Kultura Wsi

Kultura Wsi Kwartalnik popularnonaukowy Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi Kwartalnik „Kultura Wsi.

Ludzie Wydarzenia Przemiany” jest bogato ilustrowanym czasopismem popularnonaukowym zajmującym się etnografią oraz tematyką przemian na wsi, wydawanym przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi. Docieramy nieodpłatnie do wielu ośrodków kultury i bibliotek w małych gminach. Starsze wydania udostępniamy na naszej stronie internetowej w formie pdf.

Piękną tradycją towarzyszącą świętowaniu Bożego Ciała w Spycimierzu, Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim, Zimnej Wódce jes...
14/12/2025

Piękną tradycją towarzyszącą świętowaniu Bożego Ciała w Spycimierzu, Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim, Zimnej Wódce jest układanie dywanów kwiatowych.
💐
Dziękujemy za wszystkie poprawne odpowiedzi, jako pierwsza napisała Pani Joanna Drab-Pasierska 🎉🎉🎉

📙
O dywanach kwiatowych układanych w Spycimierzu pisaliśmy w nr nr 3/2021, link do wersji pdf w komentarzu.
🌷
„Uroczystość Bożego Ciała obchodzona jest w Polsce od XIV wieku. We wszystkich parafiach odbywają się procesje, a dzieci sypią kwiaty na trasie przejścia. Jest jednak w Polsce miejscowość, w której obchody tej uroczystości wyglądają wyjątkowo. W Spycimierzu, w woj. łódzkim, wsi zamieszkałej przez ponad 300 mieszkańców, w obchodach Bożego Ciała potrafi wziąć udział 20 tys. osób. Z całego kraju, a także z zagranicy, zjeżdżają się ludzie, aby podziwiać piękne, kwietne dywany i wziąć udział w tradycji, która w tym miejscu i w podobnej formie trwa już od 200 lat.”

📗
O dywanach kwietnych na Śląsku Opolskim przeczytacie w tekście „Boże Ciało w kwiatach Magia ulotnych dywanów, które łączą pokolenia”, zamieszczonym w nr 2/2025. Link do całego tekstu w pdf w komentarzu.
🌷
„Z pokłonu natury powstają arcydzieła – dywany kwietne, które niczym barwne pejzaże pobliskich łąk i pól ozdabiają ścieżki sakralnej procesji. Kwiaty (i płatki) układane są w geometryczne wzory, często z motywami religijnymi (hostia, krzyż, kielich, chleb, gołąb). To efekt wielogodzinnej pracy całych rodzin, wliczając w to również trud zbierania kwiatów, łączący sacrum i sztukę.”

📸
Dywany kwiatowe w miejscowości Zimna Wódka, fot. Sławomir Mielnik

Dziś publikujemy ostatnie pytanie, tym razem związane z siedzibą wydawcy Kultury Wsi.Jakie Muzeum znajdowało się w latac...
14/12/2025

Dziś publikujemy ostatnie pytanie, tym razem związane z siedzibą wydawcy Kultury Wsi.

Jakie Muzeum znajdowało się w latach 1875-1951 w budynku, który jest obecnie siedzibą Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie?

Prosimy o odpowiedź w komentarzu 😊 i przypominamy, że warunkiem udziału jest zapoznanie się z regulaminem konkursu https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2024/03/Regulamin-Konkursu-Poznaj-Kulture-Wsi.pdf?fbclid=IwY2xjawOk0KRleHRuA2FlbQIxMABzcnRjBmFwcF9pZBAyMjIwMzkxNzg4MjAwODkyAAEexO0G1IRjA8fp9fKeeXf0gSQQ0Gkzoi6ONsCZGUg53hqCgCtDDUTT-7dlHeo_aem_GXK7u0SvD0qqFHSrjM6jUg

Konkurs skierowany jest do osób pełnoletnich, mieszkających na terenie Polski, obserwujących profil Kultury Wsi.

Wczoraj pytaliśmy o byśki. Dziękujemy za wszystkie odpowiedzi! Tym razem zwyciężczynią naszego konkursu została Pani Aga...
13/12/2025

Wczoraj pytaliśmy o byśki.
Dziękujemy za wszystkie odpowiedzi! Tym razem zwyciężczynią naszego konkursu została Pani Aga Radomska 🎉🎉🎉

👀
„Byśki to kurpiowskie pieczywo obrzędowe, którego się nie spożywa. Znane jest ono także na Warmii i Mazurach oraz na Podlasiu. Dawniej na Kurpiach byśki ustawiano na półce, na okapie, na parapecie lub na stole w świętym kącie, rzadko zawieszano je na nitce u pułapu, gdzie wisiały przez cały rok. Czasami stanowiły formę zabawek dla dzieci. Byśki wygniata się z ciasta z mąki żytniej rozmieszanej w gorącej wodzie. Wody dolewa się w trakcie urabiania ciasta, aż nabierze ono konsystencji plasteliny i daje się łatwo formować. Mąka pszenna nie lepi się tak dobrze, więc się jej nie używa.
👀
Byśki najczęściej mają kształt zwierzątek, a czasem laleczek. Ich wyjątkowość tworzenia polega na tym, że wykonuje się je z jednego kawałka ciasta. Nie ma żadnych doklejanych elementów, które mogłyby odpaść w trakcie gotowania i pieczenia. Praktykuje się wkładanie w nogi zwierzątka zapałek lub słomek w celu ich usztywnienia. Ulepione figurki odstawia się, aby wyschły, a następnie parzy i piecze w piekarniku do momentu, aż się zarumienią, wtedy mogą stać w domu nawet kilka lat.
Najczęściej lepiono zwierzęta leśne, które nie były drapieżnikami: jelenie, sarny, zające, czasami wiewiórki, oraz domowe i hodowlane: konie, krowy, woły, barany, owce, kozy, czasami figurki ptactwa, rzadko psa. Mówiono także, że mogły to być zwierzęta, które były u żłóbka Pana Jezusa.
Byśki pieczono w wigilię Nowego Roku i święta Trzech Króli. Według tradycji miały przynosić pomyślność w hodowli oraz zapewniać zdrowie i powodzenie domownikom w nowym roku. Sczerstwiałe kruszono i dodawano do paszy dla zwierząt. Kurpie twierdzili, że wykonywali figurki zwierząt na pamiątkę darów składanych Panu Jezusowi przez pasterzy. Kiedyś przestrzegano zasady, że jeden bysiek odpowiadał jednemu domownikowi lub zwierzęciu w gospodarstwie. Przestrzegano również zasady nieniszczenia starych byśków, dopóki nie powstały nowe. Zanim ulepione zwierzęta nazwano byśkami, na figurki mówiono „stworzenia”.”

📘
To fragment tekstu „Kurpiowskie pieczywo obrzędowe” Witolda Kuczyńskiego, który opublikowaliśmy w nr 4/2023, link do wersji pdf w komentarzu.

📸
Byśki, fot. Paweł Ochman

Polska Izba Produktu Regionalnego i Lokalnego

Pytanie konkursowe:Jaką, piękną tradycję możemy zobaczyć w czasie obchodów Bożego Ciała w Spycimierzu, Kluczu, Olszowej,...
13/12/2025

Pytanie konkursowe:
Jaką, piękną tradycję możemy zobaczyć w czasie obchodów Bożego Ciała w Spycimierzu, Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim, Zimnej Wódce?

Prosimy o odpowiedź w komentarzu i przypominamy, że warunkiem udziału jest zapoznanie się z regulaminem konkursu https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2024/03/Regulamin-Konkursu-Poznaj-Kulture-Wsi.pdf?fbclid=IwY2xjawOk0KRleHRuA2FlbQIxMABzcnRjBmFwcF9pZBAyMjIwMzkxNzg4MjAwODkyAAEexO0G1IRjA8fp9fKeeXf0gSQQ0Gkzoi6ONsCZGUg53hqCgCtDDUTT-7dlHeo_aem_GXK7u0SvD0qqFHSrjM6jUg

Konkurs skierowany jest do osób pełnoletnich, mieszkających na terenie Polski, obserwujących profil Kultury Wsi.

Wczoraj pytaliśmy o zabawki ludowe ze Stryszawy. Jako pierwsza odpowiedziała Pani Monika Ka, gratulujemy! 🎉A poniżej fra...
12/12/2025

Wczoraj pytaliśmy o zabawki ludowe ze Stryszawy.
Jako pierwsza odpowiedziała Pani Monika Ka, gratulujemy! 🎉

A poniżej fragment tekstu przybliżającego temat.
„W XIX wieku u podnóża Babiej Góry istniał już najstarszy w Polsce żywiecki ośrodek zabawkarski w Stryszawie, Lachowicach, Koszarawie, Pewli Małej i Wielkiej, Kurowie i Hucisku. Tutaj rodziny małorolnych chłopów trudniły się wyrobem charakterystycznych zabawek, które spośród innych wyróżniały się zdobieniem. Wśród wzorów dominowały tu kolorowe konie (wyścigowce i capki), bryczki (karetki), kołyski (kolybki), karuzele (gwariaty) na desce i kiju. W późniejszym okresie z inspiracji leżajską zabawką tworzono także ptaki o ruchomych skrzydłach (tzw. klepoki) i kurki dziobiące ziarno (zwane kohutkami dzióbatymi).

Od początku XX w. za sprawą Teofila Mentla (1876–1946) pojawił się nowy wyrób, z którego do dziś słynie Stryszawa – są to malowane drewniane ptaszki. Historia rozwinięcia się tej nowej gałęzi produkcji domowej została uchwycona w publikacji Tadeusza Seweryna pt. Polskie zabawki ludowe. Opisywał on dzieje młodego chłopaka Teofila, który został wysłany na służbę do pustelnika, gdzie wykonywał drewniane dewocjonalia, krzyże i różańce na zbyt w Kalwarii Zebrzydowskiej. Po sześciu latach zdecydował się powrócić do domu. Na odchodne pustelnik podarował mu kolorowy atlas ptaków. Po powrocie Teofil pokazał album rodzicom, a na ich pytanie, czego nauczył się podczas służby, odpowiedział, że będzie robił takie kolorowe ptaki z drewna. Ten zamiar spełnił około 1900 r.: „Gdy na jarmark w Suchej przyniósł tego barwnego ptactwa kopiaty koszyk i migiem wszystko sprzedał, odtąd już bracia jego, Józef i Michał, wzięli się do ptaszków. Kiedy zaś ożenił się, strugała z nim ptaszki jego żona, a małoletnia córka bawiła się w malarkę”4 . Od tamtej pory pięć rodzin w Stryszawie zajmowało się wytwarzaniem drewnianych ptaszków malowanych, które po dziś dzień są stałym asortymentem sklepików w skansenach i muzeach etnograficznych w całej Polsce.”

📗
Cały artykuł „Koniki, bryczki, karuzele na kiju, czyli zabawka ludowa” Małgorzaty Wójtowicz-Wierzbickiej z Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce-Zdroju znajdziecie w nr 2/2025, link do wersji pdf w komentarzu.

📸
Edward Leśniak – twórca ptaszków podczas sprzedaży na święcie odpustowym w Rabce Zdroju fot. Józef Oleksy, ze zbiorów Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce Zdroju

Pytanie konkursowe:Co to są byśki?Prosimy o odpowiedź w komentarzu 😊 i przypominamy, że warunkiem udziału jest zapoznani...
12/12/2025

Pytanie konkursowe:
Co to są byśki?

Prosimy o odpowiedź w komentarzu 😊 i przypominamy, że warunkiem udziału jest zapoznanie się z regulaminem konkursu https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2024/03/Regulamin-Konkursu-Poznaj-Kulture-Wsi.pdf?fbclid=IwY2xjawOk0KRleHRuA2FlbQIxMABzcnRjBmFwcF9pZBAyMjIwMzkxNzg4MjAwODkyAAEexO0G1IRjA8fp9fKeeXf0gSQQ0Gkzoi6ONsCZGUg53hqCgCtDDUTT-7dlHeo_aem_GXK7u0SvD0qqFHSrjM6jUg

Konkurs skierowany jest do osób pełnoletnich, mieszkających na terenie Polski, obserwujących profil Kultury Wsi.

W środę 10 grudnia pytaliśmy czym była tłoka. Pierwsza na pytanie odpowiedziała pani Małgorzata Strzelec 😊🎉Tak o tłoce p...
11/12/2025

W środę 10 grudnia pytaliśmy czym była tłoka.
Pierwsza na pytanie odpowiedziała pani Małgorzata Strzelec 😊
🎉

Tak o tłoce pisał Zygmunt Gloger w Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej:
„Tłoka, tłoka, właściwie zbiegowisko, natłok ludzi; stąd poszła nazwa starego w Polsce, na Litwie i Rusi zwyczaju gromadnej pomocy i pracy kończącej się ucztą. Był to piękny słowiański obyczaj ludu rolniczego, dopóki nie zaczęto go nadużywać. Cechował on sąsiedzką wzajemność i ludzką uczynność naszych praojców, bo polegał na bezpłatnej pomocy niesionej przez gromadę sąsiadowi, który wywdzięczał się za to tylko poczęstunkiem dla tłoczników i gotowością służenia im wzajemnie, gdy który potem zapotrzebował tłoki. Skoro bowiem nieraz gromadna pomoc może uratować mienie sąsiada, ojcowie nasi uświęcili obowiązek tej pomocy prawem zwyczajowym, od którego nikt wyłamać się nie śmiał. Więc na zaproszenie śpieszą wszyscy, aby np. żniwo sąsiadowi dokończyć lub zwieźć drzewo na budowę itd. (...) Na Mazowszu i Podlasiu dotąd ten dawny zwyczaj trwa jeszcze wśród kmieci i drobnej szlachty. Po dworach istniały tam tłoki obowiązkowe do roku 1846, a dziedzice zwykle cztery razy w ciągu żniwa przygotowywali obfite jadło i napoje dla zebranej na tłokę gromady (...)".

📙
Więcej o różnych formach pomocy sąsiedzkiej na dawne wsi przeczytacie w tekście Zbigniewa Masternaka, który zamieściliśmy w nr 3/2025.
🤝
„Na dawnej polskiej wsi pomoc sąsiedzka była fundamentem życia społecznego i codziennego przetrwania. W świecie, gdzie nie istniały instytucje socjalne, a odległość od miasta ograniczała dostęp do usług i dóbr, ludzie musieli polegać na sobie nawzajem. Wspólne żniwa, budowa domów, opieka nad dziećmi czy wzajemne wsparcie w czasie choroby – to wszystko opierało się na więzach sąsiedzkich i niepisanych zasadach solidarności. Ten głęboko zakorzeniony model współpracy nie tylko ułatwiał życie, ale również kształtował silne relacje międzyludzkie i poczucie wspólnoty.”
(…)
Pomoc sąsiedzka nie była przypadkowa ani doraźna – miała swoje nieformalne zasady i rytuały. Współpraca była często określona przez zwyczaj, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Osoby niechętne do pomocy, zbyt egoistyczne, były źle postrzegane i stopniowo wykluczane z życia wspólnoty. W sytuacjach kryzysowych mogły pozostać same, co dodatkowo wzmacniało znaczenie wzajemności i lojalności.”

Z. Gloger, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. IV, Warszawa 1903, s. 366-367.

Pytanie konkursowe dziś:Z jakich zabawek ludowych słynie Stryszawa?Prosimy o odpowiedź w komentarzu 😊 i przypominamy, że...
11/12/2025

Pytanie konkursowe dziś:
Z jakich zabawek ludowych słynie Stryszawa?

Prosimy o odpowiedź w komentarzu 😊 i przypominamy, że warunkiem udziału jest zapoznanie się z regulaminem.
Regulamin konkursu https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2024/03/Regulamin-Konkursu-Poznaj-Kulture-Wsi.pdf?fbclid=IwY2xjawOk0KRleHRuA2FlbQIxMABzcnRjBmFwcF9pZBAyMjIwMzkxNzg4MjAwODkyAAEexO0G1IRjA8fp9fKeeXf0gSQQ0Gkzoi6ONsCZGUg53hqCgCtDDUTT-7dlHeo_aem_GXK7u0SvD0qqFHSrjM6jUg

Dziękujemy za czujność! ❤️Mieliśmy małą awarię i pytanie się nie opublikowało o właściwej porze.

Konkurs skierowany jest do osób pełnoletnich, mieszkających na terenie Polski, obserwujących profil Kultury Wsi.

Pytanie konkursowe z wtorku 9 grudnia o wieś, w której zobaczyć możemy domy malowane w piękne, kwiatowe wzory, dotyczyło...
10/12/2025

Pytanie konkursowe z wtorku 9 grudnia o wieś, w której zobaczyć możemy domy malowane w piękne, kwiatowe wzory, dotyczyło Zalipia. Jako pierwsza prawidłowo odpowiedziała pani Julia Bochen, której wyślemy najnowszy numer Kultury Wsi z dodatkiem. 😊

📗
A więcej o tej niezwykłej wsi przeczytacie w artykule „Dziedzictwo Zalipia”, opublikowanym w nr 1/2024, link do wersji pdf w komentarzu.

Poniżej fragmenty.

„Jednak początki tego swoistego fenomenu sięgają drugiej połowy XIX wieku i wywodzą się od archaicznego stylu wykonywania wapnem jasnych plam, tzw. pacek, nanoszonych przez kobiety poprzez uderzenia „pacnięcia” prostym pędzlem słomianym (z prosa) na okopcone dymem powały, ściany i piece (nieposiadające komina) w kurnych izbach, aby nieco rozjaśnić użytkową przestrzeń. Z czasem plamy te ewoluowały w proste formy kwiatowe, którymi dekorowano ściany wewnątrz domu. Do ich wykonania używano wapna, sadzy, glinek, mleka i farb proszkowych, w późniejszym czasie farb plakatowych i tempery. Pędzel wykonany z końskiego włosia lub brzozowego patyczka zastąpiony został pędzlem kupionym w sklepie.
(...)
Po drugiej wojnie światowej, bazując na zapiskach Hickla, etnografowie z Krakowa ruszyli w teren, by sprawdzić, czy tradycja zdobienia domostw nadal funkcjonuje. W licznych wsiach położonych w widłach Wisły i Dunajca, po prawej jego stronie, sięgając po linię Szczucin–Dąbrowa Tarnowska, stwierdzono istnienie malowanych domów, toteż już w 1948 roku, po raz pierwszy w Domu Ludowym w Podlipiu, zorganizowano premierowy konkurs, w którym wzięły udział malarki z Zalipia, Kuzia, Pilczy, Podlipia, Ćwikowa i Kłyża. W 1965 roku konkurs przeniesiono do Zalipia.”

📸
Jeden z najczęściej pokazywanych zalipiańskich domów, Zalipie 2018 r., fot. Robert Garstka

Pytanie konkursowe dziś brzmi:Czym była tłoka?Prosimy o odpowiedź w komentarzu 😊 i przypominamy, że warunkiem udziału je...
10/12/2025

Pytanie konkursowe dziś brzmi:
Czym była tłoka?

Prosimy o odpowiedź w komentarzu 😊 i przypominamy, że warunkiem udziału jest zapoznanie się z regulaminem
https://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2024/03/Regulamin-Konkursu-Poznaj-Kulture-Wsi.pdf?fbclid=IwY2xjawOk0KRleHRuA2FlbQIxMABzcnRjBmFwcF9pZBAyMjIwMzkxNzg4MjAwODkyAAEexO0G1IRjA8fp9fKeeXf0gSQQ0Gkzoi6ONsCZGUg53hqCgCtDDUTT-7dlHeo_aem_GXK7u0SvD0qqFHSrjM6jUg

Konkurs skierowany jest do osób pełnoletnich, mieszkających na terenie Polski, obserwujących profil Kultury Wsi.

Drodzy Obserwujący,Dziękujemy Wam za czytanie, polubienia i udostępnienia 😊Grudzień to czas prezentów, dlatego my też ma...
08/12/2025

Drodzy Obserwujący,
Dziękujemy Wam za czytanie, polubienia i udostępnienia 😊

Grudzień to czas prezentów, dlatego my też mamy dla Was niespodziankę, możemy Wam wysłać najnowszy numer Kultury Wsi, wystarczy poprawnie (i szybko) odpowiedzieć na jedno z konkursowych pytań.

Przez kolejnych 6 dni (od 9 do 14 grudnia) o 11.00 będziemy na profilu Kultury Wsi publikować pytania. Osobie, która pierwsza udzieli prawidłowej odpowiedzi w komentarzu pod postem z danym pytaniem, wyślemy najnowszy numer kwartalnika wraz z dodatkiem – pełnym przepisów kulinarnych.

Warunkiem udziału w konkursie jest obserwowanie naszego profilu i zaakceptowanie regulaminuhttps://nikidw.edu.pl/wp-content/uploads/2024/03/Regulamin-Konkursu-Poznaj-Kulture-Wsi.pdf

Adres

Krakowskie Przedmieście 66
Warsaw
00-322

Strona Internetowa

Ostrzeżenia

Bądź na bieżąco i daj nam wysłać e-mail, gdy Kultura Wsi umieści wiadomości i promocje. Twój adres e-mail nie zostanie wykorzystany do żadnego innego celu i możesz zrezygnować z subskrypcji w dowolnym momencie.

Skontaktuj Się Z Firmę

Wyślij wiadomość do Kultura Wsi:

Skróty

Udostępnij

Kategoria