne składowanie dwutlenku węgla, może zostać udzielona pod warunkiem ustanowienia zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek wykonywania objętej nią działalności”. A zatem zarówno na podstawie art. 17 ust. 1 wcześniej obowiązującej ustawy, jak i na podstawie art. 28 ust. 2 obecnie obowiązującej ustawy wskazane zabezpieczenie ustanawia się na poczet roszczeń mogących powstać wskutek wykonywania działalności objętej koncesją.
Domagam się więc wskazania podstawy prawnej do żądania wypłaty środków na rachunek MKiŚ w dniu 8 czerwca 2015 r. z tytułu gwarancji bankowej nr 7/2011 z dnia 8 września 2011 r., ustanowionej dla zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek prowadzenia działalności objętej koncesją nr 6/2006/s z dnia 14 grudnia 2006 r. Jedyną podstawą, jaką dostrzegam, jest roszczenie z tytułu likwidacji szkód powstałych wskutek wykonywania działalności objętej koncesją nr 6/2006/s z dnia 14 grudnia 2006 r. Jaką szkodę poniosło zatem MKiŚ, które wystąpiło z roszczeniem o wypłatę wskazanych środków? Czy podmiot, który uzyskał koncesję, uznał roszczenie MKiŚ i czy MKiŚ uzyskało stosowny tytuł egzekucyjny?
Pomijając to wszystko, pragnę wskazać, że jest to niebywały skandal i kuriozum. Otóż przez 9 lat, od momentu uzyskania środków z gwarancji bankowej mającej na celu zabezpieczenie roszczeń z tytułu likwidacji szkód powstałych wskutek wykonywania działalności polegającej na składowaniu odpadów w górotworze – Podziemnym Składowisku Odpadów „Otyń” do dnia dzisiejszego, środki te nie zostały przeznaczone na ten właśnie cel. Zdaje się, że znajdują się one niejako w próżni.
Zaznaczam również, że nie interesuje mnie stanowisko wyrażone w piśmie z dnia 9 sierpnia 2024 r., które skierowano do burmistrz Otynia, gdyż jest ono kuriozalne i świadczy o niezrozumieniu, z jak poważnym niebezpieczeństwem mamy do czynienia. Proszę mi przedstawić konkretne działania w tym obszarze,
zmierzające do uruchomienia wskazanych środków lub środków z innego źródła, np. z rezerwy celowej budżetu państwa.
Mamy do czynienia z poważnym problemem, który zagraża nie tylko mieszkańcom gminy Otyń, lecz także dużemu miastu, jakim jest Nowa Sól. Nie możemy czekać z założonymi rękami na tragedię podobną do tej, jaka wydarzyła się w ubiegłym roku w Zielonej Górze.
Z wyrazami szacunku Wadim Tyszkiewicz senator RP
----
Odpowiedź ministerstwa i Głównego Geologa Kraju:
w odpowiedzi na oświadczenie senatorskie Pana Senatora Wadima Tyszkiewicza złożone
w dniu 2 września 2024 r. w sprawie składowania odpadów w górotworze – Podziemnym
Składowisku Odpadów „Otyń” oraz działań zmierzających do likwidacji składowiska, BPS
043-18-402/24 , uprzejmie wyjaśniam, co następuje.
Mając na uwadze fakt, że moja odpowiedź z dnia 9 sierpnia 2024 r. znak: DGLWW.
762.1.2024.1.KŻ (dalej: „Odpowiedź na Pismo”) na pismo Burmistrza Otynia z dnia
8 sierpnia 2023 r. znak: (dalej: „Pismo”), na które powołuje się Pan Senator w oświadczeniu,
nie doprowadziła do wyjaśnienia wszystkich wątpliwości po stronie zainteresowanych
w sprawie, poniżej w kompleksowy sposób przedstawiam stanowisko i rolę organu
koncesyjnego w związku z likwidacją zakładu górniczego prowadzącego podziemne
składowisko odpadów „Otyń”.
1. Stan faktyczny
1.1. Koncesja i jej cofnięcie
14 grudnia 2006 r. Minister Środowiska udzielił DPV Service sp. z o.o. (dalej:
„Przedsiębiorca”) koncesji nr 6/2006/s (dalej: „Koncesja”) na składowanie odpadów
w górotworze – Podziemnym Składowisku Odpadów „Otyń” (dalej: „PSO Otyń”)
zlokalizowanym w wyeksploatowanym złożu gazu ziemnego i ropy naftowej „Otyń”
położonym na terenie gminy Otyń, powiat nowosolski, województwo lubuskie.
W pkt 16 Koncesji ustanowiono zabezpieczenie (tj. ściśle rzecz ujmując nałożono obowiązek
ustanowienia zabezpieczenia w określonej formie) roszczeń mogących powstać wskutek
prowadzenia działalności objętej koncesją w wysokości 2.000.000 PLN w formie gwarancji
bankowej na okres trwania Koncesji (dalej: „Zabezpieczenie”).
Zgodnie z Koncesją Przedsiębiorca ustanowił Zabezpieczenie w formie gwarancji bankowej
PKO Banku Polskiego S.A. w Warszawie z dnia 8 września 2011 r. nr 7/2011 „Dobrego
wykonania działalności objętej koncesją” (dalej: „Gwarancja”), wystawionej na zlecenie
Przedsiębiorcy, której beneficjentem był Minister Środowiska (obecnie: Minister Klimatu
i Środowiska).
Decyzją z dnia 23 lipca 2015 r. (znak: DGK-II-4772-2/28284/14/AW, dalej „Decyzja”)
Minister Środowiska cofnął Przedsiębiorcy Koncesję, a następnie wskutek złożonego przez
organ koncesyjny oświadczenia o naruszeniu przez Przedsiębiorcę obowiązków
koncesyjnych (warunek zastrzeżony w Gwarancji), instytucja finansowa wypłaciła Skarbowi
Państwa kwotę zastrzeżoną w Gwarancji.
Po wpłynięciu w dniu 3 czerwca 2015 r. środków pochodzących z Gwarancji na rachunek
bankowy Ministerstwa Środowiska (obecnie: Ministerstwo Klimatu i Środowiska), kwota
ta w dniu 8 czerwca 2015 r. została w całości przekazana na centralny rachunek budżetu
państwa jako niewyodrębniona część dochodu budżetu państwa za okres od 1 do 5 czerwca
2015 r.
1.2. Stan obecny
W świetle informacji znanych organowi koncesyjnemu z urzędu:
Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego w Poznaniu nadal prowadzi
postępowanie w przedmiocie egzekucji administracyjnej mającej na celu likwidację
zakładu górniczego prowadzącego PSO „Otyń”, a dodatkowo w celu efektywnego
zakończenia tego postępowania wystąpiono o ustanowienie dla Przedsiębiorcy
kuratora;
w związku z erupcją medium złożowego (składowiskowego), jaka miała miejsce
w grudniu 2021 r., PSP zabezpieczyła teren i substancję, która wydostała się z PSO
„Otyń”, a także dokonała neutralizacji substancji na terenie dotkniętym tym
zdarzeniem, a w późniejszym okresie (luty i marzec 2022 r.) specjalistyczne
przedsiębiorstwo dodatkowo wykonało prace ziemne i porządkowe związane
z działaniami zapobiegawczymi szkodzie w środowisku w powierzchni ziemi
oraz odbiór odpadów wypompowanych po wycieku;
w sierpniu 2024 r. w związku z interwencją władz samorządowych Otynia dotyczącą
niepokojąco wysokich odczytów ciśnienia na manometrze zainstalowanym na
głowicy odwiertu w PSO „Otyń”, Inspektor z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska w Zielonej Górze dokonał oględzin uzbrojenia napowierzchniowego
odwiertu, w tym dwóch zamontowanych na instalacji manometrów, na terenie PSO
„Otyń”, w wyniku czego sporządzono dokumentację zdjęciową, którą przesłano
następnie do OUG w Poznaniu, a w oparciu o taką stwierdzono, że „stan odwiertu jest
prawidłowy”;
władze samorządowe doraźnie starają się przeciwdziałać zagrożeniom związanym z
PSO „Otyń” oraz ich skutkom w oparciu o instrumenty prawne określone w ustawie
z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.
2. Uwagi wstępne
Skomplikowany charakter sprawy wynika przede wszystkim ze zmiany stanu prawnego,
która dokonała się z dniem 1 stycznia 2012 r., w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 9
czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163, poz. 981 ze zm., dalej: „nowe
p.g.g.”), która zastąpiła ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr
228, poz. 1947, dalej: „dawne p.g.g.”).
Istotną kwestią jest zatem fakt, że nałożenie obowiązku ustanowienia Zabezpieczenia
nastąpiło na podstawie dawnego p.g.g., podczas gdy do cofnięcia Koncesji (na podstawie
Decyzji), a także - będącego przedmiotem zainteresowania w oświadczeniu – zrealizowania
Gwarancji, stanowiącej formę ustanowionego w sprawie Zabezpieczenia, doszło już w czasie
obowiązywania nowego p.g.g.
Powyższe powoduje, że rozpatrując status Zabezpieczenia po wejściu w życie nowego p.g.g.
musimy brać pod uwagę tzw. przepisy przejściowe (określane czasem mianem:
intertemporalnych lub międzyczasowych), regulujące wpływ nowej albo znowelizowanej
ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych bez
względu na to, czy do tych stosunków zamierza się stosować przepisy dotychczasowe,
przepisy nowe czy przepisy regulujące ten wpływ w sposób odmienny od przepisów
dotychczasowych i przepisów nowych.
W interesującym nas zakresie zasadnicze znaczenie ma przepis art. 201 nowego p.g.g., który
wprawdzie nie odnosi się wprost do Zabezpieczenia, jednakże stanowi, że „(…) składowanie
odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, określone
w dotychczasowych przepisach staje się (…) podziemnym składowaniem odpadów w rozumieniu
ustawy” (tj. nowego p.g.g.).
Jest to w istocie rzeczy jedyny przepis intertemporalny dotyczący podziemnego składowania
odpadów (dawnego: składowania odpadów w górotworze), który pełni rolę wskazówki
interpretacyjnej także w zakresie wszelkich elementów uregulowania takiego rodzaju
działalności, w tym również Zabezpieczenia. Jak wskazałem natomiast w Odpowiedzi na
Pismo, brak jest jakiejkolwiek odrębnej regulacji międzyczasowej samego Zabezpieczenia.
Uzasadniając powyższe, odwołam się do publikacji, w której stwierdzono:
„Ujmując rzecz szerzej odnotować należy, że do dotychczasowej działalności będą miały
zastosowanie począwszy od 1.1.2012 r. wszelkie przepisy regulujące bądź to podziemne
bezzbiornikowe magazynowanie substancji, bądź też podziemne składowanie odpadów.”
/por. H. Schwarz, Prawo geologiczne i górnicze. Tom II. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2022/
Wynika z niej, że począwszy od 1 stycznia 2012 r. wszelkie aspekty dotyczące
dotychczasowego składowania odpadów w górotworze w rozumieniu dawnego p.g.g.
w całości podlegają reżimowi nowego p.g.g., jako podziemne składowanie odpadów w jej
rozumieniu (z zastrzeżeniem uregulowania art. 222 nowego p.g.g., które do postępowań
administracyjnych niezakończonych przed wejściem w życie p.g.g. nakazuje stosować
przepisy dotychczasowe – co jednak pozostaje bez znaczenia w niniejszej sprawie), gdyż
ówcześnie w jej ramach nie było prowadzone jakiekolwiek postępowanie administracyjne).
Konsekwentnie również samo Zabezpieczenie podlega w całości regulacji nowego p.g.g.
Oznacza to dodatkowo, że z braku odmiennych uregulowań, jako część unormowania statusu
podziemnego składowania odpadów (dawnego: składowania odpadów w górotworze)
również likwidacja zakładu górniczego prowadzącego podziemne składowisko odpadów
(dawnego: zakładu górniczego prowadzącego składowisko odpadów w górotworze) podlega
regulacji nowego p.g.g.
3. Właściwość organów administracji publicznej w zakresie likwidacji zakładu
górniczego prowadzącego podziemne składowisko odpadów
Mając na uwadze, że w oświadczeniu zwrócono się z pytaniem, jakie działania podejmuje
Minister Klimatu i Środowiska w celu likwidacji podziemnego składowiska odpadów „Otyń”,
chciałbym zwrócić uwagę na poniższe uregulowania nowego p.g.g.
Na podstawie art. 129 ust. 1 p.g.g. w przypadku likwidacji zakładu górniczego, w całości lub w
części, przedsiębiorca jest obowiązany:
zabezpieczyć lub zlikwidować wyrobiska górnicze oraz urządzenia, instalacje
i obiekty zakładu górniczego;
przedsięwziąć niezbędne środki chroniące sąsiednie złoża kopalin;
przedsięwziąć niezbędne środki chroniące wyrobiska sąsiednich zakładów
górniczych;
przedsięwziąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz rekultywacji
gruntów po działalności górniczej.
Co jednak istotne dla sprawy i oświadczenia, to organ nadzoru górniczego (tj. właściwy
dyrektor OUG, w tym przypadku Dyrektor OUG w Poznaniu) w uzasadnionych przypadkach
może, w drodze decyzji, nakazać przedsiębiorcy wykonanie obowiązku likwidacji zakładu
górniczego lub jego oznaczonej części (tak art. 129 ust. 6 nowego p.g.g.).
Jednocześnie, wspomniana decyzja określa termin i sposób wykonania obowiązku likwidacji
zakładu górniczego lub jego oznaczonej części (tak art. 129 ust. 7 zd. 1 nowego p.g.g.), przy
czym w przypadku bezskutecznego upływu zakreślonego terminu, właściwy organ nadzoru
górniczego wszczyna postępowanie egzekucyjne.
Opisane wyżej postępowanie zostało wszczęte przez Dyrektora OUG w Poznaniu, niemniej
dotychczas nie doprowadziło do likwidacji zakładu górniczego prowadzącego PSO „Otyń”.
Należy zauważyć, że w przytoczonej procedurze ustawodawca nie przewidział żadnej roli dla
organu koncesyjnego jako organu administracji geologicznej.
Wyjaśnię dodatkowo, że ostateczne - w uproszczeniu – zakończenie działalności w zakresie
podziemnego składowania odpadów, przybiera formę likwidacji zakładu górniczego
prowadzącego podziemne składowisko odpadów. Nie chodzi tu zatem o likwidację
podziemnego składowania odpadów jako takiego, rozumianą w szczególności jako
odpompowanie całości substancji (odpadów) zatłoczonych w czasie funkcjonowania
składowiska (z wielu względów byłoby to niemożliwe), lecz przede wszystkim o likwidację
otworu wiertniczego lub odwiertu w sposób zapewniający szczelną izolację poziomów
wodnych, ropnych i gazowych.
Po odłączeniu urządzeń i instalacji, w zależności od stanu technicznego uzbrojenia
wgłębnego, likwidacja zakładu górniczego będzie zatem polegała na:
trwałym zabezpieczeniu wylotu zlikwidowanego otworu wiertniczego lub odwiertu;
trwałym oznakowaniu zlikwidowanego otworu wiertniczego lub odwiertu;
wyznaczeniu strefy ochronnej wokół zlikwidowanego otworu wiertniczego
lub odwiertu.
Oczywiście okoliczności faktyczne (środowiskowe i techniczne) mogą przesądzić
o konieczności odebrania niewielkiej części zatłoczonej uprzednio substancji (odpadów),
jednakże z zasady likwidacja zakładu górniczego prowadzącego podziemne składowisko
odpadów z całą pewnością nie polega na odpompowaniu substancji (odpadów) zatłoczonych
w czasie funkcjonowania składowiska.
Nie zmienia to jednak w niczym tego, że to dyrektor właściwego OUG posiada w tym zakresie
specjalistyczną wiedzę i kompetencje, nie pozostawiając pola do działania Ministra.
4. Problematyka spornego Zabezpieczenia
4.1. Właściwość w sprawie Zabezpieczenia
Wywołujące natomiast daleko posunięte wątpliwości Zabezpieczenie w formie Gwarancji
zostało ustanowione na podstawie art. 17 ust. 3 w zw. z art. 17 ust. 1 dawnego p.g.g.,
w świetle którego w koncesji na działalność w zakresie składowania odpadów w górotworze,
w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, udzielenie koncesji było obowiązkowo
uzależnione od ustanowienia zabezpieczenia roszczeń, mogących powstać wskutek
wykonywania działalności objętej koncesją.
Dawne p.g.g. przewidywało natomiast dwa alternatywne sposoby wykorzystania
Zabezpieczenia:
jak stanowił art. 82 p.g.g., w uzasadnionych przypadkach koszty wykonania
obowiązków związanych z likwidacją zakładu górniczego mogły być pokryte
z zabezpieczenia ustalonego w koncesji, przy czym dawne p.g.g. nie regulowało
w jakikolwiek sposób procedury orzekania w sprawie pokrycia tych kosztów,
w szczególności nie wskazywało wyraźnie organu właściwego w tych sprawach;
na podstawie art. 95 ust. 3 w zw. z art. 97 ust. 1 dawnego p.g.g., sąd powszechny w
sprawie o naprawienie szkód (tzw. górniczych) mógł w uzasadnionych przypadkach
orzec, że odszkodowanie może być wypłacone z zabezpieczenia ustalonego zgodnie
z art. 17 dawnego p.g.g.
Po wejściu w życie nowego p.g.g. odpowiednikiem art. 17 dawnego p.g.g. stał się
przepis art. 28 ust. 1 nowego p.g.g., zgodnie z którym koncesji na podziemne składowanie
odpadów udziela się pod warunkiem ustanowienia zabezpieczenia roszczeń mogących
powstać wskutek wykonywania takiej działalności.
Jednocześnie, jedyną wyrażoną wprost podstawą wykorzystania Zabezpieczenia na gruncie
nowego p.g.g. stał się natomiast przepis art. 151 ust. 4 nowego p.g.g., zgodnie z którym
w związku z postępowaniem przed sądem powszechnym, jeżeli przedsiębiorca uchyla się
od wykonania ugody lub wyroku nakazującego naprawę szkód wyrządzonych ruchem
zakładu górniczego, koszt wykonania zastępczego może zostać pokryty z zabezpieczenia,
o którym mowa w art. 28 nowego p.g.g.
Mając na względzie uwagi dotyczące przepisów intertemporalnych (por. pkt. 2.), skoro
przepis art. 28 ust. 1 (a także jego odpowiednik stanowiący regulację art. 17 ust. 3 w zw. z art.
17 ust. 1 dawnego p.g.g.) stanowią część unormowania działalności polegającej na
podziemnym składowaniu odpadów (dawniej: składowanie odpadów w górotworze, w tym w
podziemnych wyrobiskach górniczych), to na podstawie art. 201 nowego p.g.g.
do Zabezpieczenia stosujemy „wszelkie przepisy regulujące podziemne składowanie odpadów”
(tzn. przepisy nowego p.g.g.), jak to ujęto w cytowanym wyżej komentarzu autorstwa
H. Schwarza.
W konsekwencji oznacza to, że od wejścia w życie nowego p.g.g., tj. od dnia 1 stycznia 2012 r.,
jedynym dopuszczonym przez prawo wprost sposobem wykorzystania Zabezpieczenia stał
się przepis art. 151 ust. 4 nowego p.g.g., który wskazuje sąd powszechny jako właściwy w tej
sprawie.
Stanowisko takie znajduje odzwierciedlenie w fachowej literaturze przedmiotu,
w szczególności odwołując się znów do pozycji H. Schwarza należy wskazać, że:
„W istocie, brak jakichkolwiek innych regulacji prawnych przy jednoczesnym brzmieniu art. 82
PrGeolGórn94 (dawne p.g.g. – wg mojego systemu skrótów) dawał podstawy do przyjęcia szerszego
zakresu korzystania z ustanowionego zabezpieczenia. Jednakże w oparciu o obecne PrGeolGórn
(nowe p.g.g. – wg mojego systemu skrótów) uznać należy, że wolą ustawodawcy było ograniczenie
możliwości zaspokojenia się z przedmiotu zabezpieczenia jedynie w zakresie roszczeń
cywilnoprawnych.”
4.2. Realizacja Gwarancji
Organ koncesyjny dochował należytej staranności, żeby jego działania podjęte w 2015 r.
w zakresie zrealizowania Gwarancji, której to formę przyjęło Zabezpieczenie, opierały się na
wiarygodnych podstawach prawnych. Wypracowane wówczas rekomendacje (dalej:
„Rekomendacje”) wskazały na konieczność jak najszybszego pobrania wspomnianej
Gwarancji na konto bankowe Ministerstwa Środowiska. Przy czym środki
te zakwalifikowano jednoznacznie jako tzw. dochód publiczny (art. 5 ust. 2 pkt 7 ustawy
z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. 2013, poz. 885 ze zm.). Tym samym
przesądzono, że przedmiotowa kwota 2.000.000 zł nie może być przeznaczona
na ewentualne wydatki, które będą konieczne w związku z eliminacją skutków nienależytego
wykonywania działalności koncesyjnej przez podmiot DPV Service Sp. z o.o.
W celu wyjaśnienia zastrzeżeń, wyrażonych w kierowanych do organu koncesyjnego
pismach zainteresowanych, chciałbym zauważyć, że opisując domniemane zaniechania
organu koncesyjnego, w przestrzeni publicznej często stawiane są krzywdzące zarzuty,
wynikające najpewniej z niezrozumienia istoty Zabezpieczenia, które przybrało w sprawie
postać Gwarancji.
Z te perspektywy przypomnieć należy, że Zabezpieczenie w świetle art. 28 nowego p.g.g. (art.
17 dawnego p.g.g.) można rozpatrywać w różnorakim sensie:
w sferze administracyjnoprawnej, w ramach której nakłada się obowiązek
ustanowienia zabezpieczenia, a następnie może nastąpić określenie terminu
wygaśnięcia obowiązku zabezpieczenia, określenie sposobu „zaspokojenia roszczeń”
z ustanowionego zabezpieczenia, czy też wreszcie zwrot ustanowionego
zabezpieczenia, o ile ustawodawca w ogóle przewidział takie elementy procedury,
co w przypadku dwóch ostatnich nie ma miejsca na gruncie nowego p.g.g.;
w sferze cywilnoprawnej, w ramach której na zlecenie Przedsiębiorcy instytucja
finansowa zaciągnęła zobowiązanie w formie Gwarancji (jako formy nałożonego
wcześniej obowiązku ustanowienia Zabezpieczenia), a następnie organ koncesyjny
złożył oświadczenie o wezwaniu do zapłaty, stwierdzające, że Przedsiębiorca nie
wywiązał się ze swoich zobowiązań wynikających z udzielonej Koncesji,
co w niniejszej sprawie miało swoje oparcie w Rekomendacjach;
w sferze szeroko pojmowanego prawa publicznego (mam tu na myśli jego aspekt
finansów publicznych), problem sprowadza się natomiast do podawanego
w wątpliwość przekazania kwoty 2.000.000 zł, pochodzących z Gwarancji,
na centralny rachunek budżetu państwa jako niewyodrębniona część dochodu
budżetu państwa za okres od 1 do 5 czerwca 2015 r., co w niniejszej sprawie miało
swoje oparcie w Rekomendacjach.
W konsekwencji, sam fakt, że Minister doprowadził swym oświadczeniem do wypłaty
na rzecz Skarbu Państwa kwoty oznaczonej w Gwarancji (2.000.000 zł), nie oznacza,
że po uznaniu rachunku bankowego Ministerstwa, niejako automatycznie miałby otrzymać
kompetencję do określenia sposobu „zaspokojenia roszczeń” z ustanowionego zabezpieczenia
(w szczególności w celu likwidacji zakładu górniczego), czy tym bardziej o zwrocie
ustanowionego zabezpieczenia. Takie kompetencje nie zostały bowiem przewidziane dla
Ministra w nowym p.g.g.
Niektórzy z zainteresowanych w sprawie, nie bacząc w żaden sposób na przepisy prawa,
ignorują najwyraźniej fakt, że regulacja typowego zabezpieczenia w prawie
administracyjnym obejmuje przynajmniej następujące jego fazy (etapy):
nałożenie obowiązku ustanowienia zabezpieczenia;
określenie sposobu „zaspokojenia roszczeń” z ustanowionego zabezpieczenia;
ewentualny zwrotu niewykorzystanego zabezpieczenia na rzecz uprawnionego.
W świetle powyższego, mając na względzie regulację nowego p.g.g., wprawdzie organ
koncesyjny miał (i nadal ma) podstawę prawną do nałożenia obowiązku ustanowienia
zabezpieczenia, niemniej od wejścia w życie nowego p.g.g. nie ma natomiast przyznanych
wprost w ustawie kompetencji do określenia sposobu „zaspokojenia roszczeń”
z ustanowionego zabezpieczenia, czy też ewentualnego zwrotu niewykorzystanego
zabezpieczenia na rzecz uprawnionego. Nie wyklucza to oczywiście możliwości dochodzenia
przez uprawnionego faktycznego zwrotu przed sądem powszechnym na zasadach ogólnych
prawa cywilnego.
Dodać należy, że nawet wspomniany wyżej art. 82 dawnego p.g.g. (ustanawiający
teoretyczną możliwość pokrycia kosztów wykonania obowiązków związanych z likwidacją
zakładu górniczego z zabezpieczenia) nie regulował przecież w istocie rzeczy ani procedury
ani organu właściwego w takiej sprawie. Dodatkowo, z uwagi na treść art. 201 nowego p.g.g.
trudno brać pod uwagę możliwość jego zastosowania w sprawie PSO „Otyń”, skoro z woli
ustawodawcy jedyna forma „zaspokojenia roszczeń” z zabezpieczenia jest obecnie określona
w art. 151 ust. 4 nowego p.g.g. (tj. w związku z postępowaniem sądowym ws. tzw. szkód
górniczych).
Z braku innych wskazań, kwota Gwarancji została natomiast w dniu 8 czerwca 2015 r.
zadysponowana na centralny bieżący rachunek budżetu państwa zgodnie z Rekomendacją.
W rezultacie bieżących konsultacji z pracownikami Ministerstwa Finansów (dalej: „MF”),
ustalono natomiast, że z perspektywy MF te środki nie istnieją jako zabezpieczenie,
bo stanowiły po prostu część strumienia dochodów publicznych. Nie zostały przy tym
w żaden sposób oznaczone, a w rezultacie zostały już w istocie wydatkowane jako środki
publiczne. Wobec wcześniejszych uwag, dotyczących braku podstawy prawnej do określenia
sposobu „zaspokojenia roszczeń” z ustanowionego zabezpieczenia, pomijam natomiast ocenę
zasadności dochodzenia od MF ewentualnego zwrotu nadpłaty dochodów publicznych w
tym zakresie.
5. Uwagi końcowe
Jednocześnie pragnę zapewnić, że niezależnie od wspomnianych w Odpowiedzi na Pismo
planów legislacyjnych (których rezultat i koniec trudno dziś przewidzieć), od dłuższego
czasu, podległy mi Departament Geologii (DGL) prowadził prace koncepcyjne dotyczące
potencjalnych alternatywnych działań w celu „uruchomienia” przedmiotowych środków
z Gwarancji na cele likwidacji zakładu górniczego.
Odwołując się jednak do określonej w art. 7 Konstytucji RP zasady praworządności, należy
pamiętać, że w świetle przytoczonych powyżej przepisów dawnego p.g.g., a przede
wszystkim nowego p.g.g., próba podjęcia alternatywnych sposobów załatwienia
przedmiotowej sprawy na drodze administracyjnoprawnej przed organem koncesyjnym
narażają organ koncesyjny na skuteczne stawianie mu zarzutu działania bez podstawy
prawnej i poza granicami prawa, skoro wola ustawodawcy na gruncie nowego p.g.g. wydaje
się być wyrażona w stanowczy sposób (por. pkt 4.1.).
W konsekwencji, pomijając nawet kwestię przelania kwoty pochodzącej z Gwarancji
na centralny bieżący rachunek budżetu państwa jako dochodu budżetu państwa, trudno
byłoby nawet deklarować, że wspomniane prace koncepcyjne mogą doprowadzić
do przyjęcia miarodajnej ścieżki postępowania administracyjnego, w ramach której to organ
koncesyjny miałby posiadać kompetencje do wypowiadania się w procedurze
administracyjnoprawnej o sposobie wydatkowania przedmiotowych środków (tj.
ws. określenia sposobu „zaspokojenia roszczeń” z ustanowionego zabezpieczenia).
Z poczynionych wyżej uwag jednoznacznie wynika, że przyczyną problemów
z wykorzystaniem środków pieniężnych z Gwarancji był określony stan regulacji prawnej,
pozbawiający organ koncesyjny kompetencji, które intuicyjnie i w odczuciu społecznym
powinny mu przynależeć. Właściwym adresatem kierowanych do organu koncesyjnego
zastrzeżeń w tej sprawie powinny być zatem instytucje państwa, których działanie
doprowadziło do przyjęcia zrekonstruowanej wyżej na gruncie nowego p.g.g. woli
ustawodawcy (por. ponownie pkt 4.1.).
Proszę o przyjęcie ze zrozumieniem powyższych wyjaśnień i niewyciąganie zbyt pochopnych
wniosków ze stanowiska prezentowanego w sprawie przez niektórych zainteresowanych,
gdyż najwyraźniej opiera się ono na opacznym zrozumieniu roli organu koncesyjnego w
przedmiotowej sprawie, a dodatkowo jest oderwane od ustalonego w sprawie stanu
prawnego.
Z wyrazami szacunku
Krzysztof Galos
Podsekretarz Stanu - Główny Geolog Kraju
Ministerstwo Klimatu i Środowiska
