Pomocnik historyczny

07/07/2022

Ogłaszamy naukową fuzję: „Pomocnik Historyczny” dołącza do rodziny pulsara – portalu popularnonaukowego POLITYKI. Zapraszamy państwa na profil https://www.facebook.com/projektpulsar.

06/07/2022

Pierwsze próby rozciągania suwerenności państw na obszary Arktyki opierały się na prawie odkrywców, które następnie zinstytucjonalizowano w postaci tzw. teorii sektorów. Sprowadza się ona do tego, że państwo, do którego terytorium kontynentalnego przylegają terytoria arktyczne, może rozciągnąć swoje władztwo na wszystkie obszary (wyspy, morza wraz z dnem) wyznaczone trójkątem, którego wierzchołkiem jest biegun północny, a ramionami linie przeprowadzone wzdłuż południków od bieguna do krańcowych punktów, wschodniego i zachodniego, lądowego terytorium danego państwa. Północna linia brzegowa terytorium lądowego stanowi podstawę takiego trójkąta. W myśl tej koncepcji uprawnione do posiadania arktycznych sektorów byłyby: Kanada, Dania, Norwegia, Rosja (Związek Sowiecki/Federacja Rosyjska) i Stany Zjednoczone. Koncepcja sektorów nie zyskała aprobaty międzynarodowej społeczności.
Pisze prof. dr hab. Krzysztof Kubiak.

Obecny status prawno-polityczny obszarów okołobiegunowych.

06/07/2022

Ostatni cesarz zachodniego cesarstwa panował zaledwie od października 475 r. do września 476 r. jako marionetka w rękach ojca. Wraz z jego obaleniem skończyło się zachodnie cesarstwo.
Pisze Bartosz Nowacki.

(ok. 463–po 507 r.) cesarz 475–476 r.

05/07/2022

Wysiłek związany z utrzymaniem się przy życiu w warunkach wyjątkowo niesprzyjających ludzkiemu gatunkowi wykluczał albo istotnie ograniczał agresję. Dla grenlandzkich Inuitów kulturowy zakaz odbierania życia człowiekowi był niekiedy silniejszy niż instynkt samozachowawczy. Wiedzieli o tym Duńczycy i Norwegowie potykający się podczas II wojny światowej na wschodnim wybrzeżu wyspy z załogami niemieckich stacji meteorologicznych. Przed takimi starciami Grenlandczycy, wszakże wyborni myśliwi i niechybiający strzelcy, byli odsyłani w bezpieczne miejsce. Zbrojnie w Arktyce zmagali się więc – już od wczesnego średniowiecza – przybysze z zewnątrz.
Pisze prof. dr hab. Krzysztof Kubiak.

Okołobiegunowe echa wielkich konfliktów militarnych w XX w.

05/07/2022

Podczas panowania tego zdominowanego przez matkę i doradców cesarza, w wyniku wewnętrznych konfliktów i kontynentalnej wędrówki ludów, doszło do znacznego osłabienia autorytetu władcy oraz rozkładu zachodniej części imperium.
Pisze Bartosz Nowacki.

(419–455 r.) cesarz od 425 r.

04/07/2022

Henryk Arctowski. Antoni Bolesław Dobrowolski. Stanisław Siedlecki. O patronach polskich stacji polarnych pisze Andrzej Hołdys.

Patroni polskich stacji polarnych.

04/07/2022

Według przekazu Prokopiusza z Cezarei (VI w.) cesarz Honoriusz zapłakał, gdy usłyszał, że Rzym padł, bo przestraszył się, że chodzi o jego ukochanego koguta o tym imieniu. Gdy usłyszał, że chodzi o miasto zdobyte przez Gotów, odetchnął z ulgą. Choć to anegdota wyssana z palca, nieźle charakteryzuje tego władcę, którego niemal 30-letnie panowanie było niesamodzielne, bierne i tak chaotyczne, że prowadziło do rozczłonkowania zachodniej części imperium.
Pisze Bartosz Nowacki.

(384–423 r.) cesarz od 395 r.

01/07/2022

Polska, chociaż nie jest położona w sąsiedztwie stref polarnych, ma długoletnie tradycje w poznawaniu tych rejonów planety. Polscy naukowcy biorą udział w dyskusji nad globalnymi zmianami klimatu, a obszary polarne mają w tym względzie kluczową pozycję, są bowiem tzw. stabilizatorami klimatu; nie tylko zapobiegają występowaniu ekstremalnych temperatur pomiędzy okresami letnimi i zimowymi, ale odpowiadają też za cyrkulacje mas powierza sięgające do średnich szerokości geograficznych. A poza tym niejednego także z polskich badaczy wiedzie za koła podbiegunowe zwykła ciekawość poznawania tego, co trudno dostępne. I tak już od prawie 150 lat.
Pisze prof. dr hab. Piotr Głowacki z Instytut Geofizyki PAN.

Polarne okno na świat także dla polskiej nauki.

01/07/2022

Przedstawiając losy ostatniego imperatora zjednoczonego Cesarstwa Rzymskiego, nie sposób pominąć barwną anegdotę przytoczoną w dziele historycznym Ammiana Marcellina, będącego bezpośrednim świadkiem burzliwych wydarzeń schyłku IV w. Uwidacznia ona przewrotność losu i niebezpieczeństwo ludzkiej ambicji. Otóż grupka dostojników nieprzychylna cesarzowi Walensowi (364–378) próbowała za pomocą sztuki magicznej ustalić imię jego potencjalnego sukcesora. Losując kolejne greckie litery ΘΕΟΔ (THEOD), uznali, że będzie nim notariusz Teodor. Niespodziewanie wiadomość o tym zdarzeniu dotarła do uszu cesarza, co skończyło się egzekucją zarówno uczestników wróżbiarskiego zgromadzenia, jak i niedoszłego elekta. Po tragicznej śmierci Walensa na polu bitwy wróżba jednak się spełniła, gdy ster rządów przejął władca o imieniu zgodnym z kolejnością wylosowanych przez spiskowców liter – Teodozjusz.
Pisze dr Łukasz Smorczewski.

(347–395 r.) cesarz od 379 r.

30/06/2022

Czasopismo naukowe „Nature”, ukazujące się w Londynie od 1869 r., należy do ścisłej światowej czołówki. Dziś jest to właściwie cała rodzina tygodników, miesięczników i elektronicznych serwisów publikujących doniesienia z różnych dziedzin nauki. Zgadnijcie, w ilu takich artykułach pojawiło się słowo Arctic w 2021 r.? Okazuje się, że aż w 611. Dla porównania, w 2010 r. o Arktyce pisano w 68 publikacjach, a w 2000 r. – w 26. Podobnie w przypadku Antarktyki – od 21 artykułów w 2000 r., przez 69 w 2010 r., do 385 w 2021 r. Na dodatek powyższe liczby odnoszą się do oryginalnych prac naukowych. Po poszerzeniu zakresu wyszukiwania o komentarze, polemiki, wywiady, recenzje, omówienia i temu podobne formy wyskakuje 2–3 razy więcej pozycji. To samo zjawisko widać u największego rywala „Nature”, w amerykańskim czasopiśmie „Science”, a także w największych bazach publikacji naukowych, takich jak Scopus, Web of Science czy SpringerLink.
Pisze Andrzej Hołdys.

Obszary polarne – oczka w głowie badaczy i magnesy geopolityki.

30/06/2022

Nie zaniedbywał Rzymu i odwoływał się do dokonań wielkich poprzedników, jednak nie zyskał przychylności senatorów – wybierał doradców głównie spośród prowincjuszy z Panonii, a największe kariery robili u niego byli wojskowi. Realizował politykę gospodarczą niekorzystną dla arystokracji, a swych przeciwników oskarżał o zdradę stanu i traktował brutalnie. Dbał o sprawną administrację i starał się chronić najsłabsze warstwy społeczne. Powołał nawet nowych urzędników (defensores plebis) mających kontrolować elity miejskie. Jako chrześcijanin okazywał daleko idącą tolerancję i starał się nie mieszać w spory religijne (wyjątkiem było wypędzenie w 372 r. manichejczyków oraz wystąpienie przeciwko afrykańskim donatystom).
Pisze Bartosz Nowacki.

(321–375 r.) cesarz od 364 r.

29/06/2022

Stosunek mieszkańców Grenlandii do problemu niepodległości jest silnie ambiwalentny. W maju 2008 r. zakończyła prace duńsko-grenlandzka Komisja Samorządowa. Opracowała projekt nowego Aktu Autonomii znacząco zwiększającego zakres władzy struktur lokalnych. W referendum w listopadzie 2008 r. 75 proc. z 40 tys. uprawnionych do głosowania wypowiedziało się za rozszerzeniem autonomii. Do proklamowania niepodległości z pewnością zachęcają raporty geologiczne o znacznych złożach ropy naftowej u północno-wschodnich wybrzeży wyspy. Są one szacowane na 31,4 mld baryłek. Ich eksploatacja jest teraz nieopłacalna, choć i to szybko może się zmienić.
Pisze prof. dr hab. Krzysztof Kubiak.

Od Inuitów i wikingów do Wspólnotowego Królestwa Danii.