Pulsar - portal popularnonaukowy.

24/10/2025

📌Z ostatniej chwili: Śmierć żołnierzy Napoleona odczytana
W grudniu 1812 r. resztki Wielkiej Armii Napoleona ciągnęły przez skute lodem drogi Litwy. Z pół miliona żołnierzy, którzy wyruszyli na Moskwę, przy życiu został zaledwie ułamek. Przez ponad dwa stulecia sądzono, że zabiły ich mróz, głód i dur plamisty. Międzynarodowy zespół kierowany przez Nicolása Rascovana z Institut Pasteur w Paryżu przeanalizował DNA wydobyte z zębów trzynastu żołnierzy pochowanych w masowym grobie w Wilnie. I znaleźli genetyczne odciski palców dwóch innych patogenów: Salmonella enterica i Borrelia recurrentis. Pierwsza wywołuje gorączkę jelitową, druga – nawrotową gorączkę przenoszoną przez wszy. To choroby, które rozprzestrzeniają się błyskawicznie w warunkach brudu, głodu i zimna. Co więcej, znaleziony szczep Borrelia okazał się pokrewny patogenowi występującemu w Wielkiej Brytanii dwa tysiące lat wcześniej, gdy żyli tam Celtowie. To dowód, że niektóre choroby potrafią przetrwać w ukryciu całe tysiąclecia, wciąż krążąc wśród ludzi i ich pasożytów. Jak mówi Rascovan „to niezwykłe, że po dwustu latach możemy postawić precyzyjną diagnozę dzięki technologii, która odczytuje nawet zbutwiałe fragmenty DNA”. Historia kampanii rosyjskiej to już nie tylko opowieść o klęsce militarnej – to także kronika mikroskopijnych sojuszników zimy, którzy ostatecznie pokonali Napoleona. (ak)
Ilustracja: „Night Bivouac of Great Army”, Vasily Vereshchagin (1842–1904)/Wikipedia
Link do badań źródłowych: https://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2025.09.047

24/10/2025

🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊
𝐏𝐨𝐝𝐤𝐚𝐬𝐭: pulsar nadaje. sygnał 151.
🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊 🔊
Jak wydrukować na Ziemi filiżankę z marsjańskiej gleby? Czym są design fiction, design spekulatywny i fantastyka naukowa stosowana? Dlaczego osoby zajmujące się przyszłością powinny być optymistami? Opowiada prof. Marta Flisykowska z Wydziału Wzornictwa Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku.
➡ https://www.projektpulsar.pl/struktura/2319825,1,podkast-151-marta-flisykowska-bronie-gdybania.read
➡ Podkastów pulsara możecie słuchać bez opłat.

24/10/2025

Otolity – maleńkie „kamienie uszne” ukryte w głowach ryb pełnią funkcję podobną do ludzkiego błędnika – pomagają utrzymać równowagę i orientację w wodzie. Zbudowane są głównie z węglanu wapnia, rosną przez całe życie, odkładając się warstwa po warstwie. Każdy dzień, każda zmiana temperatury, zasolenia czy dostępności pokarmu zostawia w nich mikroskopijny ślad.
Pisze Jolanta Iwańczuk.
https://www.projektpulsar.pl/srodowisko/2319821,1,rybie-ucho-ktore-pamieta-wieki.read

Dzięki tym badaniom otolitów można dziś porównywać tempo wzrostu i warunki życia ryb współczesnych z tymi, które pływały w morzach przed tysiącami lat.

24/10/2025

Kto drapał wapienne ściany 30 tys. lat temu
Jedną z bardziej zagadkowych form paleolitycznej twórczości są tzw. finger flutings – wyżłobione palcami w miękkim osadzie linie przypominające abstrakcyjne ornamenty. Do tej pory próbowano zgadywać, kto je zostawił, mierząc proporcje palców we współczesnych populacjach, co dawało wątpliwe efekty. Zespół Andrei Jalandoni z Griffith University opracował eksperyment cyfrowy. 96 ochotników zostawiało ślady na sztucznej ścianie z moonmilku oraz w jaskini stworzonej w VR. Ich odciski analizowano za pomocą sieci neuronowych – ResNet-18 i EfficientNet – wykorzystywanych zwykle do rozpoznawania twarzy czy pisma. Celem było sprawdzenie, czy sztuczna inteligencja potrafi rozróżnić ślady wykonane przez kobiety i mężczyzn. Okazało się, że algorytmy lepiej radzą sobie z materiałem prawdziwym niż z wirtualnym – tu trafność sięgała 84 proc. Autorzy zastrzegają, że potrzeba więcej danych. Jeśli metoda się sprawdzi, może pozwolić określić nie tylko płeć, ale też wiek, sposób trzymania ręki czy indywidualny styl. A przy okazji – oddać należne miejsce kobietom i dzieciom w historii sztuki jaskiniowej, zbyt długo pisanej męską ręką. (ak)
Link do badań źródłowych i ilustracji: https://www.nature.com/articles/s41598-025-18098-4

24/10/2025

Naciskanie i zmienianie (kształtu)
Materiały z pamięcią kształtu są interesujące dla inżynierii, ale ich zastosowania są ograniczone, bo zwykle może przyjąć tylko dwie różne formy. Dlatego naukowcy poszukują bardziej wielofunkcyjnych materiałów. Grupa z North Carolina State University zaprojektowała arkusz PET i zidentyfikowała w nim wrażliwe punkty, w których odpowiedni nacisk wywoływał szybką zmianę kształtu, w wyniki nagromadzonej w materiale energii potencjalnej. To trochę jak odblaskowe bransoletki, które wystarczy odpowiednio przyłożyć do ręki i same owijają się wokół nadgarstka. Tyle że materiał na tyle dużo tych „wrażliwych punktów”, że układa się w 16 różnych konfiguracjach, a dzięki łączeniu czterech – już ponad 200! A jeśli połączy się arkusze PET z materiałami piezoelektrycznymi lub magnetycznymi, funkcji jest jeszcze więcej. Można zbudować miękkiego, multimodalnego robota pełzającego, chwytającego i kto wie co jeszcze. (trt)
Link do badań źródłowych i ilustracji: https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adx4359

24/10/2025

Spisana w Kodeksie Drezdeńskim wiedza astronomiczna od dawna zdumiewa swoją precyzją. Badania Johna Justesona i Justina Lowry’ego wskazują jednak, że Majowie byli jeszcze bardziej zaawansowanymi astronomami, niż dotąd sądzono.
Pisze Andrzej Hołdys.

Nowe badania wyjaśniają, jak została zaprojektowana, a następnie była przez wieki doskonalona majańska tablica zaćmień znajdująca się w słynnym „Kodeksie Drezdeńskim”.

24/10/2025

➡ Donosy, czyli krótko i treściwie.
www.projektpulsar.pl/wiedzaizycie

23/10/2025

Uciążliwy owad nie wyewoluował w podziemiach europejskich miast. Jego historia jest o tysiące lat starsza, ale nierozerwalnie związana z rozwojem ludzkiej cywilizacji.

Pisze Marcin Rotkiewicz.

23/10/2025

„Do samego końca świetnie się miały. Dominowały na kuli ziemskiej, a ich upadek był nagły” – mówi Andrew Flynn, paleontolog z National Museum of Natural History w Waszyngtonie.

Pisze Andrzej Hołdys.

23/10/2025

Dokładniejsze oglądanie mrówki

Inspirując się ludzkim okiem, naukowcy z Georgia Institute of Technology stworzyli miękką soczewkę, która automatycznie dostosowuje swoją ogniskową w zależności od natężenia światła. Działającą, co istotne, bez zewnętrznego zasilania czy silniczków. Zbudowana jest z hydrożelu z dodatkiem tlenku grafenu. Dlatego, gdy pada na nią światło, grafen je pochłania i nagrzewa się, powodując kurczenie żelu i rozciąganie soczewki – to zmienia jej ostrość. Z kolei w ciemności żel stygnie i wraca do pierwotnego kształtu. Soczewka, zastosowana w mikroskopie, pozwoliła uzyskać obrazy o wysokiej rozdzielczości, ukazując detale wielkości mikrometrów, np. włoski na nodze mrówki. Odkrycie ma potencjalne zastosowania w autonomicznych robotach czy urządzeniach medycznych. (mr)

Zdjęcie: Shutterstock
Link do badań źródłowych: www.science.org/doi/10.1126/scirobotics.adw8905

23/10/2025

Badacze wsadzali myszy na ruchomą bieżnię i pozwalali im samodzielnie decydować, czy chcą poruszać się po taśmie, czy też stać...

Pisze Marta Alicja Trzeciak.

„Mimika odzwierciedla złożone procesy obliczeniowe, które zachodzą w mózgu – aby odczytać czyjeś myśli, wystarczy zwykłe nagranie twarzy” – to fragment jeżącego włos na głowie omówienia badań, które ukazały się w „Nature Neuroscience”.

23/10/2025

Autorzy pracy z „Nature” stworzyli kanały do badania właściwości wody pod mikroskopem sił atomowych. Szerokość kanałów wynosiła setki nanometrów, ale grubość – zaledwie kilka. Badacze zaobserwowali niezwykłe zjawisko...

Pisze Tomasz Roman Tarnawski.

Cienkie warstwy wody uwięzione między dwoma gładkimi kryształami zachowują się w zupełnie inny sposób niż mogłoby się wydawać – wykazali właśnie naukowcy.